تفسیر:المیزان جلد۱۹ بخش۶: تفاوت میان نسخه‌ها

پس معناى جمله اين است كه خداى تعالى تنها كسى است كه خنده را در شخص خندان و گريه را در شخص گريان ايجاد كرده ، و كسى در آن شريك خدا نيست . و اين منافات ندارد با اين كه ما خنده و گريه را به خود انسان ها نسبت مى دهيم ، براى اين كه نسبت خنده و گريه و هر كار ديگر به اينكه قائم به انسان است ولى نسبت دادن آن به خداى تعالى به خاطر اين است كه خدا آن را ايجاد كرده ، و بين اين دو نسبت فرق بسيار است .

و باز منافاتى نيست بين اراده الهى به خنده و گريه انسان ، با اراده خود انسان به خنديدن و گريستن ، و اراده الهى باعث نمى شود كه اراده خود انسان باطل شود و شخص خندان مجبور به خنده باشد، براى اين كه اراده الهى به مطلق خنده تعلق نگرفته ، كه به هر صورت كه بوده باشد صورت بگيرد، بلكه تعلق گرفته است به خنده ارادى و به اختيار، خنده اى كه از اراده انسان و اختيارش سر مى زند، نه هر خنده و لو به اجبار، پس اراده خود انسان سبب خنديدن او است سببى كه در طول سببيت اراده خداى سبحان است ، نه در عرض آن ، تا تزاحم و منافاتى پيش آيد، و يا هر دو دخالت داشته باشند و اشكال شود كه دو سبب چگونه يك مسبب را ايجاد كنند، و در نتيجه ناگزير شويم براى رفع اشكال بگوييم : افعال اختيارى انسان هم مخلوق خداست ، و خود انسان در آن دخالتى ندارد، همچنان كه جبرى مذهبان گفته اند، و يا به عكس بگوييم : مخلوق خود انسان است ، و خداى تعالى در آنها هيچ دخالتى ندارد كه معتزلى مذهبان آن را مى گويند.

از آنچه گذشت فساد گفته هاى بعضى از مفسرين روشن مى شود گفته اند:

معناى آيه اين است كه : خداى تعالى قوه خنده و گريه را در انسان خلق كرده . و يا بعضى ديگر گفته اند: معنايش اين است كه خداوند منشاء خنده و گريه يعنى مسرت و اندوه را آفريده . و يا بعضى گفته اند: معناى آيه اين كه : خداوند زمين را با روياندن گياهان خندانده و آسمان را با باريدن گريانده .

و يا بعضى ديگر گفته اند: معنايش اين است كه : اهل بهشت را خندانده و اهل دوزخ را گريانده .

وَ أَنَّهُ هُوَ أَمَات وَ أَحْيَا

گفتار در اين آيه كه موت و حيات را به خداى سبحان نسبت داده ، با اين كه ارتباطى هم با اسباب طبيعى و غير طبيعى مانند ملائكه دارند، نظير همان گفتارى است كه درباره خنده و گريه گذرانديم ، و همچنين عين اين بحث در آيات بعدى هم جريان پيدا مى كند.

وَ أَنَّهُ خَلَقَ الزَّوْجَينِ الذَّكَرَ وَ الاُنثى مِن نُّطفَةٍ إِذَا تُمْنى

كلمه «'''نطفه '''» به معناى آبى است در مرد و زن كه مبداء پيدايش فرزند است ، و وقتى مى گوييم : «'''امنى الرجل '''» معنايش اين است كه فلان مرد منى خود را ريخت .

بعضى هم گفته اند: اين كه در آيه مورد بحث مانند آيه قبلى نفرمود: «'''وانه هو'''» براى اين بود كه در مساءله خلقت زوجين ، كسى تصور نمى كند منسوب غير خداى تعالى باشد.

وَ أَنَّ عَلَيْهِ النَّشأَةَ الاُخْرَى

كلمه «'''نشاءه اخرى '''» به معناى خلقت اخرى است كه همان خلقت دوم باشد، و ظرفش آخرت است كه دار جزاء است ، و اگر فرمود پيش آوردن نشاءه عهده خداست ، براى اين بود كه قضاى حتمى الهى بود، و نيز براى اين بود كه وعده اش را داده بود، و او خلف وعده نمى كند.

وَ أَنَّهُ هُوَ أَغْنى وَ أَقْنى

يعنى و او كسى است كه غنى و «'''قنيه '''» مى دهد، و قنيه به معناى اموال ماندنى از قبيل خانه و باغ و حيوان است ، و بنابر اين ، ذكر جمله «'''اقنى '''» بعد از جمله «'''اغنى '''» از باب ذكر خاص بعد از عام است ، به خاطر نفاست و شرافتى كه در خاص است .

بعضى از مفسرين گفته اند: اغناء به معناى مالدار كردن ، و اقناء به معناى راضى كردن از جهت مالدارى است .

بعضى ديگر گفته اند: معناى آيه اين است كه : خدا است كه بى نياز و فقير مى كند.

مى گويند: دو قبيله خزاعه و حمير اين ستاره را مى پرستيدند، و نيز يكى از كسانى كه آن را مى پرستيده ، ابوكبشه يكى از اجداد رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله وسلم ) بوده ، كه البته جد مادرى آن جناب بوده ، و مشركين مناسبت رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله وسلم ) را پسر ابوكبشه مى ناميدند، چون گفتيم ابوكبشه با پرستش شعرى راه خود را از قوم خود جدا كرده بود.