روایت:الکافی جلد ۱ ش ۳۵۰
آدرس: الكافي، جلد ۱، كِتَابُ التَّوْحِيدِ
عده من اصحابنا عن احمد بن محمد بن خالد عن ابيه عن احمد بن النضر و غيره عمن ذكره عن عمرو بن ثابت عن رجل سماه عن ابي اسحاق السبيعي عن الحارث الاعور قال :
| الکافی جلد ۱ ش ۳۴۹ | حدیث | الکافی جلد ۱ ش ۳۵۱ | |||||||||||||
| |||||||||||||||
ترجمه
کمره ای, اصول کافی ترجمه کمره ای جلد ۱, ۴۰۷
ابو اسحق سبيعى گويد: حارث اعور گفت: امير المؤمنين (ع) بعد از عصر يك سخنرانى نمود و خطبهاى ايراد كرد كه مردم از خوشستائى و يادآورى كه در باره خدا و بزرگوارى او جل جلاله فرمود، در شگفت شدند. ابو اسحاق گويد: به حارث گفتم: آن خطبه را حفظ نكردى؟ گفت: من آن را نوشتم و از دفتر خود براى ما ديكته كرد كه: سپاس از آن خدائى است كه نميرد و عجائب وى تمامى نپذيرد، زيرا هر روز در كار تازهاى است از نظر ابتكار تازههائى كه نبوده است، آن خدائى كه نزاده است تا در عزت او شريكى باشد و زائيده نيست تا بميرد و ارث گذارد، در چنگ اوهام نيفتد تا او را در يك دور نماى همانندى اندازه گيرند، و ديدهها به وى نرسند تا پس از باز گرفتن از وى دگرگونى يابد (يا نقشى از خود در خاطر بيننده گذارد خ ل) آن خدائى كه در آغازش نقطه شروعى نيست و در انجامش حد و سوئى نه، آنكه وقتى بر او پيشى ندارد و دورانى بر او مقدم نبود فزونى و كاستى پيرامونش نباشند، و به كجا است، و براى چيست؟ موصوف نگردد و مكانى ندارد. آن خدائى كه از امور نهانى درونى دارد و در خردها آشكار است بدان چه در آفرينش او از نشانههاى تدبير عيان است، آن خدائى كه از پيغمبرانش پرسيدند و او را به حد و داشتن جزء نستودند بلكه به افعالش ستايش كردند و به آياتش بدو رهنمائى نمودند، خرد انديشه پيشهها انكارش نتوانند زيرا كسى كه آسمانها و زمين با آنچه در آنها است و ميان آنها است آفرينش او است و او صانع همه آنها است توانائيش انكار ناپذير است، آن خدائى كه از خلق بدور است و چيزى همانندش نيست، آن خدائى كه خلق را براى پرستش خود آفريد و بر طاعت خود توانا كرد بوسيله نيروئى كه در آنها نهاد و بواسطه حجج خود عذر آنها را بباد داد و در نتيجه با بيّنه و دليل هر كه هلاك شود هلاك شده و به لطف او هر كه نجات يافته ناجى است و از آن خدا است تفضل از آغاز تا بازگشت، سپس خدا (سپاسش باد) با سپاس خويش جهان را گشود و امر دنيا و آخرت را با سپاس خود پايان بخشيد و فرمود (۷۵ سوره ۳۹): «ميان آنها بدرستى قضاوت شد» و گفته شد: الحمد لله رب العالمين. سپاس از آن خدا است كه بىكالبد لباس كبريائيش در بر، و بىهيكل رداى جلالش در خور است، آنكه به وضع فنا ناپذيرى بر عرش استوار است و بىفاصله و بىتماس بر خلق فرازنده است، سوئى ندارد كه بدان رسند و مانندى ندارد كه از آنش شناسند، هر كه جز او جبارى نشان دهد خوار است و هر كه در برابرش بزرگى فروشد زبون است، همه چيز براى عظمتش فروتن است و فرمان گذار حكومت و عزت او است، گردش ديدهها از دريافتش واماند و اوهام خلائق در آستان وصفش نارسا است، آغاز پيش از هر چيز است و پيش از خودى ندارد، و انجام پس از هر چيز است و پس از وى تحقق نيابد، به نيروى قهرش بر همه چيز چيره است و هر جايى را بىنياز به انتقال و بىچشم ديده است، هيچ سايندهاى نسايدش و هيچ حسى نيابدش، او است كه در آسمانها معبود است و در زمين هم معبود است، او است على و حكيم، هر كه را آفريد نقشه او را درست و محكم كشيد، نه نقشه پيشينى بود و نه خستگى در او پديد شد در آفرينش هر چه آفريد، هر چه را خواست آغاز نهاد و هر چه را خواست ايجاد كرد چنانچه مىخواست او دو مركز ثقل هستى كه جن و انس باشند تا ربوبيتش را بدين وسيله بشناسند و عهده طاعتش به گردن بسپرند همه سپاس شايسته او را به آستانش تقديم داريم به خاطر همه نعمتهاى او و از او رهبرى جوئيم براى كارهاى درست خود و به او پناه بريم از كردارهاى بد خود و از او آمرزش جوئيم به گناهانى كه از ما سر زده است و گواهيم كه شايسته پرستش جز خدا نيست و بر اينكه محمد (ص) بنده و رسول او است، او را به راستى و درستى به پيغمبرى برانگيخته تا دليل و رهنماى به او باشد، او هم از گمراهى براه آورد و ما را از گرداب نادانى بر گرفت، هر كه فرمان خدا و رسولش را برد به كاميابى بزرگى رسد و ثواب شايانى در يابد و هر كه نافرمانى خدا و رسولش كند محققا به زيان هويدائى اندر است و عذاب دردناكى را سزاوار است، از دل بكوشيد به سوى آنچه از شنوائى و فرمانبرى و خير خواهى مخلصانه و پشتيبانى مؤثر بر شما لازم است، خود را كمك دهيد بوسيله پايش در روش درست و راست و دورى از كارهاى بد و ناشايست، حق را ميان خود داد و ستد كنيد و در برابر من با آن همكارى نمائيد، دست ستمكار احمق را ببنديد و به خوش كردارى دستور دهيد و از كار زشت جلوگيرى كنيد و قدر اهل فضيلت را بشناسيد. خدا ما و شما را به راه راست نگهدارد و ما و شما را به تقوى بر جا دارد، از خدا براى خود و شما آمرزش خواهم.
مصطفوى, اصول کافی ترجمه مصطفوی جلد ۱, ۱۹۲
حارث اعور گويد روزى بعد از عصر امير المؤمنين (ع) خطبهاى خواند كه مردم را از خوشستائى و بزرگداشتش خداى جل جلاله را خوش آمد ابو اسحاق گويد بحارث گفتم آن سخنرانى را حفظ كردهاى؟ گفت آن را نوشتهام، سپس از نوشته خود براى ما املا كرد كه: سپاس از آن خدائى كه مرگ ندارد و عجائبش پايان نيابد زيرا او هر روز در كار جداگانه ايست و آن ايجاد چيز تازهايست كه سابقه نداشته است، (لعنت خدا بر يهود كه گفتند دست خدا بسته است) خدائى كه نزائيده تا در عزت شريك داشته باشد و زائيده نشده تا بميرد وارث گذارد (بحديث ۲۴۱ رجوع شود) دستخوش اوهام مردم نگردد تا بصورت دور نمائى اندازهگيريش نمايند و بينائيها دركش نكند تا پس از بازگرفتن نظر از وى دگرگون شود (باينكه در برابر ديده نباشد) [تا پس از بازگرفتن نظر خيالى بيش نباشد] خدائى كه براى اوليتش نهايتى نيست (كه از آنجا شروع شود) و براى آخريتش حد و انجامى نيست، (كه بآنجا پايان يابد) خدائى كه وقتى بر او سبقت نداشته و زمانى از او جلوتر نبوده و دستخوش افزونى و كاهش نگردد و كجا و چرا در بارهاش گفته نشود مكانى ندارد، خدائى كه علمش در باطن امور پنهان نفوذ دارد [حقيقت ذاتش از امور پنهانى پنهانتر است] و بسبب نشانههاى تدبيريكه در خلقش ديده مىشود در خردها آشكار است، خدائى كه او را از پيغمبران پرسيدند ايشان باندازه و جزء توصيفش نكردند بلكه او را بافعالش سودند و بآياتش نشان دادند، خردهاى مردم متفكر توانائى انكارش ندارند، زيرا كسى كه آسمانها و زمين و درونيهاى آن و فضا و آفرينش او و او صانع آنهاست، قدرتش انكار ناپذير است، خدائى كه از خلق بدور است و از اين رو چيزى مانندش نيست، خدائى كه مخلوقش را براى پرستش آفريد و بوسيله ابزارى كه بايشان داد آنها را بر اطاعتش توانا كرد و بسبب حجتها (كه عقل خود مردم و پيمبران و ائمه باشند) عذر را از ايشان برداشت، پس آنكه هلاك شد با وجود حجت هلاك شد و آنكه نجات يافت با منت و لطف خدا بود، از آغاز تا بازگشت تفضل از آن خداست، سپس خدا كه ستايش از آن او است ستايش را براى خود آغاز كرد و امر دنيا و مكانت آخر ترا با ستايش خويش پايان داد و (در كتابش) فرمود: ميان آنها بدرستى داورى شد و گفته شد: ستايش از آن خداى پروردگار جهانيان است. ستايش خداى را كه لباس كبريائى در بر كرده بىآنكه مجسم باشد و رداى شكوه پوشيده بىآنكه ممثل باشد و بدون نابودى بر عرش مسلط گشته، بر مخلوقش فراز گرفته بدون دورى از ايشان و بدون تماس با ايشان، براى او حدى نيست كه به آن حد پايان يابد و مانندى ندارد تا بمانندش شناخته شود، جز او هر كه جبارى كند خوار است و جز او هر كه گردن فرازى نمايد خرد و ناچيز است، همه چيز در برابر عظمتش فروتنى كرده و در دربار سلطنت و عزتش رام و زبون گشته، حركت چشمها از دركش وامانده و اوهام مخلوق از رسيدن بصفتش كوتاه شده، او آغاز است و پيش از همه چيز و پيش از او چيزى نيست و آخر است و بعد از همه چيز و پس از او چيزى نيست با قهر و سلطه خود بر همه چيز غلبه جسته و همه جا را بدون انتقال بسوى آن ديده و حاضر شده، هيچ لامسهئى او را نسوده و هيچ حسى دركش ننموده، اوست كه در آسمان معبود است و در زمين معبود و او فرزانه و داناست، از ميان آنچه دور نمائى ميكرد (قابليت آفرينش داشت) آنچه را كه اراده فرمود بيافريند بدون نقشه و نمونه قبلى محكم و متقن آفريد بىآنكه در آفرينش آن خستگى عارضش شود، آنچه را اراده كرد آغاز باشد اول آفريد و آنچه را خواست از دو ثقل هستى كه جن و انس باشند چنان كه خواست ايجاد كرد تا ربوبيتش بشناسند و اطاعتش در ميان آنها جايگزين گردد. او را ببالاترين درجه ستايش بر تمام نعمش ميستائيم و براى اصلاح امور خود از او راهنمائى ميجوئيم و از كردارهاى زشت خود باو پناه ميبريم و نسبت بگناهانى كه از ما سرزده از او آمرزش ميطلبيم و گواهى دهيم كه شايان پرستشى جز خدا نيست و محمد بنده و فرستاده اوست، او را بدرستى برانگيخت تا نشانش دهد و بسويش رهنما باشد، خدا ببركت آن حضرت از گمراهى براهمان آورد و از نادانى نجاتمان بخشيد، هر كه اطاعت خدا و رسولش كند بكاميابى بزرگى رسد و ثواب نيكى دريابد و هر كه نافرمانى خدا و رسولش كند زيان آشكارى برد و سزاوار عذابى دردناك گردد. در انجام وظيفه خود كه شنيدن و فرمانبردن و خيرخواهى مخلصانه و حسن مساعدت است جدا بكوشيد و با جدا نشدن از راه راست و بركنارى از كارهاى زشت خود را يارى كنيد، حق را ميان خود بگردانيد و نزد من با آن يك ديگر را كمك دهيد، دست ستمگر نادان را ببنديد بكار نيك دستور دهيد و از كار زشت جلوگيرى كنيد، اهل فضل را قدرشناسيد، خدا ما و شما را براه هدايت نگهدارد و بر جاده تقوى پا برجايمان دارد، براى خود و شما از خدا آمرزش ميطلبم.
محمدعلى اردكانى, تحفة الأولياء( ترجمه أصول كافى) - جلد ۱, ۴۴۷
چند نفر از اصحاب ما روايت كردهاند از احمد بن محمد بن خالد، از پدرش، از احمد بن نَضْر، و غير او از آنكه او را ذكر كرده، از عمرو بن ثابت، از مردى كه او را نام برده، از ابو اسحاق سبيعى، از حارث اعور كه گفت: روزى امير المؤمنين عليه السلام بعد از نماز عصر خطبهاى ادا فرمود و مردم از حُسن وصف كردن آن حضرت و آنچه را كه ذكر فرمود از تعظيم خداى- جلّ جلاله- تعجب كردند. ابو اسحاق مىگويد كه: به حارث گفتم: آيا تو آن خطبه را حفظ نكردى؟ گفت: حفظ نكردم، وليكن آن را نوشتهام. پس آن را از روى كتاب و نوشته خويش بر ما خواند و ما نوشتيم كه: «حمد از براى خدايى است كه نمىميرد، و عجايب و غرائبش تمام نمىشود و به آخر نمىرسد؛ زيرا كه آن جناب هر روز و هر زمان، در كارى است؛ از پديد آوردن تازهاى كه پيش از آن نبوده. آنكه نزاد كسى را تا آنكه در عزت شريكى به هم رساند (چه فرزند عزيز عادتاً عزيز است). و كسى او را نزاد تا آنكه از او ميراث برند بعد از مردن او (چه در عادت، آنكه متولد مىشود، عاقبت مىميرد. تا آنكه شعرا در اشعار خويش اين مضمون را بستهاند كه: بزاييد براى مردن. در ديوان منسوب به امير المؤمنين- صلوات اللَّه و سلامه عليه- شعرى مذكور است كه ترجمه آن اين است كه: خدا را فرشتهاى است كه در هر روز آواز مىدهد كه: بزاييد از براى مردن و بسازيد از براى ويران شدن. و در نهج البلاغه عكس آنچه در اينجا است، مسطور است. به اين روش كه كسى خداى سبحانه را نزاد تا آنكه در عزت شريكى داشته باشد، و كسى را نزاد تا آنكه از او، ارث برده شود و هلاك گردد و اين انسب است). و خيالها بر او واقع نمىتوانند شد، تا آنكه او را شبحى ايستاده فرض كنند. «۱» و ديدهها خدا را درنيابد، تا آنكه بعد از انتقال آنها از وى، متغير گردد و منقلب شود از حالتى كه در نزد ديدن داشت (و آن محاذات و مقابله است). آنكه در اوليتش نهايتى نيست (چه عدم، وجود ازلى را پيشى نگرفته) و آخريتش را اندازه و غايتى __________________________________________________
(۱). و شبح، كالبد و تن را گويند. و نيز سياهى كه از دور زند. (مترجم)
نيست (چه نيستى به هستى ازلى راهى ندارد). و آنكه وقتى بر او سبقت نگرفته، و زمانى بر او تقدم نجسته است. و زياده و نقصان او را بر سبيل تناوب و تبادل فرا نگرفتهاند (كه گاهى اين بر او وارد شود و گاهى آن). و او را وصف نمىتوان كرد كه در كجا است؟ و نه به آنكه چه چيز است؟ و نه به مكانى كه جاى معينى از برايش قرار دهند. آنكه باطن امور پوشيده را ادراك نموده، و علمش در آن نفوذ فرموده، تا به امور ظاهره چه رسد (و بعضى گفتهاند كه: احتمال دارد كه مراد از آنها، مجردات باشد. به اين معنى كه آن جناب از مجردات پوشيده و پنهان است تا به ماديات چه رسد). و در عقول، كمال ظهور دارد، به واسطه آنچه در خلقتش ديده مىشود از علامات تدبير. آنكه پيغمبران را از او سؤال كردند، پس او را به حد و بعض وصف نكردند، بلكه او را به كردار نيكى كه دارد، وصف فرمودند و به آيات و علامات آن جناب بر او دلالت نمودند. عقلهاى صاحبان انديشه نمىتوانند كه او را انكار نمايند؛ زيرا كه هر كه در آسمانها و زمين و آنچه در اينها و آنچه در ميانه اينهاست، همه آفرينش اوست، و اوست صانع اينها كه همه اينها را آفريده. پس چيزى نيست كه دفع نمايد قدرت او را. آنكه از خلق، به وساطت عدم مشابهت دور شده، پس هيچ چيز مانند او نيست، و آنكه خلق را براى عبادت و بندگى خويش آفريده و ايشان را بر طاعت خود توانايى داده، به سبب آنچه در ايشان قرار داده از شرايط تكليف، مانند عقل و علم و غير آن و به جهتها عذر و بهانه ايشان را قطع فرموده، پس از روى حجتى ظاهر هلاك شد، هر كه هلاك شد، و به عطاى او نجات يافت، آنكه نجات يافت. و از براى خدا است فضل و احسان در حال ايجاد و اعاده ايشان (بعد از فنا در دنيا و آخرت و بعد از اينها). به درستى كه خدا و او راست سپاس و ستايش، كتاب خويش را به حمد خود گشوده (يا به آن مطلقا آغاز نموده)، و امر دنيا و آبله آخرت را (كه مراد از آن شدت و مصيبت است) به حمد ذات مقدس خود ختم فرموده و فرموده: «وَ قُضِيَ بَيْنَهُمْ بِالْحَقِّ وَ قِيلَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ» «۱»، يعنى: و حكم كرده شود كه خداى تعالى حكم كند ميان بندگان خود. به راستى كه هر كس را به مقام و منزلى كه در خور حال او باشد، از بهشت و دوزخ، فرود آورد و گفته شود (يعنى: مؤمنان مىگويند كه): سپاس از براى خدا است كه پروردگار عالميان است» (بر حكم كردن __________________________________________________
(۱). زمر، ۷۵.
او ميان ما به حق و فرود آوردن هر يك از ما به منزلى كه فراخور حال و درخور اعمال اوست بنا بر بعضى از تفاسير). بعد از آن حضرت فرمود كه: «حمد از براى خدا است كه بزرگوارى و پادشاهى را در پوشيده، بى آنكه صاحب تن باشد، و جلال و بزرگى را رداى خويش ساخته، بدون آنكه مانند چيزى از جسمانيات باشد، و بر عرش مملكت خويش مستولى است، بدون زوالى كه به او رو آورد و بر خلائق برترى دارد، اما بى آنكه ايشان از آن جناب دور باشند، يا آن جناب ايشان را سوده و لمس نموده باشد. و آن جناب را حدى نيست كه به آن حدّ و اندازه منتهى شود و به پايان رسد، و او را مانند و نظيرى نه، تا به مانند خويش شناخته شود. هر كه غير از خدا جبروت را به خود بست، خوار و بى مقدار گرديد، و هر كه غير از آن جناب اظهار بزرگى نمود، كوچك شد. همه چيز به جهت عظمت آن جناب فروتنى نمودند، و از براى سلطنتش و عزتش، طريقه انقياد پيمودند. چشمهايى كه به كرانه مىنگرند، از دريافتش كلال «۱» به هم رسانيده، و خيالات خلائق به صفتش نرسيده، ايستادهاند. آنكه اول و پيش از هر چيزى است و او را پيشى نيست، و آخر است بعد از هر چيزى، و او را بعدى نيست (كه قبل و بعد عارض ذات مقدسش نمىشود). و بر همه چيز غالب است، به واسطه غلبه و قهرى كه بر وجود و فناى آنها دارد. و همه مكانها را مشاهده مىكند، و در آنها حضور دارد، بى آنكه به سوى آنها منتقل شود. هيچ صاحب لمسى او را لمس نكند، و هيچ حاسهاى او را در نيابد «وَ هُوَ الَّذِي فِي السَّماءِ إِلهٌ وَ فِي الْأَرْضِ إِلهٌ وَ هُوَ الْحَكِيمُ الْعَلِيمُ» «۲»؛ «اوست آنكه در آسمان خدا است و در زمين خدا است، و اوست راستكار و درستكردار در تدبير امر خلائق، و دانا به مصالح ايشان» محكم ساخته آنچه را كه خواسته نسبت به خلق خويش از همه اشخاص و صور كه غير يكديگرند، وليكن نه به واسطه مثالى كه پيشى گرفته شده باشد به سوى آن (و بعضى گفتهاند كه مراد از مثال، صورت علميه است، يعنى: خلق فرمود آنچه را كه اراده نموده)، نه به صورت علميه زائده كه به سوى مراد، پيشى گرفته باشد (چه علم آن جناب انفعالى نيست و ماندگى و ملالى بر او داخل نشد. و در آفريدن آنچه آفريده در نزد خويش، و مراد، مانند عرش و كرسى است، تا به غير اينها چه رسد. و احتمال دارد كه مراد، __________________________________________________
(۱). ناتوانى و رنجورى.
(۲). زخرف، ۸۴.
جميع آفريدگان باشد و آخر كلام به جهت سجع زياد شده باشد). ابتدا فرمود به آنچه ابتداى به آن را اراده نمود، و موجود ساخت آنچه ايجاد آن را خواست. آنچه خواست بر وفق اراده كامله و حكمت بالغه از دو گروه سنگين عظيم القدر كه جن و انساند، تا آنكه به سبب اين آفرينش پروردگارى او را بشناسند، و فرمانبردارى او در ايشان جاى گيرد. ستايش مىكنيم آن جناب را به همه ستايشها كه يكى از آن بيرون نباشد بر تمام نعمتهاى او (به وضعى كه فردى از آن ياد نرود)، و از او طلب و خواهش مىنماييم كه ما را به راههاى راست كه به امور مطلوبه ما (كه مراد از آن، مصادف با احكام و اخلاق است)، مىرساند، هدايت فرمايد، و از بدىهاى اعمال خود به او پناه مىبريم، و به جهت گناهانى كه از ما پيش از اين سر زده، آرزوى طلب آمرزش مىنماييم، و توبه مىكنيم. و گواهى مىدهيم كه خدايى نيست، مگر خداى تعالى كه تنهاست، و آنكه محمد، بنده و رسول اوست، كه او را به حق و راستى پيغمبرى فرستاده تا بر او دلالت نمايد، و همه را به سوى او هدايت فرمايد. پس به وساطت آن حضرت ما را از ضلالت هدايت فرموده، از گمراهى به راه رسانيد، و به سبب او ما را از جهالت و نادانى خلاصى داد و رهانيد. و هر كه خدا و رسول او را فرمانبردارى كند، رستگارى يافته؛ رستگارى بزرگ و به ثواب عظيمى رسيده. و هر كه خدا و رسول او را نافرمانى نمايد، زيان كرده؛ زيانى هويدا و سزاوار عذابى دردناك، يا درد آورنده شده. پس مبالغه نماييد در جا آوردن آنچه بر شما واجب و لازم است، از شنيدن و قبول كردن و فرمان بردن، و خيرخواهى را پاك و پاكيزه نمودن، به وضعى كه شائبه غشّ و خيانت در آن نباشد، و بار سنگين از دوش يكديگر برداشتن و به دوش خود گرفتن، به طور خوشى كه هيچ دلتنگى و منت در آن نباشد، و در اينها بر نفس خويش غالب شويد و آن را بكشيد، و خويش را بر نفسهاى خود يارى دهيد، به ملازمت راه راست (كه از آن دست بر نداريد)، و به دورى كردن از امور ناخوش (كه پيرامون آن نگرديد)، و حق را در ميان خويش جارى سازيد، و در آن يكديگر را يارى كنيد، پيش از آنكه به من رسد (يا آنكه در باب حق، يارى شما به من نرسد كه من به آن احتياج ندارم)، و دستهاى ظالم بى عقل را بگيريد و آن را از سر مظلوم كوتاه كنيد. و امر به معروف و نهى از منكر را به عمل آوريد، و فضل صاحبان را بشناسيد. خدا ما و شما را به سبب هدايت، از بدىها نگاه دارد، و ما و شما را پرهيزگارى ثابت بدارد، و از براى خود و شما طلب آمرزش مىكنم از خدا».
