النجم ٨
فضاهای نام
بیشتر
- بیشتر
عملکردهای صفحه
| کپی متن آیه |
|---|
| ثُمَ دَنَا فَتَدَلَّى |
ترجمه
| النجم ٧ | آیه ٨ | النجم ٩ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«دَنَا»: نزدیک شد. «تَدَلّی»: سر در نشیب گذاشت. رو به پائین آمد.
فهرست
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
تفسیر
- آيات ۱ - ۱۸ سوره نجم
- اشاره به غرض و محتويات سوره مباركه نجم
- مقصور از «نَجم»، در آيه: «وَ النّجمِ إذَا هَوَى»
- مقصود از اين كه فرمود: «وَ مَا يَنطِقُ عَنِ الهَوى...»
- توضیحی پیرامون آيه: «مَا كَذَبَ الفُؤادُ مَا رَأى»
- گفتار بعضى مفسران در تفسير آیه: «مَا كَذَبَ الفُؤادُ مَا رَأى»
- «سِدرَةُ المُنتَهى» چيست؟
- بحث روايتی
- رواياتى درباره رؤيت قلبى رسول الله «ص»، خداوند سبحان را
- آیا معراج پيامبر «ص»، جسمانى بوده، يا فقط روحانى بوده
تفسیر نور (محسن قرائتی)
وَ هُوَ بِالْأُفُقِ الْأَعْلى «7» ثُمَّ دَنا فَتَدَلَّى «8»
در حالى كه او در افق برتر بود. سپس نزديك شد پس نزديكتر.
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
ثُمَّ دَنا فَتَدَلَّى «8»
ثُمَّ دَنا فَتَدَلَّى: پس نزديك شد به پيغمبر بعد از آنكه او را ديده و غشوه حاصل شده بود، پس درآويخت از افق، يعنى از آنجا سر فرود آورد و سر خود را به سر حضرت گذاشت به جهت تكلم نمودن با او. اين كلام مشعر است بر
«1» مدرك ياد شده.
«2» مجمع البيان ج 5 ص 173.
جلد 12 - صفحه 326
شدت قوت او و اشعار به قرب دنو جبرئيل به پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله بعد از دورى او در افق اعلى. نزد بعضى معنى آنكه نزديك شد جبرئيل به پيغمبر بعد از استواى او به افق اعلى پس فرود آمد به او.
تنبيه: از تتبع احاديث آل عصمت عليهم السّلام محقق شود كه آيات شريفه قضيه معراج حضرت ختمى مرتبت صلّى اللّه عليه و آله را بيان مى‌فرمايد. و آن در ضمن يك مقدمه و سه مطلب عنوان مى‌شود:
اما مقدمه: كيفيت معراج:
يكى از ضروريات دين مقدس اسلام، معراج حضرت ختمى مرتبت صلى اللّه عليه و آله است آنچه مذهب حق است آنكه: خداى تعالى وجود مقدس پيغمبر خاتم صلّى اللّه عليه و آله را در يك شب سير داد با بدن عنصرى و جسم بشرى خاكى با روح در بيدارى با لباس از عمامه و رداء و نعلين از مكه به بيت المقدس، و از آنجا به سماوات عاليات و از سرادقات و حجابات گذشته به مقام «قاب قوسين او ادنى». و به جائى رسيد كه جبرئيل گفت: «لو دنوت انملة لاحترقت»: اگر به قدر سر انگشتى نزديك آيم مى‌سوزم. از آنجا هم گذشته به مقامى رسيد كه بدون واسطه مخاطبات بين ذات احديت با پيغمبر ختمى مرتبت صلى اللّه عليه و آله واقع شد، چنانچه فرمايد: «فاوحى الى عبده ما اوحى».
مطلب اول اثبات معراج: بادله اربعه محقق است:
اما كتاب: سوره اسرى: «سُبْحانَ الَّذِي أَسْرى بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذِي بارَكْنا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آياتِنا ...» و آيات شريفه اين سوره (ثُمَّ دَنا فَتَدَلَّى فَكانَ قابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنى). و آيه (وَ سْئَلْ مَنْ أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رُسُلِنا) كه در محل خود تفسير شده.
اما احاديث بسيار، كه جمع‌آورى آن كتابى شود از جمله:
1- صفات الشيعه- ابن بابويه رحمه الله از حضرت صادق عليه السّلام:
ليس من شيعتنا من انكر اربعة اشياء المعراج و المسائلة فى القبر و خلق الجنة و النار و الشفاعة. فرمود: نيست از شيعيان ما هر كه انكار كند چهار چيز را: معراج، و
جلد 12 - صفحه 327
سؤال در قبر، و خلق بهشت و جهنم، و شفاعت «1».
2- حضرت رضا عليه السّلام فرمايد: من كذب المعراج فقد كذب رسول اللّه: «2» هر كه تكذيب كند معراج را، پس بتحقيق تكذيب نموده رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله را.
3- حضرت عبد العظيم عليه السّلام در عرض دين خود خدمت امام على النقى عليه السّلام گويد: و اقول ان المعراج حق «3».
4- شيخ حر عاملى رحمه اللّه در «جواهر السنيه فى احاديث القدسيه» «4» قسمتى بسيار از اسرائيليات- مخاطبات خداى تعالى با حضرت رسالت صلّى اللّه عليه و آله را در شب معراج جمع‌آورى نمود.
اما اجماع: علماى خاصه و عامه در كتب خود نقل نموده‌اند از جمله شيخ مفيد، شيخ طوسى، ابن بابويه، علامه مجلسى، طبرسى، شارح مقاصد رضوان اللّه عليهم و غيرهم؛ و فخر رازى، زمخشرى، نيشابورى در تفاسير خود بيان معراج نبوى را نموده‌اند.
اما عقل: را استبعاد نباشد، زيرا كلام در دو مقام است: يكى مرحله امكان؛ و ديگر مرحله وقوع.
و مسلم است ادل دليل بر امكان چيزى، وقوع آن باشد، پس معراج جسمانى، محال عقلى نخواهد بود، و الا واقع نمى‌شد؛ و حال آنكه قرآن شريف فرمايد در باره حضرت ادريس عليه السّلام: (وَ رَفَعْناهُ مَكاناً عَلِيًّا) «5»؛ و در باره حضرت عيسى عليه السّلام: (وَ ما قَتَلُوهُ يَقِيناً بَلْ رَفَعَهُ اللَّهُ إِلَيْهِ) «6»؛ پس محال عادى، و به تعلق قدرت تامه الهيه، خرق عادت، و از جمله آيات سبحانى بشمار آيد كه
«1» صفات الشيعه حديث 69 ص 50.
«2» بحار الانوار ج 18 ص 312 روايت 23 بنقل از صفات الشيعه.
«3» كمال الدين ج 2 ص 380 ذيل حديث اول از باب 37.
«4» جواهر السينة فى الاحاديث القدسيه، باب هفتم.
«5» سوره مريم آيه 57.
«6» سوره نساء آيه 158.
جلد 12 - صفحه 328
خداى تعالى حضرت ختمى مرتبت صلّى اللّه عليه و آله را براى نشاندن آيات عجائب قدرت خود، به سماوات عاليات عروج دهد؛ بنابراين معراج نبوى مسلم آيد.
مطلب دوم:
رفع شبهه عمده آن، مسئله خرق و التيام فلك است:
اما اولا: خرق و التيام، محال عادى است نه محال عقلى.
ثانيا: اصول اعجاز نبوى، به سبب خصايص سه‌گانه است: قوه علامه، قوه حساسه، قوه عماله.
قوه عماله آن حضرت به حدى است كه قاهر و قادر بر تمام قواى ممكنه عالم وجود باشد؛ و ماده كائنات، مطيع او، كه هر تصرفى خواهد از انقلاب و استحاله در آنها نمايد، چنانچه هر نفسى در بدن خود هر نوع تصرفى مى‌كند؛ همچنين عالم امكان در پيشگاه حضرت نبوى هر نوع تصرفات خواهد، به قدرت الهى بنمايد. و ظهور اين معجزه غريبه از جانب خدا و قدرت سبحانى را محقق نمايد.
و همچنين حصول حركت سريعه در جسد اقدس حضرت رسالت صلّى اللّه عليه و آله، به اراده ازليه واقع شده كه در زمان كمى اين سير عظمى را بنمايد.
مطلب سوم:
تفسير آيات شريفه:
در «علل» ابن بابويه: از حضرت سيد سجاد عليه السّلام سؤال شد آيا خداوند موصوف است به مكان؟ فرمود: تعالى اللّه عن ذلك. عرض شد: چرا سير داد خدا نبىّ خود حضرت محمد صلّى اللّه عليه و آله را به سوى آسمان؟ فرمود: به جهت آنكه بنماياند به او ملكوت سماوات و آنچه در آنهاست از عجائب صنع خود و بدايع خلق را. پس عرض شد به آن حضرت: معنى (دنى فتدلّى) چيست؟
فرمود: رسول خدا نزديك شد به حجابهاى نور، پس ديد ملكوت آسمانها را «1».
«1» علل الشرايع ج 1 باب 112 (علة المعراج) روايت اول ص 132- 131.
جلد 12 - صفحه 329
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ
وَ النَّجْمِ إِذا هَوى «1» ما ضَلَّ صاحِبُكُمْ وَ ما غَوى «2» وَ ما يَنْطِقُ عَنِ الْهَوى «3» إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْيٌ يُوحى «4»
عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوى «5» ذُو مِرَّةٍ فَاسْتَوى «6» وَ هُوَ بِالْأُفُقِ الْأَعْلى «7» ثُمَّ دَنا فَتَدَلَّى «8» فَكانَ قابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنى «9»
فَأَوْحى إِلى عَبْدِهِ ما أَوْحى «10»
ترجمه
سوگند به ستاره وقتى كه فرود آيد
گمراه نشد مصاحب شما و خطا نكرد
و سخن نميگويد از روى دلخواه
نيست آن سخن مگر وحى الهى كه باو فرود آورده ميشود
تعليم داد باو آنكه شديد و استوار است قواى او
صاحب عقل كامل و توانائى است پس استقامت و استقرار يافت
با آنكه در جانب بالاتر بود
پس نزديك شد پس نزديكتر گرديد
پس بود بمقدار نيمى از دو كمان بلكه نزديكتر
پس وحى كرد و خبر داد به بنده‌اش آنچه را كه وحى كرد.
تفسير
خداوند متعال در اينسوره مباركه قسم ياد فرموده بستاره ثريّا كه گفته‌اند عرب از ستاره مطلق آنرا اراده ميكند چون راهنماى آشكار خالى از اشتباه است يا بمطلق ستاره و جنس آن چون همه راهنمايان خلقند بمقاصدشان در دريا و صحرا در وقتى كه افول و غروب نمايد ستاره چون بآن استدلال ميشود بر نفى ستاره پرستى و اثبات خداوند ثابت باقى چنانچه حضرت ابراهيم فرمود لا احبّ الآفلين يا چون آن وقت طلوع فجر و نافله صبح و افضل اوقات شبانه روز است و در ذيل سوره قبل اشاره بآن شده بود يا در وقتى كه بكلّى آنها زائل و فانى شوند كه علامت قيامت است چنانچه خداوند فرموده فاذا النّجوم طمست اين بر حسب ظاهر آيه و اقوال مفسّرين است ولى در مجالس از ابن عبّاس نقل نموده كه ما يك شب نماز عشا را با پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم بجا آورديم پس چون آنحضرت سلام نماز
جلد 5 صفحه 83
را داد روى بما نمود و فرمود امشب وقت طلوع فجر ستاره‌اى از آسمان فرود ميآيد و در خانه يكى از شما مى‌افتد هر كس آن ستاره در خانه‌اش افتد او وصى من و جانشين من و امام بعد از من است و چون نزديك طلوع فجر شد هر يك از ما در خانه خود نشسته منتظر افتادن ستاره بوديم و طمع پدر من عبّاس از همه بيشتر بود پس چون فجر طالع شد ستاره‌اى از آسمان فرود آمد و در خانه على بن أبي طالب افتاد پس پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود بامير المؤمنين يا على قسم بخداونديكه مرا به نبوت مبعوث فرمود واجب شد براى تو وصايت و خلافت و امامت بعد از من پس منافقين از قبيل عبد اللّه بن ابىّ و يارانش گفتند گمراه شد محمّد در محبّت پسر عمّش و خطا كرد و سخن نگفت در شأن او مگر بدلخواه خود پس خداوند نازل فرمود و النّجم اذا هوى يعنى قسم بخالق ستاره وقتى كه فرود آيد گمراه نشد مصاحب و معاشر شما در محبّت على بن ابى طالب و خطا نكرد و سخن نميگويد در شأن او بدلخواه خود نيست آن مگر وحى الهى كه باو ميرسد و از امام صادق عليه السّلام نيز قريب به اين معنى نقل شده و علّامه حلّى ره خلاصه اين روايت را باهل سنّت نسبت داده و در چند روايت معتبر نفى ضلالت و غوايت و سخن بدلخواه از مقام رسالت راجع بذكر فضائل امير المؤمنين و اهل بيت اطهار شده و شأن نزول آيه را باين تقريب بيان فرموده‌اند و ظاهرا غوايت گمراهى مقرون بنااميدى است و غالبا در گمراهى معنوى استعمال ميشود نه صورى ظاهرى و مسلّم است كه ساحت مقدّس نبوى منزه از اين امور است در كلّيه نصوص و احكام و معارفيكه از آنحضرت رسيده است تعليم نموده او را در ظاهر جبرئيل كه قواء او در نهايت شدّت است و لذا قراء قوم لوط را از زمين كند و بآسمان برد و وارونه نمود چنانچه جمعى از مفسّرين فرموده‌اند و در واقع خداوند عليم كه قواء او بينهايت است در شدّت چنانچه قمّى ره فرموده چون جبرئيل واسطه ابلاغ معارف و احكام از طرف خداوند در عالم ظاهر بوده و در عالم معنى او خوشه چين خرمن اينخاندان است پس معلّم حقيقى حقّ است كه معطى علم است نه حامل آن كه جبرئيل است در ظاهر و حضرت ختمى مرتبت داراى قوّت و قدرت و عقل سليم و رأى ثابت مستقيم است پس مستولى و
جلد 5 صفحه 84
مستقرّ و مستقيم شد با آنكه در افق و جانب اعلاى آسمان جاى داشت پس از آن نزديك شد بحق پس نزديكتر شد پس بود فاصله ما بين او و خداوند بمقدار دو طرف كمان وقتى نزديك بيكديگر شوند كه شبيه بدائره گردد و منقسم بدو قوس شود كه آنرا قوس حلقه نامند چون قاب در لغت اگر چه بمعناى مقدار شى‌ء آمده ولى اصل معناى لغوى آن از اعلاى كمان تا يكى از دو طرف آنست و اينمعنى را قمّى ره از امام نقل نموده و فاصله بين حبيب و محبوب را بآن تقدير فرموده و نيز در كافى از امام صادق عليه السّلام در تفسير قاب قوسين او ادنى به اين معنى تصريح شده و بنابراين محتمل است مراد قابى قوس بوده و در كلام قلب شده براى آنكه دو قاب از يك قوس مساوى است در صورت حلقه شدن با دو قوس تا اشاره باشد بحلقه هستى و تقسيم آن بدو قوس نزول و صعود كه سايرين من اللّه الى اللّه في اللّه و باللّه و مع اللّه بايد آنرا بپيمايند چنانچه فيض ره تحقيق فرموده و بعضى از لغويّون هم تصريح به قلب نموده‌اند و حقير در اوائل سوره بقره ذيل آيه الّذين يؤمنون بالغيب اشاره بمراتب اين دو قوس نموده‌ام و اسفار اربعه صدر المتألّهين ره كه مهمّ‌ترين كتب حكمت متعاليه است راجع بمراتب اين سير است خداوند ميفرمايد حبيب من سفر خود را بجانب من بپايان رساند پس فاصله ميان من و او همان دو قوس بود بلكه كمتر چون بپايان رسيد ولى مفسّرين ذو مرّة فاستوى را از اوصاف جبرئيل قرار داده‌اند و گفته‌اند استقامت نمود او بر صورت اصليّه خود براى مشاهده پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم دو مرتبه بخواهش او يكمرتبه در افق اعلاى از زمين كه جانب مشرق است پس مسدود نمود تمام افق را تا مغرب و ديگر در آسمان و براى هيچ پيغمبرى اين مشاهده روى نداده بود و در بقيّه مفاد آيات اختلاف نموده‌اند كه راجع بجبرئيل است كه نزديك به پيغمبر شده يا راجع بآنحضرت است كه نزديك بخدا گشته با آنكه در آسمان جاى داشته در شب معراج و در معناى قاب قوسين او ادنى اختلاف را زيادتر نموده بعضى آنرا بمقدار دو كمان متّصل بهم يا كمتر در نظر بيننده چنانچه بدوا بنظر ميرسد تفسير نموده‌اند و بعضى بمقدار دو ذراع يا كمتر و بعضى بمقدار فاصله زه كمان و كمان بلكه نزديكتر و اقوال ديگرى كه حاجت
جلد 5 صفحه 85
بذكر آنها نيست و در هر حال مسلّم است كه مقصود تمثيل و تشبيه قرب روحانى و معنوى است بقرب جسمانى و صورى براى تصوير و تمثّل معنى در خارج و اذهان ساده مأنوس بامور حسّيّه تعالى اللّه عمّا يقول المشبّهون علوّا كبيرا و مؤيّد مختار حقير در مفاد آيات شريفه علاوه بر اخبار مستفيضه معراجيّه آنستكه آيات اوليّه اين سوره مسلّما راجع بپيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم است و اسمى از جبرئيل در ميان نيست و در آيه اخيره كه نتيجه آيات سابقه است خداوند فرموده پس وحى فرمود خدا به بنده خود آنچه را وحى فرمود و از اينجا معلوم ميشود آنچه بوده ميان حبيب و محبوب بوده و واسطه‌اى در بين نبوده از امام صادق عليه السّلام روايت شده كه اوّل كسيكه سبقت به بلى نمود در جواب خدا پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم بود و اين براى آن بود كه نزديكتر بحق بود از تمام خلق و بود در مكانيكه گفت باو جبرئيل چون سير داد او را بآسمان مقدّم شو اى محمّد صلى اللّه عليه و آله و سلّم بتحقيق گام نهادى در موضعيكه گام ننهاده است در آن هيچ ملك مقرّب و نه نبى مرسلى و اگر نبود روح و جانش از آنمكان قادر نميشد كه برسد بآنمقام و باشد از خدا چنانچه فرموده قاب قوسين او أدنى يعنى بل أدنى و از امام سجّاد عليه السّلام نقل شده كه پرسيدند آيا خدا بمكان توصيف ميشود فرمود خداوند اجلّ از آنست گفتند پس چرا پيغمبر خود را بآسمان سير داد فرمود براى آنكه بنماياند باو حقايق آسمانها و عجائب صنع و بدايع خلق خود را كه در آنها است و از روايت كافى از امام صادق عليه السّلام كه در تفسير قاب قوسين او أدنى اشاره بآنشد استفاده ميشود كه بعد از رسيدن حضرت بآن مقام و بازماندن جبرئيل از رفتار پيغمبر مشاهده نمود از پس پرده درخشانى مانند زبرجد از روزنه‌اى مانند ته سوزن نور عظمت الهى را بقدريكه خدا خواست پس خدا فرمود يا محمد پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم عرض كرد لبّيك ربى خدا فرمود اختيار امّت تو بعد از تو با كيست حضرت عرض كرد خدا بهتر ميداند خداوند فرمود على بن ابى طالب امير المؤمنين و سيّد المسلمين و قائد الغرّ المحجّلين پس حضرت صادق عليه السّلام فرمود و اللّه ولايت على عليه السّلام از زمين نبود ولى از آسمان بمشافهه آمد و قمّى ره در ذيل فأوحى الى عبده ما أوحى نقل فرموده كه وحى مشافهة بود و از ابهام وحى شده كه دلالت بر اهميّت
جلد 5 صفحه 86
آن دارد و ساير روايات باب كه در بعضى تصريح و در بعضى اشاره شده معلوم ميشود كه مراد از ما أوحى امر ولايت است كه اهمّ امور دينى است و بايد از طرف خداوند اعلام شود و مفسّرين باز در اينمقام اختلاف نموده‌اند و ما بحمد اللّه تعالى مؤيّد بنصوص ائمه اطهار و منزّه از فسوس مخالفين و اغياريم.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
ثُمَّ دَنا فَتَدَلّي «8» فَكانَ قابَ قَوسَين‌ِ أَو أَدني «9»
پس نزديك شد و بتواضع افتاد پس رسيد بجايي که بقدر قاب دو كمان بلكه نزديكتر اينها هم مفسّرين از صفات جبرئيل گفتند: با اينكه صريح آيه بعد خلاف آن را بيان ميكند، چنانچه بيايد، و مراد نه قرب مكاني است، چنانچه مجسّمه قائلند، زيرا خداوند منزّه است از اينكه جسم باشد و مكان داشته باشد و قاب قوسين قوس وجوب و قوس امكان است که اعلي درجه امكان را حضرتش داشت در مقابل
جلد 16 - صفحه 325
وجوب وجود، چنانچه در خبر است که ميفرمايد:
(نزلونا عن الرّبوبية و قولوا في حقنا ما شئتم)
که اينکه جمله دلالت دارد که آنچه در خور امكان بود خداوند به پيغمبرش عنايت فرمود، ممكن واجب نما فقط وجوب ذاتي نبود و دليل بر اينکه مدعي که اشاره كرديم.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 8)- «سپس نزدیکتر و نزدیکتر شد ...» (ثُمَّ دَنا فَتَدَلَّی).
نکات آیه
۱ - جبرئیل براى ابلاغ وحى، به پیامبر(ص) خود را به آن حضرت نزدیک و نزدیک تر کرد. (ثمّ دنا فتدلّى) «دنا»; یعنى، نزدیک شد و «تدلّى»; یعنى، آویخت و این کنایه از شدت نزدیکى است. ضمیر فاعل در «دنا» و «تدلّى»به جبرئیل بازمى گردد.
۲ - نزدیک و نزدیک تر شدن پیامبر(ص)، به مبدأ وحى در افق اعلى براى دریافت قرآن (و هو بالأُفق الأعلى . ثمّ دنا فتدلّى) برداشت یاد شده بر این اساس است که ضمیر فاعلى به پیامبر(ص) بازمى گردد.
روایات و احادیث
۳ - عن أبى إبراهیم(ع) ... قال: ... إنّ هذه لغة فى قریش إذا أراد الرجل منهم أن یقول قد سمعت یقول قد تدلّیت و إنّما التدلّى الفهم;[۱] از امام کاظم(ع) روایت شده... که فرمود: ...تدلّى واژه اى است در قریش هرگاه مردى از آنان خواست بگوید: شنیدم، مى گوید «تدلّیت» و تدلّى به معناى فهمیدن است».
موضوعات مرتبط
- جبرئیل: نزدیکى جبرئیل به محمد(ص) ۱، ۲
- قرآن: اهمیت قرآن ۲; فهم قرآن ۳
- محمد(ص): تقرب محمد(ص) ۲; محمد(ص) در افق اعلى ۲; معراج محمد(ص) ۲; وحى به محمد(ص)۱
منابع
- ↑ احتجاج طبرسى، ج ۲، ص ۱۵۷; نورالثقلین، ج ۵- ، ص ۱۵۱، ح ۲۷.
