الحجر ٨٥

از الکتاب
کپی متن آیه
وَ مَا خَلَقْنَا السَّمَاوَاتِ‌ وَ الْأَرْضَ‌ وَ مَا بَيْنَهُمَا إِلاَّ بِالْحَقِ‌ وَ إِنَ‌ السَّاعَةَ لَآتِيَةٌ فَاصْفَحِ‌ الصَّفْحَ‌ الْجَمِيلَ‌

ترجمه

ما آسمانها و زمین و آنچه را میان آن دو است، جز بحق نیافریدیم؛ و ساعت موعود [= قیامت‌] قطعاً فرا خواهد رسید (و جزای هر کس به او می‌رسد)! پس، از آنها به طرز شایسته‌ای صرف‌نظر کن (و آنها را بر نادانیهایشان ملامت ننما)!

ترتیل:
ترجمه:
الحجر ٨٤ آیه ٨٥ الحجر ٨٦
سوره : سوره الحجر
نزول : ٣ بعثت
اطلاعات آماری
تعداد کلمات : ١٨
تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«بِالْحَقِّ»: به حق نه به باطل. هم آفرینش جهان و هم نظام حاکم بر جهان و هم هدف نهائی آن، سازگار با حق و حقیقت و دارای حکمت و مصلحت است. «السَّاعَةَ»: روز رستاخیز. «إصْفَحْ»: گذشت کن. ببخشای. «الصَّفْحَ»: گذشت. صرف نظر کردن. «الصَّفْحَ الْجَمِیلَ»: گذشت بزرگوارانه و بدون سرزنش.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

تفسیر


نکات آیه

۱- خداوند آسمانها، زمین و موجودات در فضا را بر اساس حق (حکیمانه و با مقصودى صحیح) آفرید. (و ما خلقنا السموت و الأرض و ما بینهما إلاّ بالحقّ) یکى از موارد کاربرد واژه «حق» جایى است که کارى به مقتضاى حکمت و بر اساس مصلحت انجام پذیرفته باشد (مفردات راغب). برداشت فوق بر اساس این کاربرد است.

۲- نظام آفرینش (آسمانها، زمین و موجودات در فضا)، نظامى هدفدار و حکیمانه است. (و ما خلقنا السموت و الأرض و ما بینهما إلاّ بالحقّ) واژه «حق» در مقابل «باطل» است و باطل; یعنى، پوچ و بى هدف. بنابراین لغت «حق» - که متضمن معناى حکمت و مصلحت است - مى تواند بیانگر هدف دارى باشد. مؤید آن آیات متعددى است که بطلان و پوچى در آفرینش جهان را نفى مى کند.

۳- میان آسمانها و زمین (فضا)، پدیده هایى وجود دارد. (و ما خلقنا السموت و الأرض و ما بینهما إلاّ بالحقّ)

۴- جهان، داراى آسمانهاى متعدد است. (و ما خلقنا السموت ... إلاّ بالحقّ)

۵- برپایى قیامت، امرى قطعى و تحقق پذیر است. (و إن الساعة لأتیة) «ساعة» در لغت، به معناى جزئى از اجزاى زمان و در آیه فوق کنایه از قیامت است.

۶- «الساعة» از نامهاى قیامت (و إن الساعة لأتیة)

۷- حق بودن (هدفدار و حکیمانه بودن) نظام آفرینش، مقتضى برپایى قیامت (و ما خلقنا السموت ... إلاّ بالحقّ و إن الساعة لأتیة) جمله «إن الساعة لأتیة» به منزله نتیجه استدلال به آیه «و ما خلقنا السموات ... إلاّ بالحق» است; یعنى، چون جهان بر اساس حق آفریده شده است، قهراً برپایى قیامت قطعى خواهد بود.

۸- آفرینش جهان بدون برپایى قیامت، پوچ و عبث و به دور از حکمت و مقصودى صحیح است. (و ما خلقنا السموت ... إلاّ بالحقّ و إن الساعة لأتیة)

۹- جهان آخرت، مقصد و مقصود از آفرینش جهان است. (و ما خلقنا السموت ... إلاّ بالحقّ و إن الساعة لأتیة) جمله «و إن الساعة لأتیة» - چنان که برخى مفسّران احتمال داده اند - مى تواند تفسیر «بالحق» باشد. بنابراین معناى «به حق آفریده شدن جهان» این مى شود که: جهان داراى مقصد و هدفى است و آن قیامت و آخرت است.

۱۰- کافران و منکران برپایى قیامت، فاقد توجیه و تفسیر صحیح و حق مدارانه براى آفرینش جهانند و یا مردمى پوچ گرا مى باشند. (و ما خلقنا السموت ... إلاّ بالحقّ و إن الساعة لأتیة)

۱۱- پیامبر(ص) وظیفه دار عفو کریمانه و گذشت شایسته از کافران و مشرکان و نادیده گرفتن اذیت و آزار آنان بود. (فاصفح الصفح الجمیل) «صفح» به معناى عفو بدون ملامت کردن و به رخ کشیدن است که از آن مى توان گذشت کریمانه و بزرگوارانه برداشت کرد.

۱۲- عقیده به قیامت و هدف دارى و حکمت آمیز بودن جهان خلقت، موجب آسانى تحمل مشکلات و مقتضى گذشت و نادیده گرفتن اذیت و آزار و آسیبهاى وارده از سوى دشمنان است. (و ما خلقنا السموت ... إلاّ بالحقّ ... فاصفح الصفح الجمیل) «فا» در «فاصفح» تفریع است و جمله «فاصفح ...» را بر جمله «و ما خلقنا السموات ... إلاّ بالحق و إن الساعة لأتیة» عطف کرده است. بنابراین، استفاده مى شود که به حق آفریده شدن جهان اقتضا دارد تا انسانِ حق طلبى همچون رسول الله(ص) در مسیر حق بردبار باشد و تلاش خود را در برابر حق ناپذیرى کافران بیهوده نپندارد.

۱۳- پیامبر(ص) در مکه تحت فشار و اذیت و آزار مخالفان خود بود. (فاصفح الصفح الجمیل) توصیه خداوند به گذشت به دلیل وجود اذیت و آزار است که آیه ۹۵ همین سوره (إنا کفیناک المستهزءین) مؤید این حقیقت است.

۱۴- گذشت و برخورد کریمانه با دشمنان و کافران در ابتداى نهضت اسلامى و تبلیغات دینى، امرى لازم و بایسته است. (فاصفح الصفح الجمیل) نزول آیه فوق - که از گذشت و عفو سخن به میان آورده است - (در نیمه اول بعثت) و از جانب دیگر دستور به برخورد شدید با کافران و دشمنان در مدینه (نیمه دوم بعثت) مى تواند بیانگر مطلب فوق باشد.

۱۵- برخورد کریمانه و عفو و اغماض از آزار و اذیت دیگران - حتى کافران و دشمنان - امرى شایسته و پسندیده است. (فاصفح الصفح الجمیل)

روایات و احادیث

۱۶- «قال الرضا(ع) فى قول الله عزّوجلّ: «فاصفح الصفح الجمیل» قال: العفو من غیر عتاب;[۱] از امام رضا(ع) درباره سخن خداوند «فاصفح الصفح الجمیل» روایت شده است که حضرت فرمود: مراد عفو و گذشت بدون سرزنش است».

موضوعات مرتبط

  • آخرت: اهمیت آخرت ۹
  • آسمان: تعدد آسمان ۴; حقانیت خلقت آسمان ها ۱
  • آفرینش: آثار حقانیت آفرینش ۷; آثار هدفدارى آفرینش ۷; ارزش آفرینش ۸; حقانیت آفرینش ۱; خلقت آفرینش ۷; فرجام آفرینش ۹; فلسفه آفرینش ۹; قانونمندى آفرینش ۲; هدفدارى آفرینش ۱، ۲
  • اسلام: تاریخ صدر اسلام ۱۳
  • تبلیغ: تبلیغ در صدراسلام ۱۴; شرایط تبلیغ ۱۴
  • خدا: حکمت خدا ۱، ۲; خالقیت خدا ۱
  • دشمنان: اهمیت عفو دشمنان ۱۴; زمینه عفو دشمنان ۱۲
  • زمین: حقانیت خلقت زمین ۱
  • الساعه ۶:
  • سختى: عوامل تسهیل سختى ۱۲
  • عفو: اهمیت عفو ۱۵; عفو بی منت ۱۶
  • عقیده: آثار عقیده به حکمت خدا ۱۲; آثار عقیده به قیامت ۱۲; آثار عقیده به هدفدارى آفرینش ۱۲
  • عمل: عمل پسندیده ۱۵
  • قیامت: بی منطقى مکذبان قیامت ۱۰; حتمیت قیامت ۵; دلایل قیامت ۷، ۸; نامهاى قیامت ۶
  • کافران: اهمیت عفو کافران ۱۴; بی منطقى کافران ۱۰; عفو کافران ۱۱، ۱۵
  • محمد(ص): اذیت محمد(ص) ۱۳; اذیتهاى مخالفان محمد(ص) ۱۳; عفوهاى محمد(ص) ۱۱; کرامت محمد(ص) ۱۱; مسؤولیت محمد(ص) ۱۱
  • مشرکان: عفو مشرکان ۱۱
  • موجودات: موجودات فضایى ۳
  • نهضت اسلامى ۱۴:

منابع

  1. عیون اخبارالرضا، ج ۱، ص ۲۹۴، ح ۵۰; نورالثقلین، ج ۳، ص ۲۷، ح ۹۵ و ۹۶.