التوبة ١٥

وَ يُذْهِبْ‌ غَيْظَ قُلُوبِهِمْ‌ وَ يَتُوبُ‌ اللَّهُ‌ عَلَى‌ مَنْ‌ يَشَاءُ وَ اللَّهُ‌ عَلِيمٌ‌ حَکِيمٌ‌

گسترشکپی متن آیه
وَ يُذْهِبْ‌ غَيْظَ قُلُوبِهِمْ‌ وَ يَتُوبُ‌ اللَّهُ‌ عَلَى‌ مَنْ‌ يَشَاءُ وَ اللَّهُ‌ عَلِيمٌ‌ حَکِيمٌ‌

ترجمه

مکارم شیرازیبهرامپورفولادوندالهی قمشه‌ایانصاریانآیتیخرمشاهیمجتبویخرمدلصادقی تهرانیمعزیenglish

و خشم دلهای آنان را از میان می‌برد! و خدا توبه هر کس را بخواهد (و شایسته بداند)، می‌پذیرد؛ و خداوند دانا و حکیم است.

و خشم دل‌هايشان را ببرد، و خدا بر هر كه بخواهد [به رحمت‌] باز مى‌گردد، و خداوند داناى حكيم است

و خشمِ دلهايشان را بِبَرد، و خدا توبه هر كه را بخواهد مى‌پذيرد، و خدا داناى حكيم است.

و تا خشم دلهای آنان فرونشاند، و خدا بر هر که می‌خواهد به لطف و رحمت باز می‌گردد و خداوند دانا و درستکار است.

و خشم دل هایشان را از میان ببرد؛ و خدا توبه هر کس را بخواهد می پذیرد؛ و خدا دانا و حکیم است.

و كينه از دلهايشان بزدايد و خدا توبه هر كه را كه بخواهد مى‌پذيرد. و خداست دانا و حكيم.

و خشم و خروش دلهایشان را برطرف کند، و خداوند از هرکس که بخواهد درمی‌گذرد، و خداوند دانای فرزانه است‌

و خشم را از دلهاى ايشان ببرد. و خداى بر هر كه خواهد [به بخشايش خويش‌] باز مى‌گردد و توبه هر كه را خواهد مى‌پذيرد و خدا داناى درستكار است.

و کینه را از دلهایشان بردارد (و شادی پیروزی را جایگزین آن گرداند. همه باید بدانند که) خداوند توبه‌ی هر کس را بخواهد (و شایسته‌اش بداند) می‌پذیرد (و لذا کافران می‌توانند تا دیر نشده است از کفر دست بکشند و به سوی خدا برگردند و اسلام را بپذیرند). خداوند آگاه (از کار و بار بندگان، و در قانونگذاری‌ها) دارای حکمت فراوان است.

و خشمِ دل‌هایشان را بزداید. و خدا به هر که بخواهد برگشت می‌کند. و خدا بس دانایی حکیم است.

و بردارد خشم را از دلهای ایشان و توبه پذیرد خدا از هر که خواهد و خدا است دانای حکیم‌

And He will remove the anger of their hearts. Allah redeems whomever He wills. Allah is Knowledgeable and Wise.

ترتیل:

ترجمه:

التوبة ١٤	آیه ١٥	التوبة ١٦
سوره : سوره التوبة نزول : ٨ هجرت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ١٤ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«غَیْظَ»: خشم و کینه فراوان. در اینجا بیشتر مراد خشم و کینه نهان در دل مؤمنان عاجز و ناتوان است (نگا: نساء / ).

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

وَ مَا جَعَلَهُ‌ اللَّهُ‌ إِلاَّ... (۲) أُذِنَ‌ لِلَّذِينَ‌ يُقَاتَلُونَ‌... (۰) فَإِذَا لَقِيتُمُ‌ الَّذِينَ‌ کَفَرُوا... (۱)

تفسیر

المیزاننمونهتفسیر نوراثنی عشریروان جاویداطیب البیانبرگزیده تفسیر نمونهتسنیم

---

• آيات ۱۶ - ۱، سوره توبه
• اشاره به اختلاف در اينكه سوره توبه سوره اى مستقليا ملحق به سوره انفال مى باشد
• اعلائم برائت در: (( برائة من الله و رسوله ... )) صرف تشريع نيست بلكه انشاء حكم و قضاء بر برائت است
• عهد شكنى مشركين ، مجوز مقابله به مثل به آنان بوده است
• اقوام مفسرين درباره مراد از چهار ماه در آيه : (( فسيحوا فى الارض اربعة اشهر ))
• مراد از (( يوم الحج الاكبر )) در آيه : (( و اذان من الله و رسوله ... )) و اقوال مختلف در اين مورد
• عهد و پيمانى كه با مشركينى كه به پيمان خود وفادار بوده اند منعقد شده تا پايان مدت محترم است
• امر به از ميان برداشتن مشركين پيمان شكن و منقرض ساختن آنان بعد از انقضاء مهلت چهار ماهه، مگر آنكه توبه كنند...
• چنانچه مشركين توبه كردند آنان را رها كنيد
• امر به امان دادن به مشركى كه امان مى طلبد تا به بحث و بررسى درباره دين حق بپردازد
• هشت مطلب كه از بيانات گذشته معلوم مى گردد
• حكم وجوب امان دادن براى استماع كلام خدا، قابل نسخ نيست
• پذيرش دين حق بايد با اختيار باشد و در اصول اعتقادى بايد علم يقينىحاصل شود
• مشركين به هيچ ميثاق طبيعى يا قراردادى در برابر مؤ منين وفادار نيستند هر چند چربزبانى كنند.
• برادر خوانده شدن مؤ منين در قران كريم به نحو مجاز و استعاره نيست بلكه آثارى بر آنمترتب است
• تحريك و تشويق مسلمين به قتال و كارزار با بيان اينكه جهاد صحنه آزمون است و...
• حديث مزبور از مصادر اهل سنت
• اعلام برائت چند حكم ديگر را نيز اعلام نمود
• علاوه بر اين وظيفه اعلان برائت ، على (ع ) در آن سال اميرالحاج نيز بوده است
• پيامبر اسلام (ص ) امير المؤ منين (ع ) را با چهار پيغام براى مشركين روانه مكه مى كند
• سخن مغرضانه ابن كثير كه گفته است مخصوص به حكم برائت است و احكام ديگر راابوبكر و ابوهريره رساندند و...
• نقد و رد آن گفته ها
• خود عبارت (لا يودى عنك الا انت او رجل منك ) اشتراك در رسالت را مى رساند
• سخن صاحب المنار در مورد ابلاغ آيات برائت و بدگوئى او از شيعه و كوششى كه براىاثبات افضل بودن ابوبكر به عمل آورده است
• اشكالات وارده بر گفته هاى صاحب المنار
• موضوع امارت حاج با مساءله وحى آسمانى كه احدى حتى رسول خدا (ص ) هم حق مداخله و دخل و تصرف در آن را نداشته است فرق دارد
• اضطراب و اختلاف روايات راجع به اعلان آيات برائت
• خدشه اى كه صاحب المنار خواسته است بر يكى بودن نفس پيامبر (ص ) و على (ع ) كه ازجمله وحى استفاده مى شود وارد كند و جواب او
• اشكال سوم بر سخن صاحب المنار
• اشكال چهارم بر سخن صاحب تفسير المنار
• رواياتى درباره اينكه اعلام كننده آيات برائت على (ع ) بوده است
• در روايات شيعه روز حج اكبر، روز عيد قربان دانسته شده است
• روايتى درباره چهار ماه مهلت دادن به مشركين در ذيل آيات گذشته
• چند روايت در ذيل آيه (( فقاتلوا ائمة الكفر... ))
• چند روايت در ذيل آيه شريفه : (( الا تقاتلون قوما نكثوا ايمانهم ... ))
• بررسى و ريشه يابى انعقاد عقود و معاهدات (به معناى اعم ) بين اشخاص
• نياز اجتماعات به پيمانها و معاهدات
• اعتبار معاهدات در اسلام و لزوم احترام به آنها
• نقض ابتدائى عهد جايز نيست ولى مقابله به مثل تجويز شده است
• مقايسه بين اسلام و جوامع متمدن غير دينى از لحاظ احترام به پيمانها و تعهدات
• در ذيل جمله : (( قاتلوهم يعذبهم الله بايديكم ))
• انتساب افعال به اسباب طولى در قرآن كريم
• استدلال اشاعره به آيه : (( قاتلوهم يعذبهم الله بايديكم ... )) براى اثبات جبر و اينكهافعال انسان و آثار آن فقط مستند به خدا است
• جواب به اشاعره و بيان اشكال عمده مذهب آنان كه اصل عليت مى باشد
• سخن جبرى مذهبان از ماديون و پاسخ بدان
• جواب معتزله به اشاعره و اختيارشان قول به تفويض و استقلال انسان در اعمالش را
• رد مذهب تفويض و بيان اينكه عناوين گناه منسب به داوند نيست

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

وَ يُذْهِبْ غَيْظَ قُلُوبِهِمْ وَ يَتُوبُ اللَّهُ عَلى‌ مَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ «15»

و خداوند (با پيروزى شما و خوارى دشمن،) غيظ و خشم دلهاى مؤمنان را از بين ببرد و خداوند لطف خود را بر هركس بخواهد بر مى‌گرداند (و راه توبه را به روى آنان مى‌گشايد.) و خداوند، دانا و حكيم است.

پیام ها

1- گرچه هدف از جنگ، رضاى خدا و دفاع و جلوگيرى از شرك و توطئه و پيمان‌شكنى است، ليكن تسكين دلها و آرام شدن روح نيز از آثار وضعى و ثانوى آن است. «1» «يُذْهِبْ غَيْظَ قُلُوبِهِمْ»

2- پس از پيروزى، از آنان كه براى همبستگى و پيوند نزد شما مى‌آيند، استقبال كنيد و نگوييد: تا حالا كجا بوديد؟ «وَ يَتُوبُ اللَّهُ عَلى‌ مَنْ يَشاءُ»

3- مبادا از بيم خدعه، آنان را كه به سراغ شما مى‌آيند نپذيريد! خدا به توبه‌ى واقعى يا رياكارانه آگاه است، ولى طبق حكمت الهى بايد هر كه اظهار اسلام مى‌كند- با حفظ اصول ايمنى- پذيرفت. «عَلِيمٌ حَكِيمٌ»

---

«1». در آياتى همچون‌ «سَيَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ يُسْراً» 9 (طلاق، 7)، «فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْراً»، (انشراح، 6) به اين حقيقت اشاره شده كه:

بگذرد اين روزگار تلخ‌تر از زهر

بار دگر روزگار چون شكر آيد.

تفسير نور(10جلدى)، ج‌3، ص: 390

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

وَ يُذْهِبْ غَيْظَ قُلُوبِهِمْ وَ يَتُوبُ اللَّهُ عَلى‌ مَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ «15»

وَ يُذْهِبْ غَيْظَ قُلُوبِهِمْ‌: و تا ببرد خداى تعالى به نصرت شما بر كفار غضب و خشم قلوب آنان را كه به سبب آزار كفار به هيجان آمده و به سبب ناتوانى ملول و افسرده بودند.

تنبيه- آيه شريفه از معجزات حضرت رسالت صلّى اللّه عليه و آله و سلّم باشد، زيرا اخبار به غيب و مخبر بر وفق خبر واقع شد از قتل و اسيرى و خذلان كفار.

وَ يَتُوبُ اللَّهُ‌: (اين اخبار است به آنكه بعضى از كفره توبه نمايند، و واقع شد) يعنى و قبول فرمايد توبه را خداى تعالى و بازگردد به فضل خود از عقوبت به رحمت. عَلى‌ مَنْ يَشاءُ: بر هر كه خواهد، مراد عكرمة بن ابى جهل و سهيل بن عمرو و امثال ايشان كه بالاخره ايمان آوردند. وَ اللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ‌: و خداى تعالى داناست به ما كان و ما سيكون. حكيم است در امر نمودن شما به قتال، وقتى نقض عهد كنند قبل از توبه و رجوع، زيرا افعال سبحانى تمام صواب و حكمت است.

وجه تنظيم- قوله‌ «وَ يَتُوبُ اللَّهُ ...» وجه اتصالش بما قبل دو چيز است: يكى بشارت به اينكه در ايشان كسانى هستند كه توبه نمايند از كفر به ايمان. و ديگر بيان اينكه در قتال آنها اقتطاعى نيست براى احدى از ايشان از توبه.

ج5، ص 33

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

قاتِلُوهُمْ يُعَذِّبْهُمُ اللَّهُ بِأَيْدِيكُمْ وَ يُخْزِهِمْ وَ يَنْصُرْكُمْ عَلَيْهِمْ وَ يَشْفِ صُدُورَ قَوْمٍ مُؤْمِنِينَ «14» وَ يُذْهِبْ غَيْظَ قُلُوبِهِمْ وَ يَتُوبُ اللَّهُ عَلى‌ مَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ «15»

ترجمه‌

جنگ كنيد با آنها عذاب ميكند ايشانرا خدا بدستهاى شما و رسوا ميكند آنها را و نصرت ميدهد شما را بر آنها و شفا ميدهد سينه‌هاى گروهى را كه اهل ايمانند

و

---

جلد 2 صفحه 562

ميبرد خشم دلهاى ايشانرا و مى‌پذيرد توبه كسيرا كه بخواهد و خدا داناى درست كار است.

تفسير

وعده است از خداوند به مسلمانان كه در صورت جنگ نمودن ايشان با كفار معهوده در آيه سابقه عذاب كند خدا آنها را بدستهاى مسلمانان يعنى قتل و اسر و ذلّت و خفّت آنها بحق و بجا واقع شود بدست ايشان و آنها مفتضح و رسوا شوند و مسلمانان منصور و مظفر گردند بكمك غيبى و نصرت الهى و شفاء بدهد خداوند سينه‌هاى گروهى از اهل ايمان حقيقى را كه مجروح شده بود از آزار و اذيت آنها نسبت بخودشان و پيغمبر اكرم نه اهل ايمان ظاهرى كه باطنا با آنها همعقيده بودند و ظاهرا ادّعاء اسلام مينمودند و نيز پاك كند دلهاى ايشانرا كه پر شده بود از خشم و غضب بر كفار براى آن آزارهاى سابقه و موّفق بتوبه و قبول اسلام فرمايد از آنها كسيرا كه اراده فرموده است خدا اسلام و قبول توبه او را مانند عكرمة بن ابى جهل و سهيل بن عمرو و امثال ايشان كه قبول اسلام نمودند و تمام اين مواعيد الهيه بعد از جنگ انجاز شد و انجام يافت و اين يكى از معجزات قرآن است و خداوند عالم بما كان و ما يكون است امر بجهاد نمى‌فرمايد مگر بر طبق حكمت ..

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

وَ يُذهِب‌ غَيظَ قُلُوبِهِم‌ وَ يَتُوب‌ُ اللّه‌ُ عَلي‌ مَن‌ يَشاءُ وَ اللّه‌ُ عَلِيم‌ٌ حَكِيم‌ٌ «15»

و خداوند برطرف‌ ميكند و ‌از‌ ‌بين‌ ميبرد غيظ و غضبي‌ ‌که‌ ‌از‌ كفار ‌در‌ قلوب‌ مؤمنين‌ ‌بود‌ و ‌مع‌ ‌ذلک‌ ‌اگر‌ موفق‌ بتوبه‌ شدند خداوند قبول‌ ميفرمايد ‌از‌ آنهايي‌ ‌که‌ مشيّت‌ ‌خود‌ تعلق‌ گرفته‌ و خداوند عالم‌ و حكيم‌ ‌است‌ ‌به‌ اينكه‌ كي‌ قابليت‌ دارد و مصلحت‌ ‌در‌ قبولي‌ توبه‌ ‌او‌ هست‌ و كي‌ لياقت‌ ندارد.

وَ يُذهِب‌ غَيظَ قُلُوبِهِم‌ نظر باذيتها و اهانتها و آزارها ‌که‌ مشركين‌ ‌در‌ مكه‌

جلد 8 - صفحه 190

نسبت‌ بمؤمنين‌ روا داشتند قلوب‌ مؤمنين‌ مملوّ ‌از‌ غيظ ‌شده‌ ‌بود‌ و انتظار داشتند ‌که‌ تلافي‌ كنند خداوند ميفرمايد ‌با‌ ‌آنها‌ مقاتله‌ كنيد ‌بر‌ ‌آنها‌ مسلط خواهيد شد و دلهاي‌ ‌خود‌ ‌را‌ خالي‌ كنيد ‌از‌ ‌آن‌ غيظ و غضب‌ ‌که‌ ‌از‌ ‌آنها‌ ‌در‌ دل‌ داريد.

وَ يَتُوب‌ُ اللّه‌ُ عَلي‌ مَن‌ يَشاءُ كساني‌ ‌را‌ ‌که‌ مورد توفيق‌ الهي‌ شوند و توبه‌ كنند و بشرف‌ اسلام‌ مشرف‌ شوند خداوند مي‌پذيرد و ‌لو‌ ‌هر‌ قدر اذيت‌ بپيغمبر اكرم‌ صلّي‌ اللّه‌ ‌عليه‌ و آله‌ و سلّم‌ و بشما مؤمنين‌ كرده‌ باشند ‌شما‌ ديگر كينه‌ ‌آنها‌ ‌را‌ ‌در‌ دل‌ نگيريد.

(الاسلام‌ يجب‌ّ ‌ما قبله‌).

وَ اللّه‌ُ عَلِيم‌ٌ ميداند كيست‌ ‌که‌ موفق‌ بتوبه‌ ميشود و لياقت‌ مغفرت‌ دارد و كيست‌ ‌که‌ قساوت‌ قلب‌ ‌او‌ بدرجه‌اي‌ رسيده‌ ‌که‌ موفق‌ نميشود و لياقت‌ ندارد حكيم‌ مصالح‌ و مفاسد ‌را‌ كلية و حكم‌ و صلاح‌ و فساد ‌هر‌ كس‌ ‌را‌ ميداند.

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

(آیه 15)- در این آیه اضافه می‌کند که: خداوند در پرتو پیروزی شما و شکست آنها «خشم دلهای مؤمنان را فرو می‌نشاند» (وَ یُذْهِبْ غَیْظَ قُلُوبِهِمْ).

و در پایان آیه می‌فرماید: «خداوند توبه هر کسی را که بخواهد (و مصلحت بداند) می‌پذیرد» (وَ یَتُوبُ اللَّهُ عَلی مَنْ یَشاءُ).

«و خداوند دانا و حکیم است» (وَ اللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ).

از نیات توبه کنندگان آگاه و دستورهایی را که در باره آنها و همچنین پیمان شکنان داده است حکیمانه می‌باشد.

جمله‌های اخیر بشارتی است به این که چنین افرادی در آینده به سوی مسلمانها خواهند آمد و توفیق الهی به خاطر آمادگی روحیشان شامل حال آنها خواهد بود.

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - دلهاى مؤمنان صدر اسلام نسبت به مشرکان پیمان شکن، آکنده از خشم بود. (ألا تقتلون قوماً نکثوا أیمنهم ... و یشف صدور قوم مؤمنین. و یذهب غیظ قلوبهم)

۲ - مرگ و ذلت مشرکان متجاوز، فرونشان شعله هاى خشم در سینه هاى مؤمنان صدر اسلام (قتلوهم یعذبهم اللّه ... و یذهب غیظ قلوبهم)

۳ - تذکر خداوند به باز بودن راه بازگشت به اسلام، براى مشرکان پیمان شکن (ألا تقتلون قوماً نکثوا أیمنهم ... و یتوب اللّه على من یشاء)

۴ - خداوند، فراخوان کفار و مشرکان به توبه (ترک آیین شرک و پذیرش اسلام) (ألا تقتلون قوماً نکثوا أیمنهم ... و یتوب اللّه على من یشاء)

۵ - پذیرش توبه از سوى خدا، منوط به مشیّت اوست نه استحقاق توبه کنندگان. (و یتوب اللّه على من یشاء)

۶ - پذیرش توبه مشرکان و کفار و قبول اسلام آنان از سوى خداوند، برخاسته از علم و حکمت اوست. (و یتوب اللّه على من یشاء و اللّه علیم حکیم)

۷ - جنگ با دشمنان پیمان شکن و دعوت آنان به توبه و بازگشت به دامن اسلام، دستورى برخاسته از علم و حکمت خداوند (قتلوهم ... و یتوب اللّه على من یشاء و اللّه علیم حکیم)

۸ - خداوند، علیم (دانا) و حکیم (کاردان) است. (و اللّه علیم حکیم)

موضوعات مرتبط

• اسلام: تاریخ صدر اسلام ۱ ; دعوت از دشمنان اسلام ۷ ; دعوت به اسلام ۳، ۴، ۷
• اسماء و صفات: حکیم ۸ ; علیم ۸
• تذکر: تذکر به مشرکان ناقض معاهده ۳
• توبه: دعوت به توبه ۴، ۷ ; شرایط قبول توبه ۵
• جنگ: جنگ با دشمنان ۷ ; جنگ با ناقضان معاهده ۷
• خدا: حکمت خدا ۶، ۷ ; دعوتهاى خدا ۴ ; علم خدا ۶، ۷ ; مشیّت خدا ۵ ; ویژگیهاى اوامر خدا ۷ ; ویژگیهاى دعوتهاى خدا ۷
• شرک: دعوت به ترک شرک ۴
• کافران: دعوت از کافران ۴ ; قبول اسلام کافران ۶ ; قبول توبه کافران ۶
• مؤمنان: عوامل سرور مؤمنان ۲ ; عوامل کظم غضب مؤمنان ۲ ; غضب مؤمنان صدر اسلام ۱
• مشرکان: آثار ذلت مشرکان ۲ ; آثار مرگ مشرکان ۲ ; توبه مشرکان ۳ ; دعوت از مشرکان ۴ ; قبول اسلام مشرکان ۶ ; قبول توبه مشرکان ۶ ; مشرکان ناقض معاهده ۱