تفسیر:المیزان جلد۱۲ بخش۹: تفاوت میان نسخه‌ها

نكته اى كه در هر سه فقره رعايت شده اين است كه ابراهيم در همه آن ها، خودش را به عنوان مفرد و مستقل ذكر كرده. در دعاى اولش گفته است: «و اجنبنى»، و در دومى گفته است: «اجعلنى»، و در سومى گفته است: «اغفر لى»، و اين بدان جهت بوده كه خواسته است علاوه بر فرزندانى كه در اين موقع داشته، تمامى ذرّيه آينده اش را هم به خود ملحق سازد.  

همچنان كه در جاى ديگر از آن جناب نقل كرده كه گفته است: «و اجعل لى لسان صدق فى الآخرين». و باز در جاى ديگر خداى تعالى گفت و شنود خود را با وى، چنين حكايت كرده است: «اذ ابتلى ابراهيم رَبُّه بكلمات فأتمهنّ قال انّى جاعلك للنّاس اماما قال و من ذرّيتى».

در فقره اول از دعايش گفت: «و اجنبنى و بنىّ»، و در اين جا گفت: «اجعلنى مقيم الصلوة و من ذرّيتى»، و ممكن است اين سؤال براى خواننده پيش بيايد كه چرا در اول نگفت: «وَ مِن بنىّ: و بعضى از فرزندان مرا»، و در دومى كلمۀ «مِن» را آورد؟

در جواب مى گوييم: هرچند كه ظاهر فقره اول عموميت، و ظاهر فقره دوم تبعيض است، وليكن در گذشته ثابت كرديم كه مراد وى در فقره اول نيز بعضى از ذريه است، نه همه آن ها. و بعد از اثبات اين معنا، هر دو فقره با هم تطابق خواهند داشت.

يكى ديگر از موارد تطابق اين فقره اين است كه مضمون هر دو تأكيد شده است، دومى به وسيله جمله «ربنا و تقبّل دعاء» كه خود اصرار و تأكيد درخواست است، و اولى به وسيله جمله «ربّ إنّهن اضللن كثيرا من الناس»، چون در حقيقت اين تعليل درخواست دور كردن از بت پرستى را تأكيد مى كند.

ابراهيم (عليه السلام) با اين جمله، دعاى خود را ختم نموده است. و همان طور كه قبلا هم گفتيم، اين آخرين دعايى است كه وى كرده، و قرآن كريم از او نقل نموده است. و اين دعا شبيه به آخرين دعايى است كه قرآن از حضرت نوح (عليه السلام) نقل نموده كه گفته است: «ربّ اغفر لى و لوالدىّ و لمن دخل بيتى مؤمنا و للمؤمنين و المؤمنات».