تفسیر:المیزان جلد۱۴ بخش۳۲: تفاوت میان نسخه‌ها

بعضى از مفسران احتمالى داده اند كه جمعى هم آن را پسنديده اند و آن، اين است كه مراد از «رتق» آسمان ها و زمين، تميز نداشتن از يكديگر در حال عدم، و قبل از وجود است. و مراد از «فتق» آن، تميز يافتن بعضى از بعض ديگر در وجود بعد از عدم است، و برهان آيه شريفه، احتجاج به حدوث آسمان ها و زمين، بر وجوب آفريننده، و پديد آورنده آن است.

ولى هر چند كه احتجاج از راه حدوث بر محدث و پديد آورنده، احتجاجى است صحيح، ليكن اين احتجاج در قبال وثنى ها - كه معترف به وجود خداى تعالى هستند و عالَم ايجاد را، مستند به او مى دانند - صحيح و مفيد فايده نيست، احتجاجى است كه بايد در قبال منكران خدا اقامه نمود. و در قبال وثنى ها، بايد حجتى اقامه نمود كه تدبير عالَم را مستند به خداى تعالى كند، و تدبير را از آلهه وثنيان نفى كند، و در نتيجه، عبادت را كه آنان معلق بر تدبيرش كرده اند، منحصر در ذات خداى تعالى سازد.

«'''وَ جَعَلنَا مِنَ المَاءِ كُلَّ شَئٍ حَىٍّ'''» - از ظاهر سياق بر مى آيد كه كلمۀ «جَعل» به معناى خلق، و جملۀ «كُلَّ شَئٍ حَىٍّ»، مفعول آن باشد، و مراد اين باشد كه آب، دخالت تامّى در هستى موجودات زنده دارد. همچنان كه همين مضمون را در جاى ديگر آورده و فرموده است: «وَ اللّهُ خَلَقَ كُلَّ دَابَّةٍ مِن مَاءٍ». و شايد واقع شدن اين مضمون در سياقى كه در آن آيات محسوس را مى شمارد، باعث شود كه حكم در آيه شريفه منصرف به غير ملائكه و امثال آنان باشد، ديگر دلالت نكند بر اين كه خلقت ملائكه و امثال آنان هم، از آب باشد.  

«'''وَ جَعَلْنَا فى الاَرْضِ رَوَاسىَ أَن تَمِيدَ بِهِمْ وَ جَعَلْنَا فِيهَا فِجَاجاً سُبُلاً لَّعَلَّهُمْ يهْتَدُونَ'''»:

در مجمع البيان گفته است: كلمۀ «رَوَاسِى»، به معناى كوه هايى است كه با سنگينى خود استوار ايستاده اند، همچنان كه گفته مى شود: «ترسو السفينه». يعنى كشتى ايستاد و به خاطر سنگينی اش بى حركت ايستاد. و كلمۀ «تَمِيدَ»،از «ميد»، به معناى اضطراب و نوسان در اين سو و آن سو است. و كلمۀ «فج»، به معناى راه گشاد ميان دو كوه است.

معناى آيه اين است كه: ما در زمين كوه هايى استوار قرار داديم، تا زمين دچار اضطراب و نوسان نگشته، انسان ها بتوانند بر روى آن زندگى كنند، و ما در اين كوه ها، راه هايى فراخ قرار داديم، تا مردم به سوى مقاصد خود راه يابند و بتوانند به اوطان خود بروند.

 

گويا مراد از اين كه فرمود آسمان را سقفى محفوظ كرديم، اين باشد كه آن را از شيطان ها حفظ كرديم، همچنان كه در جاى ديگر فرموده: «وَ حَفِظنَاهَا مِن كُلِّ شَيطَانٍ رَجِيمٍ».

و مراد از اين كه فرمود: «مردم از آيات آن رو مى گردانند»، اين است كه حوادث جوّى را مى بينند و با اين كه دليل روشنى بر مدبّر واحد و ايجاد كننده واحد است، باز متوجه نمى شوند و به شرك خود ادامه مى دهند.

 

پس بنابراين، آيه شريفه تنها براى زمين اثبات شب و روز مى كند، ديگر دلالت ندارد بر اين كه آفتاب و ماه و ثوابت و سيارات (چه آن ها كه از خود نور دارند و چه آن ها كه كسب نور مى كنند)، شب و روز دارند.

«يُسَبِّحُونَ»، اين كلمۀ از «سَبح» اشتقاق يافته است، كه به معناى جريان و شناى در آب است. بعضى از مفسران گفته اند: اين كه سير كرات در فضا را شناى در فضا ناميد، از اين جهت بوده كه كار آفتاب و ماه را كار عقلا خوانده، چنان كه در جاى ديگر فرموده: «وَ الشَّمسَ وَ القَمَرَ رَأيتُهُم لِى سَاجِدِين».