تفسیر:المیزان جلد۲۰ بخش۴: تفاوت میان نسخه‌ها

 

بنابر اين ، خداى تعالى در اين آيه كفار را وعده داده كه اگر صاحب ايمان و تقوا و اطاعت شوند، اجل كوتاهترشان را تا اجل مسمى تاءخير مى اندازد، و جمله «'''ان اجل الله ...'''»، اين تاءخير انداختن را تعليل مى كند، در نتيجه منظور از اجل اللّه كه وقتى برسد ديگر عقب انداخته نمى شود، مطلق اجل حتمى است، حال چه اجل مسمى باشد، و چه غير مسمى.

 

و جمله «'''لو كنتم تعلمون '''» مربوط به اول كلام است ، و معنايش اين است كه : «'''لو كنتم تعلمون ان لله اجلين ، و ان اجله اذا جاء لا يوخر استجبتم دعوتى و عبدتم اللّه و اتقيتموه واطعتمونى '''» - «'''اگر علم مى داشتيد به اينكه خدا دو اجل دارد، و اجل او وقتى فرا برسد تاءخير انداخته نمى شود، آن وقت دعوت مرا اجابت مى كرديد، يعنى خدا را مى پرستى ديد و از او پروا مى داشتيد و مرا اطاعت مى كرديد'''». بنابر اين مفعول جمله «'''تعلمون '''» حذف شده ، چون سابقه كلام به آن دلالت مى كرده.

بعضى از مفسرين گفته اند: جمله «'''تعلمون '''» نازل به منزله فعل لازم ، و جواب «'''لو'''» است،

كه يا مربوط به اول گفتار است و معنايش اين است كه : «'''لو كنتم من اهل العلم لاستجبتم دعوتى و آمنتم: اگر از اهل علم بوديد، دعوت مرا اجابت مى كرديد، و ايمان مى آورديد'''» و يا مربوط به آخر كلام است و معنايش اين است كه : «'''لو كنتم من اهل العلم لعلمتم ان لله اجلين ، و ان اجله اذا جاء لا يوخر و استجبتم دعوتى ... - اگر از اهل علم بوديد، مى دانستيد كه خدا دو اجل دارد، و وقتى اجلش برسد تاءخير نمى افتد، آن وقت دعوتم را مى پذيرفتيد...'''»

 

«'''فلم يزدهم دعائى الا فرارا'''» - يعنى فرار از اجابت دعوتم ، پس ‍ تعبير به «'''فرار'''» استعاره از تمرد و نپذيرفتن است ، در اين جمله زيادتر شدن فرارشان را به دعوت خود نسبت داده و گفته دعوت من فرار ايشان را زيادتر كرد، و اين براى آن است كه در دعوت آن جناب شائبه سببيت هست ، چون وقتى خير در غير مورد صالح واقع شود، خود آن مورد و محل به خاطر فسادى كه دارد آن خير را فاسد نموده ، شرش مى سازد، همچنان كه خود قرآن درباره صفت خود مى فرمايد: «'''و ننزل من القران ما هوشفاء و رحمه للمؤمنين و لا يزيد الظالمين الا خسارا'''».

 

در اين جمله دعوت قوم را به اينكه استغفار كنيد تعليل كرده به اينكه : «'''آخر پروردگارتان غفار است'''»، و «'''غفار'''» كه صيغه مبالغه است ، معناى كثير المغفره را مى دهد، و مى فهماند علاوه بر اينكه كثير المغفره است ، مغفرت سنت مستمرى او است .

 

وَ يُمْدِدْكم بِأَمْوَالٍ وَ بَنِينَ

 

 

وَ يجْعَل لَّكمْ جَنَّاتٍ وَ يجْعَل لَّكمْ أَنهَاراً

 

ولى حق مطلب اين است كه مراد از كلمه «'''رجاء'''» همان معناى معروفش مى باشد كه مقابل خوف است ، و نداشتن رجاء كنايه است از نوميدى ، چون بسيار مى شود كه از نوميدى به طور كنايه تعبير مى كنند به نداشتن رجاء، مثلا وقتى كسى مى گويد «'''لا ارجو فيه خيرا - من اميد خيرى در او ندارم '''»، معنايش اين است كه من از اينكه در او خيرى باشد مايوسم .  

 

و كلمه «'''وقار'''» در مورد خداى تعالى به معناى ثبوت و استقرار او در ربوبيت است، كه قهرا مستلزم الوهيت و معبوديت هم هست ، وثنى مسلكان به دنبال يافتن ربى بودند كه داراى وقار و ثبوت در ربوبيت باشد، تا او را بپرستند، و از ثبوت ربوبيت خدا ماءيوس بوده اند، در نتيجه به عبادت غير خدا پرداخته اند. و واقع قضيه هم همين است ، براى اينكه مسلك وثنيت معتقد است كه نمى توان خدا را عبادت كرد و وجهه عبادى خود را متوجه او ساخت ، براى اينكه فهم ما انسانها او را درك نمى كند و به او احاطه نمى يابد، و از سوى ديگر عبادت هم همين است كه انسان حق ربوبيت ربخويش را ادا كند، ربوبيتى كه تمامى تدابير امور عالم فرع آن است ، و تدبير امور عالم به دست خدا نيست تا ما بخواهيم با عبادت خود حق ربوبيت او را ادا كرده باشيم ، چون خدا اين تدبير را به انواع فرشتگان و جن واگذار كرده ، پس رب ما همان هايى هستند كه ما را اداره مى كنند، و ما بايد آنان را بپرستيم تا در درگاه خداى تعالى ما را شفاعت كنند اما خود خدا جز خلقت و ايجاد عالم ، و يا به عبارت ديگر ايجاد ارباب و مربوبين هيچ كار ديگرى ندارد، و هيچ دخالت مستقيم در تدبير عالم ندارد.

==وجه اين كه ماه را نور در آسمان ها، و خورشيد را چراغ ناميد ==

 

و اما اين كه فرمود: «'''قمر را در آسمانها نور قرار داد'''» و آسمانها را ظرف قمر خواند - به طورى كه گفته اند - منظور اين است كه بفرمايد قمر در ناحيه آسمانها قرار دارد، نه اينكه همه آسمانها را نور مى دهد، مثل اينكه خود ما مى گوييم در اين خانه ها يك چاه آب هست، با اينكه چاه آب در يكى از آنها است، و بدين جهت مى گوييم «'''در اين خانه ها'''» كه وقتى در يكى از آنها باشد مثل اين است كه در همه باشد، و باز نظير اينكه مى گوييم: من به ميان مردم بنى تميم رفتم، با اينكه به خانه بعضى از آنان رفته ام.

==و مراد از اين كه فرمود شما را چون نبات از زمين رويانيد ==

 

منظور از «'''برگرداندن به زمين '''» اين است كه شما را مى ميراند، و در قبر مى كند. و منظور از «'''اخراج '''» اين است كه روز قيامت براى جزا از قبر بى رونتان مى آورد. پس آيه مورد بحث با آيه قبليش مجموعا همان را مى خواهند افاده كنند كه آيه زير در مقام افاده آن است:

==شكوه دوباره نوح «ع» از اينكه قومش او را نافرمانى كرده از كسى كه مال و فرزند جز زبانش نيفزود پيروى كردند ==

 

و اسامى نامبرده در آيه ، يعنى ود و سواع و يغوث و يعوق و نسر، نام پنج بت از بتهاى آنان است كه از ساير بت ها مورد احترام بيشترى بوده ، و به پرستش آنها اهتمام بيشتر مى ورزيدند، و به همين جهت بعد از سفارش ‍ به تمسك به همه آلهه ، نام خصوص اين پنج بت را بردند و بعيد نيست اينكه اول نام ود را بردند و بعدا سواع و يغوث را با «'''لا'''» ى تاءكيد نفى ذكر كردند، بدين جهت بوده كه ود نزد آنان از ساير نامبرده ها مهم تر بوده - و خدا داناتر است.

 

 

<center> «'''بحث روایی'''» </center>

 

 

مؤلف: روايات در استفاده اين نكته از آيات شريفه كه استغفار سبب وسعت روزى و امداد به مال و فرزندان است، بسيار زياد است.

 

مؤلف: اين معنا از طرق اهل سنت از ابن عباس هم نقل شده .

 

 

و در الدر المنثور است كه بخارى ، ابن منذر، و ابن مردويه ، همگى از ابن عباس روايت كرده اند كه گفت: همان اصنام و اوثان كه در قوم نوح ، خدا بودند، در عرب هم معبود شدند.

 

 

مؤلف: شايد منظور آن جناب از اينكه فرمود: «'''در عرب هم معبود شدند'''»، اين باشد كه بتهاى عرب همنام بتهاى ايشان بوده ، و يا اسامى و اوصاف آنها را داشته ، نه اينكه عين آن بتها از قوم نوح به عرب منتقل شده باشد، چون اين معنا بسيار بعيد است .

 

مفضل گفت: امام (عليه السلام ) متوجه طرف دست چپ خود شد، و به محل سكناى «'''داريين '''» كه محل خانه ابن حكيم بود، كه همان فرات امروز باشد و فرمود: اى مفضل اينجا بود كه مجسمه ها و بتهاى قوم نوح يعنى يغوث و يعوق و نسر نصب گرديده بود.

==آيات ۲۵ - ۲۸  سوره نوح ==

 

<center> «'''ترجمه آيات'''» </center>

 

<center> «'''بیان آيات'''» </center>

 

 

==دلالت جمله «اغرقوا فادخلوا نارا» بر وجود برزخ==

==بيان تتمه نفرين نوح «ع» عليه قوم خود ==

 

اين آيه درخواست هلاكت تا آخرين نفر آنان را تعليل مى كند، و حاصلش اين است كه : اگر درخواست كردم كه همه آنان را هلاك كنى ، براى اين بود كه هيچ فايده اى در بقاى آنان نيست نه براى مؤ منين و نه براى فرزندان خودشان ، اما براى مؤ منين فايده ندارد، براى اينكه اگر زنده بمانند آن چند نفر مؤ من را هم گمراه مى كنند، و اما براى فرزندان خود فايده ندارد، دليلش اين است كه اينان فرزند صالح نمى آورند، اگر بياورند فرزندانى فاجر و كافر مى آورند (و فجور به معناى فسق بسيار شنيع است ، و كفار - به فتحه كاف - صيغه مبالغه از كفر است).