التوبة ١٠٧

از الکتاب
کپی متن آیه
وَ الَّذِينَ‌ اتَّخَذُوا مَسْجِداً ضِرَاراً وَ کُفْراً وَ تَفْرِيقاً بَيْنَ‌ الْمُؤْمِنِينَ‌ وَ إِرْصَاداً لِمَنْ‌ حَارَبَ‌ اللَّهَ‌ وَ رَسُولَهُ‌ مِنْ‌ قَبْلُ‌ وَ لَيَحْلِفُنَ‌ إِنْ‌ أَرَدْنَا إِلاَّ الْحُسْنَى‌ وَ اللَّهُ‌ يَشْهَدُ إِنَّهُمْ‌ لَکَاذِبُونَ‌

ترجمه

(گروهی دیگر از آنها) کسانی هستند که مسجدی ساختند برای زیان (به مسلمانان)، و (تقوّیت) کفر، و تفرقه‌افکنی میان مؤمنان، و کمینگاه برای کسی که از پیش با خدا و پیامبرش مبارزه کرده بود؛ آنها سوگند یاد می‌کنند که: «جز نیکی (و خدمت)، نظری نداشته‌ایم!» امّا خداوند گواهی می‌دهد که آنها دروغگو هستند!

ترتیل:
ترجمه:
التوبة ١٠٦ آیه ١٠٧ التوبة ١٠٨
سوره : سوره التوبة
نزول : ٧ هجرت
اطلاعات آماری
تعداد کلمات : ٣١
تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«الَّذِینَ ...»: عطف بر ماسبق است و تقدیر آن چنین است: وَ مِنْهُمُ الَّذِینَ اتَّخَذُوا مَسْجِداً. «ضِراراً»: زیان رساندن. مفعول‌له است. «إِرْصَاداً»: در کمین نشستن. «الْحُسْنَی»: کار نیک. علّت تأنیث آن این است که در اصل (ألْخَصْلَة الْحُسْنَی) بوده و موصوف حذف شده و صفت به جای آن نشسته است. آیه مذکور درباره گروهی از منافقان است که وقتی مسجد قبا در مدینه ساخته شد، ابوعامر نامی ایشان را بر آن داشت که منافقان برای چشم هم چشمی با کسانی که مسجد قباء را ساختند، و برای گردهمائی و رایزنی علیه اسلام و مؤمنان، مسجدی بسازند. بعد از اتمام آن از پیغمبر درخواست کردند که در چنین مسجدی که بعدها مسجد ضرار نام گرفت نماز بخواند. امّا وحی آسمان نقاب از چهره آنان برداشت و پیغمبر چه رسد به این که در آن نماز نخواند، دستور داد که آن را بسوزانند و زباله‌دانش نمایند.


نزول

«شیخ طوسى» گوید: زهرى و یزید بن رومان و عبدالله بن ابى‌بکر و عاصم بن عمر بن قتادة گویند: این آیه درباره دوازده نفر از منافقین نازل گردیده است.

فرّاء گوید اینان از بنى عمرو بن عوف از انصار بودند. دیگران گویند از بنى‌غنم بن عوف بودند که مسجدى که بناى آن روى نیت پاک نبود، ساختند[۱] و بنا به نقل واقدى اینان پانزده نفر بودند که از زمره آنان عبدالله بن نقیل بوده.

ابن اسحق گوید: این شخص نقیل بن الحرث بوده و اسمى از عبدالله نیاورده است.[۲][۳]

تفسیر


نکات آیه

۱ - اقدام منافقان به ساختن مسجدى براى هدفهاى زیانبار و کفرآمیز و تفرقه افکن میان مؤمنان (اتخذوا مسجداً ضراراً و کفراً و تفریقاً بین المؤمنین)

۲ - اقدام منافقان به ساختن پایگاهى تحت عنوان «مسجد» براى دشمنان دیرینه خدا و رسول خدا (و الذین اتخذوا مسجداً ... إرصاداً لمن حارب اللّه و رسوله)

۳ - به کارگیرى خانه خدا علیه دین خدا، توسط منافقان (و الذین اتخذوا مسجداً ... إرصاداً لمن حارب اللّه و رسوله)

۴ - انگیزه و هدف انسانها، تعیین کننده ارزش اعمال و دستاوردهاى آنان (و الذین اتخذوا مسجداً ضراراً و کفراً و تفریقاً ... و لیحلفن إن أردنا إلا الحسنى) برداشت فوق بر این اساس است که منافقان گر چه مسجد ساختند ; ولى چون انگیزه غلطى داشتند، هم عملشان و هم نتیجه عملشان (مسجدشان) فاقد ارزش و تقدس بود.

۵ - کفر درونى منافقان انگیزه ساختن مسجد ضرار (مسجداً ضراراً و کفراً) «کفراً» مى تواند به معناى ترویج کفر نباشد ; بلکه به این معنا باشد که عمل منافقان و سازندگان مسجد ضرار، نشأت یافته از کفرشان بوده است.

۶ - ترویج کفر، تفرقه افکنى و تجمع بخشیدن به دشمنان خدا و رسول، مهمترین اهداف زیانبار منافقان از ساختن مسجد ضرار (مسجداً ضراراً و کفراً و تفریقاً بین المؤمنین و إرصاداً) قید «ضراراً» مى تواند هدف کلى و عام منافقان و «کفراً و تفریقاً ... إرصاداً» بیانگر بارزترین نمودهاى آن هدف کلى باشد.

۷ - آسیب رساندن به جامعه اسلامى، در رأس آرمانها و اهداف منافقان و کافران (اتخذوا مسجداً ضراراً و کفراً) برداشت فوق با توجّه به این است که در رأس همه اهداف «ضراراً» مطرح شده است.

۸ - وحدت جامعه اسلامى، سدى مستحکم در برابر نفوذ دشمنان و خیانت پیشگان منافق (اتخذوا مسجداً ... تفریقاً بین المؤمنین) از اهتمام منافقان به شکستن وحدت مؤمنان، اهمیّت و جایگاه وحدت جامعه اسلامى در برابر دشمنان، استفاده مى شود.

۹ - مسجد، باید تأمین کننده منافع مسلمانان و مایه تحکیم ایمان و وحدت مؤمنان و نیز سنگرى علیه دشمنان خدا و رسول باشد. (و الذین اتخذوا مسجداً ضراراً و کفراً و تفریقاً بین المؤمنین و إرصاداً لمن حارب اللّه) اینکه خداوند، سازندگان مسجد ضرار را از آن جهت که آن را مرکزى براى آسیب رساندن به جامعه اسلامى، ایجاد تفرقه میان مسلمانان، نشر کفر و کمینگاهى براى دشمنان محارب خدا و رسول قرار داده بودند مورد تقبیح و توبیخ قرار داده، استفاده مى شود که مسجد باید تأمین کننده منافع مسلمانان و ... باشد.

۱۰ - ارزشمندى ساختن مسجد، در گرو حسن نیت و انگیزه الهى داشتن آن است. (و الذین اتخذوا مسجداً ... و لیحلفن إن أردنا إلا الحسنى و اللّه یشهد إنهم لکذبون)

۱۱ - تمسک منافقان به سوگند دروغ براى اثبات حسن نیت خویش در ساختن مسجد (مسجد ضرار) (و لیحلفن إن أردنا إلا الحسنى)

۱۲ - سوء استفاده منافقان از ارزشها و مقدسات مؤمنان در جهت اهداف خائنانه خویش (اتخذوا مسجداً ... و لیحلفن)

۱۳ - ساختن مسجدى که موجب زیان مؤمنان و تفرقه در بین ایشان و ترویج افکار و اندیشه هاى ضد الهى شود، جایز نیست. (اتخذوا مسجداً ضراراً ... و تفریقاً بین المؤمنین)

۱۴ - منافقان، در خدمت کفر و دشمنان خدا و رسول و هموارکننده راه آنان هستند. (اتخذوا مسجداً ... کفراً ... و إرصاداً لمن حارب اللّه و رسوله)

۱۵ - از میان رفتن حرمت و قداست مسجد، زمانى است که موجب زیان رسیدن به مؤمنان شود و پایگاهى علیه اسلام و وحدت مسلمین گردد. (و الذین اتخذوا مسجداً ... تفریقاً بین المؤمنین و إرصاداً لمن حارب اللّه و رسوله)

۱۶ - گواهى خداوند بر دروغ گویى منافقان در داشتن حسن نیت در ساختن مسجد (مسجد ضرار) (و اللّه یشهد إنهم لکذبون)

۱۷ - وحى الهى، کمک کننده پیامبر(ص) در افشاى چهره منافقانه و خیانت بار بانیان مسجد ضرار (و الذین اتخذوا مسجداً ... و اللّه یشهد إنهم لکذبون)

۱۸ - خداوند، از اسرار نهفته آدمیان، آگاه است. (و الذین ... و اللّه یشهد إنهم لکذبون)

۱۹ - دروغ گویى، خصلت منافقان است. (و اللّه یشهد إنهم لکذبون)

موضوعات مرتبط

  • اتحاد: آثار اتحاد ۸
  • احکام: ۱۳، ۱۵
  • ارزشها: سوء استفاده از ارزشها ۱۲ ; ملاک ارزشها ۴، ۱۰
  • اسلام: تاریخ صدر اسلام ۱، ۳
  • انگیزه: آثار انگیزه ۴
  • جامعه اسلامى: اضرار به جامعه اسلامى ۷
  • خدا: علم غیب خدا ۱۸ ; گواهى خدا ۱۶
  • دشمنان: دشمنان خدا ۲، ۶
  • دین: دشمنان دین ۳
  • عمل: ملاک ارزش عمل ۴
  • کافران: اسلام ستیزى کافران ۷ ; اهداف کافران ۷
  • محمّد(ص): افشاگرى محمّد(ص) ۱۷ ; امداد به محمّد(ص) ۱۷ ; دشمنان محمّد(ص) ۲، ۶ ; محمّد(ص) و بانیان مسجد ضرار ۱۷
  • مسجد: احترام مسجد ۱۵ ; احکام مسجد ۱۳، ۱۵ ; اهمیّت بناى مسجد ۱۰ ; منشأ فضیلت مسجد ۱۰ ; نیت در بناى مسجد ۱۰ ; نقش مسجد ۹
  • مسجد ضرار: انگیزه بناى مسجد ضرار ۱، ۲، ۵، ۶ ; حرمت بناى مسجد ضرار ۱۳
  • مقدسات: سوء استفاده از مقدسات ۱۲
  • منافقان: آثار کفر منافقان صدر اسلام ۵ ; اختلاف افکنى منافقان ۱، ۶ ; اسلام ستیزى منافقان ۷ ; افشاى منافقان خائن ۱۷ ; اهداف منافقان ۶، ۷ ; توطئه منافقان ۲، ۳ ; دروغگویى منافقان ۱۱، ۱۹ ; دشمنى منافقان ۲، ۶ ; روش برخورد منافقان ۱، ۳ ; سوء استفاده منافقان ۱۲ ; سوء نیت منافقان ۱۶ ; سوگند منافقان صدر اسلام ۱۱ ; صفات منافقان ۱۹ ; کفر منافقان ۱۴ ; گواهان دروغگویى منافقان ۱۶ ; منافقان و دشمنان خدا ۱۴ ; منافقان و دشمنان محمّد(ص) ۱۴ ; منافقان و مؤمنان ۱۲ ; منافقان و مسجد ضرار ۱، ۲، ۳، ۵، ۱۱، ۱۶ ; موانع نفوذ منافقان ۸
  • نیت: آثار نیت ۱۰
  • وحى: نقش وحى ۱۷

منابع

  1. مفسرین گویند که بنى عمرو بن عوف مسجد قبا را آماده کردند و نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله فرستادند که بیاید و نماز بگذارد جماعتى از منافقین که از بنى‌غنم بن عوف بودند، حسد ورزیدند و مسجد دیگرى بنا نمودند و گفتند: ما در اینجا نماز می‌گذاریم و به مسجد قبا نمى رویم. اینان دوازده یا پانزده نفر بودند که از زمره آنان ثعلبة بن حاطب و معتب بن قشیر و نبتل بن الحرث بودند و مسجد خود را جنب مسجد قبا بنا نمودند. وقتى که از ساختن آن فارغ شدند نزد پیامبر آمدند در حالتى که پیامبر مترصد رفتن به جنگ تبوک بود از مسجد خویش تعریف نمودند. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: عازم سفر هستم اگر مراجعت کردم انشاءاللَّه نزد شما خواهم آمد پیامبر به تبوک رفت و بعد از مراجعت از تبوک این آیه نازل گردید».
  2. ابن مردویه در تفسیر خود از طریق ابن اسحق روایت کرده و گوید: ابن الشهاب الزهرى از ابن اکیمة لیثى از برادرزاده خود ابورهم الغفارى نقل نموده و درباره مسجد ضرار چنین افزوده که پیامبر هنگام بازگشت از تبوک نزدیک مدینه وارد گردید این آیه درباره مسجد مزبور نازل گردید. پیامبر پس از نزول این آیه مالک بن الدخشن و معن بن عدى یا برادرش عاصم بن عدى را خواند و فرمود: بروید به طرف این مسجدى که اهل آن ظالم مى باشند آن را خراب کنید و بسوزانید. آن‌ها رفتند و دستور پیامبر را عملى کردند.
  3. على بن ابراهیم در تفسیر خود گوید: عده اى از منافقین نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله آمدند و اجازه خواستند که مسجدى براى مردان پیر و سالخورده و علیل بنا کنند. پیامبر در حالتى که براى رفتن به جنگ تبوک خود را آماده کرده بود اجازه داد پس از بازگشت از جنگ تبوک این آیه درباره مسجد مزبور و درباره ابوعامر الراهب سازنده آن نازل گردید و امام حسن عسکرى علیه‌السلام بنا به نقل سید هاشم بحرانى در تفسیر برهان که از امام کاظم علیه‌السلام نقل فرموده. چنین فرماید که ابوعامر مردى فاسق بود و پیامبر پس از مراجعت دستور فرمود مسجد مزبور را بسوزانند.