البقرة ١٥٠

از الکتاب
کپی متن آیه
وَ مِنْ‌ حَيْثُ‌ خَرَجْتَ‌ فَوَلِ‌ وَجْهَکَ‌ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ‌ وَ حَيْثُ‌ مَا کُنْتُمْ‌ فَوَلُّوا وُجُوهَکُمْ‌ شَطْرَهُ‌ لِئَلاَّ يَکُونَ‌ لِلنَّاسِ‌ عَلَيْکُمْ‌ حُجَّةٌ إِلاَّ الَّذِينَ‌ ظَلَمُوا مِنْهُمْ‌ فَلاَ تَخْشَوْهُمْ‌ وَ اخْشَوْنِي‌ وَ لِأُتِمَ‌ نِعْمَتِي‌ عَلَيْکُمْ‌ وَ لَعَلَّکُمْ‌ تَهْتَدُونَ‌

ترجمه

و از هر جا خارج شدی، روی خود را به جانب مسجد الحرام کن! و هر جا بودید، روی خود را به سوی آن کنید! تا مردم، جز ظالمان (که دست از لجاجت برنمی‌دارند،) دلیلی بر ضدّ شما نداشته باشند؛ (زیرا از نشانه‌های پیامبر، که در کتب آسمانی پیشین آمده، این است که او، به سوی دو قبله، نماز می‌خواند.) از آنها نترسید! و (تنها) از من بترسید! (این تغییر قبله، به خاطر آن بود که) نعمت خود را بر شما تمام کنم، شاید هدایت شوید!

ترتیل:
ترجمه:
البقرة ١٤٩ آیه ١٥٠ البقرة ١٥١
سوره : سوره البقرة
نزول : ٧ بعثت
اطلاعات آماری
تعداد کلمات : ٣٦
تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«لِئَلاّ یَکُونَ لِلنَّاسِ عَلَیْکُمْ حُجَّةٌ إِلاّ الَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ»: تا این که مردم بر شما حجّتی نداشته باشند، مگر این که ستم و یاوه بگویند. این سخن بدان می‌ماند که به کسی بگوئی: تو حقی بر من نداری مگر این که ستم کنی و یاوه‌سرائی نمائی. «حُجَّةٌ»: دلیل. در اینجا مراد دلیل باطل است (نگا: شوری / ). «إِلاّ»: مگر. به معنی واو عطف یا لکن است و تقدیر چنین است: وَلاَ الَّذِینَ ظَلَمُوا. یا این که: لکِنِ الَّذِینَ ظَلَمُوا.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

نزول

محل نزول:

این آیه در مدینه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نازل گردیده است. [۱]

شأن نزول:[۲]

از طريق سدى درباره اين قسمت از آيه «لِئَلَّا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَيْكُمْ حُجَّةٌ» چنين روايت شده وقتى كه بعد از قبله بيت‌المقدس رسول خدا صلی الله علیه و آله به طرف خانه كعبه برگشت.

مشركين مكه گفتند: دين محمد او را در سرگردانى انداخته و دوباره به طرف قبله اى كه ما در آن هستيم برگشته است، زيرا مي‌دانست كه ما بر هدايت بيشترى مي‌باشيم سپس اين آيه نازل گرديد.[۳]

تفسیر


نکات آیه

۱ - مسجدالحرام قبله پیامبر(ص) و همه مسلمانان جهان (و من حیث ... و حیث ما کنتم فولوا وجوهکم شطره)

۲ - مسجدالحرام قبله منطقه اى یا قبله گروهى خاص نیست. (و حیث ما کنتم فولوا وجوهکم شطره)

۳ - روکردن به سمت و جهت مسجدالحرام، کافى در اعمال مشروط به قبله (فول وجهک شطر المسجدالحرام و حیث ما کنتم فولوا وجوهکم شطره) برداشت فوق از کلمه «شطر» که به معناى سمت و جهت است، استفاده مى شود.

۴ - ادامه داشتن بیت المقدس به عنوان قبله، موجب برخوردارى مخالفان اسلام از دلیل و حجت بر علیه پیامبر و مسلمانان (فول وجهک ... فولوا وجوهکم شطره لئلا یکون للناس علیکم حجة)

۵ - تغییر قبله از بیت المقدس به مسجدالحرام، موجب از میان رفتن سوژه تبلیغاتى مخالفان بر ضد اسلام و مسلمانان شد. (فول وجهک شطر المسجدالحرام ... لئلا یکون للناس علیکم حجة)

۶ - برطرف ساختن سوژه هاى تبلیغاتى دشمنان اسلام، از وظایف ضرورى مسلمانان است. (لئلا یکون للناس علیکم حجة)

۷ - تغییر یافتن قبله از بیت المقدس به مسجدالحرام، از نشانه هاى بیان شده در ادیان پیشین براى حقانیت پیامبر موعود (فول وجهک شطر المسجدالحرام ... لئلا یکون للناس علیکم حجة) تعلیل «لئلا یکون ...» گویاى این است که: استمرار مسلمانان بر قبله سابق (بیت المقدس) موجب مى شد که مخالفان اسلام علیه حقانیت پیامبر(ص) و مسلمانان احتجاج کنند. بنابراین باید تغییر قبله از نشانه هاى مطرح شده در کتابهاى آسمانى پیشین، به عنوان نشانه اى بر حقانیت پیامبر موعود شمرده شده باشد.

۸ - تعیین کعبه به عنوان قبله مسلمانان، موجب روشن شدن حقانیت پیامبر اسلام براى گروهى از مخالفان (لئلا یکون للناس علیکم حجة إلا الذین ظلموا منهم) وجود حجت براى ستمگران - که مفاد جمله استثنائیه است - بدان معنا نیست که ستم پیشگان علیه مسلمانان دلیل دارند; بلکه مراد تقسیم مخالفان است به دو جناح: جناحى که از سر ظلم و ستم با پیامبر(ص) مخالفت مى کردند و جناحى که بر اساس شبهه دست به مخالفت زده اند. دسته اول در هر حال - چه تغییر قبله حاصل مى شد، یا نمى شد - به مخالفت و دشمنى ادامه مى دادند و دسته دوم به حقانیت پیامبر(ص) پى برده و از تبلیغات سوء دست مى کشیدند.

۹ - تنها ستم پیشگان پس از تعیین مسجدالحرام به عنوان قبله، دست از بهانه جویى برنداشته و به دشمنى خویش علیه مسلمانان ادامه مى دادند. (لئلا یکون للناس علیکم حجة إلا الذین ظلموا منهم)

۱۰ - اهل ایمان نباید از دشمنان دین در هراس بوده و از آنان بترسند. (فلا تخشوهم)

۱۱ - مسلمانان نباید به خاطر هراس از دشمنان دین و به بهانه احساس خطر از ناحیه آنها، در اجراى احکام الهى کوتاهى کنند. (فولوا وجوهکم شطره ... إلا الذین ظلموا منهم فلا تخشوهم)

۱۲ - مسلمانان در عمل به احکام الهى و مواضع به حق خویش، نباید از تبلیغات و جار و جنجال دشمنان هراسى به خود راه دهند. (فلا تخشوهم)

۱۳ - ضرورت ترس از خدا و پرهیز از مخالفت با احکام او (واخشونى)

۱۴ - ترس از خداوند، زمینه ساز عمل به احکام اوست. (فولوا وجوهکم شطره ... فلا تخشوهم واخشونى)

۱۵ - تغییر قبله از بیت المقدس به مسجدالحرام، زمینه ساز کامل شدن نعمت خدا بر مسلمانان (فولوا وجوهکم شطره ... لأتم نعمتى علیکم) برداشت فوق بر این اساس است که «لأتم نعمتى ...» عطف بر «لئلا یکون ...» باشد; در نتیجه «لأتم ...» بیان غایت و هدف براى جمله «فولوا وجوهکم شطره» خواهد شد.

۱۶ - فراهم آمدن زمینه دستیابى مسلمانان به هدایتهاى ویژه، از هدفهاى تعیین مسجدالحرام به عنوان قبله آنان (فولوا وجوهکم شطره ... لعلکم تهتدون) چون مخاطبان آیه مسلمانان هستند و آنان به دلیل ایمانشان به اسلام هدایت یافته اند; معلوم مى شود مراد از هدایت مطرح شده در «تهتدون»، هدایتى ویژه و کاملتر از هدایت نخست است.

۱۷ - تغییر قبله از بیت المقدس به مسجدالحرام، حادثه اى مهم و سرنوشت ساز در تاریخ اسلام (و من حیث خرجت فول وجهک شطر المسجد الحرام ... و لعلکم تهتدون) نزول آیات متعدد درباره تغییر و تعیین قبله; مخاطب قرار دادن پیامبر(ص) و تکرار فرمان «فولّ ...» (در آیات ۱۴۴، ۱۴۹ و ۱۵۰) و نیز مخاطب قرار دادن مسلمانان و تکرار جمله «فولوا وجوهکم شطره» (در دو آیه ۱۴۴ و ۱۵۰) بیانگر اهمیّت خاص و با ارزش بودن تغییر و تعیین قبله است و اهداف اساسى بیان شده براى آن، حکایت از سرنوشت ساز بودن آن دارد.

۱۸ - هدایت، داراى مراحل و مراتب است. (و لعلکم تهتدون) چون خطاب در «لعلکم ...» متوجّه مسلمانان است و آنان به مرحله اى از هدایت دست یافته اند، معلوم مى شود: مقصود از هدایت در «تهتدون» مرحله والاترى از مرحله سابق است و این گویاى ذو مراتب بودن هدایت است.

روایات و احادیث

۱۹ - از ابن عباس روایت شده که رسول خدا(ص) فرمود: «البیت قبلة لأهل المسجد و المسجد قبلة لأهل الحرم و الحرم قبلة لأهل الأرض فى مشارقها و مغاربها من أمتى ;[۴] کعبه، قبله اهل مسجد الحرام و مسجدالحرام قبله اهل حرم (مکّه و حوالى آن) و حرم قبله تمامى اهل زمین از امت من در مشرقها و مغربهاى آن است».

موضوعات مرتبط

  • احکام: ۱، ۳، ۱۹
  • اسلام: تاریخ صدر اسلام ۱۷; تبلیغ دشمنان اسلام ۵; حجتهاى دشمنان اسلام ۴
  • انبیا: پیامبر موعود در ادیان ۷
  • انگیزش: عوامل انگیزش ۱۴
  • بیت المقدس: آثار تداوم قبله بودن بیت المقدس ۴
  • ترس: آثار ترس از خدا ۱۴; اهمیّت ترس از خدا ۱۳; ترس از دشمنان ۱۰، ۱۱، ۱۲; ترس پسندیده ۱۴; ترس ناپسند ۱۰، ۱۲
  • تکلیف: زمینه عمل به تکلیف ۱۴; قاطعیت در عمل به تکلیف ۱۱، ۱۲; قصور در عمل به تکلیف ۱۱
  • خدا: اجتناب از مخالفت با اوامر خدا ۱۳; نعمتهاى خدا ۱۵
  • دشمنان: تبلیغ دشمنان ۱۲; ممانعت از تبلیغ دشمنان ۶
  • ظالمان: بهانه جویى ظالمان ۹; دشمنى ظالمان ۹
  • قبله: آثار تغییر قبله ۵، ۸، ۱۵; احکام قبله ۱، ۳، ۱۹; اهمیّت تغییر قبله ۱۷; تغییر قبله در ادیان ۷۴ جهت قبله ۳; قبله اهل حرم ۱۹; قبله اهل مکّه ۱۹; قبله محمّد ۱; قبله مردم دور از مکّه ۱۹; قبله مسلمانان ۱
  • مؤمنان: مسؤولیت مؤمنان ۱۰، ۱۱
  • محمّد(ص): دلایل حقانیت محمّد(ص) ۷، ۸; محمّد(ص) در ادیان ۷
  • مسجدالحرام: آثار قبله شدن مسجدالحرام ۸، ۹، ۱۵; فلسفه قبله شدن مسجدالحرام ۱۶; قبله بودن مسجدالحرام ۱، ۲، ۳; قبله شدن مسجدالحرام ۱۷
  • مسلمانان: دشمنان مسلمانان ۹; مسؤولیت مسلمانان ۶، ۱۲; نعمتهاى مسلمانان ۱۵; هدایت مسلمانان ۱۶
  • نعمت: زمینه تکمیل نعمت ۱۵
  • هدایت: ایجاد زمینه هدایت ۱۶; مراتب هدایت ۱۸; مشمولان هدایت خاص ۱۶; هدایت خاص ۱۶

منابع

  1. طبرسی، مجمع البيان في تفسير القرآن، ج ‌۱، ص ۱۱۱.
  2. محمدباقر محقق،‌ نمونه بينات در شأن نزول آيات از نظر شیخ طوسی و ساير مفسرين خاصه و عامه، ص ۴۴.
  3. تفسير جامع البيان از عامه.
  4. الدر المنثور، ج ۱، ص ۳۵۵.