هود ١٠٣
ترجمه
| هود ١٠٢ | آیه ١٠٣ | هود ١٠٤ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«آیَةً»: نشانه قدرت و مشیّت خدا. حجّت و برهان آشکار بر اجراء قوانین و سنن خدا درباره آفریدگانش. عبرت و پند. «یَوْمٌ مَّجْمُوعٌ»: روز گردهمآئی (نگا: تغابن / . «یَوْمٌ مَّشْهُودٌ»: روز دیدنی (نگا: آل‌عمران / ).
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
وَ يَوْمَ نُسَيِّرُ الْجِبَالَ وَ... (۱) وَ کَذٰلِکَ أَوْحَيْنَا إِلَيْکَ... (۲) لَمَجْمُوعُونَ إِلَى مِيقَاتِ... (۲) يَوْمَ يَجْمَعُکُمْ لِيَوْمِ... (۵)
وَ قَالَ الَّذِينَ کَفَرُوا... (۰) وَ لَنُسْکِنَنَّکُمُ الْأَرْضَ مِنْ... (۱) وَ يَوْمَ نُسَيِّرُ الْجِبَالَ وَ... (۲) إِنَّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنَا وَ الَّذِينَ... (۳) وَ شَاهِدٍ وَ مَشْهُودٍ (۲)
تفسیر
- آيات ۱۰۸ - ۱۰۰، سوره هود
- دو احتمال در معناى : ((ابناء القرى ))
- مراد از اينكه آلهه مشركين جز بر هلاكت و تباهى خوانندگان خويش نيفزودند
- اشاره به وجود ارتباط بين اعمال سابق ولا حق انسان ، و نيز ارتباط آن بااعمال ديگران
- عالم برزخ منزلگاه موقتى است و جنبه تمهيدى براى روز قيامت و بهشت و دوزخ جاودانه دارد
- چند وجه در معناى : ((يوم ياءت ...)) در آيه شريفه
- در روز قيامت حقايق براى همگان واضح شده ، توهم استقلال اسباب و وسائط زائل مى گردد
- معناى جمله : ((يوم ياءت لاتكلم نفس الّا باذنه )) و معناى تكلم در قيامت
- بيان اينكه دروغ گفتن مشركين در روز قيامت از باب ظهور ملكات است
- وجه جمع بين آياتى كه تكلم در روز قيامت را اثبات مى كنند با آياتى كه آن را نفى و انكار مى كنند
- گفتار ديگر مفسرين در معناى آيه (لاتكلم نفس الا باذنه )
- علاوه بر اينكه خداى تعالى مى فرمايد: ((هذا يوم لا ينطقون و لا يوذن لهم فيعتذرون)) و معلوم است كه
- وجهى كه ديگران درباره جمع بين اين دو دسته از آيات
- معناى جمله : ((فمنهم شقىّ و سعيد)) و اشاره به معناى تقسيم انسانها به سعادتمند وشقاوتمند
- نقد و رد سخن فخررازى كه گفته است سعادت و شقاوت آدمى به حكم خدا و لازم لاينكفاوست
- بيان اينكه قضاء و قدر الهى و علم او به اعمال انسان منافاتى با اختيارى بودناعمال انسان ندارد
- معناى (زفيز) و (شهيق ) و بيان حالاهل جهنم
- معناى ((خلود)) و مشتقات آن
- دو اشكال در ارتباط با آيه : ((خالدين فيها مادامت السموات و الارض )) و جواب آنها
- سخن زمخشرى در تفسير كشاف در اشاره به اين وجه
- دفعاشكال قاضى بيضاوى بر آيه شريفه
- وجوه ديگرى كه درباره تحديد خلود در آيه شريفه ذكر شده است
- معناى استثناء: ((الّا ماشاء ربّك )) در دو آيه مربوط به بهشتيان و دوزخيان
- وجوه مختلف ديگر درباره مراد از استثناء فوق الذكر
- اشاره به نكته لطيفى كه از آيه : ((و اما الذين سعدوا...)) استفاده مى شود.
- وجه جمع بين جمله : ((الّا ماشاء ربّك )) و ((عطاء غير مجذوذ)) در آيه شريفه
- بحث روايتى
- بررسى نسبت سعادت و شقاوت انسان با قضا و قدر الهى با توجه به روايات وارده
- عالم هستى داراى دو وجه است : وجه ضرورت و تقدير و وجه امكان و اختيار
- معناى فرمايش پيامبر (ص ): ((كل ميسر لما خلق له ))
- رواياتى در ذيل آيات شريفه مربوط به خلود در جنت و نار و استثناء: ((الّا ماشاء ربّك))
- بهشت اولياء خدا با بهشت ديگران تفاوت دارد (و من دونهما جنّتان )
- رد سخن سيوطى در مورد منسوخ شدن دو آيه : ((فاما الّذين شقوا... ))
نکات آیه
۱- عذابهاى نازل شده بر امتهاى کفرپیشه و مشرک ، نشانه اى بزرگ بر وجود قیامت و عذابهاى اخروى است. (إن فى ذلک لأیة) «آیة» به معناى نشانه است و متعلق آن - به قرینه «لمن خاف عذاب الأخرة» - حقانیت قیامت و عذابهاى آن است. نکره آوردن «آیة» براى رساندن بزرگى و عظمت آن مى باشد. بنابراین «إن فى ذلک لأیة»; یعنى، همانا در آن عذابهاى دنیوى، نشانه بزرگى است بر حقانیت قیامت و عذابهاى آن.
۲- عذاب آخرت ، عذابى سخت و سزاوار هراسیدن است. (لمن خاف عذاب الأخرة)
۳- آدمى حتى با احتمال وجود سراى آخرت ، از عذابهاى استیصال عبرت مى گیرد و دلالت آنها را بر وجود سراى آخرت مى پذیرد. (إن فى ذلک لأیة لمن خاف عذاب الأخرة) برداشت فوق ، از کلمه «خاف» - که در آیه فوق متضمن معناى احتمال دادن است - استفاده مى شود.
۴- ناباوران به قیامت از درک دلالت عذابهاى دنیوى ، بر قیامت و عذابهاى اخروى ناتوانند. (إن فى ذلک لأیة لمن خاف عذاب الأخرة) روشن است که دلالت عذابهاى دنیوى بر حقانیت قیامت، اختصاص به گروهى خاص ندارد. بنابراین لام در «لمن خاف ...» لام انتفاع است و بیانگر این نکته مى باشد که: هر چند آیت بودن عذابها اختصاص به کسى ندارد; ولى ناباوران به قیامت از فهم آن محرومند.
۵- سراى آخرت ، عرصه گرد آمدن همه انسانهاست. (ذلک یوم مجموع له الناس) «ذلک» اشاره به «الأخرة» است و به نظر مى رسد مذکرآوردن آن به لحاظ خبر (یوم) باشد.
۶- گذر از موقفهاى قیامت (حسابرسى ، کیفر ، پاداش و ...) غرض از گردآورى همگان در صحنه قیامت است. (ذلک یوم مجموع له الناس) برداشت فوق ، مبتنى براین نکته است که «لام» در «له» براى بیان غایت و غرض باشد. بر این اساس مفاد جمله «ذلک یوم ...» چنین مى شود: روز قیامت روزى است که خداوند ، همگان را براى گذر از موقفهاى آن روز گردآورى مى کند.
۷- صحنه هاى قیامت و موقفهاى آن علنى ، مشهود و در مرأى و منظر همگان است. (ذلک یوم مشهود) ظاهر این است که «مشهود» (مورد مشاهده) صفت براى متعلق موصوف است یعنى منظور مشاهده خود آن روز نیست بلکه مشاهده چیزهایى است که در آن روز وجود دارد و در آن پدید مى آید. از جمله آن هاست مواقف و صحنه هاى قیامت و یا انسانهاى موجود و گردآورى شده در آن صحنه و یا ... .
روایات و احادیث
۸- «قال الصدوق روى: ... و تقوم القیامة فى یوم الجمعة ... قال الله عزوجل: «ذلک یوم مجموع له الناس و ذلک یوم مشهود»;[۱] صدوق گوید: روایت شده است که ... قیامت در روز جمعه برپا مى شود ... و خداى عزوجل فرمود: ذلک یوم مجموع ...».
موضوعات مرتبط
- آخرت: آثار ظن به آخرت ۳; دلایل اثبات آخرت ۳
- انسان: حشر اخروى انسان ها ۵
- پاداش: فلسفه پاداش اخروى ۶
- ترس: ترس از عذاب اخروى ۲
- حسابرسى: فلسفه حسابرسى اخروى ۶
- عبرت: عوامل عبرت ۳
- عذاب: آثار عذاب دنیوى ۴; دلایل عذاب اخروى ۱; شدت عذاب اخروى ۲; عبرت از عذاب استیصال۳; مراتب عذاب ۲; ویژگیهاى عذاب اخروى ۲
- قیامت: ادراک دلایل قیامت ۴; تجمع در قیامت ۵، ۸; دلایل حقانیت قیامت ۱; رؤیت مواقف قیامت ۷; روز قیامت ۸; عجز مکذبان قیامت ۴; فلسفه حشر در قیامت ۶; قیامت در جمعه ۸; مواقف قیامت ۶; ویژگیهاى قیامت ۵، ۷
- کافران: عذاب کافران ۱
- کیفر: فلسفه کیفر اخروى ۶
- مشرکان: عذاب مشرکان ۱
منابع
- ↑ من لایحضره الفقیه ، ج ۱ ، ص ۴۲۲ ، ح ۱۲۴۱; بحارالأنوار ، ج ۷ ، ص ۶۱ ، ح ۱۲.
