النساء ٣
ترجمه
| النساء ٢ | آیه ٣ | النساء ٤ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«وَ إِنْ خِفْتُمْ أَلاّ تُقْسِطُوا فِی الْیَتَامَی»: و اگر ترسیدید که در ازدواج با یتیمان تحت سرپرستی خود نتوانید دادگری کنید، پس با زنان دیگری که ... با توجّه بدین معنی، پیش از (الْیَتَامَی) مضاف محذوف است که تقدیر چنین است: فِی نِکَاحِ الْیَتَامَی. «أَلاّ تُقْسِطُوا»: این که دادگری نکنید. «مَا طَابَ»: زنانی که حلال باشند. زنانی را که بپسندید. «مَثْنَی وَ ثُلاثَ وَ رُبَاعَ»: دو دو، و سه سه، و چهار چهار. حال است و مراد دو یا سه یا چهار است (نگا: فاطر / . «أَلاّ تَعْدِلُوا»: این که عدالت را مراعات نکنید. البتّه دادگری در نفقه و زناشوئی و توجّه و نگاه و دیگر کارهای بیرونی که انسان بر آن توانائی دارد؛ نه امور قلبی و درونی از قبیل عشق و محبّت که از قدرت شخص خارج است (نگا: نساء / . «وَاحِدَة»: مفعول فعل محذوفی همچون (إِنکَحُوا) است. «مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ»: هر اندازه از کنیزان که برایتان میسّر شود. «أَلاّ تَعُولُوا»: این که ستم نکنید و کژی نورزید. این که عیالمند نشوید و بدین سبب فقیر گردید.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
وَ يَسْتَفْتُونَکَ فِي النِّسَاءِ... (۴) وَ لَنْ تَسْتَطِيعُوا أَنْ تَعْدِلُوا... (۲) وَ يَسْتَفْتُونَکَ فِي النِّسَاءِ... (۶)
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا... (۲) وَ الْأَرْضِ جَاعِلِ الْمَلاَئِکَةِ... (۴)
تفسیر
نکات آیه
۱- ممنوعیّت ازدواج با دختران یتیم، در صورت ترس از بى عدالتى نسبت به آنان (و ان خفتم الّا تقسطوا فى الیتامى فانکحوا ما طاب لکم من النّساء) جزاى شرط «ان خفتم» حذف شده و «فانکحوا»، جانشین آن جزاست. یعنى: «ان خفتم الّا تقسطوا فى الیتامى فلا تنکحوهن و انکحوا». و این نهى بنابر آنچه در شأن نزول آمده ناظر به ازدواج برخى از مردم با یتیمان، بدون پرداخت مهریه مناسب به آنان است.
۲- ممنوعیّت ازدواج با دختران یتیم، در صورت ترس از خیانت در اموال آنان (و اتوا الیتامى اموالهم ... و ان خفتم الّا تقسطوا فى الیتامى فانکحوا) از جمله «ان خفتم ... »، استفاده مى شود که ازدواج با دختران یتیم در صورت ترس از بى عدالتى ممنوع است و به قرینه آیه قبل مراد از بى عدالتى (الّا تقسطوا) رعایت نشدن قسط در اموال آنان است.
۳- ازدواج با یتیمان، لغزشگاهى براى خیانت در اموال آنان و انحراف از عدالت (و ان خفتم الّا تقسطوا فى الیتامى)
۴- لزوم انتخاب همسرانى که خوشایند و مورد پسند هستند. (فانکحوا ما طاب لکم من النّساء)
۵- محدودیّت تعدّد زوجات به چهار همسر (فانکحوا ... مثنى و ثلث و رباع)
۶- مشروعیّت تعدّد زوجات، در گرو اطمینان به اجراى عدالت میان آنان (فانکحوا ما طاب لکم من النّساء مثنى و ثلث و رباع فان خفتم الّا تعدلوا فواحدة)
۷- اهمیّت رعایت عدالت در روابط خانوادگى (و ان خفتم الّا تقسطوا فان خفتم الّا تعدلوا فواحدة)
۸ - تعدّد زوجات، لغزشگاهى براى انحراف از عدالت (فانکحوا ... مثنى و ثلث و رباع فان خفتم الّا تعدلوا فواحدة)
۹- جواز تملک کنیزان متعدد و بهره گیرى جنسى از آنان (فواحدة او ما ملکت ایمانکم) تعیین نکردن عدد در کنیزان در مقابل تعیین عدد در غیر آنان دلیل جواز بهره گیرى جنسى از کنیزان متعدد است.
۱۰- مشروعیّت ازدواج با کنیزان متعدد (فواحدة او ما ملکت ایمانکم) «فواحدة»، به قرینه صدر آیه، مفعول براى «انکحوا» است. یعنى «فانکحوا واحدة»، و به مقتضاى عطف، «ما ملکت» نیز مفعول آن خواهد بود. گفتنى است که بنابراین مبنا مخاطب در «ایمانکم»، شخصى که تصمیم به ازدواج دارد، نمى باشد.
۱۱- اکتفا به یک همسر یا بهره گیرى از کنیزان، بهترین و نزدیکترین راه براى منحرف نشدن از عدالت در مورد زنان (فواحدة او ما ملکت ایمانکم ذلک ادنى الّا تعولوا) «ذلک»، اشاره به «واحدة او ما ملکت ایمانکم» است. و «الّا تعولوا»، از ماده «عول» به معنى کجروى و ستم مى باشد.
۱۲- عدم لزوم رعایت مساوات بین کنیزان، براى مالکان آنان (فان خفتم الّا تعدلوا فواحدة او ما ملکت ایمانکم ذلک ادنى الّا تعولوا) مراد از مساوات، عدالت و قسطى است که شوهر ملزم به رعایت آن در بین زنان متعدد خویش مى باشد.
روایات و احادیث
۱۳- جواز تعدد همسران، مشروط به رعایت عدالت در نفقه آنها (فان خفتم الّا تعدلوا فواحدة) امام صادق (ع) درباره «فان خفتم الّا تعدلوا» در آیه فوق فرمود: یعنى فى النفقة.[۱]
موضوعات مرتبط
- احکام:۱، ۲، ۵، ۹، ۱۰، ۱۳
- ازدواج: احکام ازدواج ۱، ۲، ۵، ۱۰، ۱۳ ; ازدواج حرام ۱، ۲ ; عدالت در ازدواج ۶، ۱۱
- خانواده: عدالت در خانواده ۷
- خیانت: زمینه خیانت ۱۳
- عدالت: اهمیّت عدالت ۱، ۷، ۸، ۱۳
- کنیز: ازدواج با کنیز ۹، ۱۰، ۱۱ ; معاشرت با کنیز ۱۲
- گمراهى: موانع گمراهى ۱۱
- لغزش: زمینه لغزش ۳ ; عوامل لغزش ۸
- نفقه: عدالت در نفقه ۱۳
- همسر: تعدد همسر ۵، ۶، ۸، ۹، ۱۰، ۱۳ ; ملاک انتخاب همسر ۴
- یتیم: ازدواج با یتیم ۱، ۲، ۳ ; اهمیّت حقوق یتیم ۱ ; خیانت به یتیم ۲، ۳ ; مال یتیم ۲ و اتوا النّساء صدقاتهنّ
منابع
- ↑ کافى، ج ۵، ص ۳۶۳، ح ۱ ; نورالثقلین، ج ۱، ص ۴۳۹- ، ح ۳۶.
