الزمر ٣
| کپی متن آیه |
|---|
| أَلاَ لِلَّهِ الدِّينُ الْخَالِصُ وَ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِيَاءَ مَا نَعْبُدُهُمْ إِلاَّ لِيُقَرِّبُونَا إِلَى اللَّهِ زُلْفَى إِنَ اللَّهَ يَحْکُمُ بَيْنَهُمْ فِي مَا هُمْ فِيهِ يَخْتَلِفُونَ إِنَ اللَّهَ لاَ يَهْدِي مَنْ هُوَ کَاذِبٌ کَفَّارٌ |
ترجمه
| الزمر ٢ | آیه ٣ | الزمر ٤ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«لِلّهِ الدِّینُ الْخَالِصُ»: تنها عبادت بی‌شائبه از کفر و شرک، خداپسند و مقبول خدا است. تنها خدا، طاعت و عبادت خالصانه می‌گردد و بس. «مِن دُونِهِ»: غیر از خدا. جدای از خدا. «أَوْلِیَآءَ»: سرپرستان. یاوران. مراد معبودها است. از قبیل: فرشتگان و عُزَیر و عیسی و اصنام. (نگا: اعراف / و ، هود / و رعد / ، کهف / و فرقان / ، عنکبوت / ). «زُلْفی»: (نگا: سبأ / ، ص / و ). «کُفَّار»: کفرپیشه. کفران کننده نعمت.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
قُلْ مَنْ رَبُ السَّمَاوَاتِ وَ... (۳) وَ لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَ... (۱) قُلْ لِمَنِ الْأَرْضُ وَ مَنْ فِيهَا... (۰) وَ لَقَدْ بَعَثْنَا فِي کُلِ أُمَّةٍ... (۳) وَ مَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ... (۱) وَ يَوْمَ يَحْشُرُهُمْ جَمِيعاً ثُمَ... (۱) قَالُوا سُبْحَانَکَ أَنْتَ وَلِيُّنَا... (۳) فَلاَ تَضْرِبُوا لِلَّهِ الْأَمْثَالَ... (۰)
نزول
جویبر از ابن عباس نقل کند که این آیه درباره سه طائفه نازل گردیده که عبارت بودند از: عامر و کنانة و بنى سلمة زیرا اینان بت مى پرستیدند و معتقد بودند که فرشتگان دختران خدایند و مى گفتند: این بت ها را به خاطر تقرب و نزدیکى به سوى خداوند مى پرستیم.[۱]
تفسیر
- آيات ۱ - ۱۰ سوره زمر
- محتواى كلّى سوره مباركه زمر
- اشاره به معناى «إنزال» و «تنزيل»، در قرآن كريم
- معناى اين كه: «دين خالص، براى خداست»
- اثبات توحید خداوند در ربوبيّت، با بيان انحصار «خلق» و «تدبير» پروردگار
- گفتارى در معناى خشم و رضاى خدا
- انسان کفران پیشه، در حال اضطرار، به خدا روی می آورد، و در خوشی ها، او را فراموش می کند
- پاداش بى حساب صابران
- بحث روايتى
تفسیر نور (محسن قرائتی)
أَلا لِلَّهِ الدِّينُ الْخالِصُ وَ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِياءَ ما نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِيُقَرِّبُونا إِلَى اللَّهِ زُلْفى إِنَّ اللَّهَ يَحْكُمُ بَيْنَهُمْ فِي ما هُمْ فِيهِ يَخْتَلِفُونَ إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي مَنْ هُوَ كاذِبٌ كَفَّارٌ «3»
آگاه باشيد كه دين خالص مخصوص خداوند است و كسانى كه به جاى خداوند معبودهايى را برگزيدند (و در توجيه كار خود گفتند:) ما آنها را نمى‌پرستيم مگر براى آن كه ما را هر چه بيشتر به خدا نزديك كنند، همانا خداوند درباره‌ى آن چه آنان بر سر آن اختلاف مى‌كنند، ميانشان داورى خواهد كرد. البتّه خداوند كسى را كه دروغگوى كفران پيشه است هدايت نمى‌كند.
نکته ها
در آيه‌ى قبل به شخص پيامبر فرمود: عبادتت خالصانه باشد. «فَاعْبُدِ اللَّهَ مُخْلِصاً» در اين آيه به همه‌ى مردم مى‌فرمايد: تمام عبادت‌ها بايد براى خداوند باشد. «لِلَّهِ الدِّينُ الْخالِصُ»
شخصى به پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله گفت: ما اموال خود را به فقرا مى‌دهيم تا نام ما به نيكى برده شود. حضرت فرمود: خداوند تنها كار خالص را مى‌پذيرد و سپس اين آيه را تلاوت فرمود:
«1». ذاريات، 56.
جلد 8 - صفحه 141
أَلا لِلَّهِ الدِّينُ الْخالِصُ ... «1»
براى بت پرستى ريشه‌هايى گفته‌اند، از جمله:
الف) براى احترام به بزرگان، مجسمه‌ى آنان را مى‌ساختند و با گذشت زمان اين مجسّمه‌ها به صورت مستقل پرستش مى‌شد.
ب) بت‌پرستان گمان مى‌كردند انسان نمى‌تواند مستقيماً با خدا ارتباط برقرار كند و نياز به واسطه‌هاى مقدّس دارد، لذا براى مقدّسين تمثالى مى‌ساختند كه به مرور زمان اين سمبل‌ها به صورت بت در آمد.
پیام ها
1- در شيوه‌ى تبليغ، مخاطب را حسّاس كنيد. (كلمه «أَلا» يعنى آگاه باش كه مسئله مهمّى است)
2- تمام مكاتب بشرى با خرافات و هوس‌ها آلوده هستند و دين خالص، تنها از آن خداست. «لِلَّهِ الدِّينُ الْخالِصُ»
3- ارزش دين به خالص بودن آن است وگرنه هوس‌ها و خرافات آن را مسخ مى‌كند. «لِلَّهِ الدِّينُ الْخالِصُ»
4- منحرفان، انحرافات خود را توجيه مى‌كنند. بت‌پرستان مى‌گويند: ما بتها را مى‌پرستيم زيرا نمى‌توانيم بدون واسطه به خدا نزديك شويم. «ما نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِيُقَرِّبُونا»
5- خداجويى، امرى نهفته در وجود انسان حتّى مشركان است. «لِيُقَرِّبُونا إِلَى اللَّهِ زُلْفى»
6- در پيشگاه الهى بعضى واسطه‌ها مورد قبول و سفارش خداوند است. «وَ ابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ» «2» ولى بعضى وسيله‌ها مثل بت مورد قبول نيست. «ما نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِيُقَرِّبُونا إِلَى اللَّهِ زُلْفى»
«1». تفسير درّالمنثور.
«2». مائده، 35.
جلد 8 - صفحه 142
7- بت پرستان مكّه خدا را قبول داشتند و بتها را واسطه قرب به او مى‌پنداشتند.
«إِلَى اللَّهِ زُلْفى»
8- مشركان به شفاعت عقيده داشتند لكن شفيع خود را بتها مى‌پنداشتند. «إِلَى اللَّهِ زُلْفى»
9- قرب به خدا محبوب همه است. «لِيُقَرِّبُونا إِلَى اللَّهِ زُلْفى»
10- قيامت روز پايان اختلافات است. يَحْكُمُ بَيْنَهُمْ فِي ما ... يَخْتَلِفُونَ
11- بستر هدايت الهى را بايد انسان در خود فراهم كند و دروغ و كفران، انسان را از قابليّت هدايت مى‌اندازد. «لا يَهْدِي مَنْ هُوَ كاذِبٌ كَفَّارٌ»
12- دروغ مى‌تواند مقدّمه انحراف دائمى شود. «كاذِبٌ كَفَّارٌ»
13- تقرب آفرينى بتها عقيده‌اى است بس دروغ. «كاذِبٌ»
14- بتها نزد بت پرستان به مانند موجودات عاقل و فهيم بودند. (ما نَعْبُدُهُمْ إِلَّا ... كلمه «هُمْ» براى افراد با شعور بكار مى‌رود.)
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
أَلا لِلَّهِ الدِّينُ الْخالِصُ وَ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِياءَ ما نَعْبُدُهُمْ إِلاَّ لِيُقَرِّبُونا إِلَى اللَّهِ زُلْفى إِنَّ اللَّهَ يَحْكُمُ بَيْنَهُمْ فِي ما هُمْ فِيهِ يَخْتَلِفُونَ إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي مَنْ هُوَ كاذِبٌ كَفَّارٌ «3»
أَلا لِلَّهِ الدِّينُ الْخالِصُ: آگاه باشيد مر خداى راست پرستش پاك از شرك، يعنى سزاوار آنست كه طاعت او خالص باشد از شائبه ريا و لوث شرك، زيرا ذات الهى يگانه است در ذات و صفات. وَ الَّذِينَ اتَّخَذُوا: و آنانكه فرا گرفتند، مِنْ دُونِهِ أَوْلِياءَ؛ به غير از خداى به حق اوليائى كه به زعم خود معبودانند، ما نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِيُقَرِّبُونا: به اعتقاد باطل گويند ما پرستش نمى‌كنيم ايشان را مگر براى آنكه نزديك گردانند ما را، إِلَى اللَّهِ زُلْفى: بسوى خدا نزديك گردانيدنى، يعنى
جلد 11 - صفحه 219
پرستيدن ما ايشان را به جهت آنست كه شفاعت ما نمايند و به سبب آن شفاعت مقرب درگاه الهى شويم. إِنَّ اللَّهَ يَحْكُمُ بَيْنَهُمْ: بدرستى كه خداى تعالى حكم فرمايد ميان ايشان روز قيامت، فِي ما هُمْ فِيهِ يَخْتَلِفُونَ: در آن چيزى كه ايشان اختلاف مى‌كنند و ظاهر سازد بطلان همه را و حق را از باطل ممتاز سازد. إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي: بدرستى كه خداى تعالى هدايت ننمايد به اجبر و اكراه، مَنْ هُوَ كاذِبٌ كَفَّارٌ: كسى را كه دروغگو است در ادعاى شفاعت الهيه، بسيار ناسپاس در حق منعم حقيقى خود كه منكر وحدانيت او باشد و جاحد اخلاص عبوديت.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ
تَنْزِيلُ الْكِتابِ مِنَ اللَّهِ الْعَزِيزِ الْحَكِيمِ «1» إِنَّا أَنْزَلْنا إِلَيْكَ الْكِتابَ بِالْحَقِّ فَاعْبُدِ اللَّهَ مُخْلِصاً لَهُ الدِّينَ «2» أَلا لِلَّهِ الدِّينُ الْخالِصُ وَ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِياءَ ما نَعْبُدُهُمْ إِلاَّ لِيُقَرِّبُونا إِلَى اللَّهِ زُلْفى إِنَّ اللَّهَ يَحْكُمُ بَيْنَهُمْ فِي ما هُمْ فِيهِ يَخْتَلِفُونَ إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي مَنْ هُوَ كاذِبٌ كَفَّارٌ «3» لَوْ أَرادَ اللَّهُ أَنْ يَتَّخِذَ وَلَداً لاصْطَفى مِمَّا يَخْلُقُ ما يَشاءُ سُبْحانَهُ هُوَ اللَّهُ الْواحِدُ الْقَهَّارُ «4»
خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ بِالْحَقِّ يُكَوِّرُ اللَّيْلَ عَلَى النَّهارِ وَ يُكَوِّرُ النَّهارَ عَلَى اللَّيْلِ وَ سَخَّرَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِي لِأَجَلٍ مُسَمًّى أَلا هُوَ الْعَزِيزُ الْغَفَّارُ «5»
ترجمه
اين نازل نمودن كتابست از جانب خداوند غالب درست كردار
همانا ما فرستاديم بسوى تو كتابرا بحق پس بپرست خدا را با آنكه خالص‌كننده باشى براى او دين را
بدانيد كه براى خدا است دين خالص و آنها كه گرفتند غير از او خداوندگارانى ميگويند نمى‌پرستيم آنها را مگر براى آنكه نزديك كنند ما را بخدا نزديك نمودنى همانا خدا حكم ميكند ميانشان در آنچه آنها در آن اختلاف ميكنند همانا خدا هدايت نمى‌كند كسى را كه او دروغگوى ناسپاس است
اگر ميخواست خدا كه بگيرد فرزندى هر آينه برگزيده بود از آنچه مى‌آفريند آنچه را كه ميخواست منزّه است او او است خداى يگانه داراى قهر و غلبه
آفريد آسمانها و زمين را بحق ميپوشاند لباس شب را بر روز و ميپوشاند لباس روز را بر شب و رام گردانيد خورشيد و ماه را هر يك جارى ميگردد تا مدتى نامبرده بدانيد او است خداوند غالب آمرزنده.
تفسير
خداوند متعال در اينسوره مباركه بدوا فرموده نزول قرآن از خداوند ارجمند درست‌كردار است و بنابراين تنزيل مبتدا و من اللّه خبر است و محتمل است تنزيل خبر مبتداء محذوف باشد چنانچه ترجمه شد و بعدا ميفرمايد
جلد 4 صفحه 483
ما آنرا براستى و درستى و حق و حقيقت فرستاديم نه بدون غرض صحيح و بيهوده و بباطل و براى تذكر عموم بندگان به پيغمبر خود دستور داده كه عبادت كن خدا را از روى اخلاص بدون ريا و شرك و اغراض ديگرى بطوريكه دين تو منحصر بخداپرستى باشد و بدانكه دين خدا خالص از غير خدا است و دينى كه در آن شرك باشد بهر وجه كه باشد منسوب بحقّ و بامر خدا نميشود و مرضىّ الهى نيست و نبوده و نخواهد بود و آنكه بت‌پرستان مكّه ميگويند ما خداوند بزرگ را كه خالق آسمانها و زمين است قبول داريم و اينكه پرستش مينمائيم بتها را براى آنستكه آنها نزديك كنند ما را بخدا بنزديكى مخصوصى كه آنشفاعت است و خدا حكم ميكند ميان آنها و موحّدين در آنچه با هم در آن اختلاف مينمايند از توحيد و شرك يا حكم مينمايد بين اهل شرك در اختلافاتيكه مينمايند با يكديگر در امور دينى و انواع شرك آنها از خفى و جلى و اجلى و غيرها و هر كس را بقدر استحقاق عذاب ميفرمايد و قدر مشترك ميان همه آنستكه آنها دروغ ميگويند بتها هيچ كار از دستشان برنمى‌آيد و بعبادت آنها كفران نعمت خدا را مينمايند و خداوند توفيق نيل بسعادت و هدايت بدار كرامت خود را بآنها نميدهد در احتجاج از پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله نقل نموده كه بمشركين عرب فرمود شما چرا عبادت ميكنيد بتها را گفتند براى آنكه آنها ما را بخدا نزديك كنند فرمود آيا آنها شنوا و مطيع و عبادت كننده پروردگارند تا شما براى تعظيم آنها مقرّب درگاه خدا شويد گفتند خير فرمود شما كسانى هستيد كه آن بتها را بدست خودتان تراشيده و ساخته‌ايد گفتند بلى فرمود پس اگر قدرت داشتند آنها سزاوارتر بود عبادت شما را نمايند از شما كه عبادت آنها را نمائيد وقتى كه امر نفرموده باشد شما را بتعظيم آنها كسيكه عارف است بمصالح و عواقب شما و حكيم است در آنچه شما را بآن تكليف ميفرمايد و نيز اينكه بعضى از مشركين عرب ميگويند ملائكه دختران خدايند و يهود ميگويند عزير پسر خدا است و نصارى ميگويند مسيح پسر خدا است تمام دروغ و افتراء بخدا است چون خداوند منزّه است از آنكه مجانسى از زن و فرزند داشته باشد و اگر ميخواست كسيرا بفرزندى از بندگان خود قبول نمايد باختيار آنها نميگذارد كه براى او فرزند اختيار نمايند خودش براى خود از مخلوقاتش
جلد 4 صفحه 484
هر كس را ميخواست بفرزندى اختيار مينمود ولى او حاجت بگرفتن زن و فرزند براى خود ندارد و مقام مقدّسش اجلّ از اين امور است چون او يگانه است مجانس و مشابه و عديل و نظيرى ندارد و منقسم نميشود در وجودى و نه در عقلى و نه در وهمى چنانچه در توحيد از امير المؤمنين عليه السّلام نقل نموده و قاهر و غالب بر تمام موجودات است خلق فرموده آسمانها و زمين را بحقّ نه بباطل و بمقتضاى حكمت نه بيهوده و عبث و شب و روز را بر گرد يكديگر ميگرداند يا هر يك را غالب بر ديگرى مينمايد و مسخّر فرموده خورشيد و ماه و ساير سيّارات را كه هر يك از آنها در مدار خود بامر او سير مينمايند تا مدّت معيّنى كه نهايت دور آنها يا روز قيامت باشد كه پايان سير آنها است و همه مقهور بقهر الهى خواهند شد و اينها براى آنستكه تمام موجودات بكمال لايق خود برسند و هر موجودى بقدر قابليّت خود از معرفت و نعمت بى‌منتهاى او كامياب و بهره‌مند گردد و عزّت و عظمت خداوند آشكار شود و براى اهل ايمان احيانا اگر خلل و فتورى در اطاعت و عبادت حقّ روى دهد بمغفرت و رحمت او تلافى و تدارك گردد.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
أَلا لِلّهِ الدِّينُ الخالِص‌ُ وَ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ أَولِياءَ ما نَعبُدُهُم إِلاّ لِيُقَرِّبُونا إِلَي اللّه‌ِ زُلفي إِنَّ اللّه‌َ يَحكُم‌ُ بَينَهُم فِي ما هُم فِيهِ يَختَلِفُون‌َ إِنَّ اللّه‌َ لا يَهدِي مَن هُوَ كاذِبٌ كَفّارٌ «3»
آگاه باشيد از براي خدا دين خالص است.
يعني خدا قبول نميفرمايد مگر دين خالص را خلوص در دين اينست که چيزي در دين داخل نكنند و چيزي از آن را كسر نگذارند که مكرر گفته‌ايم ايمان
جلد 15 - صفحه 281
مركب ارتباطيست مثل نماز اگر چيزي بر آن افزوده شود يا كم شود عمدا نماز باطل است و نماز نيست همين نحو اگر يك بدعتي در دين گذارده شود و لو مثل تكتّف در نماز يا تأمين پس از حمد يا ترك تسميه در سوره يا غسل بجاي مسح يا سجده بر غير ما يصح السجود عليه يا افطار قبل از مغرب و از اينکه قبيل ها بسيار است از دين خارج ميشود يا قبول ايمان از روي خوف يا طمع ايمان نيست يا رياء در عمل و عبادت که در كليه عبادات علاوه بر قربت خلوص هم شرط است و امروز در ميان جامعه ايمان بسيار كم است چه اندازه احكام الهيه تعطيل است حد زنا حد سرقت حد قتل عمدي و خطايي حد شرب تقسيم ميراث حد بلوغ و هزارهاي ديگر آنهم نه فقط از روي عصيان باشد بلكه از روي انكار است حتي ترك واجبات و فعل محرمات که واجب الهي را واجب نداند و حرام الهي را حرام نشمارد ايمان و دين خالص نيست «اينکه رشته سر دراز دارد» اكنون تا كجا كشيده شده و بعد از اينکه تا كجا كش پيدا كند حتي دارد اگر كسي از دنيا رفت با ايمان خالص ملائكه تعجب ميكنند که چه نحو ايمان خود را حفظ نموده.
وَ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ أَولِياءَ ما نَعبُدُهُم إِلّا لِيُقَرِّبُونا إِلَي اللّه‌ِ زُلفي إِنَّ اللّه‌َ يَحكُم‌ُ بَينَهُم فِي ما هُم فِيهِ يَختَلِفُون‌َ و كساني که گرفتند براي پرستش از غير خداوند متعال اوليائي و آلهه‌اي بعنوان اينكه ما پرستش نميكنيم اينها را مگر براي اينكه ما را نزديك كنند بسوي خدا قرب و منزلتي محققا خداوند حكم ميفرمايد بين آنها در آنچه آنها بودند در او اختلاف ميكردند توضيح كلام اينكه مشركين منكر خدا نبودند مثل طبيعيين لكن ميگفتند ما چون خدا را نديده‌ايم و در عبادت توجه لازم دارد ما اينکه اصنام و شمس و قمر و كواكب و ملك و جن و برخي از حيوانات مثل گاو و گوساله و شجر و حجر را مقرب درگاه الهي ميدانيم بآنها توجه ميكنيم تا آنها شفاعت كنند در پيشگاه احديت و ما قرب و منزلت پيدا كنيم نزد او ولي غافل از اينكه انسان در هر حالي مواجه
جلد 15 - صفحه 282
شيئي است لكن خداوند متعال که احاطه بجميع ممكنات دارد و از هر چيزي بانسان نزديك‌تر است که ميفرمايد وَ نَحن‌ُ أَقرَب‌ُ إِلَيه‌ِ مِن حَبل‌ِ الوَرِيدِ ق آيه 15 بهر طرفي توجه كند توجه بخدا است چنانچه ميفرمايد وَ لِلّهِ المَشرِق‌ُ وَ المَغرِب‌ُ فَأَينَما تُوَلُّوا فَثَم‌َّ وَجه‌ُ اللّه‌ِ بقره آيه 109 و فرق است بين قبله و بين پرستش قبله مسلمين كعبه معظمه قبلا بيت المقدس قبله ملائكه بيت المعمور لكن كعبه و بيت المقدس و بيت المعمور را نميپرستيدند پرستش مختص باو است و بس لذا ميفرمايد:
وَ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ أَولِياءَ و غير خدا را پرستش ميكنند.
ما نَعبُدُهُم إِلّا لِيُقَرِّبُونا إِلَي اللّه‌ِ زُلفي مقول قول مشركين است چه به زبان قال بگويند يا بزبان حال که ما عبادت اينها را نميكنيم مگر ما را به خدا نزديك كنند.
(سؤال) يك چوب و فلز چه قربي دارد که انسان را بخدا نزديك كند!
(جواب) اينکه مشركين اصنام خود را تخيّل ميكردند شبيه ملائكه و آنها را مقرب ميدانستند چنانچه اول دستگاه شيطان براي شرك اينکه بود که صورة انبياء را و مجسمه آنها را بپرستيد تا قرب بخدا پيدا كنيد.
(تنبيه) اينکه آيه شريفه و لو در عبده اصنام است لكن بتنقيح مناط كساني که توجه بغير انبياء و ائمه پيدا كردند و جعل خليفه كردند آنها هم در اينکه حكم شريك هستند که ميفرمايد:
إِنَّ اللّه‌َ يَحكُم‌ُ بَينَهُم فِي ما هُم فِيهِ يَختَلِفُون‌َ حكم الهي اينست إِنَّكُم وَ ما تَعبُدُون‌َ مِن دُون‌ِ اللّه‌ِ حَصَب‌ُ جَهَنَّم‌َ أَنتُم لَها وارِدُون‌َ لَو كان‌َ هؤُلاءِ آلِهَةً ما- وَرَدُوها وَ كُلٌّ فِيها خالِدُون‌َ انبياء آيه 98 و 99.
إِنَّ اللّه‌َ لا يَهدِي مَن هُوَ كاذِبٌ كَفّارٌ محققا خداوند هدايت نميكند كسي را که دروغگو باشد و كافر باللّه و كفران نعمت او را بكند.
عدم هدايت نه براي كوتاهي در دعوت باشد بلكه براي عدم قابليت محل
جلد 15 - صفحه 283
است چون قلب سياه شد قساوت گرفته از قابليت افتاده لذا إِنَّ اللّه‌َ لا يَهدِي اينکه همه اسباب هدايت از اعطاء عقل و ارسال رسول و انزال قرآن و جعل احكام كافي بر هدايت او نيست نطفه پاك ببايد که شود قابل فيض و رنه هر سنگ و گلي لؤلؤ و مرجان نشود مَن هُوَ كاذِبٌ علي اللّه و رسوله و اوليائه.
كَفّارٌ كفران نعمتهاي الهي ميكنند چه نعمتي بالاتر از اينکه است که ميفرمايد لَقَد مَن‌َّ اللّه‌ُ عَلَي المُؤمِنِين‌َ إِذ بَعَث‌َ فِيهِم رَسُولًا مِن أَنفُسِهِم يَتلُوا عَلَيهِم آياتِه‌ِ وَ يُزَكِّيهِم وَ يُعَلِّمُهُم‌ُ الكِتاب‌َ وَ الحِكمَةَ وَ إِن كانُوا مِن قَبل‌ُ لَفِي ضَلال‌ٍ مُبِين‌ٍ آل عمران آيه 158 و مع ذلک منكر شوند و كفران كنند و تكذيب كنند.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 3)- در این آیه بار دیگر روی مسأله «اخلاص» تأکید کرده، می‌گوید:
«آگاه باشید که دین خالص از آن خداست»! (أَلا لِلَّهِ الدِّینُ الْخالِصُ).
این عبارت تاب دو معنی دارد:
نخست این که: آنچه را خدا می‌پذیرد تنها دین خالص و تسلیم بی‌قید و شرط در برابر فرمان اوست.
دیگر این که: دین و آئین خالص را تنها از خدا باید گرفت، چرا که هر چه ساخته و پرداخته افکار انسانهاست نارساست، و آمیخته با خطا و اشتباه است.
این آیه در حقیقت بیان دلیل برای آیه قبل است، در آنجا می‌گوید: خدا را روی اخلاص عبادت کن، و در اینجا می‌افزاید: بدانید خدا تنها عمل خالص را می‌پذیرد.
سپس به ابطال منطق سست و واهی مشرکان که راه اخلاص را رها کرده و در بیراهه شرک سرگردان شده‌اند پرداخته، چنین می‌گوید: «و آنها که غیر خدا را اولیای خود قرار دادند و دلیلشان این بود که: اینها را نمی‌پرستیم مگر به خاطر این که ما را به خداوند نزدیک کنند، خداوند روز قیامت میان آنان در آنچه اختلاف داشتند داوری می‌کند» و آنجاست که فساد و تباهی اعمال و افکارشان بر همگان آشکار می‌شود (وَ الَّذِینَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِیاءَ ما نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِیُقَرِّبُونا إِلَی اللَّهِ زُلْفی إِنَّ اللَّهَ یَحْکُمُ بَیْنَهُمْ فِی ما هُمْ فِیهِ یَخْتَلِفُونَ).
این آیه در حقیقت تهدیدی است قاطع برای مشرکان که در روز قیامت که روز بر طرف شدن اختلافات و آشکار شدن حقائق است در میان آنها داوری می‌کند، و آنان را به کیفر اعمالشان می‌رساند، علاوه بر این که در صحنه محشر در برابر همگان رسوا می‌شوند.
قرآن مجید مخصوصا روی این نکته تأکید می‌کند که انسان بدون هیچ
ج4، ص208
واسطه‌ای می‌تواند با خدای خود تماس گیرد.
نه او از ما دور است، و نه ما از او دوریم، تا نیازی به واسطه باشد، او از هر کس دیگر به ما نزدیکتر است، در همه جا حضور دارد، و در درون قلب ما جای اوست.
بنابر این پرستش واسطه‌ها- خواه فرشتگان و جن و مانند آنها باشند، و خواه پرستش بتهای سنگی و چوبی- یک عمل بی‌اساس و دروغین است، به علاوه کفران نعمتهای پروردگار محسوب می‌شود، چرا که بخشنده نعمت سزاوار پرستش است نه این موجودات بی‌جان یا سراپا نیاز.
لذا در پایان آیه می‌گوید: «خداوند آن کس را که دروغگو و کفران کننده است هرگز هدایت نمی‌کند» (إِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی مَنْ هُوَ کاذِبٌ کَفَّارٌ).
چرا که خود مقدمات بسته شدن درهای هدایت را فراهم ساخته است.
نکات آیه
۱ - تنها خداوند، شایسته عبادت خالصانه و اطاعت بى چون و چرا است. (ألا للّه الدین الخالص) «الدین» مبتدا و مسندالیه و «للّه» خبر و مسند است. تقدیم مسند بر مسندالیه، مفید حصر و اختصاص است.
۲ - اختصاص داشتن عبادت خالصانه و اطاعت محض به خداوند، مستلزم طرد اطاعت دیگران و ترک شرک و ریا در عبادت است. (فاعبد اللّه مخلصًا له الدین . ألا للّه الدین الخالص) برداشت بالا به خاطر این نکته است که جمله «ألا للّه الدین الخالص» در مقام تعلیل براى امر به عبادت خالصانه (فاعبد اللّه مخلصاً له...) است; یعنى، به این دلیل باید خدا را خالصانه عبادت کرد که چون عبادت خالصانه اختصاص به او دارد.
۳ - لزوم اخلاص در عبادت (للّه الدین الخالص)
۴ - اطاعت از غیر خدا و عبادت غیر او، شرک و ممنوع است. (ألا للّه الدین الخالص)
۵ - مشرکان، معبودها را یار و یاور خود مى دانستند. (و الذین اتّخذوا من دونه أولیاء) «ولى» (مفرد «أولیاء») در لغت به سه معنا آمده است: محب، صدیق و نصیر (قاموس المحیط و مفردات راغب). در آیه شریفه - به قرینه جمله بعد (ما نعبدهم إلاّ لیقرّبونا إلى اللّه) در معناى سوم به کاررفته است.
۶ - تقرب به خداوند، هدف مشرکان از عبادت معبودهایشان (ما نعبدهم إلاّ لیقرّبونا إلى اللّه زلفى)
۷ - مشرکان، معبودهاى خود را وسیله تقرب به خدا مى دانستند. (ما نعبدهم إلاّ لیقرّبونا إلى اللّه زلفى)
۸ - مشرکان، تقرب به خدا را بدون واسطه، ممکن نمى دانستند. (ما نعبدهم إلاّ لیقرّبونا إلى اللّه زلفى)
۹ - تنها خداوند، ولى و یار و یاور حقیقى انسان است. (و الذین اتّخذوا من دونه أولیاء ما نعبدهم إلاّ لیقرّبونا إلى اللّه زلفى) محکوم شدن ولىّ و یاور گرفتن غیرخدا - که از جمله بعد استفاده مى شود (إنّ اللّه یحکم بینهم...) - بیانگر این است که تنها خدا ولىّ و یاور حقیقى است.
۱۰ - تنها عبادت خود خدا، وسیله تقرب به او است; نه عبادت غیر او. (ما نعبدهم إلاّ لیقرّبونا إلى اللّه زلفى) محکوم شدن تقرب جستن به خدا از راه عبادت غیر او - که از جمله بعداستفاده مى شود (إنّ اللّه یحکم بینهم...) - بیانگر این است که که تنها با عبادت خودخدا، مى توان به او نزدیک شد و تقرب جست.
۱۱ - مشرکان، داراى معبودهاى متعدد (أولیاء ما نعبدهم)
۱۲ - برخى از معبودهاى مشرکان، از موجودات داراى شعوراند. (أولیاء ما نعبدهم) با توجه به آمدن ضمیر «هم» - که در مورد موجودات شعورمند به کار مى رود - برداشت یادشده قابل استفاده است.
۱۳ - خداجویى، امرى نهفته در دل هاى مشرکان (أولیاء ما نعبدهم إلاّ لیقرّبونا إلى اللّه زلفى) از این که مشرکان هدف از پرستش معبودهایشان را، تقرب به خدا دانسته اند، مى توان مطلب بالا را به دست آورد.
۱۴ - تقرب به خداوند، فلسفه عبادت و اطاعت او است. (أولیاء ما نعبدهم إلاّ لیقرّبونا إلى اللّه زلفى) برداشت یاد شده با توجه به این نکته تردیدناپذیر است که محکوم شدن کافران، به خاطر تقرب آنان به خدا از راه عبادت غیر او (همچون بت ها) است; نه به دلیل اصل تقرب. بنابراین اصل تقرب به خدا در عبادت کردن نه تنها مورد انتقاد نیست; بلکه تأیید نیز مى شود.
۱۵ - شرک و عبادت ناخالص خداوند، امرى محکوم و مورد مؤاخذه الهى (أولیاء ما نعبدهم إلاّ لیقرّبونا إلى اللّه زلفى إنّ اللّه یحکم بینهم فى ما هم فیه یختلفون)
۱۶ - خداوند، به اختلافات میان مشرکان و مؤمنان در روز رستاخیز، داورى خواهد کرد. (إنّ اللّه یحکم بینهم فى ما هم فیه یختلفون) بیشتر مفسران بر این دیدگاه اند که مرجع ضمیر «هم»، دو گروه مؤمنان و مشرکان است.
۱۷ - قیامت، روز پایان و فیصله یافتن اختلافات فکرى و عقیدتى بشر (إنّ اللّه یحکم بینهم فى ما هم فیه یختلفون)
۱۸ - تهدید شدن مشرکان، به عذاب و کیفر از جانب خداوند (و الذین اتّخذوا من دونه أولیاء ... إنّ اللّه یحکم بینهم فى ما هم فیه یختلفون)
۱۹ - مشرکان، از هدایت الهى محروم اند. (و الذین اتّخذوا من دونه أولیاء ... إنّ اللّه لایهدى من هو کذب کفّار)
۲۰ - مشرکان، مردمى دروغ پرداز و ناسپاس (و الذین اتّخذوا من دونه أولیاء ... إنّ اللّه لایهدى من هو کذب کفّار)
۲۱ - دروغ پردازى و ناسپاسى، باعث محرومیت از هدایت الهى (إنّ اللّه لایهدى من هو کذب کفّار)
۲۲ - شرک به خدا و اطاعت از غیر او، کفران نعمت خدا و ناسپاسى او است. (و الذین اتّخذوا من دونه أولیاء ... إنّ اللّه لایهدى من هو کذب کفّار)
۲۳ - تقرب آفرین بودن عبادت معبودها (بت و...) عقیده اى است دروغین. (و الذین اتّخذوا من دونه أولیاء ما نعبدهم إلاّ لیقرّبونا إلى اللّه زلفى ... إنّ اللّه لایهدى من هو کذب کفّار)
روایات و احادیث
۲۴ - «إنّ رجلاً قال یا رسول اللّه إنّا نعطى أموالنا التماس الذکر، فهل لنا فى ذلک من أجر فقال رسول اللّه(ص): إنّ اللّه لایقبل إلاّ من أخلص له، ثمّ تلا رسول اللّه هذه الأیة: «ألا للّه الدین الخالص»;[۲] مردى به رسول خدا(ص) عرض کرد: ما اموالمان را به دیگران مى دهیم (انفاق مى کنیم) تا ما را به نیکى یاد کنند، آیا براى ما پاداشى نزد خدا هست؟ رسول خدا(ص) فرمود: خداوند قبول نمى کند مگر از کسى که خالصانه براى او انجام داده باشد. سپس آن حضرت آیه «ألا للّه الدین الخالص» را تلاوت کردند».
موضوعات مرتبط
- اخلاص: آثار اخلاص ۲۴
- استمداد: استمداد از معبودان باطل ۵
- اطاعت: آثار اطاعت از خدا ۲; آثار اطاعت از غیرخدا ۲۲; اطاعت از غیرخدا ۴
- انسان: یاور انسان ها ۹
- بت پرستى: بى تأثیرى بت پرستى ۲۳
- تقرب: تقرب به خدا ۶، ۱۴; عوامل تقرب به خدا ۷، ۸، ۱۰
- توحید: آثار توحید عبادى ۲، ۱۰; توحید عبادى ۱
- جهان بینى: جهان بینى توحیدى ۱
- خدا: اختصاصات خدا ۹; تهدیدهاى خدا ۱۸; قضاوت اخروى خدا ۱۶; هدایتهاى خدا ۱۹، ۲۱
- دروغ: آثار دروغ ۲۱
- ریا: زمینه اجتناب از ریا ۲
- شرک: آثار شرک ۲۲; زمینه اجتناب از شرک ۲; کیفر شرک عبادى ۱۵; موارد شرک ۴
- عبادت: اخلاص در عبادت ۱، ۲، ۳; بى تأثیرى عبادت معبودان باطل ۲۳; فلسفه عبادت خدا ۱۴; فلسفه عبادت معبودان باطل ۶; ممنوعیت عبادت غیرخدا ۴
- عقیده: عقیده باطل ۲۳
- فطرت: فطرت خداجویى ۱۳
- قیامت: حل اختلاف در قیامت ۱۷; ویژگیهاى قیامت ۱۷
- کفران: آثار کفران نعمت ۲۱; کفران نعمت ۲۲
- مشرکان: اختلافات مشرکان با مؤمنان ۱۶; تهدید مشرکان ۱۸; دروغگویى مشرکان ۲۰; عذاب مشرکان ۱۸; عقیده مشرکان ۵، ۷، ۸; فطریات مشرکان ۱۳; کفران نعمت مشرکان ۲۰; کیفر مشرکان ۱۸; محرومیت مشرکان ۱۹; یاور مشرکان ۵
- معبودان باطل: تعدد معبودان باطل ۱۱; شعور معبودان باطل ۱۲; نقش معبودان باطل ۷
- هدایت: عوامل محرومیت از هدایت ۲۱; محرومان از هدایت ۱۹
منابع
