التوبة ٩٨
| کپی متن آیه |
|---|
| وَ مِنَ الْأَعْرَابِ مَنْ يَتَّخِذُ مَا يُنْفِقُ مَغْرَماً وَ يَتَرَبَّصُ بِکُمُ الدَّوَائِرَ عَلَيْهِمْ دَائِرَةُ السَّوْءِ وَ اللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ |
ترجمه
| التوبة ٩٧ | آیه ٩٨ | التوبة ٩٩ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«یَتَّخِذُ»: به حساب می‌آورد. به شمار می‌آورد. «مَغْرَماً»: زیان و ضرر. «یَتَرَبَّصُ»: انتظار می‌کشد. «الدَّوَآئِرَ»: جمع دائرة، بلایا و مصائب روزگار. «السَّوْء»: هرگونه شر و بلا و زیان و ضرری که مایه بدحالی انسان شود. «دَآئِرَةُ السَّوْءِ»: بلای بد. اضافه موصوف به صفت است (نگا: مریم / ) و جنبه مبالغه دارد. از قبیل: رَجُلُ صدق. برخی گفته‌اند. واژه (دائِرَة) دارای همان معنی است که واژه (السَّوْء) بیانگر آن است. در این صورت اضافه به خاطر بیان و تأکید است.
نزول
این آیه درباره منافقین عرب نازل شده که نفقه و بخشش می‌کردند و زکات می‌دادند و درباره این کار امید ثواب نمى داشتند و از عقاب خدا هم نمى ترسیدند و اعتقاد آن را نیز بر خود واجب نمى دیدند.[۱]
تفسیر
- آيات ۱۰۶ - ۹۷، سوره توبه
- بيان آيات شريفه مربوط به وضع اعراب از لحاظ كفر و نفاق و ايمان
- معناى كلمه (( اعراب )) و بيان اينكه باديه نشينان به سبب دروى از تمدن و علم و ادب از معارف دينى دورتر بوده اند
- تقسيم مؤ منين به سه گروه : سابقون اولون از مهاجرين و انصار و تابعين آنان به احسان . و بيان مراد از هر كدام
- معناى اتباع به احسان در جمله : (( والذين اببعوهم باحسان )) كه وصف طبقه سوم از مؤمنين است
- حكم به فضيلت سابقون اولون از مهاجرين و انصار مقيد است به ايمان وعمل صالح
- معناى رضايت مؤ منين از خدا و رضايت خدا از مؤ منين و بيان اينكه رضايت خدا از اوصاف فعل او است نه از اوصاف ذاتش
- مقصود از عذاب كردن منافقين در دو نوبت (سنعذبهم مرتين ) چيست ؟
- امر به اخذ زكات از اموال مردم
- گيرنده زكات خداست و تصدق و اداء زكات نوعى توبه است چنانچه توبه هم صدقه اعمال است
- توضيح درباره معناى آيه : (( و قلاعملوا فسيرى الله عملكم و رسوله والمؤ منون )) و اينكه مخاطبين آن چه كسانى هستند ورؤ يت در آن به چه معنا است ؟
- رواياتى در ذيل آيه شريفه : (( و السابقون الاولون من المهاجرين و الانصار... ))
- سخن (( قرظى )) مبنى بر اينكه تمامى اصحاب پيامبر (ص ) آمرزيده اند و خوب و بدشان اهل بهشتند و نقد و رد آن سخن
- رواياتى در ذيل آيه : (( و آخرون اعترفوا بذنوبهم ... )) و اينكه در مورد چه كسانى نازل شده است
- چند روايت در ذيل آيه مربوط به زكات
- چند روايت در ذيل آيه شريفه : (( و آخرون مرجون لامرالله ))
- گفتارى پيرامون زكات و ساير صدقات (نظر اسلام درباره اجتماع و حقوق مالى آن و مزايا و ويژگيهاى نظام ماليه عمومى در اسلام )
تفسیر نور (محسن قرائتی)
وَ مِنَ الْأَعْرابِ مَنْ يَتَّخِذُ ما يُنْفِقُ مَغْرَماً وَ يَتَرَبَّصُ بِكُمُ الدَّوائِرَ عَلَيْهِمْ دائِرَةُ السَّوْءِ وَ اللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ «98»
بعضى از باديه‌نشينان، كسانى هستند كه آنچه را انفاق مى‌كنند، (به خاطر نفاق يا ضعف ايمان،) ضرر حساب مى‌كنند وبراى شما پيش آمدهاى بد را انتظار مى‌كشند. بر خود آنان پيش آمد بد باد! و خداوند شنوا و داناست.
نکته ها
«مَغرَم»، از «غرامت»، به معناىِ ملازمت است. به بدهكار وطلبكار كه يكديگر را رها نمى‌كنند، «غَريم» گفته مى‌شود. و به بدهكارى كه ملازم انسان است تا آن بدهى را بپردازد، «مَغْرَمٍ» گويند.
«دوائر»، جمع «دائرة»، حوادثى است كه از هر طرف انسان را احاطه مى‌كند.
جلد 3 - صفحه 492
پیام ها
1- منافق وآنكه علم وايمان به حدود الهى و فرهنگ اسلامى ندارد، انفاق را ضرر مى‌پندارد. «يَتَّخِذُ ما يُنْفِقُ مَغْرَماً»
2- منافق، حسود است وبراى ديگران جز شرّ نمى‌خواهد. «يَتَرَبَّصُ بِكُمُ الدَّوائِرَ»
3- كسى‌كه براى ديگران تمنّاى شرّ دارد، خودش گرفتار آن مى‌شود. «يَتَرَبَّصُ بِكُمُ الدَّوائِرَ، عَلَيْهِمْ دائِرَةُ السَّوْءِ»
4- خداوند، به گفته‌ها و خصلت‌هاى انسان آگاه است. «اللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
وَ مِنَ الْأَعْرابِ مَنْ يَتَّخِذُ ما يُنْفِقُ مَغْرَماً وَ يَتَرَبَّصُ بِكُمُ الدَّوائِرَ عَلَيْهِمْ دائِرَةُ السَّوْءِ وَ اللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ (98)
بعد از آن بيان حال جمعى ديگر از منافقين اعراب را فرمايد:
«1» منهج ج 4 ص 316.
ج5، ص 183
وَ مِنَ الْأَعْرابِ: و بعضى از عربهاى باديه نشين. مَنْ يَتَّخِذُ ما يُنْفِقُ مَغْرَماً: كسى است كه فرامى‌گيرد آنچه نفقه مى‌كنند و صدقه مى‌دهند زيانى و غرامتى، يعنى صدقات خود را ضرر و خسارت شمارند و به ريا و ثقيه انفاق كنند، و در اين صورتها ثواب نخواهند داشت. وَ يَتَرَبَّصُ بِكُمُ الدَّوائِرَ: و انتظار مى‌برد به شما گردشات روزگار را كه دولت و شوكت اسلام مبدل به نكبت و ذلت شود، و روزگار بر مسلمانان منقلب شده مغلوب و مخذول گردند تا از انفاق خلاصى يابند. يا منتظرند مردن يا كشته شدن شما و موت پيغمبر را تا ثانيا برگردند به شرك و دين بت‌پرستى. و اكثر استعمال دائره در زوال نعمت است به شدت و عافيت به بلا.
پس رد فرمايد حق تعالى آن را به ايشان: عَلَيْهِمْ دائِرَةُ السَّوْءِ: بر ايشان باد، گردش روزگار و تبدل عافيت به بلا، و دولت به نكبت، و زوال نعمت به نقمت، اين جمله اعتراض به دعا است بر ايشان يا اخبار از وقوع آنچه دائر است بر ايشان. وَ اللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ: و خداى تعالى شنوا است آنچه بر زبان رانند، دانا است به آنچه در دل پنهان دارند.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
الْأَعْرابُ أَشَدُّ كُفْراً وَ نِفاقاً وَ أَجْدَرُ أَلاَّ يَعْلَمُوا حُدُودَ ما أَنْزَلَ اللَّهُ عَلى رَسُولِهِ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ (97) وَ مِنَ الْأَعْرابِ مَنْ يَتَّخِذُ ما يُنْفِقُ مَغْرَماً وَ يَتَرَبَّصُ بِكُمُ الدَّوائِرَ عَلَيْهِمْ دائِرَةُ السَّوْءِ وَ اللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ (98) وَ مِنَ الْأَعْرابِ مَنْ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ يَتَّخِذُ ما يُنْفِقُ قُرُباتٍ عِنْدَ اللَّهِ وَ صَلَواتِ الرَّسُولِ أَلا إِنَّها قُرْبَةٌ لَهُمْ سَيُدْخِلُهُمُ اللَّهُ فِي رَحْمَتِهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ (99)
ترجمه
باديه‌نشينان عرب شديدترند از راه كفر و نفاق و سزاوارترند بآنكه ندانند حدّهاى آنچه را نازل نموده است خدا بر پيغمبرش و خداوند داناى درست كار است
و بعضى از باديه‌نشينان كسانى هستند كه مى‌پندارند آنچه را انفاق ميكنند غرامت و انتظار ميبرند بشما گردشهاى روزگار را بر ايشان باد گردش بدو خدا شنونده دانا است
و بعضى از اعراب باديه‌نشين كسانى هستند كه ميگروند بخدا و روز بازپسين و مى‌شمارند آنچه را انفاق مى‌كنند موجبات تقرب نزد خدا و دعاهاى پيغمبر آگاه باش كه آن موجب قربت است براى آنها زود باشد كه داخل كند آنها را خدا در رحمت خود بدرستيكه خدا آمرزنده مهربان است.
تفسير
اعراب صحرانشين كفر و نفاقشان بيشتر از اهل بلاد و شهرنشين‌ها است چون از معارف و احكام اسلام دورند و بجهالت و قساوت و ضلالت نزديكند و انس بتعقّل و تدبّر و تفكر در حقائق امور ندارند و متوّحش از اين معانى هستند و بهمين لحاظ سزاوارترند بآنكه ندانند حدود واجبات و مستحبات و مباحات شريعت مطهره را كه خداوند به پيغمبر خاتم نازل فرموده و خداوند ميداند حدود و موازين اهل بلاد و باديه را و بر طبق حكمت در دنيا و آخرت با آنها رفتار ميفرمايد و پاره از اعراب از فرط جهالت آنچه را مجبور شدند بصدقه دادن براى خودشان ضرر و خسارت بحساب ميآورند چون معتقد بثواب اخروى نيستند
جلد 2 صفحه 614
و تصور ميكنند مسلمانان از آنها پول زورى ميگيرند لذا انتظار دارند گردش روزگار قدرت اسلام را از بين ببرد و آنها از اين تحميلات آسوده شوند خدا روزگار را ببدى حال آنها بگردش آورد و خواهد آورد اگر چه در آخرت باشد و سوء بضم سين نيز قرائت شده است و خداوند از گفتار و كردار ظاهرى و باطنى آنها آگاه است و پاره از آنها بر عكس كسانى هستند كه مؤمن بمبدء و معادند و هر چه انفاق كنند از موجبات تقرب بخدا و ادعيه پيغمبر (ص) ميدانند چون آنحضرت پس از اخذ صدقات دعا ميفرمود براى صاحبان آنها بخير و بركت و استغفار مينمود براى آنان اين در صورتى است كه صلوات عطف بر قربات باشد چنانچه بنظر حقير ظاهر است و بعضى گفته‌اند صلوات عطف است بر ما ينفق يعنى ميگيرند آنچه را انفاق مينمايند و ادعيه پيغمبر را موجبات تقرب نزد خدا در هر- حال خداوند تصديق فرموده است اعتقاد آنها را و تحقيق نموده اميد آنانرا و تقرير فرموده رحمت و مغفرت خود را براى ايشان و مژده داده كه در مقابل دائره سوء و عذاب براى فرقه سابقه براى اينها دائره رحمت است كه داخل در آن مى‌شوند و بر ايشان احاطه دارد ..
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَ مِنَ الأَعراب‌ِ مَن يَتَّخِذُ ما يُنفِق‌ُ مَغرَماً وَ يَتَرَبَّصُ بِكُمُ الدَّوائِرَ عَلَيهِم دائِرَةُ السَّوءِ وَ اللّه‌ُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ (98)
و بعضي از اينکه اعرابي که اشدّ كفرا و نفاقا بودند آنچه که از آنها گرفته ميشد مثل زكاة يا ساير اموال براي مصارف بيت المال آن را غرامت و ضرر و خسارت ميدانند و انتظار داشتند که بر شما مسلمين يك پيشامدهاي سويي بيايد که آنها ديگر از دست شما خلاص شوند غافل از اينكه بر آنها پيش آمد سوء متوجه شده و خداوند ميشنود كلام آنها را و ميداند اعمال و اخلاق آنها را.
وَ مِنَ الأَعراب‌ِ من تبعيضيه است که اينکه بعض از ساير منافقين از اعراب بودند که بدتر و عداوت آنها زيادتر بود و از ترس جان و مال خود اظهار ايمان كردند و ناچار بودند با مسلمين معاشرت داشته باشند البته بايد بظواهر اسلام عمل كنند مثلا بدادن زكاة و خمس و مصارف جهاد و امثال اينها.
مَن يَتَّخِذُ ما يُنفِق‌ُ مَغرَماً غرامت جرم و خسارت است که انسان ناچار است مصرف كند، اينها که عقيده باطني نداشتند و بخل ذاتي آنها با كمال اكراه ميدادند و انتظار دارند كي شود که بتوانند ندهند.
جلد 8 - صفحه 299
وَ يَتَرَبَّصُ بِكُمُ الدَّوائِرَ جمع دائرة بمعني پيش‌آمد سوء که در اينکه غزوات شكستي بمسلمين وارد شود و ضعفي در آنها پيدا گردد که ديگر آنها سلطه و قدرتي نداشته باشند غافل از اينكه خداوند روزبروز علم اسلام را بلندتر و عظمت و قدرت و شوكت مسلمين را زيادتر ميكند و فتوحات اسلامي و غلبه بر كفار شديدتر ميگردد عَلَيهِم دائِرَةُ السَّوءِ که خداوند آنها را رسوا فرمود و مسلمين را آگاه كرد از نفاق آنها که ديگر معامله اسلام با آنها نكنند و معاشرت با آنها را ترك كنند و آنها را بخود راه ندهند و اينکه پيش آمد سوء بر آنها متوجه شد که دستور بيايد جاهِدِ الكُفّارَ وَ المُنافِقِين‌َ که در آيه 74 همين سوره گذشت و در سوره تحريم آيه 9 نيز ميفرمايد يا أَيُّهَا النَّبِي‌ُّ جاهِدِ الكُفّارَ وَ المُنافِقِين‌َ وَ اغلُظ عَلَيهِم وَ مَأواهُم جَهَنَّم‌ُ وَ بِئس‌َ المَصِيرُ چه دائره سويي بدتر از اينکه پيدا ميشود.
وَ اللّه‌ُ سَمِيعٌ بگفتار آنها عليم ببواطن آنها از نفاق و ساير اخلاق فاسده و باعمال و رفتار و كردار آنها.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 98)- اما برای این که چنین توهمی پیدا نشود که همه اعراب بادیه نشین، و یا همه بادیه نشینان، دارای چنین صفاتی هستند، در این آیه می‌گوید:
«گروهی از این عربهای بادیه نشین کسانی هستند که (بر اثر نفاق یا ضعف ایمان) هنگامی که چیزی را در راه خدا انفاق کنند، آن را ضرر و زیان و غرامت محسوب می‌دارند» نه یک موفقیت و پیروزی و تجارت پرسود (وَ مِنَ الْأَعْرابِ مَنْ یَتَّخِذُ ما یُنْفِقُ مَغْرَماً).
ج2، ص245
دیگر از صفات آنها این است که: «همواره در انتظار این هستند که بلاها و مشکلات شما را احاطه کند» و تیره‌روزی و ناکامی به سراغ شما بیاید (وَ یَتَرَبَّصُ بِکُمُ الدَّوائِرَ). در واقع آنها افرادی تنگ نظر و بخیل و حسودند.
سپس اضافه می‌کند: آنها نباید در انتظار بروز مشکلات و نزول بلاها بر شما باشند چرا که این مشکلات و ناکامیها و بدبختیها تنها به سراغ این گروه منافق بی‌ایمان و جاهل و نادان و تنگ نظر و حسود می‌رود «و حوادث دردناک برای خود آنهاست» (عَلَیْهِمْ دائِرَةُ السَّوْءِ).
سر انجام آیه را با این جمله پایان می‌دهد که: «خداوند شنوا و داناست» (وَ اللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ). هم سخنان آنها را می‌شنود و هم از نیات و مکنون ضمیر آنها آگاه است.
نکات آیه
۱ - گروهى از بدویان بى فرهنگ در عصر بعثت، انفاق (زکات و صدقات) را غرامت و تاوان تلقى مى کردند. (و من الأعراب من یتخذ ما ینفق مغرماً)
۲ - خسارت شمردن انفاق، نشان جهل و بى فرهنگى انسان است. (و من الأعراب من یتخذ ما ینفق مغرماً)
۳ - جهل و عدم درک صحیح نسبت به مفاهیم دینى و ارزشهاى الهى، عامل بد تفسیر کردن و ناروا شمردن آنها (و أجدر ألّا یعلموا حدود ما أنزل اللّه ... یتخذ ما ینفق مغرماً) جمله «یتخذ ما ینفق مغرماً» مى تواند نمونه اى باشد از آنچه در آیه قبل به طور کلى درباره جهل و نادانى بادیه نشینان گفته شده.
۴ - وجود مالیات و انفاقهاى مالى واجب در عصر پیامبر (ص) (و من الأعراب من یتخذ ما ینفق مغرماً و یتربّص بکم الدوائر) جمله «تربّص بکم الدوائر» دلالت مى کند که بادیه نشینان در انتظار فرصتى براى شانه خالى کردن از انفاق هستند، بنابراین خود را در پرداخت آن مجبور مى دیدند.
۵ - نارضایتى و خشم شدید برخى از بادیه نشینان از انفاقهاى مالى و پرداخت مالیات به پیامبر (ص) و حکومت اسلامى (و من الأعراب ... و یتربّص بکم الدوائر)
۶ - برخى از بادیه نشینان، در آرزوى رسیدن بلا و حوادث ناگوار به پیامبر (ص) و مسلمانان به منظور نجات یافتن از پرداخت مالیات (انفاق) (و من الأعراب من یتخذ ما ینفق مغرماً و یتربّص بکم الدوائر)
۷ - عداوت برخى از مردمان نسبت به پیامبر (ص) و اسلام، ریشه در امور مادى و مالى داشت. (یتخذ ما ینفق مغرماً و یتربّص بکم الدوائر)
۸ - اقدام برخى از بادیه نشینان صدر اسلام، به انفاقهاى اکراهى و ناخواسته (و من الأعراب من یتخذ ما ینفق مغرماً)
۹ - منافقان بادیه نشین و از انفاق گریز، داراى موضع ضعیف در قبال مؤمنان صدر اسلام (و من الأعراب ... و یتربّص بکم الدوائر) آرزوى بلا و بدبختى کردن براى مؤمنان (یتربص بکم الدوائر) بیانگر ضعف آنان است زیرا اگر داراى قدرت بودند با شمشیر و زور، علیه قوانین اسلامى مى شوریدند.
۱۰ - آرزومندان نزول بلا و نگون بختى براى پیامبر (ص) و مؤمنان، مورد طرد و لعن خداوند هستند. (یتربّص بکم الدوائر علیهم دائرة السوء) ظاهراً جمله «علیهم دائرة السوء» در مقام نفرین مى باشد نه صرفاً إخبار از آینده.
۱۱ - إخبار خداوند به تحقق بدخواهیهاى بادیه نشینان در مورد خودشان و نه پیامبر (ص) و مؤمنان (یتخذ ما ینفق مغرماً و یتربّص بکم الدوائر علیهم دائرة السوء) برداشت فوق بدان احتمال است که جمله «علیهم دائرة السوء» در مقام إخبار باشد.
۱۲ - آرزوى بلا و بدبختى کردن براى مؤمنان و اسلام، موجب مبتلا شدن خود فرد به آن است. (یتربّص بکم الدوائر علیهم دائرة السوء) با الغاى خصوصیت از مورد آیه، برداشت فوق به دست مى آید.
۱۳ - خداوند، سمیع (شنوا) و علیم (دانا) است. (و اللّه سمیع علیم)
۱۴ - آگاهى عمیق خداوند به همه امور بدگوییهاى آشکار و نهان و نیز به بدخواهیهاى درونى منافقان نسبت به اسلام و مؤمنان (و من الأعراب ... یتربّص بکم الدوائر ... و اللّه سمیع علیم) کلمه «سمیع» بیانگر بدگوییهاى منافقان و واژه «علیم» بیانگر آرزوى قلبى آنها نسبت به اسلام و مسلمین است.
موضوعات مرتبط
- آرزو: آرزوى بلا بر محمّد (ص) ۶; آرزوى بلا بر مسلمانان ۶
- احکام: عوامل تفسیر غلط احکام ۳
- ارزشها: آثار جهل به ارزشها ۳
- اسلام: آثار بدخواهى براى اسلام ۱۲; بدخواهى براى اسلام ۱۴
- اسماء و صفات: سمیع ۱۳; علیم ۱۳
- انفاق: ضعف تارکان انفاق ۹
- بادیه نشینان: آثار بدخواهى بادیه نشینان ۱۱; آرزوى بادیه نشینان ۶; انفاق بادیه نشینان ۸; بادیه نشینان و انفاق ۱، ۶; بادیه نشینان و زکات ۱، ۵; بادیه نشینان و صدقات ۱، ۵; بادیه نشینان و مالیات ۵، ۶; بادیه نشینان و محمّد (ص) ۵; بینش بادیه نشینان ۱; تحقق بدخواهى بادیه نشینان ۱۱; ضعف بادیه نشینان ۹; غضب بادیه نشینان ۵; ناخشنودى بادیه نشینان ۵
- بلا: موجبات بلا ۱۲
- جهل: نشانه هاى جهل ۲
- خدا: علم غیب خدا ۱۴
- دشمنى: منشأ دشمنى با اسلام ۷; منشأ دشمنى با محمّد (ص) ۷
- دنیاطلبى: آثار دنیاطلبى ۷
- دین: آثار جهل به دین ۳
- زکات: تاریخ زکات ۴; زکات در صدر اسلام ۴
- قرآن: پیشگوییهاى قرآن ۱۱
- لعن: مشمولان لعن ۱۰
- مالیات: تاریخ مالیات ۴; مالیات در صدر اسلام ۴
- مؤمنان: آثار بدخواهى براى مؤمنان ۱۲; بدخواهى براى مؤمنان ۱۴; لعن بر بدخواهان مؤمنان ۱۰
- محمّد (ص): لعن بر بدخواهان محمّد (ص) ۱۰
- منافقان: بدخواهى منافقان ۱۴; منافقان و مؤمنان ۹
منابع
- ↑ تفسیر کشف الاسرار.
