الفيل ١
ترجمه
| سوره الفيل | آیه ١ | الفيل ٢ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«أَلَمْ تَرَ؟»: آیا ندیده‌ای؟ مراد از دیدن، شنیدن و باخبر شدن است (نگا: بقره / و و فجر / . مخاطب هرچند پیغمبر است، ولی مراد عموم مردم است. «أَصْحَابِ»: جمع صاحِب، دارندگان. «الْفِیلِ»: فیل اسم جنس و در معنی جمع است. «أَصْحَابِ الْفِیلِ»: فیلداران. مراد سپاه حبشه است که به سرداری ابرهه برای تخریب کعبه به سوی مکّه حرکت کردند و فیلهائی را به همراه داشتند. علّت حمله این بود که حبشیها که بر یمن فرمانروائی می‌کردند، چون توجّه مردم را به کعبه دیدند، کلیسائی را در صنعاء ساختند تا توجّه مردمان جزیرةالعرب را بدان جلب کنند و آنجا را مرکز عبادت و تجارت نمایند، ولیکن مکّه همچنان کانون پرستش ماند. در سرزمین، «مغمس» نزدیک مکّه سپاه ابرهه از سوی دسته‌های پرندگان مورد هجوم قرار گرفت و فیلهای عظیم‌الجثّه با پرندگان ضعیفی از پای درآمدند.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
لِإِيلاَفِ قُرَيْشٍ (۰) إِيلاَفِهِمْ رِحْلَةَ الشِّتَاءِ وَ... (۰) فَلْيَعْبُدُوا رَبَ هٰذَا الْبَيْتِ (۱) الَّذِي أَطْعَمَهُمْ مِنْ جُوعٍ وَ... (۰)
تفسیر
نکات آیه
۱ - لشکرى فیل سوار پیش از عصر بعثت، گرفتار کیفر خداوند شده، به شدّت مجازات شدند. (ألم تر کیف فعل ربّک بأصحب الفیل)
۲ - سرکوب فیل داران از جانب خداوند، رخدادى شگفت و خاطره اى زنده در عصر بعثت (ألم تر کیف فعل ربّک بأصحب الفیل) استفهام در «ألم تر» - علاوه بر تعجبى بودن - اصل رؤیت را تحقق یافته قلمداد کرده است; کنایه از این که گرچه مخاطب، آن حادثه را ندیده است; ولى شهرت آن به حدى است که گویا او نیز دیده است.
۳ - وابستگى سرکوب اصحاب فیل به خداوند، امرى روشن و بى نیاز از تأمل و برهان (ألم تر)
۴ - برخورد شدید خداوند با فیل داران مهاجم، جلوه ربوبیت او و فراهم آورنده زمینه رشد براى آیین اسلام بود. (ربّک) اضافه «ربّ» به ضمیر در خطاب به رسول اکرم(ص)، بیانگر این است که نابودى اصحاب فیل، آن حضرت را در مسیر رسالت الهى اش، از تربیت و تدبیر الهى برخوردار کرده است.
۵ - هجوم ابرهه به مکه با سپاهیانى فیل سوار و سرکوب شدید آنان از جانب خداوند (ألم تر کیف فعل ربّک بأصحب الفیل) آیات این سوره، به داستان «ابرهه» نظر دارد که شهرت آن تا حد مبدأ تاریخ شدن، از تصریح به نام او، بى نیاز ساخته است.
۶ - استفاده از فیل در جنگ هاى عرب، کم سابقه و نشانه برخوردارى سپاه مهاجم، از تجهیزات پیشرفته جنگى بود. (ألم تر کیف فعل ربّک بأصحب الفیل) شهرت سپاه ابرهه با عنوان «اصحاب الفیل»، نشانگر تازگى داشتن این ابزار جنگى و هراس افکن بودن آن است.
۷ - داستان اصحاب فیل و کیفر دیدن آنان، حادثه اى عبرت آموز و شایسته تدبر (ألم تر کیف)
۸ - سرکوب کردن اصحاب فیل، نشانه قدرت خداوند (کیف فعل ربّک)
۹ - هشدار خداوند به مخالفان و حرمت شکنان کعبه و تهدید آنان به کیفرى نظیر نابودى اصحاب فیل (ألم تر کیف فعل ربّک بأصحب الفیل)
۱۰ - توجّه به ماجراى اصحاب فیل، دلگرم کننده و اطمینان بخش براى پیامبر(ص) و مؤمنان عصر بعثت (ألم تر کیف فعل ربّک بأصحب الفیل)
روایات و احادیث
۱۱ - عن أبى عبداللّه عن أبیه عن أبائه(ع) قال: لمّا ظهرت الحبشة بالیمن وَجَّهَ یکسوم ملک الحبشة بقائدین من قُوّاده یقال لأحدهما أبرهة و الآخر أرباط فى عشرة من الفِیَلَةِ کلّ فیل فى عشرة آلاف لِهَدْم بیت اللّه الحرام ... فقتل أبرهة أرباط و استولى على الجیش فلمّا قارب مکّة ... أقبلت الطیر الأبابیل فى منقار کلّ طائر حجر و فى رجلیه حجران فکان الطائر الواحد یقتل ثلاثة من أصحاب أبرهة ... و قد قصّ اللّه تبارک و تعالى نبأهم فقال سبحانه: ألم تر کیف فعل ربّک بأصحاب الفیل;[۱] امام صادق از پدرانش(ع) نقل کرده است: چون حبشیان بر یمن پیروز شدند، پادشاه حبشه به نام «یکسوم» دو نفر از فرماندهان خود به نام هاى «ابرهه» و «ارباط» را به همراه ده فیل - که همراه هر فیل ده هزار نیرو بود - براى منهدم کردن خانه خدا [به مکّه] فرستاد ... ابرهه، ارباط را به قتل رساند و خود مسلّط بر نیروها شد. پس چون به مکّه نزدیک شد ... آن پرندگان پى درپى آمدند و در منقار هر یک از آنها، یک سنگ و در پاهایشان دو سنگ بود. هر پرنده اى سه نفر از اصحاب ابرهه را مى کشت ... خداى تبارک و تعالى داستان آنان را نقل کرده، فرموده است: ألم تر کیف فعل ربّک بأصحاب الفیل».
موضوعات مرتبط
- اسلام: زمینه تکامل اسلام ۴
- اصحاب فیل: تدبر در قصه اصحاب فیل ۷; شدت کیفر اصحاب فیل ۱; شدت هلاکت اصحاب فیل ۵; شگفتى هلاکت اصحاب فیل ۲; عبرت از قصه اصحاب فیل ۷; قصه اصحاب فیل ۱، ۲، ۱۱; کیفر اصحاب فیل ۴، ۷، ۹; منشأ هلاکت اصحاب فیل ۳; هجوم اصحاب فیل ۵; هلاکت اصحاب فیل ۸، ۹، ۱۱
- تذکر: تذکر هلاکت اصحاب فیل ۱۰
- جنگ: استفاده از فیل در جنگ ۶; نشانه هاى قدرت جنگى ۶
- خدا: افعال خدا ۳; تهدیدهاى خدا ۹; کیفرهاى خدا ۱، ۲، ۳، ۵، ۹; نشانه هاى ربوبیت خدا ۴; نشانه هاى قدرت خدا ۸; هشدارهاى خدا ۹
- کعبه: هشدار به دشمنان کعبه ۹
- کیفر: تهدید به کیفر ۹
- محمد(ص): عوامل تقویت روحیه محمد(ص) ۱۰
- مسلمانان: تقویت روحیه مسلمانان مقارن بعثت ۱۰
- مکه: هجوم ابرهه به مکه ۵
منابع
- ↑ کنزالفوائد کراجکى، ص ۸۱; بحارالأنوار، ج ۱۵، ص ۱۴۱، ح ۷۲.
