الانسان ٣
ترجمه
| الانسان ٢ | آیه ٣ | الانسان ٤ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«إِنَّا هَدَیْنَاهُ السَّبِیلَ»: خدا راه را به انسانها نشان داده است. خرد را بدو بخشیده است، و کتاب هستی را در مقابل دیدگانش باز کرده است، و پیغمبرانی برای او روانه نموده است، و بالاخره راه خوب و راه بد را بدو نشان داده است (نگا: بلد / ). این، انسان است که به اختیار و انتخاب خود راه سعادت یا راه شقاوت می‌پوید و بهشت یا دوزخ را می‌جوید (نگا: فصّلت / ). «شَاکِراً»: حال ضمیر (ه) است. برخی هم احتمال می‌دهند که خبر (یَکُونُ) محذوفی بوده و تقدیر چنین است: إمَّا یَکُونُ شَاکِراً وَ إمَّا یَکُونُ کَفُوراً.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
وَ هَدَيْنَاهُ النَّجْدَيْنِ (۱) ثُمَ السَّبِيلَ يَسَّرَهُ (۱) وَ هَدَيْنَاهُ النَّجْدَيْنِ (۱)
فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّينِ حَنِيفاً... (۰) وَ أَمَّا ثَمُودُ فَهَدَيْنَاهُمْ... (۱)
تفسیر
- آيات ۱ - ۲۲، سوره دهر
- اشاره به مضامين سوره مباره دهر
- مراد از اينكه انسان شى ء مذكورى نبوده ، و احتجاجى كه اين بيان متضمّن است
- مقصود از ابتلاء انسان (نبتليه ) و آنچه از تفريع ((فجعلناه سميعا بصيرا)) بر آناستفاده مى شود
- معناى شكر و كفر و دو نكته اى كه از آيه : ((انّا هديناهالسبيل امّا شاكرا و كفورا)) استفاده مى شود
- فرق بين هدايت تكوينى و هدايت تشريعى
- بيان اينكه فطرت و خلقت آدمى شاهد بر حقّ و واجب الاتّباع بودن دعوت تشريعى الهىاست
- مراد از ((ابرار))، و صفات ايشان
- توضيحى در مورد تنعّم ابرار و نوشيدنشان از چشمه اى كه ((يشرب بها عباداللّه ...))
- مفاد، سبب و محلّ نزول آيه : ((و يطعمون الطعام على حبّه ...))
- معناى اينكه عملى به خاطر وجه اللّه انجام شود
- وصف نعمت هاى بهشتى ابرار كه در مقابل صبرشان در راه خدا داده شده اند
- مقصود از ((شراب طهور)) كه در بهشت به ابرار نوشانده مى شود
- اشاره به وجه اينكه در شمار نعم بهشتى ابرار، از حورالعين نام برده نشده است
- چند روابت حاكى از مدنى بودن سوره هل اتى
- رواياتى راجع به نزول سوره هل اتى در شاءن اميرالمؤ منين و فاطمه (عليهماالسّلام )
- چند روايت از طرق عامّه دالّ بر جضور مردى سياه نزدرسول اللّه (صلى الله عليه و آله ) و نزول سوره هل اتى
- نقد و بررسى روايات فوق و اثبات نزول سوره در شاءن(اهل بيت (ع ) )
- ردّ سخن يكى از مفسّرين دائر بر اينكه سوره هل اتى مكّى است
- رواياتى در بيان معناى جمله : ((لم يكن شيئا مذكورا))
- رواياتى ديگر در زيل برخى آيات گذشته : ((انا هديناهالسبيل ...))، ((عينا يشرب بها عباد الله ...))، ((و يطعمون الطعام ...)) و...
- رواياتى در تفسير آيات مربوط به وصف بهشت و نعمتهاى آن
- (در ذيل آيه : ((هل اتى على الانسان حين من الدهر لم يكن شيئا مذكورا))
نکات آیه
۱ - خداوند، راه درست را به بشر نشان داده است. (إنّا هدینه السبیل)
۲ - انسان ها در برابر هدایت الهى دو دسته اند: سپاس گزار و هدایت یافته و یا ناسپاس و هدایت ناپذیر. (إمّا شاکرًا و إمّا کفورًا)
۳ - انسان، موجودى است مختار و با اراده. (إمّا شاکرًا و إمّا کفورًا)
۴ - انسان، موجودى است مکلف و مسؤول. (إمّا شاکرًا و إمّا کفورًا) نشان دادن راه درست و آن گاه تهدید کردن به دوزخ و یا بشارت دادن به بهشت - که در آیات بعد آمده - گویاى مطلب یاد شده است.
۵ - خداوند، حجّت را بر انسان ها تمام کرده و هیچ عذرى براى آنان باقى نگذاشته است. (إنّا هدینه السبیل إمّا شاکرًا و إمّا کفورًا)
۶ - قدرت شنوایى و بینایى، دو ابزار لازم براى هدایت (فجعلنه سمیعًا بصیرًا . إنّا هدینه السبیل)
۷ - همه انسان ها، داراى توانایى هاى لازم براى شناخت راه درست اند. (إنّا هدینه السبیل إمّا شاکرًا و إمّا کفورًا)
۸ - هدایت، نعمتى بزرگ و شایسته سپاس گزارى است. (إنّا هدینه السبیل إمّا شاکرًا) از این که در آیه شریفه، به مؤمن هدایت یافته، «شاکر» گفته شده است، استفاده مى شود که هدایت نعمتى در خور سپاس گزارى است.
۹ - پیمودن راه دین، شکر نعمت خداوند و انحراف از آن، ناسپاسى او است. (إنّا هدینه السبیل إمّا شاکرًا و إمّا کفورًا)
۱۰ - زندگى انسان ها، هدفمند و داراى غایت و مقصد نهایى است. (إنّا هدینه السبیل) برداشت یاد شده با توجه به این حقیقت است که هر راهى، مقصود و غایتى دارد و نشان دادن راه، بدون نشان دادن غایت و مقصود نهایى ممکن نیست.
۱۱ - انسان هاى شاکر، اندک اند و انسان هاى ناسپاس بسیار. (إمّا شاکرًا و إمّا کفورًا) طبق باور برخى از مفسران، آمدن «شاکر» به صورت اسم فاعل و «کفوراً» به صورت صیغه مبالغه، مى تواند گویاى این حقیقت باشد که انسان هایى که به صورت کامل سپاس گزار نعمت هدایت باشند، در اقلیت بوده و افراد ناسپاس بسیاراند.
۱۲ - انسان در این جهان، همچون رونده اى گم کرده راه و دین راهى است درست، و دینداران مردمى راه یافته اند. (إنّا هدینه السبیل إمّا شاکرًا و إمّا کفورًا)
روایات و احادیث
۱۳ - «عن أبى عبداللّه(ع) فى قول اللّه «...إنّا هدیناه السبیل إمّا شاکراً و إمّا کفوراً» قال: عرّفناه فإمّا آخذ، و إمّا تارک...;[۱] از امام صادق(ع) درباره سخن خداوند «...إنّا هدیناه السبیل إمّا شاکراً و إمّا کفوراً» روایت شده که فرمود: [معناى آیه این است که] ما راه [سعادت] را به انسان نشان دادیم، یا آن را انتخاب مى کند و یا ترک مى کند (اختیار انتخاب با او است)».
۱۴ - «عن جابر بن عبداللّه قال رسول اللّه(ص): کل مولود یولد على الفطرة حتّى یعبر عنه لسانه، فإذا عبر عنه لسانه إمّا شاکراً و إمّا کفوراً...;[۲] از جابربن عبداللّه [انصارى] روایت شده که رسول خدا(ص) فرمود: هر نوزادى بر فطرت [توحید ]متولد مى شود، تا زمانى که زبان او بتواند افکار و عقاید او را تعبیر و ابراز کند. در این هنگام یا شاکر است [و پذیراى توحید] یا ناسپاس است [و پذیراى کفر]».
موضوعات مرتبط
- انسان: اتمام حجت بر انسان ها ۵; اختیار انسان ۳، ۱۳; اراده انسان۳; اقسام انسان ها ۲; تکلیف انسان ۴; مسؤولیت انسان ۴; ویژگیهاى انسان ۳، ۴ ، ۷; هدایت انسان ها ۱
- ایمان: زمینه ایمان ۱۴
- بینایى: نقش بینایى ۶
- تشبیهات قرآن: تشبیه انسان ۱۲; تشبیه به گمشده ۱۲; تشبیه به مهتدین ۱۲; تشبیه دینداران ۱۲
- توحید: فطریت توحید ۱۴
- خدا: اتمام حجت خدا ۵; نعمتهاى خدا ۸; هدایتگرى خدا ۱، ۱۳
- دین: گمراهى از دین ۹; نقش دین ۱۲
- دیندارى: آثار دیندارى ۹
- زندگى: هدفدارى زندگى ۱۰
- شاکران :۲، ۱۴ کمى شاکران ۲، ۱۱ ۱۴
- شکر: شکر نعمت ۸; موارد شکر ۹
- شناخت: زمینه شناخت ۷
- شنوایى: نقش شنوایى ۶
- قرآن: تشبیهات قرآن ۱۲
- کفر: زمینه کفر ۱۴
- کفران: موارد کفران نعمت ۹
- کفران کنندگان :۲، ۱۴ زیادى کفران کنندگان ۲، ۱۱ ۱۴
- مهتدین :۲
- نعمت: مراتب نعمت ۸; نعمت هدایت ۸
- هدایت: ابزار هدایت ۶; هدایت ناپذیران ۲
