طه ٧١
ترجمه
| طه ٧٠ | آیه ٧١ | طه ٧٢ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«آذَنَ»: اجازه دهم. «کَبِیر»: رئیس. بزرگ. «مِنْ خِلافٍ»: عکس یکدیگر. از دو قسمت مختلف، مثل پای راست و دست چپ، و پای چپ و دست راست. «لأُصَلِّبَنَّ»: قطعاً به دار می‌آویزم. «فِی»: به معنی (علی) یعنی بالا و فراز است. «جُذُوع»: جمع جِذْع، ساقه و تنه. شاخه (نگا: مریم / و ).
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
قَالَ فِرْعَوْنُ آمَنْتُمْ بِهِ... (۵) لَأُقَطِّعَنَ أَيْدِيَکُمْ وَ... (۵) قَالَ فِرْعَوْنُ آمَنْتُمْ بِهِ... (۶)
إِذْ تُصْعِدُونَ وَ لاَ تَلْوُونَ... (۰) فَأَلْقَى مُوسَى عَصَاهُ فَإِذَا... (۰) وَ إِذْ زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطَانُ... (۳)
تفسیر
- آيات ۴۹ - ۷۹ سوره طه
- بيان ريشه اعتقادى اين سؤ ال فرعون كه گفت :((فمن ربكما يا موسى ((
- توضيحى پيرامون مذهب بت پرستان ديدگاه آنان درباره خدا و روششان در اتخاذ آلهه وارباب ۲۲۸
- اقوال مختلفى كه درباره مذهب و اعتقاد فرعون نقل شده است
- توضيح نكات و دقائق جواب موسى (عليه السلام ) كه در قالب برهان خلق و هدايت همه چيز رب العالمين را معرفى نمود
- بيان تناسب جواب موسى (ع ) با مقضاى مقام و اشاره به وجوه نادرست مفسرين در معناىآيه
- سؤ ال ديگر فرعون : ((فما بال القرون الاولى (( كه معاد را استعباد كره زير سؤال مى برد
- پاسخ موسى (ع ) از استعباد فرعون امر معاد را
- معناى ذيل آيه ((لا يضل ربى و لا ينسى (( و ارتباط آن با صدر آيه
- تتمه داستان هدايت عمومى و ارائه شواهدى روشن براى آن
- گفتگو به متهم ساختن موسى (عليه السلام ) به توطئه و ساحرى منجر مى شود...
- موعظه موسى (عليه السلام ) به فرعون و فرعونيان در نهى از بت پرستى
- بازتاب اندرز موسى (عليه السلام ) و عكسالعمل مردم در برابر آن
- مشاوره فرعون با ايادى خود و اتخاذ تصميمهاى محرمانه
- ترغيب و ترهيب مردم توسط فرعون در مقابله با دعوت موسى (ع )
- روياروئى موسى (ع ) با ساحران در روز موعود
- معناى جمله :((فاوجس فى نفسه خيفه موسى (( و وجوهى كه درباره مقصود از نگران شدن موسى (عليه السلام ) بعد از مشاهده سحر ساحران گفته شده است
- غلبه موسى (عليه السلام ) به ساحران و ايمان آوردن آنان
- ساحران در برابر عظمت آيت الهى به سجده افتادند
- عكس العمل فرعون در برابر ايمان آوردن ساحران بخداىمتعال
- جواب بليغ مؤ منان حاكى از تحول فكرى و معنوى آنان بعد از ايمان مى باشد
- فرعون و ساحران ، و دو ديدگاه مختلف مادى و الهى
- دنباله پاسخ ساحران كه از توبه حقيقى آنان حكايت مى كند
- بحث روايتى
تفسیر نور (محسن قرائتی)
قالَ آمَنْتُمْ لَهُ قَبْلَ أَنْ آذَنَ لَكُمْ إِنَّهُ لَكَبِيرُكُمُ الَّذِي عَلَّمَكُمُ السِّحْرَ فَلَأُقَطِّعَنَّ أَيْدِيَكُمْ وَ أَرْجُلَكُمْ مِنْ خِلافٍ وَ لَأُصَلِّبَنَّكُمْ فِي جُذُوعِ النَّخْلِ وَ لَتَعْلَمُنَّ أَيُّنا أَشَدُّ عَذاباً وَ أَبْقى «71»
(فرعون كه تمام نقشه‌هاى خود را بر آب ديد به ساحران) گفت: آيا قبل از آنكه به شما اجازه دهم، به او ايمان آورديد؟! بى‌گمان او بزرگ شماست كه به شما سحر آموخته است. پس قطعاً دستها وپاهاى شما را بر خلاف (يكديگر، يعنى دست راست وپاى چپ يا به عكس) قطع خواهم كرد و شما را بر شاخه‌هاى درخت خرما به دار خواهم آويخت و به زودى خواهيد دانست كه شكنجه و مجازات كدام يك از ما سخت‌تر و پايدارتر است.
نکته ها
در آيه‌ى 61، موسى فرعونيان را به عذاب تهديد كرد، «لا تَفْتَرُوا عَلَى اللَّهِ كَذِباً فَيُسْحِتَكُمْ بِعَذابٍ» در اين آيه فرعون مى‌گويد: به زودى مى‌دانيد كه عذاب چه كسى سخت‌تر است.
جلد 5 - صفحه 364
پیام ها
1- عدو شود سبب خير اگر خدا خواهد. «قالَ آمَنْتُمْ» فرعون، همه كارشناسان را براى نابودى حقّ جمع كرده بود، ولى همه به دست موسى عليه السلام هدايت شدند.
2- در نظام طاغوتى، خفقان حاكم است ومردم حتّى از آزادى عقيده نيز محرومند. «آمَنْتُمْ لَهُ قَبْلَ أَنْ آذَنَ لَكُمْ»
3- تهديد و تهمت، شيوه‌ى كار طاغوت‌هاست. «إِنَّهُ لَكَبِيرُكُمُ»
4- انبيا با روح انسان كار مى‌كنند، ولى طاغوت‌ها با ضربه به جسم انتقام مى‌گيرند. فَلَأُقَطِّعَنَ ... غافل از آنكه با شكنجه و قتل نمى‌توان باور واعتقادات مردم را تغيير داد.
5- ستمگران مغرور، خود را جاودانه مى‌پندارند. «أَيُّنا أَشَدُّ عَذاباً وَ أَبْقى»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
قالَ آمَنْتُمْ لَهُ قَبْلَ أَنْ آذَنَ لَكُمْ إِنَّهُ لَكَبِيرُكُمُ الَّذِي عَلَّمَكُمُ السِّحْرَ فَلَأُقَطِّعَنَّ أَيْدِيَكُمْ وَ أَرْجُلَكُمْ مِنْ خِلافٍ وَ لَأُصَلِّبَنَّكُمْ فِي جُذُوعِ النَّخْلِ وَ لَتَعْلَمُنَّ أَيُّنا أَشَدُّ عَذاباً وَ أَبْقى (71)
چون سحره ايمان آوردند به خدا و تصديق موسى عليه السلام نمودند از روى حقيقت:
قالَ آمَنْتُمْ لَهُ: گفت فرعون به جادوگران بر وجه تقريع: ايمان آورديد به موسى. قَبْلَ أَنْ آذَنَ لَكُمْ: پيش از آنكه اجازه دهم مر شما را. ابن كثير و
«1» سوره اعراف، آيه 121.
«2» تفسير كبير فخر رازى، ج 6، ص 80.
جلد 8 - صفحه 297
حفص، امنتم به لفظ خبر و كوفيان غير از حفص به دو همزه بنابر استفهام و باقى قراء به همزه بعد از آن مدى. إِنَّهُ لَكَبِيرُكُمُ الَّذِي عَلَّمَكُمُ السِّحْرَ:
بدرستى كه موسى هر آينه بزرگ شما است كه ياد داده شما راى سحر.
تبصره: فرعون به اين كلام دو شبهه القا نمود:
1- آنكه در معتقدات، اعتماد به نظره اوليه نباشد، بلكه بايد مباحثه و مناظره شود تا مطلب مسلم گردد. و شما چون بدون درنگ در اولين مرحله ايمان آورديد، دال است بر آنكه ايمان شما از روى بينائى نيست بلكه منوط به سبب ديگر است.
2- آنكه شما شاگردان موسى هستيد در سحر، و اينكه ترك معارضه و عمدا اظهار عجز نموديد، به جهت ترويج امر او و تعظيم شأن او است، نه آنكه در معارضه و مقاومت با او عاجز باشيد. خواست تا در و هم عوام بياندازد كه اولا ايمان سحره پايه درستى ندارد، و ثانيا معارضه نكردن آنها به جهت توافق و بناگذارى بوده كه استاد خود راى بزرگ شمرند و مردمان راى به خود متوجه سازند.
بعد از آن تهديد نمود سحره راى كه: فَلَأُقَطِّعَنَّ أَيْدِيَكُمْ وَ أَرْجُلَكُمْ مِنْ خِلافٍ: پس هر آينه البته البته مى‌برم دستها و پاهاى شما را از خلاف يكديگر، يعنى دست راست و پاى چپ. وَ لَأُصَلِّبَنَّكُمْ فِي جُذُوعِ النَّخْلِ: و هر آينه البته البته مى‌آويزم شما را در شاخه‌هاى درخت خرما. چنين نقل نموده‌اند اول كسى كه به دار كشيد مردم را، فرعون بود. وَ لَتَعْلَمُنَّ أَيُّنا أَشَدُّ عَذاباً وَ أَبْقى: و هر آينه البته البته اينطور مى‌كنم تا بدانيد كدام از ما سخت‌تر است از حيث عذاب و پاينده‌تر از جهت عقاب.
فرعون بعد از ايراد شبهه، مشغول شد به تهديد تا نفرت دهد ايشان را از ايمان و متنفر نمايد سايرين را از اقتداى به ايشان در ايمان و استهزاء به موسى و عذاب سبحانى، و لكن فايده‌اى پيدا نكرد، زيرا جادوگران در ايمان ثابت و راسخ، و بسيارى هم ايمان آوردند چنانچه ابن عباس نقل نموده كه آن روز ششصد هزار نفر بنى اسرائيل به موسى ايمان آوردند.
جلد 8 - صفحه 298
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
فَأَوْجَسَ فِي نَفْسِهِ خِيفَةً مُوسى (67) قُلْنا لا تَخَفْ إِنَّكَ أَنْتَ الْأَعْلى (68) وَ أَلْقِ ما فِي يَمِينِكَ تَلْقَفْ ما صَنَعُوا إِنَّما صَنَعُوا كَيْدُ ساحِرٍ وَ لا يُفْلِحُ السَّاحِرُ حَيْثُ أَتى (69) فَأُلْقِيَ السَّحَرَةُ سُجَّداً قالُوا آمَنَّا بِرَبِّ هارُونَ وَ مُوسى (70) قالَ آمَنْتُمْ لَهُ قَبْلَ أَنْ آذَنَ لَكُمْ إِنَّهُ لَكَبِيرُكُمُ الَّذِي عَلَّمَكُمُ السِّحْرَ فَلَأُقَطِّعَنَّ أَيْدِيَكُمْ وَ أَرْجُلَكُمْ مِنْ خِلافٍ وَ لَأُصَلِّبَنَّكُمْ فِي جُذُوعِ النَّخْلِ وَ لَتَعْلَمُنَّ أَيُّنا أَشَدُّ عَذاباً وَ أَبْقى (71)
قالُوا لَنْ نُؤْثِرَكَ عَلى ما جاءَنا مِنَ الْبَيِّناتِ وَ الَّذِي فَطَرَنا فَاقْضِ ما أَنْتَ قاضٍ إِنَّما تَقْضِي هذِهِ الْحَياةَ الدُّنْيا (72) إِنَّا آمَنَّا بِرَبِّنا لِيَغْفِرَ لَنا خَطايانا وَ ما أَكْرَهْتَنا عَلَيْهِ مِنَ السِّحْرِ وَ اللَّهُ خَيْرٌ وَ أَبْقى (73) إِنَّهُ مَنْ يَأْتِ رَبَّهُ مُجْرِماً فَإِنَّ لَهُ جَهَنَّمَ لا يَمُوتُ فِيها وَ لا يَحْيى (74) وَ مَنْ يَأْتِهِ مُؤْمِناً قَدْ عَمِلَ الصَّالِحاتِ فَأُولئِكَ لَهُمُ الدَّرَجاتُ الْعُلى (75) جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِينَ فِيها وَ ذلِكَ جَزاءُ مَنْ تَزَكَّى (76)
ترجمه
پس احساس نمود در ضمير خود بيمى موسى
گفتيم مترس همانا توئى برتر
و بينداز آنچه در دست راست تو است فرو ميبرد آنچه را ساخته‌اند همانا آنچه را ساخته‌اند مكر ساحر است و رستگار نميشود ساحر هر جا كه آيد
پس بر وى افكنده شدند ساحران سجده كنندگان گفتند ايمان آورديم بپروردگار هارون و موسى
گفت آيا ايمان آورديد مر او را پيش از آنكه اذن دهم شما را همانا او هر آينه بزرگ شما است كه آموخت بشما سحر را پس هر آينه خواهم بريد البتّه دستهاى شما و پايهاى شما را بر خلاف يكديگر و هر آينه بردار كشم البتّه شما را بر تنه درخت خرما و هر آينه خواهيد دانست كه كدام يك از ما سخت‌تر است از جهت عذاب و پاينده‌تر
گفتند هرگز اختيار نخواهيم نمود تو را بر آنچه آمد ما را از معجزات آشكار و آنكس كه آفريد ما را پس حكم كن آنچه را تو حكم كننده‌ئى جز اين نيست كه حكم ميكنى در اين زندگانى دنيا
همانا ما ايمان آورديم بپروردگارمان تا بيامرزد براى ما گناهانمان را و آنچه را اكراه نمودى تو ما را بر آن از سحر و خدا بهتر است و پاينده‌تر
محقّق است كه كسيكه بيايد نزد پروردگارش با آنكه باشد گناهكار پس همانا مر او را است جهنّم كه نه ميميرد در آن و نه زندگانى ميكند
و كسيكه بيايد نزد او با آنكه مؤمن باشد كه بتحقيق بجا آورده باشد كارهاى شايسته را پس آنگروه براى ايشان است مقامات عاليه،
بهشتهاى اقامت دائمى كه ميرود از زير آنها نهرها كه جاودانيانند در آن و آن پاداش كسى است كه پاك باشد..
جلد 3 صفحه 515
تفسير
پس از آنكه ساحران عصاها و ريسمانهاى خودشان را انداختند و در نظر حضرت موسى براى سحرى كه كرده بودند نمودار شد كه آنها راه ميروند مختصر ترسى در دل آنحضرت جاى گير شد براى آنكه مبادا آنها غالب شوند و دين حقّ ثابت نشود و مردم در ضلالت و گمراهى بمانند چنانچه در نهج البلاغه باين معنى اشاره شده است لذا خداوند صريحا او را نهى فرمود از آنكه بترسد و خطاب را بضمير انت تكرار فرمود براى تأكيد با آنكه كلام بحرف تأكيد مؤكّد بود و تصريح بغلبه او فرمود و در احتجاج از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود كه وقتى موسى ترسيد متوسل بمحمد و آل محمد عليهم السلام شد و امان طلبيد پس از آن خطاب رسيد نترس همانا البتّه تو غالبى و بينداز عصاى خود را مى‌بلعد بقدرت خدا آنچه را كه ساخته و پرداخته نمودند و تلقّف برفع و تشديد نيز قرائت شده است و فرمود همانا آنچه ساخته و پرداخته نموده‌اند بكيد و مكر و حيله ساحر درست شده و ساحر هر جا باشد و هر كار كند خير نمى‌بيند و بمراد نميرسد و عاقبت رسوا خواهد شد و موسى عليه السّلام اطاعت نمود و انداخت و بلعيد تمام مصنوعات آنها را و ساحرها يقين كردند كه كار آنحضرت سحر نيست و معجزه الهيه است لذا همگى برو بزمين افتادند و براى عظمت اين امر در نظرشان و قبول توبه از اعمالشان سجده كردند براى خضوع در پيشگاه الهى و گفتند ايمان آورديم ما بپروردگار هارون و موسى عليه السّلام و اعراض نموديم از فرعون و فرعونيان و فرعون آنها را معاتب قرار داد و گفت ايمان آورديد و متابعت نموديد موسى را پيش از آنكه من بشما اجازه دهم كه ايمان بياوريد همانا او هر آينه بزرگ و اعلم و استاد شما است كه بشما سحر آموخته و با يكديگر قبلا مواضعه و سازش كرده بوديد در اين امر كه او غالب و شما مغلوب شويد و فورا ايمان بياوريد اكنون من شما را مجازات ميكنم باين كيفيّت كه دست راست و پاى چپ شما را مى‌برم و شما را مى‌آويزم بر تنه درخت خرما كه در مرئى و منظر مردم جان دهيد و موجب عبرت خلق شويد و بدانيد كه كدام يك از من و موسى يا خداى او عذابش شديدتر و با دوام‌تر است گفته‌اند از فرط غرور و جهل تصوّر ميكرد كسى بدون اجازه او نبايد دينى را اختيار نمايد و آنها در جواب گفتند هرگز اختيار نمى‌كنيم رضاى
جلد 3 صفحه 516
تو را بر دين حقّ كه ثابت شد از براى ما بمعجزات باهرات و بر آن خداوندى كه خلق فرمود ما را يا قسم بآنخداوندى كه آفريد ما را پس حكم كن آنچه دلت ميخواهد هر حكمى بكنى در اين دنيا ميكنى كه ميگذرد و آخرت باقى براى ما بهتر است ما ايمان بخدا آورديم تا از گناهانمان بگذرد و ما را بر سحرى كه در مقام معارضه با حضرت موسى كرديم باصرار تو مؤاخذه ننمايد و پاداش الهى بهتر و عذابش باقى‌تر است در جوامع روايت نموده كه سحره بفرعون گفتند موسى را وقتى در خواب است بما نشان بده پس يافتند او را در خواب با آنكه عصا حراست او را مينمود و گفتند اين ساحر نيست چون ساحر وقتى بخوابد سحرش باطل ميشود ولى فرعون بخرجش نرفت و آنها را وادار بمعارضه نمود و كسيكه بحال كفر و عصيان بميرد جهنّم از آن او است كه نه ميميرد در آن تا راحت شود و نه زندگانى راحتى ميكند كه بهتر از مردن باشد و بنظر حقير محتمل است مراد آن باشد كه نه ميميرد و نه زنده ميباشد يعنى هميشه مشغول جان كندن است و كسانيكه در پيشگاه الهى حاضر شوند با آنكه اهل ايمان و اعمال صالحه باشند داراى منازل رفيعه‌اى خواهند بود كه آنها بهشتهاى دائمى داراى نهرهاى جارى است كه هميشه در آنها خواهند بود و آن پاداش كسانى است كه پاك شدند از چرك كفر و عصيان بتوبه و سه آيه اخيره محتمل است جزء كلام سحره باشد كه خداوند نقل فرموده و محتمل است ابتداء كلام الهى باشد و كلمه على جمع عليا است كه آن مؤنّث اعلى ميباشد ..
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
قالَ آمَنتُم لَهُ قَبل‌َ أَن آذَنَ لَكُم إِنَّهُ لَكَبِيرُكُمُ الَّذِي عَلَّمَكُمُ السِّحرَ فَلَأُقَطِّعَنَّ أَيدِيَكُم وَ أَرجُلَكُم مِن خِلافٍ وَ لَأُصَلِّبَنَّكُم فِي جُذُوعِ النَّخل‌ِ وَ لَتَعلَمُن‌َّ أَيُّنا أَشَدُّ عَذاباً وَ أَبقي (71)
گفت فرعون خطاب بسحره که شما ايمان آورديد از براي موسي و او را تصديق كرديد پيش از اينكه بيائيد از من اذن بگيريد و استجازه كنيد محققا موسي هر آينه بزرگ شما سحره است که بشما سحر آموخته پس هر آينه شما را دست و پا بر خلاف يكديگر قطع ميكنم و هر آينه شما را بدار ميزنم بجذع نخله‌هاي خرما که بسيار بلند است و هر آينه خواهيد فهميد و بر شما معلوم ميشود که كدام يك از ما و خداي موسي و هارون شديدتر است از حيث عذاب و دوامش بيشتر است.
(قالَ آمَنتُم لَهُ قَبل‌َ أَن آذَنَ لَكُم) حماقت و جهالت و كبر و نخوت تا چه اندازه است که گمان ميكند تصديق و ايمان قلبي منوط باذن و اجازه او است و اينکه از دو جهت حماقت است يكي آنكه ايمان و تصديق بامري پس از اقامه دليل امر قهريست اختياري نيست و چون سحره معجزه موسي را ديدند از قواعد سحري خارج است قهرا يقين پيدا كردند و ايمان آوردند و ديگر آنكه ايمان شخصي مربوط باذن و اجازه ديگري نيست (سؤال) چرا فرعون نگفت: قبل أن آمركم به و گفت: قبل ان آذنكم له! (جواب) فرق است بين امر و اذن امر در مخالفتش
جلد 13 - صفحه 62
استحقاق عقوبت دارد مثل (أَقِيمُوا الصَّلاةَ) ولي اذن مجرّد ترخيص است يعني منع برداشته شده مثل (إِذا حَلَلتُم فَاصطادُوا) که پس از تقصير محرّمات احرام حلال ميشود بتفصيل مذكور در محل خود.
(إِنَّهُ لَكَبِيرُكُمُ الَّذِي عَلَّمَكُمُ السِّحرَ) اينکه كلام براي اغفال قوم بود که ترسيد آنها هم متابعت سحره كنند و ايمان بموسي آوردند و الّا موسي با سحره تماسي نداشته زماني که در مصر بود در دستگاه فرعون بود چنانچه خود فرعون اعتراف باين امر كرد (قالَ أَ لَم نُرَبِّك‌َ فِينا وَلِيداً وَ لَبِثت‌َ فِينا مِن عُمُرِك‌َ سِنِين‌َ) شعراء آيه 17 و پس از آنكه اراده كشتن او را كردند خائفا يترقب فرار كرد و مدّت ده سال در مدين بود نزد شعيب که تفصيل آن را در سوره قصص از آيه 20 (فَخَرَج‌َ مِنها خائِفاً يَتَرَقَّب‌ُ) تا آيه 29 (فَلَمّا قَضي مُوسَي الأَجَل‌َ) ده آيه بيان ميفرمايد و سحره در اطراف مصر بودند هيچگونه ملاقاتي با موسي نكرده بودند و اصلا او را نشناخته بودند که تعليم سحر بآنها كند و آنها از شاگردان او باشند بعلاوه اگر علم سحر احتياج بتعليم و تعلّم داشت معلّم موسي که بوده!
(فَلَأُقَطِّعَنَّ أَيدِيَكُم وَ أَرجُلَكُم مِن خِلافٍ) دست راست و پاي چپ شما سحره را قطع ميكنم.
(وَ لَأُصَلِّبَنَّكُم فِي جُذُوعِ النَّخل‌ِ) يعني بر بالاي جذوع که بسيار مرتفع است و اختلاف شد در اينكه اينکه معامله نسبت بآنها واقع شد يا نتوانست و ظاهرا واقع نشده و سحره با جماعتي از بني اسرائيل ملحق بموسي شدند و از دريا عبور كردند که شرح آن ميآيد.
(وَ لَتَعلَمُن‌َّ أَيُّنا) من و خداي موسي (أَشَدُّ عَذاباً) من براي ايمان بموسي و خداي موسي بر ترك ايمان باو.
(وَ أَبقي) دوام عذاب و مدّت آن بيشتر است چون صلب در سابق اينکه نحوه بوده که كمر او را مي‌بستند بدار و از گرسنگي و تشنگي مدّتي بالاي دار بود تا از دنيا برود بخصوص كسي که يك دست و يك پاي او را قطع كرده باشند و لكن
جلد 13 - صفحه 63
غافل از اينكه عذاب او منتهاي طولش سه روز بيش نيست و عذاب خداي موسي ابد الآباد است چنانچه ميفرمايد (وَ حاق‌َ بِآل‌ِ فِرعَون‌َ سُوءُ العَذاب‌ِ النّارُ يُعرَضُون‌َ عَلَيها غُدُوًّا وَ عَشِيًّا وَ يَوم‌َ تَقُوم‌ُ السّاعَةُ أَدخِلُوا آل‌َ فِرعَون‌َ أَشَدَّ العَذاب‌ِ) مؤمن آيه 49.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 71)- بدیهی است که این عمل ساحران، ضربه سنگینی بر پیکر فرعون
ج3، ص131
و حکومت جبّار و خود کامه و بیدادگرش وارد ساخت، و تمام ارکان آن را به لرزه در آورد، لذا چاره‌ای جز این ندید که با داد و فریاد و تهدیدهای غلیظ و شدید ته مانده حیثیتی را که نداشت، جمع و جور کند، رو به سوی ساحران کرد و «گفت: آیا پیش از آن که به شما اذن دهم به او ایمان آوردید»؟ (قالَ آمَنْتُمْ لَهُ قَبْلَ أَنْ آذَنَ لَکُمْ).
این جبّار مستکبر، نه تنها مدعی بود که بر جسم و جان مردم، حکومت دارد بلکه می‌خواست بگوید قلب شما هم در اختیار من و متعلق به من است، و باید با اجازه من تصمیم بگیرد.
فرعون به این قناعت نکرد، فورا وصله‌ای به دامان ساحران چسبانید و آنها را متهم کرد و گفت: «او بزرگ شماست، او کسی است که سحر به شما آموخته»، و تمام اینها توطئه است با نقشه قبلی! (إِنَّهُ لَکَبِیرُکُمُ الَّذِی عَلَّمَکُمُ السِّحْرَ).
بدون شک فرعون می‌دانست و یقین داشت این سخن دروغ است. ولی می‌دانیم قلدرها و زور گویان، وقتی موقعیت نامشروع خود را در خطر ببینند از هیچ دروغ و تهمتی باک ندارند.
تازه به این نیز قناعت نکرد و ساحران را با شدیدترین لحنی، تهدید به مرگ نمود و گفت: «پس سوگند یاد می‌کنم که دست و پاهای شما را بطور مخالف قطع می‌کنم، و بر فراز شاخه‌های بلند نخل به دار می‌آویزم و خواهید دانست مجازات من دردناکتر و پایدارتر است» (فَلَأُقَطِّعَنَّ أَیْدِیَکُمْ وَ أَرْجُلَکُمْ مِنْ خِلافٍ وَ لَأُصَلِّبَنَّکُمْ فِی جُذُوعِ النَّخْلِ وَ لَتَعْلَمُنَّ أَیُّنا أَشَدُّ عَذاباً وَ أَبْقی).
نکات آیه
۱ - ساحران به خاطر ایمان به موسى(ع)، مورد توبیخ و بازخواست فرعون قرار گرفتند. (قالوا ءامنّا ... قال ءامنتم له قبل أن ءاذن لکم ) «آمنتم» چه جمله خبرى باشد و چه استفهامى (به تقدیر همزه)، مراد از آن توبیخ است و ضمیر «له» به قرینه حرف لام - که براى ربط «آمن» به غیر خداوند به کار مى رود - و به تناسب ضمیر «إنّه» در «إنّه لکبیرکم» به موسى(ع) برمى گردد.
۲ - ساحران فرعون، موسى و هارون(ع) را پیامبر خدا دانسته و به آنان ایمان آوردند. (ءامنتم له ) تعبیر ساحران در آیه قبل، «آمنّا بربّ هارون و موسى» بود; ولى فرعون در توبیخ خود، آنان را مؤمن به موسى(ع) معرفى کرد. گفتنى است که این نکته گویاى تلازم ایمان به «ربّ موسى و هارون» با ایمان به رسالت آن دو در دعوت به ربوبیت خداوند است.
۳ - فرعون، انتخاب دین و تغییر مسلک مردم را، مشروط به اجازه خویش مى دانست. (ءامنتم له قبل أن ءاذن لکم )
۴ - ایمان به موسى(ع) در حکومت فرعون، کارى غیر قانونى و ممنوع بوده است. (ءامنتم له قبل أن ءاذن لکم ) نیاز به اذن فرعون در ایمان به موسى(ع)، نشان از ممنوعیت و غیرقانونى بودن ایمان به آن حضرت در آن عصر دارد.
۵ - وجود خفقان فکرى و سلب شدن آزادى عقیده در نظام حکومت فرعونى (ءامنتم له قبل أن ءاذن لکم ) نیاز داشتن «اعتقاد» به اجازه فرعون، نشان از استبداد و خفقان کامل فکرى در حکومت فرعون دارد.
۶ - فرعون، حاکمى مستبد، مغرور و متکبر بود. (قبل أن ءاذن لکم )
۷ - فرعون، موسى(ع) را برترین ساحر و معجزه او را سِحرى فراتر از آنچه به دیگران آموخته بود، قلمداد کرد. (إنّه لکبیرکم الذى علّمکم السحر )
۸ - فرعون، موسى(ع) را به استادى ساحران و سر رشته دارى امور آنان متهم کرد. (ءامنتم له ... إنّه لکبیرکم الذى علّمکم السحر )
۹ - فراگرفتن سِحر از موسى(ع) و هم دستى با او در توطئه علیه فرعون، از اتهامات فرعون به ساحران مؤمن بود. (إنّه لکبیرکم الذى علّمکم السحر )
۱۰ - فرعون، شکست ساحران از موسى(ع) را، امرى تصنّعى و براثر تبانى قبلى با موسى(ع) دانست و آنان را به سهل انگارى عمدى متهم ساخت. (إنّه لکبیرکم الذى علّمکم السحر )
۱۱ - در دیدگاه فرعون، ساحران پیش از حضور در میدان مبارزه، به موسى(ع) ایمان داشتند و ایمان آنان در صحنه مبارزه، ایمانى صورى و برنامه ریزى شده بود. (ءامنتم له قبل أن ءاذن لکم إنّه لکبیرکم الذى علّمکم السحر )
۱۲ - سِحر، از علوم قابل تعلیم و یادگیرى است. (علّمکم السحر )
۱۳ - قطع یک دست و یک پا در جهت مخالف یکدیگر و دار زدن بر تنه درختان خرما، از جمله مجازات هاى تعیین شده براى ساحران مؤمن از سوى فرعون بود. (فلأقطّعنّ أیدیکم و أرجلکم من خلف و لأصلّبنّکم ) «جذع» (مفرد «جذوع») به معناى ساق درخت است و حرف «فى» نشانه آن است که فرعون در تهدید خود، مکان همیشگى ساحران را پس از قطع دست و پایشان، چوبه هاى دار در نظر گرفته بود. این مطلب کنایه از آن دارد که بدن آنان هرگز از دار پایین آورده نخواهد شد.
۱۴ - بریدن دست و پاى مجرمان و بستن آنان به چوبه هاى دار، از جمله سخت ترین مجازات ها در زمان فرعون بود. (فلأقطّعنّ ... و لأصلّبنّکم فى جذوع النخل )
۱۵ - تصمیم فرعون بر شکنجه و به صلیب کشیدن ساحران مؤمن و نظارت مستقیم خود بر اجراى آن، تصمیمى قاطع و مستبدانه بود. (لأقطّعنّ ... لأصلّبنّکم ... لتعلمنّ أیّنا أشدّ عذابًا و أبقى ) فرعون در واکنش هاى قبلى خود در برابر موسى(ع) با اطرافیان خویش به مشورت مى نشست; ولى در مجازات ساحران، تصمیم مستبدانه و شخصى خود را با سوگند بر اجراى آن اعلام کرد و با لام قسم و نون تأکید ثقیله و فعل هایى از باب تفعیل، قاطعیت خود را در این تصمیم ابراز کرد. گفتنى که فعل هاى «لأقطّعنّ» و «لأصلبنّ» که از باب تفعیل اند، با ثلاثى مجرد در معنا یکسان بوده و تفاوتى جز تأکید افزون تر ندارند.
۱۶ - مرکز حکومت فرعون، منطقه اى گرمسیر و داراى درختان نخل بود. (و لأصلّبنّکم فى جذوع النخل )
۱۷ - فرعون، عذاب و شکنجه از ناحیه خود را، شدیدتر از عذاب موعود موسى(ع) اعلام کرد. (و لتعلمنّ أیّنا أشدّ عذابًا ) موسى(ع) در آغاز صحنه مبارزه گفته بود: «ویلکم... فیسحتکم بعذاب». فرعون نیز در برابر آن سخن، چنین وعده داد که عذاب او شدیدتر از عذابى است که موسى(ع) وعده داده است.
۱۸ - فرعون، دوران مجازات ساحران مؤمن (قطع دست و پا و بستن به چوبه دار) را در مقایسه با مدت عذاب هاى موعود موسى(ع)، طولانى تر و پایدارتر اعلام کرد. (و لتعلمنّ أیّنا أشدّ عذابًا و أبقى ) «عذاباً» تمیز براى «أشدّ» و قرینه بر تمیز محذوف «أبقى» است; یعنى، «و أبقى عذاباً».
۱۹ - فرعون، مصمم بر نابود ساختن و از بین بردن موسى(ع) و پیروان او، و پایدار نشان دادن حکومت خود (و لتعلمنّ أیّنا أشدّ عذابًا و أبقى ) وعده عذاب و قتل مؤمنان و نیز ادعاى باقى تر بودن (أبقى) از سوى فرعون، بیانگر این نکته است که وى به نابود کردن مؤمنان مصمم شده بود. گفتنى است در این برداشت، تمیز «عذاباً» به کلمه «أشدّ» اختصاص یافته و کلمه «أبقى» خالى از تمیز، لحاظ شده است.
۲۰ - فرعون، درک سنگین تربودن شکنجه هایش از عذاب موعود موسى(ع) را، تنها در صورت چشیدن آن امکان پذیر دانست. (و لتعلمنّ أیّنا أشدّ عذابًا )
۲۱ - پایه هاى حکومت فرعون پس از ماجراى ساحران و ایمان آنان به موسى(ع)، بسیار متزلزل شد. (و لتعلمنّ أیّنا أشدّ عذابًا و أبقى ) تفاوت برخوردهاى اولیه فرعون با برخوردهاى پس از ایمان ساحران، نشان از تزلزل حکومت فرعون و احساس خطر شدید او از ناحیه موسى(ع) و مؤمنان به او دارد.
۲۲ - شکنجه، کشتار، تهدید و ارعاب، از آخرین حربه هاى فرعون براى جلوگیرى از نهضت موسى(ع) و بقاى حکومت خویش (فلأقطّعنّ ... لأصلّبنّکم ... و لتعلمنّ)
۲۳ - اتهام، توجیهى براى خشونت و کیفرهاى ظالمانه، در رژیم فرعون (ءامنتم ... إنّه لکبیرکم ... فلأقطّعنّ ... أشدّ عذابًا و أبقى )
۲۴ - موسى و هارون(ع)، مصون از گزند فرعون و بیرون از سلطه فرعونیان (إنّه لکبیرکم ... فلأقطّعنّ أیدیکم ... أشدّ عذابًا و أبقى ) تهدید ساحران به شکنجه و دار، به دلیل گرایش به موسى و هارون(ع) و سکوت از مجازات آن دو، نشانه میسر نبودن آن براى فرعون است.
موضوعات مرتبط
- ایمان: ایمان به موسى(ع) ۱، ۲، ۴; ایمان به هارون(ع) ۲
- جادو: تعلم جادو ۹، ۱۲; تعلیم جادو ۱۲
- جادوگران فرعون: آثار ایمان جادوگران فرعون ۲۱; ایمان جادوگران فرعون ۱، ۲، ۱۱; تصلیب جادوگران فرعون ۱۳، ۱۵; تهمت به جادوگران فرعون ۹; تهمت تبانى به جادوگران فرعون ۱۰، ۱۱; سرزنش جادوگران فرعون ۱; شکست جادوگران فرعون ۱۰; شکنجه جادوگران فرعون ۱۵، ۱۸; قطع پاى جادوگران فرعون ۱۳; قطع دست جادوگران فرعون ۱۳; کیفر جادوگران فرعون ۱۳
- حکومت: نظام حکومت فرعونى ۴، ۵
- خدا: سختى عذابهاى خدا ۱۷، ۱۸
- خفقان: عوامل خفقان ۵
- عقیده: ممانعت از آزادى عقیده ۵
- فرعون: اذن فرعون ۳; استبداد فرعون ۳، ۴، ۶، ۱۵، ۲۲; بینش فرعون ۳، ۷، ۱۰، ۱۱، ۲۰; تثبیت حکومت فرعون ۱۹; تکبر فرعون ۶; توطئه هاى فرعون ۲۲; تهدیدهاى فرعون ۱۷، ۱۸، ۲۲; تهمتهاى فرعون ۷، ۸، ۹، ۱۰، ۲۳; دشمنى فرعون ۱۹; روش مبارزه فرعون ۲۲; زمینه انحطاط حکومت فرعون ۲۱; سختى شکنجه هاى فرعون ۱۷، ۲۰; سرزنشهاى فرعون ۱ ; شکنجه هاى فرعون ۱۴، ۱۵، ۲۲; صفات فرعون ۶; ظلم فرعون ۲۳; کیفرهاى فرعون ۱۳، ۲۳; گرمسیرى مرکز حکومت فرعون ۱۶; مدت شکنجه هاى فرعون ۱۸; مصونیت از فرعون ۲۴; موقعیت جوى مرکز حکومت فرعون ۱۶; نخلستان در مرکز حکومت فرعون ۱۶; نظام حکومتى فرعون ۵۴ ; نظام کیفرى فرعون ۱۴; ویژگیهاى حکومت فرعون۲۳
- مجرمان: کیفر مجرمان ۱۴
- موسى(ع): تهمت جادوگرى به موسى(ع) ۷، ۸; دشمنان موسى(ع) ۱۹; دشمنان مؤمنان به موسى(ع) ۱۹; روش مبارزه با موسى(ع) ۲۲; قصه موسى(ع)۱۳۱۱۹۸۷۲ ۲۴۲۲۲۱۱۵ ;مؤمنان به موس (ع) ۱۱;مصونیت موسى(ع) ۲۴; نبوت موسى(ع) ۲; نقش موسى(ع) ۹
- هارون(ع): قصه هارون(ع) ۲۴; مصونیت هارون(ع) ۲۴; نبوت هارون(ع) ۲
