النحل ٧٩
ترجمه
| النحل ٧٨ | آیه ٧٩ | النحل ٨٠ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«الطَّیْرِ»: پرنده. پرندگان. لفظی است که بر یک و بیشتر دلالت می‌کند. «مُسَخَّرَاتٍ»: رام. فرمانبردار (نگا: بقره / اعراف / ). در اینجا مراد این است که خداوند نیروئی در بال و پر پرندگان و خاصّیّتی در فضای آسمان قرار داده است که بدانها این امکان را می‌دهد که برخلاف قانون جاذبه به هوا پرواز کنند و به شکل هواپیماهای زنده‌ای جلوه‌گر شوند و یکی از شگفتیهای جهان هستی باشند.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
تفسیر
- آيات ۷۸ - ۸۹،سوره نحل
- در آيه : ((والله اخرجكم من بطون امهاتكم لا تعلمون شيئا)) علم حصولى انسان در بدوتولد نفى شده است
- سبب حقيقى پرواز مرغان در هوا خداى تعالى است
- پرواز مرغان در آسمان يكى از آيات الهى است
- ذكر نعمت خانه ، پوست و پشم و كرك و موى حيوان و...
- وجه اينكه درباره سرابيل فرمود: ((شما را از گرما نگه مى دارد)) و حفظ از سرما راذكر نكرد
- معناى آيه : ((يعرفون نعمة الله ثم ينكرونها و اكثر هم الكافرون ))
- وجوهى كه درباره آيه ((و اكثرهم الكافرون )) مفسرين گفته اند
- استدلال بعضى به آيه بر بطلان عقيده جبريها و نقد آن
- مراد از اينكه در قيامت از هر امتى شهيدى مبعوث مى گردد
- قيامت روز پاداش و كيفر است نه روز عمل و راهى به بازگشت از آن به حيات ذنيوى نيست
- در عذاب ظالمان در آخرت تخفيف و تاءخيرى نيست
- مشركين در روز قيامت تسليم خدا مى شوند
- تسليم اضطرارى مشركين در قيامت در برابر خدا سودى به حالشان ندارد
- كافران مفسد عذابى بيش از ديگر كفار خواهند داشت
- تفصيلى در مورد شهادت (گواهى دادن )، شهيد و شهداء
- برسى و بيان وجه جمع بين مفاد آيات مختلف در مورد شهادت
- معناى اينكه قرآن بيان كننده هر چيزى است (تبيانالكل شى ء)
- روايتى در ذيل آيه : ((يعرفون نعمة الله ثم ينكرونها...)) و جئنابك شهيدا على هؤلاء))
- چند روايت در ذيل جمله : ((تبيانا لكل شى ء))
تفسیر نور (محسن قرائتی)
أَ لَمْ يَرَوْا إِلَى الطَّيْرِ مُسَخَّراتٍ فِي جَوِّ السَّماءِ ما يُمْسِكُهُنَّ إِلَّا اللَّهُ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ «79» آيا به پرندگان نمى‌نگرند، در حالى‌كه در فضاى آسمان در پرواز هستند، جز خداوند آنها را نگاه نمى‌دارد. البتّه در اين (پرواز) براى گروهى كه ايمان مى‌آورند نشانه‌هايى روشن است.
نکته ها
چنانكه گفته شد سيماى اين سوره، آشنايى با نعمت‌ها و توجّه به خالق آنهاست و تا اينجا از نعمت‌هايى همچون آب باران، شير حيوانات، ميوه‌ها، عسل ونعمت همسر و فرزند نام برده شد و در اين آيه و آيه بعد به نعمت پرندگان، پوست و پشم و كرك چهارپايان و بهره‌بردارى از كوهها اشاره شده است.
پرواز پرندگان، گاهى تنها و گاهى دسته جمعى، گاهى منظم و گاهى نامنظم، گاهى براى
جلد 4 - صفحه 558
فرار و گاهى براى غذا مى‌باشد. هر پرنده‌اى با بالى مناسب با وزن و نيازش، پرواز مى‌كند، كه همه‌ى اين امور بايد سبب توجّه انسانِ عاقل به خداوند شود.
پیام ها
1- خداوند از ما تفكّر در آفريده‌ها را مى‌خواهد و از كسانى كه فكر نمى‌كنند، انتقاد مى‌كند. «أَ لَمْ يَرَوْا»
2- پرندگان، در هرحال و هرجا در تسخير الهى‌اند. «مُسَخَّراتٍ فِي جَوِّ السَّماءِ»
3- داشتن امكانات و ابزار براى پرواز در آسمان، نبايد ما را از خدا غافل كند. «1»
«ما يُمْسِكُهُنَّ إِلَّا اللَّهُ»
4- شگفتى‌هاى پرواز پرندگان، يكى دو تا نيست. «لَآياتٍ» ليكن دريافت اين نشانه‌ها براى اهل ايمان است. «لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
أَ لَمْ يَرَوْا إِلَى الطَّيْرِ مُسَخَّراتٍ فِي جَوِّ السَّماءِ ما يُمْسِكُهُنَّ إِلاَّ اللَّهُ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ (79)
بعد از آن شواهد قدرت و آيات عظمت خود را بيان مى‌فرمايد:
أَ لَمْ يَرَوْا إِلَى الطَّيْرِ: آيا نگاه نكنند آدميان به ديده بصيرت براى استدلال قدرت الهى به سوى مرغان. مُسَخَّراتٍ فِي جَوِّ السَّماءِ: در حالتى كه رام شدگانند براى پريدن به بالها و اسباب هوائيه در ميان آسمان و زمين، و با كمال آسانى در جو حركت كنند. ما يُمْسِكُهُنَّ إِلَّا اللَّهُ: نگاه نمى‌دارد ايشان را در فضاى هوا مگر ذات قادر متعال، و الّا سنگينى جسد آنها مقتضى افتادن است و علاقه فوق آن نيست و دعامه تحت آن نباشد كه نگهدارنده آنان باشد.
إِنَّ فِي ذلِكَ: بدرستى كه در تسخير طيور براى پريدن، يعنى آفريدن آنها بر وجهى كه ممكن است طيران ايشان و خلق جو و فضا به حيثيتى كه ممكن است طيران در آن و امساك ايشان در جو هوا بر خلاف طبع آن. لَآياتٍ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ: هرآينه نشانه‌ها و علاماتى است براى گروهى كه ايمان آرند، زيرا مؤمنان منفعت برند بر آنچه تفكر و تأمل كنند و شواهد قدرت سبحانى را دريابند، لكن ديگران به سبب عدم تفكر از اين قسمت محرومند.
تنبيه: يكى از آثار عجيبه، خلق طيور است. حضرت صادق عليه السّلام به مفضل فرمايد: تأمل كن در جسم پرندگان و خلقت آنان، زيرا چون حق تعالى مقدر فرموده كه در هوا پرواز كند، جسمش را سبك آفريده، و خلقتش را مندمج و در هم گردانيده، و از چهارپاى حيوانات، دو پا و از پنج انگشت، چهار
جلد 7 - صفحه 253
مرحمت فرموده. و براى دفع بول و قاذورات، يك سوراخ مقرر شده، و سينه‌اش را باريك و تند گردانيده كه هوا را به آسانى بشكافد به هيئتى كه سينه كشتى را مى‌سازند.
و در بال و دمش پرهاى دراز و محكم آفريده كه آلت پروازى باشد، و جميع بدنش را لباس پر پوشانيده كه هوا در ميان آن داخل، و در هوا بايستد. و طعمه‌اش را دانه و گوشت مقرر، لذا بجاى دندان، منقار سخت خشكى به او عطا فرموده كه طعمه خود را برگيرد و از چيدن دانه پاره نشود، و از دريدن گوشت نشكند. و چون دانه را درست، و گوشت را خام مى‌خورد، آن را اعانت فرموده به حرارت زيادى در اندرون كه به اندك زمانى غذا را هضم مى‌كند، چنانچه مى‌بينى دانه انگور مثلا از جوف آدمى درست بيرون مى‌آيد، لكن در جوف مرغ بكلى هضم شود كه اثرى از آن نمى‌ماند.
و مقرر فرمود كه تخم گذارند و جوجه برآورند، و اگر به روش ساير حيوانات حامله شوند، هرآينه سنگين شوند براى پريدن. پس هر جزوى از اجزاء خلقت مرغ را، مناسب و مشابه امرى ديگر گردانيده. تأمّل در مرغى كه هميشه حركت كند، ولى براى مصلحت بچه آوردن به روى تخم خود مى‌خوابد، بعضى يك هفته و برخى دو هفته و بعضى سه هفته، و تخمها را زير بال گرفته تا جوجه برآورد، و بعد هم چگونه باد در دهان جوجه مى‌دمد تا چينه‌دانش گشاده شود.
پس كى تدبير نموده كه دانه را در چينه‌دان جمع و براى غذاى بچه برگرداند، و حال آنكه صاحب فكر نيست «1».
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
وَ اللَّهُ أَخْرَجَكُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهاتِكُمْ لا تَعْلَمُونَ شَيْئاً وَ جَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصارَ وَ الْأَفْئِدَةَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ (78) أَ لَمْ يَرَوْا إِلَى الطَّيْرِ مُسَخَّراتٍ فِي جَوِّ السَّماءِ ما يُمْسِكُهُنَّ إِلاَّ اللَّهُ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ (79) وَ اللَّهُ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ بُيُوتِكُمْ سَكَناً وَ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ جُلُودِ الْأَنْعامِ بُيُوتاً تَسْتَخِفُّونَها يَوْمَ ظَعْنِكُمْ وَ يَوْمَ إِقامَتِكُمْ وَ مِنْ أَصْوافِها وَ أَوْبارِها وَ أَشْعارِها أَثاثاً وَ مَتاعاً إِلى حِينٍ (80) وَ اللَّهُ جَعَلَ لَكُمْ مِمَّا خَلَقَ ظِلالاً وَ جَعَلَ لَكُمْ مِنَ الْجِبالِ أَكْناناً وَ جَعَلَ لَكُمْ سَرابِيلَ تَقِيكُمُ الْحَرَّ وَ سَرابِيلَ تَقِيكُمْ بَأْسَكُمْ كَذلِكَ يُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ لَعَلَّكُمْ تُسْلِمُونَ (81)
ترجمه
- و خدا بيرون آورد شما را از شكمهاى مادرانتان كه نميدانستيد چيزى را و قرار داد براى شما گوشها و چشمها و دلها را باشد كه شما شكر گذار شويد
آيا نمينگرند بسوى پرندگان در حاليكه رام شدگانند در فضاى آسمان كه نگاه نميدارد آنها را مگر خدا همانا در آن هر آينه نشانه‌ها است براى گروهى كه ميگروند
و خدا قرار داد براى شما از خانه‌هاتان آرامگاهى و قرار داد براى شما از پوستهاى شتر و گاو و گوسفند خانه‌هائى كه سبك مى‌يابيد آنها را روز كوچتان و روز بجاى ماندنتان و از پشمهاى آنها و كركهاى آنها و مويهاى آنها فرش و لباس و مايه تجارت تا زمان معيّنى
و خدا قرار داد براى شما از آنچه آفريد سايبانهائى و قرار داد براى شما از كوهها پناهگاههائى و قرار داد براى شما لباسهائى كه حفظ كند شما را از گرما و لباسهائى كه حفظ كند شما را در كارزارتان اين چنين تمام ميكند نعمت خود را بر شما باشد كه شما منقاد شويد.
تفسير
- يكى از آثار قدرت و اسباب نعمت خداوند بر بندگان آنستكه بيرون آورد آنها را از رحمهاى مادرهاشان در حاليكه عالم نبودند بمنافع و
جلد 3 صفحه 305
مضارشان و خداوند حواسى بآنها مرحمت فرمود كه موجب زوال جهل و اكتساب علم باشد و بوسيله آن حواس دفع ضرر و جلب نفع نمايند و از آن جمله حسّ سمع است كه در مفرد و جمع استعمال ميشود و اينجا بقرينه ابصار و افئده مراد جمع است و ابصار جمع بصر و افئده جمع فؤاد است كه بمعناى قلب و محلّ علوم و معارف است و اينها نعمتهاى بزرگ خداوند است كه بايد شكر گذارى شود و يكى از آيات و علائم قدرت الهى كه اهل ايمان متوجّه بآن ميشوند و عبرت ميگيرند وجود پرندگان است در هواى مرتفع از زمين كه آنرا جوّ ميگويند و اضافه بآسمان ميشود باعتبار آنكه جهت فوق است و ديده ميشوند رام و مسخّر بفرمان خدا پرواز كنندگان بوسيله بالها و ساير معدّات و اگر اراده الهيّه بنگهدارى آنها تعلق نگرفته بود مى‌افتادند بزمين براى سنگينى جسمشان ولى غير اهل ايمان بكلّى غافل از اين آيات و مغمور در شهوات و شبهاتند و يكى از نعم الهى بر بندگان آنستكه وسايل تهيّه خانه‌ها را براى سكونت و آرامش آنها در وقت اقامت در وطنها فراهم نموده و از پوست شتر و گاو و گوسفند و متعلّقات آنها از قبيل پشم و كرك و مو خيمه‌ها و چادرها مهيّا فرموده براى بندگان كه خانه‌هاى سفرى ايشان باشد كه در موقع كوچ و انتقال از مكانى بمكانى سبك بار باشند و بتوانند آنها را نقل دهند با خود و هر جا خواسته باشند اقامت كنند بر پا نمايند و در آنها ساكن شوند و نيز از پشم گوسفند و كرك شتر و موى بز اثاثيه از قبيل فرش و لباس و متاع كه مايه انتفاع و بهره بردارى است تهيّه فرموده تا مدّتى كه ممكن باشد انتفاع از آنها يا مقدّر شده است دوام آنها و بقاء صاحبانشان و نيز خداوند مهيّا فرمود براى آسايش بندگان سايبانهائى از قبيل درخت و كوه و ابنيه و غيرها كه از تابش آفتاب بآنها پناه برند و استراحت نمايند و در كوهها غارها و منازل طبيعى سنگى و غيره قرار داد كه در آنها مخفى شوند و از شرّ درندگان محفوظ مانند و از پنبه و كتان و پشم و آهن و غيرها لباسها تهيّه فرمود براى حفظ آنها از گرما و سرما و چون در عربستان كه مورد خطاب بوده فائده اولى كه حفظ از گرما است اتمّ بوده و در آن اشاره بفائده ثانيه است بذكر حرّ كه گرما است اكتفا شده و فائده ديگر در لباس حفظ بدن است از خطرات روز جنگ و سرابيل
جلد 3 صفحه 306
بر مطلق لباس اعمّ از مخصوص بجنگ از قبيل جوشن و خود و غيره اطلاق ميشود و اين همه نعمتهاى الهى بنحو اتمّ و اكمل براى آنستكه بندگان متذكّر آنها شوند و شكر گذارى نمايند بتسليم و انقياد در برابر احكام الهى كه تمامى آن احكام هم بر نفع آنها است و در صورت كفر و عصيان انتفاع از نعم الهى بر آنها روانيست چون ظاهر آيه آنستكه تمام اين نعم بغرض تسليم و انقياد آنها خلق و مقرّر شده است اگر چه لطفا از متخلّفين هم گرفته نميشود ..
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
أَ لَم يَرَوا إِلَي الطَّيرِ مُسَخَّراتٍ فِي جَوِّ السَّماءِ ما يُمسِكُهُن‌َّ إِلاَّ اللّه‌ُ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوم‌ٍ يُؤمِنُون‌َ (79)
آيا نمي‌بينيد و نگاه نمي‌كنيد بسوي پرندگان در وسط هواي بالا نگاهداري نمي‌كند آنها را مگر خداوند تبارك و تعالي محققا در اينکه امر هر آينه آياتيست از براي قومي که ايمان مي‌آورند أَ لَم يَرَوا إِلَي الطَّيرِ از پشه و مگس تا سيمرغ و عنقاء که خداوند بقدرت كامله بآنها در حد خود دو بال مرحمت فرموده با اينكه جسم خاكي هستند و بايد ميل بمركز داشته باشند.
مُسَخَّراتٍ فِي جَوِّ السَّماءِ در وسط هوا سير مي‌كنند و بسا از شهري بشهري ميروند مثل هدهد سليمان و بلكه ملائكه از آسمان بزمين و از زمين به آسمان سير مي‌كنند ما يُمسِكُهُن‌َّ إِلَّا اللّه‌ُ نگاهداري آنها در جوّ هوا بقدرت كامله او است نه مستند بطبيعت عادم الشعور که وجودش محتاج بايجاد حق است.
إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ هر جزء آنها دليل بارزيست بر وجود صانع يك پشه داراي جميع آنچه در فيل است بعلاوه دو بال که فيل ندارد هست و هكذا شعور و ادراك و بينايي آن که در وسط هواي خون وسط رگ را مي‌بيند و روي رگ مينشيند و با خرطوم كسافت را پاك ميكند و با نيش بآن تيزي وسط آن مجوف است ميمكد و پرواز ميكند و صداي حركت دست را ميشنود و بمجرد حركت فرار ميكند جل الخالق لكن اينکه آيات لِقَوم‌ٍ يُؤمِنُون‌َ است و الا غير مؤمن توجه باين امور ندارد.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 79)- در این آیه اسرار عظمت خدا را در پهنه هستی همچنان ادامه می‌دهد، و می‌گوید: «آیا آنها به پرندگانی که بر فراز آسمان حرکت دارند نظر نیفکندند»؟ (أَ لَمْ یَرَوْا إِلَی الطَّیْرِ مُسَخَّراتٍ فِی جَوِّ السَّماءِ).
و از آنجا که طبیعت اجسام، جذب شدن به سوی زمین است، حرکت پرندگان در بالای زمین را با عنوان مسخرات (تسخیر شده‌ها) بیان کرده است.
سپس اضافه می‌کند: «هیچ کس جز خدا آنها را (این چنین) نگه نمی‌دارد» (ما یُمْسِکُهُنَّ إِلَّا اللَّهُ).
درست است که خاصیت طبیعی بالها و عضلاتی که در آن آفریده شده و شکل مخصوص پرندگان و ویژگیهایی که در هوا موجود است، دست به دست هم داده و به پرندگان امکان پرواز می‌دهند، ولی چه کسی- جز خدای علیم و قدیر- این شکل و خواص را آفریده؟
و در پایان آیه می‌فرماید: «در این امر نشانه‌هایی است (از عظمت و قدرت خدا) برای کسانی که ایمان دارند» (إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ).
ج2، ص588
یعنی، با چشم کنجکاو و حقیقت جو، این امور را می‌نگرند و به تجزیه و تحلیل آن می‌پردازند و در پرتو آن ایمانشان قویتر و راسختر می‌گردد.
نکات آیه
۱- لزوم اندیشیدن انسانها در کیفیت پرواز پرندگان در جو آسمان و قوانین حاکم بر آن (ألم یروا إلى الطیر مسخّرت فى جوّ السّماء) «رؤیت» که به معناى دیدن با چشم است، هر گاه با «إلى» متعدى شود، متضمن معناى نظر و دقت مى شود.
۲- دقت و اندیشه در کیفیت پرواز پرندگان، از راههاى خداشناسى (ألم یروا إلى الطیر مسخّرت فى جوّ السّماء ما یمسکهنّ إلاّ الله)
۳- تفکر در حرکت منظم و رام شده اجرام آسمانى، از راههاى خداشناسى * (ألم یروا إلى الطیر ... ما یمسکهنّ إلاّ الله) ممکن است منظور از «طیر» تنها پرندگان نباشد; بلکه شامل همه اجسام شناور در فضا نیز باشد.
۴- پرواز پرندگان در جوّ آسمان بدون سقوط بر زمین، از نشانه هاى قدرت خداوند است. (ألم یروا إلى الطیر مسخّرت فى جوّ السّماء ما یمسکهنّ إلاّ الله)
۵- عوامل طبیعى، مجراى اراده و قدرت خداست. (ألم یروا إلى الطیر ... ما یمسکهنّ إلاّ الله) با آنکه پرواز پرندگان به خاطر توانایى خاصى است که در وجود آنها نهفته است، اما خداوند این توانایى را به خود نسبت مى دهد; پس معلوم مى شود که همه عوامل طبیعى به اراده خدا در کارند.
۶- حرکت پرندگان، همواره متکى به قدرت و حفاظت خداوند است. (ألم یروا إلى الطیر ... ما یمسکهنّ إلاّ الله)
۷- در پرواز پرندگان و حرکت اجرام آسمانى، آیات بسیارى بر عظمت و قدرت خداوند وجود دارد. (ألم یروا إلى الطیر ... ما یمسکهنّ إلاّ الله إن فى ذلک لأیت لقوم یؤمنون)
۸- داشتن روحیه حق پذیرى و حق جویى، شرط بهره ورى از آیات الهى (إن فى ذلک لأیت لقوم یؤمنون)
موضوعات مرتبط
- آسمان: جو آسمان ۱، ۴
- آفرینش: مطالعه آفرینش ۱; نظام آفرینش ۱
- آیات خدا: آیات آفاقى ۲، ۳; شرایط استفاده از آیات خدا ۸
- اجرام آسمانى: انقیاد اجرام آسمانى ۳; حرکت اجرام آسمانى ۷; مطالعه حرکت اجرام آسمانى ۳
- پرندگان: پرواز پرندگان ۴، ۷; محافظ پرندگان ۶; مطالعه پرواز پرندگان ۱، ۲; منشأ پرواز پرندگان ۶
- تعقل: اهمیت تعقل ۱
- حق: اهمیت حق پذیرى ۸
- حق طلبى: اهمیت حق طلبى ۸
- خدا: آثار قدرت خدا ۶; دلایل خدا شناسى ۲، ۳; مجارى اراده خدا ۵; مجارى قدرت خدا ۵; نشانه هاى عظمت خدا ۷; نشانه هاى قدرت خدا ۴، ۷
- عوامل طبیعى: نقش عوامل طبیعى ۵
