مريم ٤٨
ترجمه
| مريم ٤٧ | آیه ٤٨ | مريم ٤٩ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«تَدْعُونَ»: عبادت می‌کنید. به کمک می‌طلبید و به فریاد می‌خوانید. «أَدْعُو»: می‌پرستم. به فریاد می‌خوانم. الف زائدی در رسم‌الخطّ قرآنی دارد. «بِدُعَآءِ»: در پرستش. در به کمک طلبیدن. حرف (بِ) به معنی (فی) است. «شَقِیّاً»: (نگا: مریم / . معنی دیگر آیه: من از شما (پدر، و قوم بت‌پرست) و از آنچه بجز خدا می‌پرستید، کناره‌گیری می‌کنم، و تنها پروردگارم را به فریاد می‌خوانم. امید است که دعای من در پیشگاه پروردگارم بی‌پاسخ نماند.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
تفسیر
- آيات ۴۱ - ۵۰ سوره مريم
- معناى ((صديق (( و ((نبى (( كه ابراهيم (عليه السلام ) به آن دو وصف شده (انه كانصديقا نبيا)
- احتجاج ابراهيم (عليه السلام ) با ((آزر(( و رد وابطال بت پرستى او از دو جهت
- تقرير و توضيح بيانى كه آن حضرت (عليه السلام ) در نهى ((آزر(( از اطاعت شيطان به كار برد
- پدر ابراهيم آنحضرت را به بدترين كشتن ها تهديد مى كند
- جواب نرم ابراهيم (عليه السلام ) در برابر انكار و تهديد ((آرز(( و وعده استغفار بهاو دادن
- وجه طلب مغفرت ابراهيم براى پدرش با اينكه پدرش مشرك بوده است !
- وجوهى كه در باره استغفار ابراهيم (عليه السلام ) براى ((آرز(( با اينكه مشرك بوده گفته شده است
نکات آیه
۱- ابراهیم(ع)، زندگى در میان هم کیشان آزر را هم سان زندگى در خانه او، مانعى در راه خداپرستى خویش دیده و از همه آنها کناره گیرى کرد. (و أعتزلکم و ما تدعون من دون اللّه)
۲- حضرت ابراهیم(ع) در پاسخ به تهدیدهاى آزر، تصمیم خود را بر دورى گزیدن از بت پرستان و بت ها، اعلام کرد. (و أعتزلکم و ما تدعون من دون اللّه)
۳- اطاعت از پدر در صورت مخالفت فرمان او با توحید و یکتاپرستى جایز نیست. * (لئن لم تنته لأرجمنّک ... و أعتزلکم و ما تدعون) آزر در جمله «لئن لم تنته» صریحاً ابراهیم(ع) را از یکتاپرستى و مبارزه با شرک برحذر داشته و نهى کرده است، ولى ابراهیم(ع) در عین نهى او راه خود را ادامه داده و از تبعیت پدر در شرک سرباز زده است. لازم به ذکر است این برداشت مبتنى برآن است که آزر پدر ابراهیم(ع) باشد.
۴- مردم شهر و دیار آزر، هم کیش او بوده و بت ها و اشیایى جز خداوند را مى پرستیدند و به درگاه آنها دعا مى کردند. (و أعتزلکم و ما تدعون من دون اللّه)
۵- ابراهیم(ع)، هجرت از محیط شرک و بت پرستى را جهت حراست از عقیده توحیدى خود و عبادت پروردگار یگانه برگزید. (و أعتزلکم و ما تدعون من دون اللّه و أدعوا ربّى) از جمله معانى «دعاء» عبادت است. دراین آیه نیز «أدعوا» به قرینه «لِمَ تعبد» در آیات قبل مى تواند به معناى «عبادت مى کنم» باشد. براین مبنا ابراهیم، هجرت خود را براى میسرشدن عبادت خداوند دانسته است.
۶- هجرت از محیط شرک، در صورت بى تأثیر بودن تبلیغ، بر ماندن در آن جا ترجیح دارد. (و أعتزلکم و ما تدعون من دون اللّه) حضرت ابراهیم پس از آن که سرسختى و لجاجت آزر را مشاهده نمود، چند راه در پیش داشت ۱- ماندن در محیط شرک و اختفاى عقیده و دست برداشتن از مبارزه ۲- مبارزه با بت پرستى و گرفتار شدن به رجم ۳- بیرون رفتن از محیط شرک. حضرت از این سه راه، راه سوم را برگزیده است که نشان ترجیح آن در شرایط خاص خود است.
۷- ثبات قدم و پایدارى حضرت ابراهیم(ع) در راه توحید (و أعتزلکم ... و أدعوا ربّى) تصمیم ابراهیم(ع) بر هجرت، براى رفع موانع یکتاپرستى، حاکى از پایدارى او بر توحید است.
۸- لزوم هجرت از محیطى که نتوان در آن، خداى یگانه را عبادت کرد. (و أعتزلکم و ما تدعون ... و أدعوا ربّى)
۹- ابراهیم(ع) در هجرت منفردانه خود از جامعه مشرک، تنها متکى بر خداوند و یارى او بود. (و أدعوا ربّى عسى ألاّ أکون بدعاء ربّى شقیًّا)
۱۰- ابراهیم(ع)، دعا به درگاه خداوند را انگیزه خود از ترک دیار بت پرستان اعلام کرد. (و أعتزلکم ... و أدعوا ربّى) دعا در فعل هاى «تدعون» و «أدعوا» ممکن است به معناى عبادت باشد و مى تواند به معناى استغاثه و درخواست نیاز باشد. برداشت یاد شده بر اساس دومین معنا است.
۱۱- دعا، حتى براى پیامبران، امرى سازنده و مؤثر است. (و أعتزلکم ... و أدعوا ربّى)
۱۲- ابراهیم(ع)، خداوند را مربى و پرورش دهنده خود مى دانست و به ربوبیت او دل بسته بود. (سأستغفر لک ربّى ... و أدعوا ربّى عسى ألاّ أکون بدعاء ربّى شقیًّا) تکرار «ربّى» در کلام حضرت ابراهیم، گویاى نکته یاد شده است.
۱۳- ربوبیت الهى، مقتضى اجابت دعاهاى بندگان است. (و أدعوا ربّى ... بدعاء ربّى)
۱۴- توجه به ربوبیت الهى و نام مقدس «ربّ» از آداب دعا است. (و أدعوا ربّى ... بدعاء ربّى)
۱۵- ابراهیم(ع)، به مستجاب شدن دعاهایش به درگاه خداوند امیدوار بود. (عسى ألاّ أکون بدعاء ربّى شقیًّا) «شقاء» نقطه مقابل سعادت است و به معناى سختى و زحمت نیز مى آید و «باء» در «بدعاء ربّى» سببیه است. ابراهیم با جمله «عسى ...» اظهار امیدوارى کرد که دعاى او رد نشود بلکه اجابت شده و اسباب سعادت مندیش را فراهم سازد و در حل مشکلات او را یارى دهد.
۱۶- ابراهیم(ع)، در آستانه هجرت خود از دیار بت پرستان، به رفع سختى ها و کسب سعادت خود امیدوار بود و دعا به درگاه خداوند را عامل آن مى دانست. (عسى ألاّ أکون بدعاء ربّى شقیًّا)
۱۷- مؤمنان، باید به اجابت دعاى خویش از سوى خداوند امیدوار باشند. (عسى ألاّ أکون بدعاء ربّى شقیًّا)
۱۸- کسانى که بت و هر چیزى غیر خدا را عبادت مى کنند، خود را بى نتیجه به رنج و زحمت انداخته اند. (عسى ألاّ أکون بدعاء ربّى شقیًّا) از جمله معانى «شقا» سختى و زحمت است. جمله «عسى ...» که نقل گفته حضرت ابراهیم به آزر و دیگر بت پرستان است، دربردارنده تعریضى به آنان است; یعنى من امیدوارم که با عبادت پروردگارم شقى نباشم، ولى شما با پرستش موجودات فاقد شعور، خود را به زحمت بى نتیجه انداخته و در زمره شقاوت مندان خواهید بود.
۱۹- سعادت، درگرو پرستش خداوند یگانه است. (و أدعوا ربّى عسى ألاّ أکون بدعاء ربّى شقیًّا) ابراهیم(ع)، رهایى از شقاوت را در گرو عبادت خداوند مى دانست; بنابراین تحصیل سعادت، با عبادت خداى یگانه میسر است.
۲۰- دعا، مانع شقاوت و بدبختى انسان است. (عسى ألاّ أکون بدعاء ربّى شقیًّا)
روایات و احادیث
۲۱- «قال رسول اللّه (ص): رحم اللّه عبداً طلب من اللّه - عزّوجلّ- حاجة فألحّ فى الدعاء استجیب له أو لم یستجب (له) و تلا هذه الأیة: «و أدعوا ربّى عسى ألاّ أکون بدعاء ربّى شقیّاً»...; رسول خدا(ص) فرمود: رحمت خداوند بر بنده اى که از خداى - عزّوجلّ- چیزى بخواهد و بر خواسته خود پافشارى کند، خواه دعاى او مستجاب شود و خواه مستجاب نگردد. سپس پیامبر(ص) این آیه را که نقل کلام ابراهیم(ع) است تلاوت کرد «و أدعوا ربّى عسى ألاّ أکون بدعاء ربّى شقیّاً»...».[۱]
موضوعات مرتبط
- آزر: بت پرستى آزر ۴; تهدیدهاى آزر ۲
- ابراهیم(ع): اجابت دعاى ابراهیم(ع) ۱۵; استقامت ابراهیم(ع) ۷; امیدوارى ابراهیم(ع) ۱۵، ۱۶; بینش ابراهیم(ع) ۱; تبرى ابراهیم(ع) ۱; توحید ابراهیم(ع) ۷; توحید عبادى ابراهیم(ع) ۵; توکل ابراهیم(ع) ۹; دعاى ابراهیم(ع) ۱۰، ۱۶، ۲۱; رفع مشکلات ابراهیم(ع) ۱۶; سعادت ابراهیم(ع) ۱۶; عقیده ابراهیم(ع) ۱۲; فلسفه تبرى ابراهیم(ع) ۲; فلسفه هجرت ابراهیم(ع) ۵، ۱۰; قصه ابراهیم(ع) ۱، ۲، ۵; مربى ابراهیم(ع) ۱۲; هجرت ابراهیم(ع) ۹
- احکام ۳:
- اطاعت: احکام اطاعت ۳; اطاعت ممنوع ۳; محدوده اطاعت از پدر ۳
- امیدوارى: امیدوارى به اجابت دعا ۱۷; امیدوارى به سعادت ۱۶
- انبیا: دعایانبیا ۱۱
- بت پرستان: رنجهاى بت پرستان ۱۸
- بت پرستى: بت پرستى در دوران ابراهیم(ع) ۴; پوچى بت پرستى ۱۸; تاریخ بت پرستى ۴
- بتها: درخواست از بتها ۴
- تبرى: تبرى از بت پرستان ۱، ۲; تبرى از مشرکان ۱
- تبلیغ: آثار بى تأثیرى تبلیغ ۶
- توحید: آثار توحید عبادى ۱۹; استقامت در توحید ۷; اهمیت توحید۳; موانع توحید ۱
- توکل: توکل بر خدا ۹
- خدا: آثار ربوبیت خدا ۱۳; امدادهاى خدا ۹
- دعا: آثار دعا ۱۱، ۱۶، ۲۰; آداب دعا ۱۴، ۲۱; اصرار در دعا ۲۱; عوامل اجابت دعا ۱۳
- ذکر: ذکر ربوبیت خدا ۱۴
- سعادت: عوامل سعادت ۱۹
- شقاوت: موانع شقاوت ۲۰
- عبادت: پوچى عبادت غیرخدا ۸
- عقیده: عقیده به ربوبیت خدا ۱۲; محافظت از عقیده ۵
- مؤمنان: امیدوارى مؤمنان ۱۷
- مشرکان: زندگى با مشرکان ۱
- هجرت: اهمیت هجرت ۸; شرایط هجرت ۶; هجرت از جامعه مشرک ۵، ۶، ۸، ۹، ۱۶
منابع
- ↑ کافى، ج ۲، ص ۴۷۵، ح ۶; نورالثقلین، ج ۳، ص ۳۳۹- ، ح ۸۶.
