النحل ١٢٥
ترجمه
| النحل ١٢٤ | آیه ١٢٥ | النحل ١٢٦ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«الْحِکْمَةِ»: سخنان استوار و بجا. «الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ»: اندرز نیکو و زیبائی که دلچسب و گیرا و قانع‌کننده بوده و در آن ترهیب و تشویق و بیم و امید باشد. «جَادِلْهُمْ»: با مردمان مناظره و مباحثه و گفت و شنود کن. «بِالَّتِی»: به طریقه و شیوه‌ای که. واژه (أَلَّتِی) صفت موصوف محذوفی چون (الطَّریقَة، الْمُجَادِلَةِ) است.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
إِنَّکَ لاَ تَهْدِي مَنْ أَحْبَبْتَ... (۳) وَ لاَ تُجَادِلُوا أَهْلَ الْکِتَابِ... (۳) فَقُولاَ لَهُ قَوْلاً لَيِّناً... (۰) وَ لاَ تُجَادِلُوا أَهْلَ الْکِتَابِ... (۲)
تفسیر
- آيات ۱۱۲ - ۱۲۸،سوره نحل
- مثلى متضمن هشدار نسبت به كفران نعمت و زنهار از عذاب مترتب بر آن
- نكاتى كه از آيه : ((فكلوا مما رزقكم الله حلالا طيبا)) استفاده مى شود
- نهى از بدعت در دين در اين آيه
- تحريم طيبات براى بنى اسرائيل ناشى از ظلم خودشان و عقوبت خدا در برابر عصيانآنان بوده است
- در مغفرت و رحمت الهى بسوى همگان باز است
- بيان مراد از اينكه ابرهيم (ع ) يك امت بود
- ذكر اوصاف ابراهيم (ع ) كه آثار تدين به دين خنيف او است
- معناى آيه ((انما جعل السبت على الذين اختلفوا فيه ...)) و مقصود از اختلاف يهود در سبت
- وجوهى كه مفسرين درباره اختلاف مذكور در آيه گفته اند
- معناى ((حكمت ))، ((موعظه )) و ((مجادله ))
- مراد از موعظه حسنه و جدال احسن در آيه : ((ادع الىسبيل ربك بالحكمة و الموعظة الحسنة وجادلهم بالتى هى احسن ))
- وجه ترتيب در ذكر حكمت و موعظه و جدال در آيه و بيان ضعف سخن بعضى مفسرين دربارهآن
- فضيلت صبر بر آزار مشركين و امر به پيامبر(ص ) به اينكه صبر كند و خدا به اوصبر داده است
- (روايت در ذيل آيات : ((ضرب الله مثلا...))، ((ان ابراهيم كان امة ...))، ((ادعو الىسبيل ربك )) و ((ان عاقبتم فعاقبوا بمثل ما عوقبتم ...))
نکات آیه
۱- پیامبر(ص) مأمور دعوت مردم به راه پروردگار در پرتو حکمت (برهانهاى عقلى و علمى) و موعظه نیک (ادع إلى سبیل ربّک بالحکمة و الموعظة الحسنة) «حکمت» به معناى دستیابى به حق در پرتو علم و عقل است (مفردات راغب). بنابراین «بالحکمة»; یعنى، به وسیله براهین عقلى و علمى به حق رسیدن.
۲- رشد و کمال پیامبر(ص) در پرتو ربوبیت الهى، مقتضى دعوت دیگران به راه خداست. (ادع إلى سبیل ربّک) واژه «ربّ» - که در لغت به معناى تربیت است (مفردات راغب) - مى تواند اشاره به این جهت داشته باشد که: بهره ورى پیامبر(ص) از ربوبیت خدا، مقتضى آن است که آن حضرت دیگران را نیز از ربوبیت خدا بهره مند سازد.
۳- تبلیغ دین و دعوت دیگران به راه خدا، تکلیفى الهى بر همگان (ادع إلى سبیل ربّک) برداشت فوق، با الغاى خصوصیت از مخاطب اصلى آیه; یعنى، پیامبراکرم(ص) است.
۴- لزوم به کارگیرى روشهاى مختلف تبلیغى، متناسب با مخاطبها در دعوت به دین (ادع إلى سبیل ربّک بالحکمة و الموعظة الحسنة و جدلهم) ذکر «حکمت»، «موعظه» و «جدال به احسن» به عنوان سرّ ابزار دعوت به راه خدا مى تواند بیانگر برداشت فوق باشد.
۵- جمود بر روش واحد تبلیغى، فاقد کارآیى لازم در هدایت همگان (ادع إلى سبیل ربّک بالحکمة و الموعظة الحسنة و جدلهم) فرمان الهى به استفاده از روشهاى گوناگون (برهان، موعظه و جدال احسن) نشانگر عدم کفایت یک روش است.
۶- آشنایى با حکمت، موعظه و برترین روشهاى جدلى، نیاز ضرورى مبلغان دین (ادع إلى سبیل ربّک بالحکمة و الموعظة الحسنة و جدلهم بالتى هى أحسن) امر الهى به تبلیغ دین از طریق حکمت، موعظه و جدل برتر نشانگر این معناست که فاقدان این ابزار، از کارآیى لازم و شایسته در امر تبلیغ برخوردار نیستند.
۷- پیامبر(ص)، مأمور به مجادله و مناظره با کافران و مشرکان با بهترین نوع و روش (و جدلهم بالتى هى أحسن)
۸- حکمت (دلایل عقلى و علمى)، اساسى ترین و ارزشمندترین وسیله تبلیغ دین * (ادع إلى سبیل ربّک بالحکمة و الموعظة الحسنة و جدلهم) برداشت فوق، بدان احتمال است که تقدم «حکمة» بر «موعظة» و «جدل»، معلول اهمیت و ارزش برتر آن باشد. به علاوه مطلق آمدن «حکمت» و مقید شدن «موعظه» به «حسنة» و «جدل» به «أحسن»، مى تواند مؤید برداشت فوق باشد.
۹- انسان براى گرایش به راه خدا، نیازمند موعظه نیک در کنار دلایل متقن عقلى (ادع إلى سبیل ربّک بالحکمة و الموعظة الحسنة) برداشت فوق، با توجه به این نکته است که «الموعظة» عطف بر «بالحکمة» است و با یک سیاق ذکر شده، در حالى که «و جادلهم» با بیان دیگر و امرى مجزّا آمده است.
۱۰- لزوم توجه به جنبه هاى عقلى، برهانى، عاطفى و احساسى انسان در امر تبلیغ دین (ادع إلى سبیل ربّک بالحکمة و الموعظة الحسنة) برداشت فوق، با توجه به معناى لغوى «حکمت» و «موعظة» است: حکمت; یعنى، دستیابى به حق در پرتو علم و عقل و موعظة; یعنى، تذکر به خیر آن گونه که باعث رقّت قلب شود (مفردات راغب).
۱۱- راه خدا و اسلام، سازگار با عقل، علم و عواطف انسانى (ادع إلى سبیل ربّک بالحکمة و الموعظة الحسنة)
۱۲- رعایت روش نیک و مؤثر، از شرایط وعظ و خطابه (ادع ... و الموعظة الحسنة)
۱۳- لزوم به کارگیرى برترین و مؤثرترین روشها، در جدل (مباحثه و مناظره) براى بیان مسائل دینى و احیاى حقایق الهى (ادع إلى سبیل ربّک ... و جدلهم بالتى هى أحسن)
۱۴- حرکت فرهنگى، زیربناى تبلیغ دین و گسترش اسلام (ادع إلى سبیل ربّک بالحکمة و الموعظة الحسنة و جدلهم بالتى هى أحسن) دعوت به راه خدا (دین) از راه حکمت، موعظه، جدال و مناظره خوب کارى است فرهنگى و چون این آیه در مکه نازل شده بود و هنوز فرمان جنگ و مبارزه سیاسى و نظامى صادر نشده بود، مى تواند گویاى برداشت فوق باشد.
۱۵- بهره گیرى از حکمت، موعظه نیکو و جدل بهترین در تبلیغ دین، روشى ابراهیمى است. (اتّبع ملّة إبرهیم ... ادع إلى سبیل ربّک بالحکمة و الموعظة الحسنة و جدلهم بالتى هى أحسن)
۱۶- کاربرد روشهاى مختلف تبلیغى، مایه اتمام حجت است نه عامل هدایت حتمى همگان. (ادع ... إن ربّک هو أعلم بمن ضلّ عن سبیله و هو أعلم بالمهتدین) جمله «إن ربّک ... بالمهتدین» مى رساند که انسانها دو گروهند: گمراهان و هدایت شدگان. بنابراین فرمان «ادع ...» براى اتمام حجت است نه براى هدایت همه مردم.
۱۷- برخى از مردم، على رغم کاربرد تمامى روشهاى مناسب تبلیغى، هدایت نمى شوند، هر چند هادى و مبلغ پیامبر باشد. (ادع إلى سبیل ربّک بالحکمة ... إن ربّک هو أعلم بمن ضلّ عن سبیله و هو أعلم بالمهتدین)
۱۸- خداوند، نسبت به گمراهان و هدایت یافتگان، برترین آگاهى را دارد. (إن ربّک هو أعلم بمن ضلّ عن سبیله و هو أعلم بالمهتدین)
روایات و احادیث
۱۹- «عن أبى عبدالله(ع) قال: و الله نحن السبیل الذى أمرکم الله باتّباعه، قوله «و جادلهم بالتى هى أحسن» یعنى بالقرآن;[۱] از امام صادق(ع) روایت شده است که فرمود: به خدا سوگند! آن راهى که خدا شما را به پیروى از آن امر فرموده ما هستیم و مقصود از سخن خدا «و جادلهم بالتى هى أحسن» قرآن است».
موضوعات مرتبط
- ابراهیم(ع): روش تبلیغ ابراهیم(ع) ۱۵
- اتمام حجت: عوامل اتمام حجت ۱۶
- اسلام: ارکان گسترش اسلام ۱۴; ویژگیهاى اسلام ۱۱; هماهنگى اسلام با عقل ۱۱; هماهنگى اسلام با علم ۱۱; هماهنگى اسلام با عواطف ۱۱
- اطاعت: اطاعت از ائمه(ع) ۱۹
- انسان: نیازهاى معنوى انسان ۹
- برهان: اهمیت برهان عقلى ۹
- تبلیغ: آثار بکارگیرى روشهاى تبلیغى ۱۶; آسیب شناسى تبلیغ ۵; ابزار تبلیغ ۸; ارکان تبلیغ ۱۴; انعطاف پذیرى در تبلیغ ۵; برهان در تبلیغ ۱۰; تناسب تبلیغ با مخاطبان ۴; حکمت در تبلیغ ۶، ۸، ۱۵; روش تبلیغ ۴، ۵، ۶، ۱۰; عواطف در تبلیغ ۱۰; مجادله احسن در تبلیغ ۶، ۱۵; موانع تأثیر تبلیغ ۵; موعظه در تبلیغ ۶، ۱۵
- تکلیف: تکلیف همگانى ۳
- حقایق: روش تبیین حقایق ۱۳
- حکمت: ارزش حکمت ۸; استفاده از حکمت ۱۵
- خدا: آثار ربوبیت خدا ۲; علم خدا ۱۸
- دعوت: برهان در دعوت ۱، ۹; حکمت در دعوت ۱; روش دعوت ۱، ۲; موعظه در دعوت ۱، ۹
- دین: تبلیغ دین ۳; روش تبیین دین ۱۳
- سبیل الله: دعوت به سبیل الله ۱، ۲، ۳، ۹; مراد از سبیل الله ۱۹; ویژگیهاى سبیل الله ۱۱; هماهنگى سبیل الله با عقل ۱۱; هماهنگى سبیل الله با علم ۱۱
- فرهنگ: اهمیت فرهنگ ۱۴
- قرآن: مجادله با قرآن ۱۹
- کافران: مجادله با کافران ۷
- گرایشها: زمینه گرایش به سبیل الله ۹
- گمراهان: علم به گمراهان ۱۸
- مبلغان: مسؤولیت مبلغان ۶; نقش مبلغان ۱۷
- مجادله: روش مجادله ۱۳; مجادله احسن ۷، ۱۳، ۱۵، ۱۹
- محمد(ص): آثار تکامل محمد(ص) ۲; دعوتهاى محمد(ص) ۲; مجادله محمد(ص) ۷; مسؤولیت محمد(ص) ۱، ۷
- مشرکان: مجادله با مشرکان ۷
- موعظه: استفاده از موعظه ۱۵; روش شناسى در موعظه ۱۲; شرایط موعظه ۱۲
- مهتدین: علم به مهتدین ۱۸
- نیازها: نیاز به موعظه ۹
- هدایت: محرومان از هدایت ۱۷
منابع
- ↑ کافى، ج ۵، ص ۱۳، ح ۱; نورالثقلین، ج ۳، ص ۹۵- ، ح ۲۶۵.
