تفسیر:المیزان جلد۱۲ بخش۱۰: تفاوت میان نسخه‌ها

در اين جا، نكته اى است كه تذكرش لازم است و آن، اين است: معنايى كه ما براى انتقام به خداى تعالى منسوب كرديم، معنايى است كه بر مسلك مجازات و ثواب و عقاب تمام مى شود؛ و اما اگر زندگى آخرت را نتيجه اعمال دنيا بدانيم، برگشت معناى انتقام الهى به تجسّم صورت هاى زشت و ناراحت كننده از ملكات زشتى است كه در دنيا، در اثر تكرار گناهان، در آدمى پديد آمده است.  

ساده تر اين كه:  

 

عقاب و همچنين ثواب هاى آخرت، بنابر نظريه دوم عبارت مى شود از: همان ملكات فاضله و يا ملكات زشتى كه در اثر تكرار نيكى ها و بدى ها در نفس آدمى صورت مى بندد. همين صورت ها در آخرت، شكل عذاب و ثواب به خود مى گيرد، (و همين معنا، عبارت مى شود از انتقام الهى)، و ما در جلد اول اين كتاب، در ذيل آيه: «إنّ الله لا يَستَحيى أن يَضرِبَ مَثَلاً ما...»، پيرامون «جزاى اعمال»، راجع به اين مطلب بحث كرديم.

ظرف «يَوم» متعلق است به كلمه «ذُو انتقام»، يعنى در آن روز داراى انتقام است. و اگر انتقام خداى تعالى را به روز قيامت اختصاص داده، با اين كه خداى تعالى هميشه داراى انتقام است، بدين جهت است كه انتقام آن روز خدا، عالى ترين جلوه هاى انتقام را دارد، همچنان كه اگر در جمله: «بُرُزِوا لله الوَاحِدِ القَهّار» و در آيه: «وَ الأمرُ يَومَئذٍ لله»، و آيه: «مَا لَكُم مِنَ الله مِن عَاصِمٍ» ظهور براى خدا، و مالكيت خدا، و نداشتن پناهى جز خدا، و چيزهاى ديگرى را در آيات ديگر به روز قيامت اختصاص داده، به همين مناسبت بوده است، و مكرر و در موارد مختلفى اين معنا را خاطرنشان ساخته ايم.