تفسیر:المیزان جلد۱۹ بخش۷: تفاوت میان نسخه‌ها

وَ لَقَدْ جَاءَهُم مِّنَ الاَنبَاءِ مَا فِيهِ مُزْدَجَرٌ

كلمه «'''مزدجر'''» مصدر ميمى و به معناى پند گيرى است ، و جمله «'''من الانباء'''» بيان همان چيزى است كه در آن عبرت و پند گيرى و مزدجر است ، و مراد از آن «'''انباء'''»، اخبار امتهاى گذشته اى است كه هلاك شدند، و يا مقصود اخبار روز قيامت است ، و هر دو وجه را احتمال داده اند، و از ظاهر اين آيت را با بيان خبرهاى روز قيامت و سپس با خبرهاى عده اى از امت هلاك شده تعقيب كرده ، بر مى آيد كه مراد از اخبارى كه در آن عبرت و مزد جر هست ، همه اخبار مذكور است .

«'''حكمت '''» به معناى كلمه حقى است كه از آن بهره بردارى شود، و كلمه «'''بالغه '''» از ماده بلوغ است كه به معناى رسيدن هر رونده اى است به آخرين حد مسافت ، ولى به طور كنايه در تماميت و كمال هر چيزى هم استعمال مى شود، پس «'''حكمت بالغه '''» آن حكمتى است كه كامل باشد، و از ناحيه خودش نقصى و از جهت اثرش كمبودى نداشته باشد.

و حرف «'''فاء'''» در جمله «'''فما تغن النذر'''» فاى فصيحه است كه از حذف شدن جزئياتى خبر مى دهد، جزئياتى كه گفتار متفرع بر آنها است ، و كلمه نذر جمع نذير و نذير يا به معناى منذر و بيم رسان است ، و يا به معناى انذار و بيم رساندن است ، و هر دو معنا صحيح است ، هر چند معناى اول به فهم نزديك تر است .

و معناى آيه اين است كه : اين قرآن و يا آنچه به سوى آن دعوت مى كند، حكمتى است بالغ ، ولى آن را تكذيب كرده دنبال هواهاى نفسانى خود را گرفتند، و در نتيجه منذرين و يا انذارها سودى به حالشان نبخشيد.

فَتَوَلَّ عَنْهُمْ يَوْمَ يَدْعُ الدَّاع إِلى شىْءٍ نُّكرٍ

كلمه «'''تولى '''» كه مصدر فعل «'''تول '''» است به معناى اعراض ‍ است ، و حرف فاء كه بر سرش در آمده فاى تفريع است ، مى فهماند جمله فرع و نتيجه مطالب قبلى است كه حال كفار را توصيف مى كرد،

و مى فرمايد: وقتى مكذبين به تو، پيرو هواهاى نفسانى باشند، و در نتيجه انذارها سودى به حالشان ندهد و عبرت ها و مواعظ به خرجشان نرود، تو هم از ايشان روى بگردان و اصرارى بر دعوتشان مورز.

راغب مى گويد: انكار، ضد عرفان است ، و براى اظهار اين كه من فلانى را نمى شناسم ، هم گفته مى شود: «'''انكرت فلانا'''»، و هم گفته مى شود: «'''نكرت فلانا'''»، و اصل معناى اين كلمه اين است كه چيزى وارد بر قلب شود كه قلب تصورش را نكرده باشد، و اين خود نوعى جهل است ، و در قرآن كريم آمده : «'''فلما راى ايديهم لا تصل اليه نكرهم - وقتى ديد دستشان به غذا نمى رسد ناشناس تشخيصشان داد'''». و نيز مى گويد: كلمه «'''نكر'''» هم به معناى زيركى است و هم به معناى امرى دشوار است ، كه اذهان آن را نمى شناسد.

گفتار در بيان حال مكذبين در برابر حكمت بالغه اى كه به ايشان القاء مى شود، و مواعظى كه به عنوان انذار گوشزدشان مى گردد در جمله «'''فتول عنهم '''» تمام مى شود، و از جمله «'''يوم يدع الداع '''» مجددا به قسمتى ديگر از آن مواعظى كه قبلا داشت پرداخته حال و وضع مكذبين در قيامت و حال و روز امت هاى مكذب گذشته را در لحن عتاب و توبيخ شديد ذكر مى كند، در لحنى كه دل ها را براى تنبه تكان مى دهد، و ديگر عذرى براى اعراض اعراض كنندگان باقى نمى گذارد.

پس بنابر اين جمله «'''يوم يدع الداع ...'''» كلامى است جداى از ما قبل خود، كلامى است كه مى خواهد دوباره آن مواعظى را كه قبلا ذكر كرده بود در مقام جواب از سوالى تقديرى از سر گيرد، گويا بعد از آنكه فرمود: «'''فتول عنهم '''» شخصى پرسيده : خوب وقتى پيامبر از ايشان روى بگردانيد مال كار آنان چه بود؟ فرمود: «'''يوم يدع ...'''»، يعنى حال عاقبت دنيايشان را كه گفتيم كه همان حال امثال آنان از قوم نوح و عاد و ثمود و ديگران بود، چون اينها بهتر از آنها نيستند، و اما حال آخرتشان در روزى كه دعوت كننده دعوت مى كند...

و بنابر اين ظرف در جمله «'''يوم يدع '''» متعلق است به جمله اى كه به زودى مى آيد، و مى فرمايد: «'''يخرجون '''» و معنايش اين است كه : روزى كه دعوت كننده به چيزى نديده و نشناخته دعوت مى كند، همه از قبرها خارج مى شوند... و ممكن هم هست متعلق به جمله اى تقديرى باشد، و تقدير كلام «'''اذكر يوم يدع الداعى - بياد آر روزى را كه دعوت كننده دعوت مى كند'''» و حاصل كلام اين باشد كه بياد آر آن روز را و حال ايشان را در آن داد.

و اين آيه در معناى آيه شريفه «'''هل ينظرون الا الساعه ان تاتيهم '''» و آيه شريفه «'''فهل ينتظرون الا مث ل ايام الذين خلوا من قبلهم '''» مى باشد.

در اين آيه شريفه نام دعوت كننده را نبرده كه كيست ، چيزى كه هست در جاى ديگر اين دعوت را به خود نسبت داده و فرموده : «'''يوم يدعوكم فتستجيبون بحمده '''».

و اگر از ميان همه خبرهاى مربوط به قيامت مساءله دعوت براى خروج از قبرها و حضور براى فصل قضا و خروجشان از قبر در حال خشوع و سرعت گرفتنشان به سوى داعى را يادآور شده ، براى اين بود كه اين دعوت مقابل دعوت آنان در دنيا قرار گيرد، كه ايشان را به سوى ايمان به آيات دعوت مى كرد و ايشان اعراض نموده مى گفتند: اينها همه سحرهايى است مستمر.

و معناى آيه اين است كه : به ياد آر روزى را كه دعوت كننده ايشان را امرى بس دشوار دعوت مى كند، و آن امر دشوار همان داورى و پاداش و كيفر است .