النساء ٤
| کپی متن آیه |
|---|
| وَ آتُوا النِّسَاءَ صَدُقَاتِهِنَ نِحْلَةً فَإِنْ طِبْنَ لَکُمْ عَنْ شَيْ‌ءٍ مِنْهُ نَفْساً فَکُلُوهُ هَنِيئاً مَرِيئاً |
ترجمه
| النساء ٣ | آیه ٤ | النساء ٥ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«صَدُقَات»: جمع صَدُقة، مهریّه‌ها. «نِحْلَةً»: فریضه. عطیّه بلاعوض. حال (صَدُقات) است. این واژه به معنی تدیّن و دینداری نیز آمده است. در این صورت مفعولٌ‌له است. «نَفْساً»: تمییز است. «هَنِیئاً»: گوارا و خوشایند. «مَرِیئاً»: خوشمزه و خوش هضم. (هَنِیئاً مَرِیئاً): هر دو حال ضمیر (هُ) در فعل (کُلُوهُ) بوده و مرجع (هُ) «صَدُقَات» است. به صورت مذکّرآمدن ضمیر به سبب برگشت به «شیءمذکور» یا «ذلک» است که جایگزین صدقات است (نگا: قاسمی، التحریر و التنویر).
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
نزول
محل نزول:
این آیه همچون دیگر آیات سوره نساء در مدینه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نازل گردیده است. [۱]
شأن نزول:[۲]
«شیخ طوسى» گوید: ابوصالح گويد: اين آيه خطاب به اولياء است زيرا وقتى كه زنان را شوهر ميدادند مهر و كابين آنها را خود تصرف مي‌نمودند و به آنها نميدادند و اين آيه به همين منظور نازل گرديد، چنان كه ابوالجارود هم آن را از امام باقر|امام محمدباقر عليه‌السلام روايت نموده است و درباره اين قسمت از آيه «فان طبن لكم».
عكرمة و ابراهيم و علقمه و قتادة و ابن عباس و ابن جريج و ابن زيد گويند: مورد خطاب آيه شوهران هستند زيرا برخى از زنان اگر مهر و كابين را از شوهران مى گرفتند و مي‌خواستند. مقدارى از آن را به شوهران خويش ببخشند، زشت و گناه مى شمردند سپس اين آية نازل گرديد و چنين بخششى را در مهر از طرف زنان مباح شمرد.[۳]
تفسیر
تفسیر نور (محسن قرائتی)
وَ آتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَةً فَإِنْ طِبْنَ لَكُمْ عَنْ شَيْ‌ءٍ مِنْهُ نَفْساً فَكُلُوهُ هَنِيئاً مَرِيئاً «4»
و مهر وكابين زنان را به صورت هديه و با رغبت بدهيد و اگر با ميل و رغبت خويش چيزى از آن را به شما بخشيدند، آنرا حلال وگوارا مصرف كنيد.
نکته ها
كلمه‌ى «نِحْلَةً» به گفته‌ى راغب اصفهانى، از «نحل» به معناى زنبور عسل است. چون زنبور عسل به مردم عسل مى‌بخشد و توقّعى هم ندارد، به هديه هم «نِحْلَةً» گفته مى‌شود.
البتّه بعضى مفسّران «نحلة» را به معناى «دَين» گرفته‌اند. يعنى مهريّه، دَين و بدهى قطعى مرد است.
در حديث آمده است: بهترين اموال خويش را براى سه مصرف قرار دهيد: 1. مهريّه.
2. حج. 3. كفن. اگر بهترين اموال را صرف مهريّه كنيد، فرزندان شما صالح مى‌شوند. «1»
چون در جاهليّت و بعضى اقوام، مهريه زن را پدر يا بستگان مى‌گرفتند، خداوند در قرآن، ابتدا نام گيرنده را برد و فرمود: «وَ آتُوا النِّساءَ» مهريه را به خود زن بدهيد و نفرمود: «و اتوا صدقات النساء» مهريه زنان را بپردازيد، تا گيرنده هر كه بتواند باشد.
پیام ها
1- پرداخت مهريّه به زن حقّ او و الزامى است. وَ آتُوا النِّساءَ ...
2- مهريّه، نرخ زن نيست، بلكه نشانه‌ى صداقت مرد در علاقه و دوستى به همسراست. «صَدُقاتِهِنَّ»
3- زن، مالك مهريه‌ى خود است و با وجود زن پدر و بستگان زن، حقّ گرفتن مهريه‌ى او را براى خود ندارند. «آتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ»
4- مهريّه، بهاى زن نيست، بلكه هديه‌ى مرد به همسرش مى‌باشد. «نِحْلَةً»
«1». تفسير اطيب‌البيان ذيل آيه.
جلد 2 - صفحه 21
5- زن، در گرفتن يا بخشيدن مهريه، آزاد و مستقل است. «فَإِنْ طِبْنَ لَكُمْ»
6- مال گوارا، مالى است كه صاحبش آنرا با طيب خاطر و رضايت ببخشد. فَإِنْ طِبْنَ ... هَنِيئاً
7- رضايت ظاهرى كافى نيست. رضايت قلبى لازم است. بخشش‌هاى اكراهى، اجبارى و يا رودربايستى اعتبار ندارد. طِبْنَ ... نَفْساً
8- مهر و هبه، از اسباب مالك شدن است. «صَدُقاتِهِنَ، فَإِنْ طِبْنَ لَكُمْ عَنْ شَيْ‌ءٍ»
9- زنان تحت تأثير عواطف همه‌ى مهر خود را نبخشند. «شَيْ‌ءٍ مِنْهُ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
وَ آتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَةً فَإِنْ طِبْنَ لَكُمْ عَنْ شَيْ‌ءٍ مِنْهُ نَفْساً فَكُلُوهُ هَنِيئاً مَرِيئاً «4»
وَ آتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَةً: و بدهيد اوليا، زنانى را كه به نكاح غير در آورديد، مهرهاى ايشان را كه از شوهران آنها گرفته‌ايد. بدون مضايقه و تعلل، در حالتى كه آن مهرها هديه و عطيه باشد براى ايشان. و اكثر برآنند كه خطاب به ازواج است، يعنى اى شوهران، بدهيد به زنان، صداقهاى ايشان را در حالتى كه آن، دينى و شريعتى است از جانب خداوند متعال كه آن را فرض نموده بر شما. يا عطيه‌اى است از خدا و تفضل او بر زنان.
صهيب روايت نموده كه پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: هر كه قرضى بگيرد به قصد آنكه آن را به صاحبش رد نكند دزد است، و هر كه زنى را نكاح كند بر مهرى، و عزم او عدم اداى آن باشد، زانى است. «1» در من لا يحضر- مروى است: عن الصّادق عليه السّلام من تزوّج امرأة و لم ينو ان يوفيها صداقها فهو عند اللّه زان. «2» يعنى: هر كه زنى را نكاح كند و قصد ننمايد وفاى صداق او را، پس او نزد خداى تعالى زانى خواهد بود.
فَإِنْ طِبْنَ لَكُمْ عَنْ شَيْ‌ءٍ مِنْهُ نَفْساً: پس اگر آن زنان به خوشى ببخشند مر شما را چيزى از مهر به طيب نفس و رضاى خاطر، فَكُلُوهُ هَنِيئاً مَرِيئاً: پس بخوريد آن را در حالتى كه خوشگوار و لذيذ و عاقبت آن محمود باشد، يعنى تخمه و هيضه و كسالتى عارض نشود، يا عقوبتى در عقب آن نباشد. در
«1» به نقل از منهج الصادقين، جلد 2، صفحه 433.
«2» من لا يحضره الفقيه، جلد 3، صفحه 252.
تفسير اثنا عشرى، ج2، ص: 353
مدارك مروى است كه از پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم تفسير «هنى‌ء» و «مرى‌ء» را پرسيدند، فرمود: هنى‌ء آنست كه در آن گناهى نيست، و مرى‌ء آنچه عاقبت آن محمود باشد. «1» عياشى روايت نموده كه مردى خدمت حضرت امير المؤمنين عليه السّلام عرض كرد: وجع بطن دارم. فرمود: زوجه دارى؟ گفت: بلى. فرمود: از او طلب هبه چيزى از مهر او نما با طيب نفس، و به آن عسل بخر و به آب باران مخلوط نموده، تناول كن تا جمع كرده باشى ميان هنى‌ء و مرى‌ء و بركت و شفا، لقوله تعالى: فَكُلُوهُ هَنِيئاً مَرِيئاً- و فِيهِ شِفاءٌ لِلنَّاسِ- و نَزَّلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً مُبارَكاً. هرگاه بركت و شفاء و هنى‌ء و مرى‌ء در تو مجتمع شوند، البته شفا يابى انشاء اللّه. چون آن مرد بدين دستور عمل نمود، شفا يافت و از آن مرض خلاص شد. «2» مروى است كه بعضى خود را متحرّج دانستند از قبول چيزى از مهر كه زوجه به طيب نفس هبه مى‌نمود، حق تعالى اين آيه نازل فرمود و رفع حرج آنها نمود.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
وَ آتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَةً فَإِنْ طِبْنَ لَكُمْ عَنْ شَيْ‌ءٍ مِنْهُ نَفْساً فَكُلُوهُ هَنِيئاً مَرِيئاً «4»
ترجمه
و بدهيد بزنان مهرهاى آنها را بخوشى پس اگر گذشتند از براى شما از چيزى از آن بطيب خاطر پس بخوريد آنرا گواراى شما و سازگار..
تفسير
صدقات مهرهاى زنان است و نحلة را قمى بهبة تفسير فرموده و بعضى بعطيه الهى و دين و فريضه الهيّه تفسير نموده‌اند و بنظر حقير معنى ظاهر آن برضا و رغبت و بدون طمع و عوض دادن است و تفسير بلازم فرموده‌اند و در فقيه از حضرت صادق (ع) نقل نموده كه كسيكه زن بگيرد و قصد نداشته باشد كه مهر او را بدهد او نزد خدا زناكار است و از امير المؤمنين (ع) نقل شده كه سزاوارترين ديون بوفا آن دينى است كه موجب حليت زن براى انسان شده است و در مجمع از حضرت باقر (ع) نقل نموده كه خطاب در اين آيه باولياء نكاح است كه معمولا زنى را كه شوهر ميدادند مهر او را خودشان ميگرفتند و باو نميدادند لذا خداوند از اين عمل نهى فرمود و خودشان فرمودند ظاهر آيه آنستكه خطاب بشوهرها است و مراد آنستكه آنچه مهر زنان است كه بايد بپردازيد بدون مطالبه و محاكمه و مخاصمه بپردازيد و در بيان اينكه مهر عطيه الهيه است فرمودند چون عقد زناشوئى قرارداديست ميان دو نفر كه از يكديگر بهره‌مند و كامياب شوند پس آنچه مرد مى‌پردازد كه مهر است عطيه الهيه است كه خداوند بزنان عطا فرموده و هنئ و مرئ دو صفتند بمعنى سهل التناول و بى‌زحمت و گلوگيرى و بعضى گفته‌اند هنئ مخصوص بچيزى است كه لذيذ باشد و مرئ مخصوص بچيزى است كه عاقبت آن خوب باشد و ضررى نرساند و از عياشى نقل شده است كه شخصى شرفياب خدمت امير المؤمنين (ع) شد عرض كرد من چندى است مبتلا بدرد دل ميباشم فرمود آيا زن دارى عرض كرد بلى فرمود از او بخواه كه از روى رضا و رغبت چيزى از مال خودش
جلد 2 صفحه 14
دارى عرض كرد بلى فرمود از او بخواه كه از روى رضا و رغبت چيزى از مال خودش بتو ببخشد پس عسل خريدارى كن و با آب باران مخلوط نما چون در قرآن خداوند باران را بمبارك توصيف فرموده و تصريح ببودن شفاء در عسل نموده و بر آنچه زنان بطيب نفس بمردان دهند نسبت گوارائى و سازگارى داده و چون هر سه جمع شوند شفاء حاصل شود انشاء اللّه تعالى و آنشخص بفرموده حضرت عمل كرد و شفا يافت.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَ آتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ نِحلَةً فَإِن طِبن‌َ لَكُم عَن شَي‌ءٍ مِنه‌ُ نَفساً فَكُلُوهُ هَنِيئاً مَرِيئاً «4»
و بدهيد بزنها صداقها و مهرهاي آنها را که براي آنها عطيه قرار داده‌ايد پس اگر آنها از روي طيب نفس بشما چيزي دادند از مهريه خود پس بخوريد براي شما گوارا و سلامت است.
صداق و مهريه در عقد نكاح لازم است اگر ذكر شد و معين گرديد که همان را واجب است بزن داد و بهتر اينست که از انقد و اطيب اموال باشد چنانچه در خبر دارد که بهترين اموال را براي سه مصرف بايد گذارد: كفن، سفر حج، مهر عيال و باعث طيب ولادت ميشود و در قرآن دارد وَ آتَيتُم إِحداهُن‌َّ قِنطاراً فَلا تَأخُذُوا مِنه‌ُ شَيئاً أَ تَأخُذُونَه‌ُ بُهتاناً وَ إِثماً مُبِيناً نساء آيه 20.
و اينکه مهر عطيه الهي است که براي نساء قرار داده، و معناي (نحلة) همين است عطيه بدون عوض و اينكه معروف است که مهر بازاء بضع است بنحو مجاز است زيرا مهر ملك طلق زوجه است و بضع ملك زوج نميشود فقط حق استمتاع دارد و استمتاع هم طرفيني است بلكه طرف زن مي‌چربد، حق مراجعه و مواقعه دارد بلي زوج حق مطالبه دارد هر موقع که مطالبه نمود زن بايد تمكين باشد لذا ميفرمايد وَ آتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ مراد صداق است که مهر باشد نه صدقه که بفقراء ميدهند
جلد 5 - صفحه 13
و امر امر وجوبي است و زوجه حق مطالبه دارد، بلي قبل الدخول نصف مستقر ميشود و بدخول تمام مهر مستقر ميگردد و زن حق دارد تا تمام مهر را نگيرد امتناع از دخول كند. (نحلة) عطيه الهي است که خداوند براي آنها قرار داده.
فَإِن طِبن‌َ لَكُم مراد بميل و رغبت اگر زن چيزي بشوهر بخشيد (عن شيئي منه) يعني از صداق و مهر براي شوهر حلال است (نفسا) که ميل نفساني داشته باشد نه از روي كره و اجبار.
فَكُلُوهُ هَنِيئاً مَرِيئاً مراد از اكل تصرف است چه خوردني باشد يا غير آن و (هنيئي) بمعني گوارا، در مجمع البحرين (الهني‌ء اللذيذ الذي لا آفة فيه و المري‌ء السهل المأمون الغائلة).
و در حديث است شخصي شرفياب شد خدمت امير المؤمنين عليه السّلام و شكايت كرد از وجع بطن حضرت دستور فرمود قدري از مهر عيال بطيب نفس او بگيرد و عسل بخرد و با آب باران ممزوج كند و بخورد.
حضرت تمسك فرمود بسه آيه از قرآن وَ نَزَّلنا مِنَ السَّماءِ ماءً مُبارَكاً سوره ق آيه 9، يَخرُج‌ُ مِن بُطُونِها شَراب‌ٌ مُختَلِف‌ٌ أَلوانُه‌ُ فِيهِ شِفاءٌ لِلنّاس‌ِ نحل آيه 69، فَإِن طِبن‌َ لَكُم عَن شَي‌ءٍ مِنه‌ُ نَفساً فَكُلُوهُ هَنِيئاً مَرِيئاً عمل نمود و شفاء يافت.
برگزیده تفسیر نمونه
نکات آیه
۱- وجوب پرداخت مهریّه زنان (و اتوا النّساء صدقاتهنّ) کلمه «صدقات» جمع «صدقه»، به معناى مهریّه است.
۲- زنان، مالک مهریه خویش هستند. (و اتوا النّساء صدقاتهنّ)
۳- استقلال مالى زن در نظام خانواده (و اتوا النّساء صدقاتهنّ)
۴- لزوم پرداخت مهریّه به خود زنان، نه به فردى دیگر (و اتوا النّساء صدقاتهنّ) از اینکه فرمود: «و اتوا النساء صدقاتهن» و نفرمود: «اتوا صدقات النساء»، معلوم مى شود که مهریّه زنان را باید به خود آنان پرداخت نه به پدر یا برادر و ... ، بر خلاف آنچه در جاهلیت مرسوم بوده است.
۵- مهریه، هدیه اى است از سوى مردان به همسران خویش (و اتوا النّساء صدقاتهنّ نحلة) کلمه «نحلة» حال است براى «صدقاتهن» و به معناى عطیّه و هبه بدون عوض است.
۶- مهریّه، دینى است براى زنان بر عهده مردان (و اتوا النّساء صدقاتهنّ نحلة) «نحلة» بنابر گفته برخى از مفسران به معناى فریضه است که در برداشت فوق از آن تعبیر به دین شده است ; زیرا فریضه مالى در حقیقت دَین است.
۷- لزوم پرداخت مهریّه، با رغبت و به دور از هر گونه منّت و چشمداشت. (و اتوا النّساء صدقاتهنّ نحلة) در برداشت فوق، کلمه «نحلة» صفت براى مفعول مطلق محذوف گرفته شده است: «اتوهنّ ایتاء نحلة». یعنى پرداخت باید به دور از چشمداشت و منّت باشد.
۸- زن مى تواند بخشى از مهریّه خویش را به همسرش ببخشد. (فان طبن لکم عن شىء منه نفساً)
۹- حرمت تصرف شوهران در مهریّه زنان، بدون جلب رضایت کامل آنان (و اتوا النّساء ... فان طبن لکم عن شىء منه نفساً فکلوه) از مفهوم جمله «فان طبن لکم ... » (اگر رضایت داشتند از مهریّه بخورید و در آن تصرف کنید)، حرمت تصرف بدون رضایت به دست مى آید.
۱۰- تعیین مهریّه در عقد ازدواج، از اسباب ملکیت (و اتوا النّساء صدقاتهنّ)
۱۱- هبه، از وسایل ملکیت (فان طبن لکم ... فکلوه) «کلوه»، کنایه از استیلاى کامل است و آن ملکیّت مى باشد.
۱۲- رضایت مالک، شرط جواز تصرف دیگران در اموال وى (فان طبن لکم عن شىء منه نفساً فکلوه هنیئاً مریئاً)
۱۳- مالى که زن از مهریّه خویش به شوهر مى بخشد، براى او حلال و گواراست. (فان طبن لکم عن شىء منه نفساً فکلوه هنیئاً مریئاً)
۱۴- توصیه خداوند به زنان بر عدم بخشش تمامى مهریه خویش به همسران خود (فان طبن لکم عن شىء منه نفساً فکلوه) با توجّه به «من» تبعیضیه، به نظر مى رسد مطرح ساختن بخشش برخى از مهریه و تصریح به آن، اشاره به این دارد که سزاوار نیست زنان تمامى مهریه خویش را هبه کنند.
روایات و احادیث
۱۵- شوهر، مجاز به استفاده از دارایى زن، در صورت رضایت خاطر وى (فان طبن لکم عن شىء منه) امام صادق یا امام کاظم (ع) در پاسخ سؤال از آیه فوق فرمود: یعنى بذلک اموالهنّ التى فى ایدیهنّ مما ملکن.[۴]
۱۶- سرپرستِ زن، ممنوع از گرفتن مهریه وى، براى خویش (واتوا النّساء صدقاتهنّ) امام باقر (ع) درباره آیه فوق فرمود: هذا خطاب للاولیاء لانّ الرّجل منهم کان اذا زوّج ایِّمة اخذ صداقها دونها فنهاهم اللّه عن ذلک.[۵]
موضوعات مرتبط
- احکام:۱، ۴، ۶، ۷، ۸، ۹، ۱۰، ۱۲، ۱۳، ۱۴، ۱۶
- خانواده: نظام خانواده ۳
- خدا: وصایاى خدا ۱۴
- زن: اختیارات زن ۸ ; اولیاى زن ۱۶ ; حقوق زن ۱، ۲، ۳، ۴، ۶، ۹، ۱۵ ; مال زن ۱۵ ; مالکیت زن ۲، ۳
- غصب: حرمت غصب ۹
- مالکیت: احکام مالکیت ۱۲ ; عوامل مالکیت ۱۰، ۱۱ ; مالکیت خصوصى ۲
- مرد: اختیارات مرد ۱۵
- مهریه: احکام مهریه ۱، ۴، ۶، ۷، ۸، ۹، ۱۰، ۱۶ ; حقیقت مهریه ۵ ; مالک مهریه ۲ ; هبه مهریه ۱۳، ۱۴
- واجبات:۱۰
- هبه:۱۱
منابع
- ↑ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۳، ص ۳.
- ↑ محمدباقر محقق، نمونه بینات در شأن نزول آیات از نظر شیخ طوسی و سایر مفسرین خاصه و عامه، ص ۱۸۱.
- ↑ در تفسير ابن ابى‌حاتم از عامه از ابوصالح روايت شده كه وقتى كسى دختر خود را شوهر مي‌داد. مهر و كابين دختر را خودش تصرف مي‌كرد و چيزى به دختر نمى داد. خداوند با نزول اين آيه از چنين عملى جلوگيرى فرمود، صاحب روض الجنان گويد: اگر زنى از ميان قبيله اى به كسى شوهر مي‌كرد، رئيس قبيله مهر و كابين او را تصرف مى كرد و اگر با مردى خارج از قبيله خود ازدواج مي‌نمود، رئيس قبيله او را بر شترى سوار مى كرد و نزد قبيله شوهرش مى برد و فقط همان شتر در حكم مهر و كابين او مى بود سپس با آمدن اين آيه چنين رويه غلطى از بين رفت و نيز گويد: اين آيه براى منع از نكاح شغار در اسلام بوده و نكاح شغار عبارت از اين بود كه دو نفر، دختر و يا خواهر خود را به عقد ازدواج يكديگر درمى آوردند با اين شرط كه به هيچ يك از آن دو مهر و كابين تعلق نگيرد و چنين نكاحى در اسلام ممنوع گرديد. چنان كه رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: (لاشغار في الاسلام) و اين نوع نكاح از عادات جاهليت بوده است.
- ↑ تفسیر عیاشى، ج ۱، ص ۲۱۹، ح ۱۶ ; نورالثقلین، ج ۱، ص ۴۴۱، ح ۴۶.
- ↑ تفسیر تبیان، ج ۳، ص ۱۱۰ ; مجمع البیان، ج ۳- ، ص ۱۲.
