آل عمران ١٦٥
| کپی متن آیه |
|---|
| أَ وَ لَمَّا أَصَابَتْکُمْ مُصِيبَةٌ قَدْ أَصَبْتُمْ مِثْلَيْهَا قُلْتُمْ أَنَّى هٰذَا قُلْ هُوَ مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِکُمْ إِنَ اللَّهَ عَلَى کُلِ شَيْ‌ءٍ قَدِيرٌ |
ترجمه
| آل عمران ١٦٤ | آیه ١٦٥ | آل عمران ١٦٦ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«أَوَلَمَّا»: آیا هنگامی. (أَ) حرف استفهام، (وَ) حرف عطف، و (لَمَّا) ظرف زمان است. «أَصَابَتْکُم مُّصِیبَةٌ»: بلائی که به شما رسید که عبارت است از کشته‌شدن هفتاد نفر از مسلمانان در جنگ احد. «أَصَبْتُم مِّثْلَیْهَا»: دو برابرش به دیگران رسانده‌اید که عبارت است از کشتن هفتاد نفر و اسیر نمودن هفتاد نفر از کافران در جنگ بدر. «أَنَّی هذَا»: این از کجا است؟
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
نزول
محل نزول:
اين آيه در همچون ديگر آيات سوره آل عمران در مدينه بر پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله نازل گرديده است. [۱]
شأن نزول:[۲]
محمد بن ابى‌حمزه بعد از يك واسطه از امام صادق عليه‌السلام روايت كند كه مسلمين در جنگ بدر از كفار و مشركين هفتاد نفر را كشتند و هفتاد نفر را اسير نمودند.
وقتى كه غزوه احد به ميان آمد. هفتاد نفر از مسلمين در اين جنگ كشته شدند و پيامبر از اين موضوع فوق‌العاده غمگين و حزين شده بود و خداوند اين آيه را بر او نازل فرمود.[۳] و عمر بن الخطاب نيز روايت كند كه آنچه كه مسلمين در جنگ بدر انجام دادند در جنگ احد بر سرشان آمد كه هفتاد نفر كشته شدند و اصحاب رسول خدا صلی الله علیه و آله فرار اختيار نمودند و دندان‌هاى پيامبر شكسته شد و خون از صورت وى سرازير گرديد. سپس اين آية نازل شد.[۴]
تفسیر
تفسیر نور (محسن قرائتی)
«165» أَ وَ لَمَّا أَصابَتْكُمْ مُصِيبَةٌ قَدْ أَصَبْتُمْ مِثْلَيْها قُلْتُمْ أَنَّى هذا قُلْ هُوَ مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلى كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدِيرٌ
آيا چون مصيبتى (در جنگ احد) به شما رسيد كه دو برابرش را (در جنگ بدر) به آنها (دشمن) وارد ساخته بوديد، گفتند: اين مصيبت از كجاست؟ (و چرا به ما رسيد؟) بگو: آن از سوى خودتان است. قطعاً خداوند بر هر كارى تواناست.
نکته ها
مسلمانان كه در احد هفتاد كشته دادند و شكست خوردند، از پيامبر مى‌پرسيدند: چرا ما شكست خورديم؟ خداوند خطاب به پيامبرش مى‌فرمايد كه به آنها بگو: شما دو برابر اين تعداد را در سال قبل، در جنگ بدر، به دشمن ضربه وارد كرديد. شما از آنها هفتاد كشته و هفتاد اسير گرفتيد، به علاوه شكست امسال به خاطر تفرقه و سستى و اطاعت نكردن خودتان از فرماندهى بوده است.
پیام ها
1- هنگام قضاوت، تلخى‌ها و شيرينى‌ها را با هم در نظر بگيريد. تنها شكست
جلد 1 - صفحه 644
احد را نبينيد، پيروزى بدر را هم ياد كنيد. «قَدْ أَصَبْتُمْ مِثْلَيْها»
2- در جستجوى عوامل شكست، ابتدا به سراغ عوامل درونى و روحى و فكرى خود برويد، سپس عوامل ديگر را پيگيرى كنيد. «قُلْ هُوَ مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِكُمْ»
3- خداوند بر هر چيزى قادر است، ولى ما بايد شرايط لازم و لياقت بهره‌بردارى را به دست آوريم. «هُوَ مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِكُمْ ... إِنَّ اللَّهَ عَلى كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدِيرٌ»
4- گمان نكنيد كه تنها مسلمان بودن براى پيروزى كافى است، تا در هر شكستى كلمه‌ى «چرا وچطور» را بكار ببريد، بلكه علاوه بر ايمان، رعايت اصول و قوانين نظامى وسنّت‌هاى الهى لازم است. «قُلْتُمْ أَنَّى هذا قُلْ هُوَ مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِكُمْ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
أَ وَ لَمَّا أَصابَتْكُمْ مُصِيبَةٌ قَدْ أَصَبْتُمْ مِثْلَيْها قُلْتُمْ أَنَّى هذا قُلْ هُوَ مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلى كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدِيرٌ (165)
أَ وَ لَمَّا أَصابَتْكُمْ مُصِيبَةٌ: (همزه براى تقرير و تقريع) يعنى مخالفت رسول كرديد هنگامى كه رسيد به شما بليتى و نكبتى از هزيمت و قتل و جراحت از دشمنان، قَدْ أَصَبْتُمْ مِثْلَيْها: حال آنكه يافته بوديد از كافران، دو برابر اين بليّت. چه آنها در «احد» هفتاد نفر را كشتند، و شما در «بدر» هفتاد نفر اسير كرديد. (به روايتى: صد و چهل نفر را كشتيد.) با وجود بر اين، قُلْتُمْ أَنَّى هذا:
گفتيد از روى جزع و اضطراب: كه از كجاست اين، يعنى از چه جهت به ما رسيد، و حال آنكه ما مسلمان بوديم و پيغمبر در ميان ما، و او وعده نصرت داده بود. قُلْ هُوَ مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِكُمْ: بگو اى پيامبر در جواب ايشان: آنچه را پيش آمد، از جانب شما است، يعنى شآمت نافرمانى در ترك حفظ كمينگاه و روى آوردن به طلب غنيمت بود، زيرا وعده نصرت، مشروط بود به ثبات قدم و متابعت. از حضرت امير المؤمنين عليه السّلام: اين امر به جهت مخالفت پيغمبر بود در روز «بدر»، كه فرمود كفار را بكشيد و اسير مكنيد و فديه از آنها نگيريد؛ زيرا حكم الهى در باره قتل باشد شما گفتيد: ما فديه مى‌گيريم تا منتفع و موجب توسعه ما شود. بدين جهت شكست بر شما وارد آمد «1». إِنَّ اللَّهَ عَلى كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدِيرٌ: بدرستى كه خداى تعالى بر هر چيزى توانا باشد، پس قادر است بر نصرت شما، لكن به سبب نافرمانى، محروم شديد.
«1» مجمع البيان، جلد اوّل، صفحه 533، (با اندكى تفاوت)
تفسير اثنا عشرى، ج2، ص: 295
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
أَ وَ لَمَّا أَصابَتْكُمْ مُصِيبَةٌ قَدْ أَصَبْتُمْ مِثْلَيْها قُلْتُمْ أَنَّى هذا قُلْ هُوَ مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلى كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدِيرٌ (165)
ترجمه
آيا چون رسيد شما را مصيبتى كه بتحقيق رسانديد دو برابر آنرا گفتيد كجا بود اين بگو آن از نزد خودهاتان است همانا خداوند بر همه چيزى توانا است..
تفسير
يكى از حرفهاى مسلمين بعد از جنگ احد اين بود كه ميگفتند از چه اين مصيبت بر ما وارد شد با آنكه بما بشارت فتح داده شده بود و جواب اين سؤال اولا بدليل عقل معلوم است و در آيات سابقه هم اشاره بآن شده است كه چون خداوند خير محض است از او جز خير و صلاح صادر نميشود و هر چه بر انسان وارد ميشود از شر و فساد مستند باعمال خود انسان است ثانيا معروف است چيزى كه عوض دارد گله ندارد دو قوم كه با يكديگر نزاع دارند اگر در جنگ اول فاتح شدند و صدمات زيادى برطرف وارد نمودند و در جنگ دوم تقريبا نصف آن صدمات از طرف بآنها وارد شد نبايد زياد نگران باشند زيرا كه دست بدست سپرده و بناى روزگار بر اين است كه در ميان دعوى و نزاع نان و حلوا قسمت نميكنند زدى ضربتى ضربتى نوش كن جاى اين همه صحبت نيست علاوه بر اينها جواب عمده اشكال كه وعده ظفر است در ذيل آيه و لقد صدقكم اللّه وعده بيان گرديد لذا خداوند براى ملامت و اقرار معترضين بخطا بطور سؤال فرمود آيا شما كه مصيبتى ديديد با آنكه دو برابر آن بطرف وارد نموديد ميگوئيد چرا بايد بر ما چنين مصيبتى وارد شود در صورتى كه آنهم بسوء اعمال خودتان بوده چنانچه مكرر بيان شد كه براى مخالفت از دستور پيغمبر (ص) و امر الهى باين مصيبت گرفتار شدند همانا خداوند قادر است شما را بر آنها ظفر بدهد و قادر است آنها را بر شما غالب نمايد نهايت آنكه هر وقت هر چه مقتضى و صلاح باشد همان را بجاى ميآورد و عياشى از حضرت صادق (ع) روايت نموده كه مسلمين در جنگ بدر هفتاد نفر از كفار را كشتند و هفتاد نفر را اسير نمودند جمعا مصيبت كفار نسبت به يكصد و چهل نفر بود و در جنگ احد مصيبت مسلمين نسبت به هفتاد نفر بود و براى اين
جلد 1 صفحه 528
غمناك شدند و اين آيه نازل شد و قمى فرموده كه در جنگ بدر بنا بود اسرى كشته شوند انصار به پيغمبر عرض كردند خوب است از آنها فديه بگيريم و آنها را رها كنيم جبرئيل نازل شد و عرض كرد خداوند جائز فرمود گرفتن فداء و رها نمودن آنها را بشرط آنكه مسلمين حاضر شوند كه در سال بعد بهمان عددى كه از آنها فدا گرفتند شهيد شوند و پيغمبر (ص) به اصحاب ابلاغ فرمود و آنها قبول كردند و گفتند خوب است فعلا فديه را ميگيريم و قوت پيدا ميكنيم بعد هم شهيد ميشويم و ببهشت ميرويم و چون در جنگ احد بعدد فديه كه گرفته بودند از آنها كه هفتاد نفر بودند شهيد شدند اين سؤال و اعتراض را نمودند و اين آيه نازل شد كه دلالت دارد بر آنكه اين مصيبت براى آن شرط بوده كه قبول نموده بودند و قريب باين مضمون از امير المؤمنين (ع) هم روايت شده است.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
أَ وَ لَمّا أَصابَتكُم مُصِيبَةٌ قَد أَصَبتُم مِثلَيها قُلتُم أَنّي هذا قُل هُوَ مِن عِندِ أَنفُسِكُم إِنَّ اللّه‌َ عَلي كُلِّ شَي‌ءٍ قَدِيرٌ (165)
آيا چون که اصابت كرد بشما از مشركين مصيبتي و حال آنكه از شما بآنها اصابة كرد دو برابر آن گفتيد چرا بايد چنين باشد بگو بآنها که اينکه اصابة از طرف خود شما است و محققا خداوند بر هر چيزي قادر و توانا است.
أَ وَ لَمّا أَصابَتكُم مُصِيبَةٌ قضيه شخصيه است که واقع شده خداوند خبر ميدهد و بقرينه آيات قبل و بمقتضي حديثي که در مجمع نسبت بحضرت باقر عليه السّلام ميدهد و در برهان از حضرت صادق عليه السّلام روايت ميكند مصيبت احد است که از مسلمين هفتاد نفر كشته شده بودند.
قَد أَصَبتُم مِثلَيها مراد بدر است که مسلمين از كفار هفتاد نفر را كشتند و هفتاد اسير كردند که دو برابر ميشود نسبت باحد.
قُلتُم أَنّي هذا مع ذلک گفتيد چرا اينکه مصيبة بر ما وارد شد زيرا که ما مسلمين بوديم و بر حق بوديم و پيغمبر صلّي اللّه عليه و آله و سلّم ميان ما بود و خداوند وعده نصرت بما داده بود بايد همه جا فاتح باشيم.
قُل هُوَ مِن عِندِ أَنفُسِكُم بگو بآنها که چنين است لكن اصابه اينکه مصيبت از تقصير خود شماها است که بطمع غنائم گردنه را رها كرديد و راه را براي كفار باز نموديد و از اطراف پيغمبر فرار كرديد که هم معصيت خدا نموديد هم مخالفت دستور و فرمان پيغمبر كرديد که اگر معصيت و مخالفت نكرده بوديد در احد هم فاتح شده بوديد چنانچه در ابتداء جنگ چنين شد.
إِنَّ اللّه‌َ عَلي كُلِّ شَي‌ءٍ قَدِيرٌ لكن بدانيد و مطمئن باشيد که خدا بر هر
جلد 4 - صفحه 421
چيزي قدرت دارد و بالاخره غلبه و فتح و ظفر نصيب شما خواهد شد و وعده الهي خلف نميشود خود را نگاه داريد که ديگر معصيت و مخالفت نكنيد.
و بتنقيح مناط قطعي و نصوص آيات شريفه و تواتر اجمالي اخبار معلوم ميشود که اگر مؤمنين معصيت و مخالفت اوامر نكنند و تقوي و عمل صالح داشته باشند گرفتار هيچگونه بليه و مصائب نخواهند شد و هميشه در نعم الهي زيست خواهند كرد مگر مواردي که بنظر آنها بلا است و در باطن نعمت است يا براي امتحان يا ارتفاع درجه يا حكم و مصالح ديگري که داشته باشد.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 165)- بررسی دیگری روی جنگ احد! جمعی از مسلمانان از نتایج دردناک جنگ، غمگین و نگران بودند، خداوند در این آیه سه نکته را به آنها گوشزد می‌کند.
1- شما نباید از نتیجه یک جنگ نگران باشید، بلکه همه برخوردهای خود را با دشمن روی هم محاسبه کنید «اگر به شما در این میدان، مصیبتی رسید در میدان دیگر (میدان جنگ بدر) دو برابر آن را به دشمن وارد ساختید» (أَ وَ لَمَّا أَصابَتْکُمْ مُصِیبَةٌ قَدْ أَصَبْتُمْ مِثْلَیْها).
زیرا آنها در احد هفتاد نفر از شما را شهید کردند، در حالی که هیچ اسیر نگرفتند ولی شما در بدر هفتاد نفر از آنها را به قتل رساندید و هفتاد نفر را اسیر کردید.
2- «شما می‌گویید: این مصیبت از کجا دامنگیرتان شد» (قُلْتُمْ أَنَّی هذا).
ولی «ای پیامبر! به آنها بگو: این مصیبت از وجود خود شما سر چشمه گرفته و عوامل شکست را باید در خودتان جستجو کنید» (قُلْ هُوَ مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِکُمْ).
3- شما نباید از آینده، نگران باشید «زیرا خداوند بر همه چیز قادر و تواناست» و اگر نقاط ضعف خود را جبران کنید، مشمول حمایت او خواهید شد (إِنَّ اللَّهَ عَلی کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدِیرٌ).
نکات آیه
۱- گلایه برخى مسلمانان از نتایج دردناک نبرد احد و شکست در آن (اولمّا اصابتکم مصیبة ... قلتم انّى هذا) مفسران برآنند که مراد از مصیبت مطرح شده در آیه، کشته ها و مشکلات ناشى از نبرد احد است. این برداشت را روایت مذکور در فیش شماره ۱۲- تأیید مى کند.
۲- ضربه و مصیبت وارده بر کافران در جنگ بدر، دو برابر مصیبتى که بر پیکارگران مؤمن در جنگ احد وارد شد. (اولمّا اصابتکم مصیبة قد اصبتم مثلیها) بسیارى از مفسران گفته اند که مراد از «اصبتم مثلیها» (دو چندان مصیبتى که دیدید، بر کافران وارد کردید) مصیبتى است که مؤمنان در پیکار بدر بر مشرکان تحمیل کردند. این برداشت را روایت مذکور در فیش شماره ۱۲ تأیید مى کند.
۳- شکست و مصیبت سنگین مسلمانان در پیکار احد، دور از انتظار ایشان بود. (اولمّا اصابتکم مصیبة قد اصبتم مثلیها) کلمه «انّى» به معناى «من این» (از کجا و از چه روى) مى باشد و «هذا» اشاره به مصیبت است.
۴- یادآورى خاطره پیروزى مسلمانان در پیکار بدر، التیام بخش رنج و آثار روحى دردناک شکست نبرد احد (اولمّا اصابتکم مصیبة قد اصبتم مثلیها) جمله «قد اصبتم مثلیها»، که اشاره به پیروزى بزرگ مسلمانان در بدر است، بدان جهت ایراد شده که با یاد آن خاطره بزرگ، مسلمانان مصیبت احد را در مقایسه با پیروزى بدر کوچک شمرند و در نتیجه، رنج مصیبت احد را نادیده انگارند.
۵- پندار ناصواب برخى پیکارگران احد در تحلیل عوامل شکست آن نبرد (انّى هذا قل هو من عند انفسکم) جمله «انّى هذا» به این مطلب اشاره دارد که گویا مجاهدان احد علّت شکست آن نبرد را بیرون از عملکرد خویش مى دانستند، که جمله «من عند انفسکم» ریشه صحیح آن را گوشزد مى کند.
۶- مقایسه میان شکستها و پیروزیها و کارهاى موفق و ناموفق، از روشهاى قرآن براى شناخت عوامل آنها (اولمّا اصابتکم مصیبة قد اصبتم مثلیها قلتم انّى هذا قل هو من عند انفسکم)
۷- مسلمانان، به دلیل نافرمانى از پیامبر (ص) و فرار از صحنه نبرد، عامل شکست و مصیبتهاى پیکار احد (اولمّا اصابتکم مصیبة ... قل هو من عند انفسکم) با توجّه به آیات قبل، همانند آیه ۱۵۲ (اذ تحسّونهم باذنه حتّى اذا فشلتم و تنازعتم فى الامر و عصیتم)، معلوم مى شود که نافرمانى و ... از جمله عوامل شکست آنان بود.
۸- جوامع انسانى، خود، عاملى براى مصیبتها و رنجهاى خویش هستند. (قل هو من عند انفسکم)
۹- نقش آدمى در فرجام و سرنوشت خویش (قل هو من عند انفسکم)
۱۰- توانایى مطلق خداوند بر انجام هر امرى (انّ اللّه على کلّ شىء قدیر)
۱۱- توجّه به توانایى و قدرت خداوند، برطرف کننده هر گونه نگرانى و یأس مسلمانان نسبت به آینده (اولمّا اصابتکم مصیبة ... انّ اللّه على کل شىء قدیر) سؤال مسلمانان (انّى هذا)، حکایت از این معنا دارد که چنین واقعه اى را هرگز انتظار نداشتند و عدم انتظار، طبعاً ناامیدى آدمى را در پى دارد که خداوند با بیان قدرت مطلقه خویش، از جمله نصرت آنان، در مقام زایل ساختن یأس مؤمنان است.
روایات و احادیث
۱۲- رفع ناراحتى مسلمانان به جهت شهادت هفتاد نفر در جنگ احد، با تذکّر به این که آنان در جنگ بدر، هفتاد نفر از دشمنان را کشته و هفتاد نفر را اسیر کردند. (اولمّا اصابتکم مصیبة قد اصبتم مثلیها) امام صادق (ع) درباره آیه فوق فرمود: کان المسلمون قد اصابوا ببدر مائة و اربعین رجلا قتلوا سبعین رجلا و اسروا سبعین فلمّا کان یوم احد اصیب من المسلمین سبعون رجلا قال: فاغتمّوا بذلک فانزل اللّه تبارک و تعالى: «اولمّا اصابتکم ... مثلیها».[۵]
موضوعات مرتبط
- اسلام: تاریخ صدر اسلام ۱، ۲، ۳، ۴، ۵، ۷، ۱۲
- اطمینان: عوامل اطمینان ۴
- اضطراب: موانع اضطراب ۱۱
- انسان: فرجام انسان ۹ ; نقش انسان ۹
- ایمان: آثار ایمان ۱۱
- پیروزى:۲، ۴ آثار پیروزى ۲، ۴ ۱۲
- تاریخ: ذکر حوادث تاریخ ۴
- تحقیق: روش تحقیق ۶
- تذکر: آثار تذکر ۴
- جهاد: فرار از جهاد ۷
- خدا: قدرت خدا ۱۰
- دشمنان:۱۲
- رفتار: پایه‌هاى رفتار ۱۱
- سختى: روش تسهیل سختى ۴ ; منشأ سختى ۸
- شکست:۱، ۲، ۳، ۴، ۵ عوامل شکست ۱، ۲، ۳، ۴، ۵ در جهاد ۷
- شهادت:۱۲
- عقیده: باطل ۵
- عصیان: از محمّد (ص) ۷
- غزوه احد:۴، ۷، ۱۲ شکست غزوه احد ۴، ۷، ۱۲ ۱، ۳، ۵ ; مسلمانان در غزوه احد ۴، ۷، ۱۲ ۲، ۳
- غزوه بدر:۱۲ پیروزى غزوه بدر ۱۲ ۴ ; کافران در غزوه بدر ۱۲ ۲
- قضا و قدر:۹
- کافران:۲ شکست کافران ۲ ۲
- مجاهدان: احد ۵
- محمد (ص):۷
- مسلمانان:۲ اندوه مسلمانان ۲ ۱۲ ; شکست مسلمانان ۲ ۳، ۴
- یأس: موانع یأس ۱۱
منابع
