روایت:الکافی جلد ۱ ش ۵۱۴

آدرس: الكافي، جلد ۱، كِتَابُ الْحُجَّة

علي بن محمد و محمد بن الحسن عن سهل بن زياد عن محمد بن الحسن بن شمون عن عبد الله بن عبد الرحمن الاصم عن عبد الله بن القاسم عن صالح بن سهل الهمداني قال قال ابو عبد الله ع :

فِي قَوْلِ اَللَّهِ تَعَالَى اَللََّهُ نُورُ اَلسَّمََاوََاتِ وَ اَلْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ‏ كَمِشْكََاةٍ فَاطِمَةُ ع‏ فِيهََا مِصْبََاحٌ‏ اَلْحَسَنُ‏ اَلْمِصْبََاحُ فِي زُجََاجَةٍ اَلْحُسَيْنُ‏ اَلزُّجََاجَةُ كَأَنَّهََا كَوْكَبٌ دُرِّيٌ‏ فَاطِمَةُ كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ بَيْنَ نِسَاءِ أَهْلِ اَلدُّنْيَا يُوقَدُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبََارَكَةٍ إِبْرَاهِيمُ ع‏ زَيْتُونَةٍ لاََ شَرْقِيَّةٍ وَ لاََ غَرْبِيَّةٍ لاَ يَهُودِيَّةٍ وَ لاَ نَصْرَانِيَّةٍ يَكََادُ زَيْتُهََا يُضِي‏ءُ يَكَادُ اَلْعِلْمُ يَنْفَجِرُ بِهَا وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نََارٌ نُورٌ عَلى‏ََ نُورٍ إِمَامٌ مِنْهَا بَعْدَ إِمَامٍ يَهْدِي اَللََّهُ لِنُورِهِ مَنْ يَشََاءُ يَهْدِي اَللَّهُ‏ لِلْأَئِمَّةِ مَنْ يَشَاءُ وَ يَضْرِبُ اَللََّهُ اَلْأَمْثََالَ‏ لِلنََّاسِ‏ قُلْتُ‏ أَوْ كَظُلُمََاتٍ‏ قَالَ‏ اَلْأَوَّلُ‏ وَ صَاحِبُهُ‏ يَغْشََاهُ‏ مَوْجٌ‏ اَلثَّالِثُ‏ مِنْ فَوْقِهِ مَوْجٌ‏ ظُلُمَاتٌ‏ اَلثَّانِي‏ بَعْضُهََا فَوْقَ بَعْضٍ‏ مُعَاوِيَةُ لَعَنَهُ اَللَّهُ وَ فِتَنُ‏ بَنِي أُمَيَّةَ إِذََا أَخْرَجَ يَدَهُ‏ اَلْمُؤْمِنُ‏ فِي ظُلْمَةِ فِتْنَتِهِمْ لَمْ يَكَدْ يَرََاهََا وَ مَنْ لَمْ يَجْعَلِ اَللََّهُ لَهُ نُوراً إِمَاماً مِنْ وُلْدِ فَاطِمَةَ ع‏ فَمََا لَهُ مِنْ نُورٍ إِمَامٍ‏ يَوْمَ اَلْقِيَامَةِ وَ قَالَ فِي قَوْلِهِ يَسْعى‏ََ نُورُهُمْ بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ بِأَيْمََانِهِمْ‏ أَئِمَّةُ اَلْمُؤْمِنِينَ‏ يَوْمَ اَلْقِيَامَةِ تَسْعَى بَيْنَ يَدَيِ اَلْمُؤْمِنِينَ وَ بِأَيْمَانِهِمْ حَتَّى يُنْزِلُوهُمْ مَنَازِلَ أَهْلِ‏ اَلْجَنَّةِ

ترجمه

کمره ای, اصول کافی ترجمه کمره ای جلد ۲, ۱۰۷

صالح بن سهل همدانى گويد: امام ششم (ع) در تفسير قول خداى تعالى (۸۰ سوره نور): «خدا نور آسمانها و زمين است، مثل نورش بمانند مشكاة است (فانوس)» فرمود كه: فاطمه (ع) است، «در آن چراغى است» حسن (ع)، «چراغ در آبگينه» حسين (ع)، «آبگينه بمانند اختر درخشانى است» فاطمه (ع) اختر درخشانى است ميان زنان جهان، «از درخت با بركتى بر افروزد» كه ابراهيم (ع) است، «زيتونه‏اى است نه شرقى و نه غربى» نه يهودى نه ترسا، «نزديك است روغنش تابان شود» دانش از آن بجوشد، «گر چه آتش در آن نگيرد نورى بر نورى فرازد» امامى پس از امامى آيد، «خدا هر كه را خواهد به نورش رهنمايد» هر كه را خدا خواهد به امامان رهنمائى كند، «و خدا براى مردم مثلها بزند». گويد: گفتم: «يا مانند امواج تاريكى‏ها» (در درياى ژرف)، فرمود: اولى و رفيق او است «كه موج» سومى «آن را فرا گرفت و بر زبرش موج تاريكيهاى» دومى «بود»، «برخى بر زبر برخى بودند»- معاويه و آشوبهاى بنى اميه (لع) «چون دستش را بر آرد» شخص مؤمن در تاريكى فتنه و آشوب آنها، «نزديك باشد كه آن را نتواند ديد، هر كه خدا برايش نورى مقرر نساخته» يعنى امامى از فرزندان فاطمه (ع) «نورى برايش نباشد» امامى در روز قيامت، و فرمود: در تفسير قول خدا (۱۲ سوره حديد): «مى‏شتابد نورشان از جلوى رو و دست راست آنها» ائمه مؤمنان در روز قيامت مى‏شتابند از جلوى مؤمنان و در سمت راست آنان تا آنها را در منزلگاه بهشتى خودشان فرود آرند و جاى دهند.

مصطفوى‏, اصول کافی ترجمه مصطفوی جلد ۱, ۲۷۸

صالح بن سهل همدانى گويد امام صادق عليه السلام راجع بقول خداى تعالى (آيه ۸۰ سوره نور كه بآيه نور معروفست در تأويل آن چنين فرمود) «خدا نور آسمانها و زمين است، حكايت نور او چون فانوسى است» آن فانوس فاطمه عليها السلام است «كه در آن فانوس چراغيست» آن چراغ حسن است «چراغ در آبگينه است» آبگينه حسين است «آبگينه مانند اختر درخشانى است» آن اختر درخشان فاطمه است در ميان زنان جهان «از درخت پر بركتى برافروزد» آن درخت حضرت ابراهيم (ع) است «درخت زيتونى است نه خاورى و نه باخترى» نه يهودى و نه نصرانى «كه نزديكست روغنش برافروزد» نزديكست علم از آن بجوشد «اگر چه آتشى باو نرسد، نوريست روى نورى» از فاطمه امامى پس از امامى آيد «خدا هر كه را خواهد بنور خود رهبرى كند» هر كه را خدا خواهد بامامان رهبرى كند «و خدا براى مردم مثلها ميزند» همدانى گويد: عرضكردم: (تأويل اين كلمات را بفرمائيد) «يا مانند تاريكيها» فرمود: اولى و رفيقش باشند «موجى او را فرا گرفت» سومى است روى آن موجى بود، «اينها ظلماتى است» آن موج دومى است «كه برخى زير برخى متراكمند» معاويه لعنه اللَّه و فتنه‏هاى بنى اميه است «چون كسى دستش را بيرون كند نزديك نيست كه آن را ببيند» حال مؤمن است در تاريكى فتنه بنى اميه (فجايع بنى اميه بر مؤمنين احاطه كند و آنها را سرگردان نمايد) «و كسى كه خدا براى او نورى مقرر نفرموده» يعنى امامى از اولاد فاطمه عليها السلام ندارد «هيچ نورى براى او نباشد» روز قيامت امامى نداشته باشد، و در باره قول خداى تعالى (۱۲ سوره ۵۷) «نور آنها از پيش رو و طرف راست ميشتابد» فرمود: روز قيامت ائمه مؤمنين از پيش رو و طرف راست مؤمنين ميشتابند تا ايشان را بمنازل اهل بهشت وارد سازند.

محمدعلى اردكانى, تحفة الأولياء( ترجمه أصول كافى) - جلد ۱, ۶۱۹

على بن محمد و محمد بن حسن، از سهل بن زياد، از محمد بن حسن بن شمّون، از عبداللَّه بن عبدالرحمان أصمّ، از عبداللَّه بن قاسم، از صالح بن سهل همدانى روايت كرده‏اند كه گفت: امام جعفر صادق عليه السلام فرمود: «در قول خداى عزّوجلّ «اللَّهُ نُورُ السَّماوات‏ وَ الْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكاةٍ»، كه مراد از مشكات، فاطمه عليها السلام است». «۱» و ترجمه «اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ» اين است كه: «خداوند نور آسمان‏ها و زمين است. داستان نور خدا (و قصّه غريبه و صفت عجيبه آن)، مانند روزنه يا قنديلى است كه «فِيها مِصْباحٌ»، يعنى: در آن مشكات چراغى است افروخته و به غايت روشن». و حضرت فرمود كه: «مراد از مصباح، حضرت امام حسن است». «الْمِصْباحُ فِي زُجاجَةٍ»، يعنى كه: «آن چراغ در قنديلى است از آبگينه كه چراغ در آن نورانى‏تر و صاف‏تر است» (و باد مانع آن نمى‏شود). و حضرت فرمود كه: «مراد از المصباح، حضرت امام حسين است».

(پس بايد كه الف و لام در آن، از براى عهد نباشد، تا با مصباح اوّل يكى نشود. و ممكن است كه از براى عهد باشد، و وجه اتّحاد، اين باشد كه هر دو فى الحقيقَه، يك نورند، و مؤيّد اين آن است كه در زيارتى از زيارات على بن الحسين عليه السلام مذكور است كه: سلام بر تو اى پسر حضرت امام حسن و امام حسين عليهم السلام). «الزُّجاجَةُ كَأَنَّها كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ»، يعنى: «آن آبگينه از غايت لطافت و صفا گويا ستاره‏اى است درخشنده» (كه دفع تاريكى از خود مى‏كند، يا منسوب است به سوى دو دُرّ صفا و تلألؤ و آبدارى).

و حضرت فرمود كه: «فاطمه، ستاره‏اى است درخشان در ميان زنان و مردمان جهان».

«يُوقَدُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبارَكَةٍ»، يعنى: «افروخته مى‏شود آن زجاجه و قنديل و چراغى كه در آن است، از درخت پر نفع و با بركت» (كه ابتداى افروختگى و روشنى آن از آن درخت است. و فتيله آن در روغن آن درخت سرشته است).

و حضرت فرمود كه: «مراد از اين درخت، ابراهيم عليه السلام است» (يعنى كه فاطمه عليها السلام، از نسل آن حضرت است). «زَيْتُونَةٍ لا شَرْقِيَّةٍ وَ لا غَرْبِيَّةٍ»، «۲» يعنى: «آن درخت، درخت زيتونى است كه نه در جانب شرقى معموره است (چون درياى چين و خطا «۳») و نه در طرف غربى معموره‏ __________________________________________________

(۱). و مشكات، لفظى است عربى. و بعضى گفته‏اند كه هندى است، و در معنى آن نيز خلاف است. بعضى گفته‏اند كه‏روزنه‏اى است در ديوار، كه نهايت آن به بيرون راه نداشته باشد، مانند طاقچه بُن بسته. و بعضى گفته‏اند كه چراغ‏دان است، چون فانوس و قنديل. و بعضى گفته‏اند كه انبونه و بندى از آهن است كه در وسط قنديل باشد. و بنابر دو معنى اوّل، مراد از مصباح كه بعد از اين مذكور است، چراغ است و بنا بر معنى اخير، فتيله آن است كه روشن باشد. (مترجم)
(۲). نور، ۳۵.
(۳). نام شهرى است در تركستان و مشك‏خيز. همه مرز چين با خطا و ختن/ گرفتش به بازوى شمشير زن.

است» (چون طرطوس «۱» و قيروان «۲»، بلكه در وسط معموره است، كه آن اراضى و جبال ولايت شام است كه زيتون آن، اجود زيتون است. و يا آن‏كه معنى آن است كه: نه در شرق است و نه در غرب، كه آفتاب در آن در بعضى از اوقات روز باشد كه آن وقت شروق و غروب است، بلكه در همه طول نهار آفتاب بر آن مى‏تابد، مانند زيتونى كه در سر كوه يا در صحراى واسع و هامون «۳» است و به جهت آن، ميوه آن پخته‏تر است و روغن آن صافى‏تر. و يا نه دائم در آفتاب است تا بسوزد و نه هميشه در سايه است تا ميوه آن، خام بماند، بلكه هم از شعاع آفتاب بهره‏مند و هم از حمايت سايه محفوظ است). و حضرت فرمود كه: «آن درخت (يعنى ابراهيم عليه السلام)، نه يهودى است و نه نصرانى» (و اين اشاره است به آنچه خداى تعالى در شأن آن حضرت فرموده كه: «ما كانَ إِبْراهِيمُ يَهُودِيًّا وَ لا نَصْرانِيًّا وَ لكِنْ كانَ حَنِيفاً مُسْلِماً وَ ما كانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ» «۴». پس مراد، آن است كه آن حضرت عليه السلام، چكيده اهل توحيد است). «يَكادُ زَيْتُها يُضِي‏ءُ»، يعنى: «نزديك است كه زيت و روغن آن درخت، خود روشن شود و روشنى دهد». و حضرت فرمود كه: «نزديك است كه علم جارى و روان شود از آن حضرت و به سبب او». «وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نارٌ نُورٌ عَلى‏ نُورٍ»، يعنى: «و اگر چه نرسيده باشد به آن زيت، آتشى (يعنى از غايت صفا و درخشندگى به مرتبه‏اى است كه نزديك است كه بى‏آتش، روشن شود و روشنايى بخشد) و اين نور و روشنى است افزوده بر روشنى و بر بالاى آن». و حضرت فرمود كه: «مراد، امامى است كه از آن حضرت عليه السلام به هم مى‏رسد بعد از امامى ديگر». «يَهْدِي اللَّهُ لِنُورِهِ مَنْ يَشاءُ»، يعنى: «راه مى‏نمايد خدا به نور خويش هر كه را كه مى‏خواهد». و حضرت فرمود كه: «خدا راه مى‏نمايد به ائمّه عليهم السلام، هر كه را مى‏خواهد». «وَ يَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثالَ لِلنَّاسِ» «۵»، يعنى: «و بيان مى‏كند خدا اين مثل‏ها را از براى مردمان» (و معقولات را در صورت محسوسات در مى‏آورد، تا همه مردمان بفهمند). صالح راوى مى‏گويد كه: به آن حضرت عرض كردم كه: «أَوْ كَظُلُماتٍ» (يعنى چه اراده‏ __________________________________________________

(۱). شهرى است در شام و مشرف بر دريا، نزديك مرقب و عكا.
(۲). اطراف مجموعه عالم. و يا شهرى كه در زمان معاويه به صورت شهر در آمده و در اقليم سوم عالم قرار دارد و طول آن ۳۱ درجه و عرض آن ۳۰ درجه و ۴۰ دقيقه است.
(۳). دشت و صحرا و بيابان هموار و خالى از بلندى و پستى.
(۴). آل عمران، ۶۷.
(۵). نور، ۳۵.

شده از قول خداى تعالى: «أَوْ كَظُلُماتٍ فِي بَحْرٍ لُجِّيٍّ»؟ كه ترجمه آن اين است كه: يا كردارهاى كافران مانند تاريكى‏هاى متراكم است و در درياى عميق بسيار آب). حضرت فرمود كه:

«مراد از ظلمات، اوّلى، و رفيق اوست» «يَغْشاهُ مَوْجٌ»، يعنى: «آن دريايى كه دَمْبِدَمْ مى‏پوشد آن را موجى».

حضرت فرمود كه: «موج، سيُم است». «مِنْ فَوْقِهِ سَحابٌ ظُلُماتٌ بَعْضُها فَوْقَ بَعْضٍ»، يعنى:

«از زير موج دويم، ابرى است كه روشنى ستاره‏ها را مى‏پوشد تاريكى‏ها كه پاره‏اى از آن، در بالاى پاره‏اى است». حضرت فرمود كه: «ظلمات، دويم كه در مرتبه دويم ذكر شده، و بعضى از آن، در بالاى بعضى است، معاويه و فتنه‏هاى بنى اميّه است».
«إِذا أَخْرَجَ يَدَهُ». حضرت فرمود كه: «چون مؤمن دست خويش را در تاريكى فتنه ايشان بيرون آورد». «لَمْ يَكَدْ يَراها»، يعنى: «نزديك نباشد كه آن را ببيند» (و هرگاه دست خود را كه اقرب اعضايى است كه ديده مى‏شوند، نبيند، به طريق اولى غير آن را نبيند. و حضرت در اين حديث، تفسير سحاب را نفرمودند و مى‏تواند كه ظلمات دويم، بدل آن باشد. و مى‏تواند ... كه جنگ جمل را بر پا كردند).
«وَ مَنْ لَمْ يَجْعَلِ اللَّهُ لَهُ نُوراً»، يعنى: «و هر كه قرار نداد خدا از براى او روشنى را». حضرت فرمود: «يعنى امامى را از فرزندان فاطمه عليها السلام». «فَما لَهُ مِنْ نُورٍ» «۱»؛ «پس نيست از براى او هيچ نورى». فرمود: «يعنى امامى در روز قيامت».

و در تفسير قول آن جناب كه: «يَسْعى‏ نُورُهُمْ بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ بِأَيْمانِهِمْ» «۲»، يعنى: «نور آنان كه ايمان آورده‏اند، با پيغمبر مى‏شتابد و مى‏رود در پيش روى و به جانب راست ايشان». فرمود كه: «نور امامان فرقه مؤمنانند، كه در روز قيامت مى‏شتابند در پيش روى مؤمنان و به جانب راست ايشان، تا آن‏كه ايشان را در منازل و درجاتى كه اهل بهشت دارند، فرود آورند». على بن محمد و محمد بن حسن، از سهل بن زياد، از موسى بن قاسم بَجَلى؛ و محمد بن يحيى، از عَمْرَكى بن على، همه از على بن جعفر، از برادرش حضرت امام موسى كاظم عليه السلام مثل اين را روايت كرده‏اند. __________________________________________________

(۱). نور، ۴۰.
(۲). حديد، ۱۲.