البقرة ٥١
ترجمه
| البقرة ٥٠ | آیه ٥١ | البقرة ٥٢ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«وَاعَدْنَا»: وعده دادیم. «اِتَّخَذْتُمْ»: گرفتید. این فعل گاهی به دو مفعول نیاز دارد و گاهی به یکی اکتفاء می‌کند. در اینجا مفعول دوم محذوف است که (إِلهاً) یا (مَعْبُوداً) است. تقدیر چنین است: إِتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ إِلهاً. «الْعِجْلَ»: گوساله.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
تفسیر
نکات آیه
۱ - خداوند، پس از نجات بنى اسرائیل از سیطره فرعونیان، موسى (ع) را براى عبادت و مناجاتى خاص فرا خواند. (و إذ وعدنا موسى أربعین لیلة) به کارگیرى کلمه «لیلة» (شب) - با وجود اینکه معمولا در بیان شبانه روز و مانند آن، از کلمه «یوم» (روز) استفاده مى شود - اشاره به این معنا دارد که: وعده خدا با موسى (ع) براى عبادت و مناجات بوده است. از آن جا که موسى (ع) در میان بنى اسرائیل نیز اعمال عبادى داشته، معلوم مى شود آن دعوت براى عبادت و مناجاتى خاص بوده است.
۲ - موسى (ع) داراى مقامى والا در پیشگاه خداوند (و إذ وعدنا موسى أربعین لیلة)
۳ - مدت زمان عبادت و مناجات ویژه موسى (ع)، چهل شب تعیین شد. (و إذ وعدنا موسى أربعین لیلة)
۴ - کناره گیرى رهبران الهى از جامعه براى مدتى محدود به منظور عبادت خدا، کارى شایسته و نیکو (و إذ وعدنا موسى أربعین لیلة)
۵ - عبادت و مناجات شبانه، داراى اهمیّتى خاص (و إذ وعدنا موسى أربعین لیلة)
۶ - عبادت و مناجات چهل شبه و به دور از مردم، داراى اثرى خاص (و إذ وعدنا موسى أربعین لیلة)
۷ - بنى اسرائیل، در غیاب موسى (ع) به گوساله پرستى روى آوردند. (ثم اتخذتم العجل من بعده) «من بعده»; یعنى پس از غیاب موسى (ع) و دور شدنش از بنى اسرائیل. «اتخذتم» از افعال تصییر است. کلمه «العجل» مفعول اول آن و مفعول دومش «الهاً» است که به خاطر وضوحش در کلام آورده نشده است; یعنى: «ثم جعلتم العجل الهاً لکم».
۸ - نقش شخصیتها در رویدادهاى تاریخى و اجتماعى (ثم اتخذتم العجل من بعده) آوردن کلمه «من بعده» - که مراد از آن غیاب موسى است - به این نکته اشاره دارد که: تا موسى در میان بنى اسرائیل حضور داشت، آنان به شرک گرایش پیدا نکردند و این گویاى نقش شخصیتها در رویدادهاى مهم تاریخى است.
۹ - امتها در خطر انحراف، با غیبت پیامبران و رهبران الهى (ثم اتخذتم العجل من بعده و أنتم ظلمون)
۱۰ - گرایش بنى اسرائیل به گوساله پرستى، پس از عبورشان از دریا و نجات یافتن از سیطره فرعونیان بود. (و إذ فرقنا بکم البحر ... و إذ وعدنا ... ثم اتخذتم العجل من بعده)
۱۱ - بنى اسرائیل، هیچ بهانه و عذرى براى گرایش به گوساله پرستى نداشتند. (ثم اتخذتم العجل من بعده و أنتم ظلمون) جمله حالیه «أنتم ظالمون» (در حالى که ظالم بودید) ظهور در این معنا دارد که: ظالم بودن حالتى بوده مقارن گوساله پرستى; یعنى، گرایش بنى اسرائیل به شرک از سر ظلم بود و هیچ توجیهى هر چند واهى از قبیل جهل و مانند آن - که بتواند بهانه و عذرى براى آنان باشد - در میان نبوده است.
۱۲ - بنى اسرائیل، مردمى بسیار ناسپاس در برابر نعمتهاى خداوند (فأنجینکم و أغرقنا ءال فرعون ... ثم اتخذتم العجل من بعده و أنتم ظلمون) هدف از بیان گرایش بنى اسرائیل به پرستش غیر خدا، پس از بیان نعمتهاى بزرگ الهى به آنان، نشان دادن روحیه ناسپاسى در آنان است.
۱۳ - داستان غیبت موسى (ع) از میان قوم خویش و گرایش آن قوم به گوساله پرستى، داستانى عبرت آموز و شایسته یاد آوردن (و إذ وعدنا موسى أربعین لیلة ثم اتخذتم العجل من بعده)
۱۴ - ستمکارى، عادت و رویه بنى اسرائیل (و أنتم ظلمون) برداشت فوق، بر این اساس است که: جمله «و أنتم ظالمون» جمله اى معترضه باشد نه حالیه; یعنى، شما مردمى ستم پیشه هستید و گوساله پرستى نمودى از آن مى باشد.
۱۵ - گوساله پرستى بنى اسرائیل از جمله ستمکاریهاى آنان بود. (ثم اتخذتم العجل من بعده و أنتم ظلمون)
۱۶ - پرستش غیر خداوند، ظلم است. (ثم اتخذتم العجل من بعده و أنتم ظلمون)
روایات و احادیث
۱۷ - «عن أبى جعفر (ع) فى قوله: «و إذ واعدنا موسى أربعین لیلة» قال کان فى العلم و التقدیر ثلثین لیلة ثم بدا للّه فزاد عشراً فتمّ میقات ربه للأول و الآخر أربعین لیلة;[۱] از امام باقر(ع) درباره سخن خداوند که فرموده «و واعدنا موسى أربعین لیلة» روایت شده که در علم و تقدیر الهى این بود که سى شب باشد; سپس براى خدا بدا حاصل شد و ده روز اضافه گردید پس میقات موسى (ع) در وعده اول و آخر چهل شب شد».
موضوعات مرتبط
- ارزشها: ۵
- اعداد: عدد چهل ۳، ۶
- امتها: زمینه انحراف امتها ۹
- انبیا: آثار غیبت انبیا ۹
- بنى اسرائیل: بنى اسرائیل در غیاب موسى (ع) ۷; تاریخ بنى اسرائیل ۷، ۱۰، ۱۲; ظلم بنى اسرائیل ۱۴، ۱۵; عبور بنى اسرائیل از دریا ۱۰; کفران بنى اسرائیل ۱۲; گوساله پرستى بنى اسرائیل ۷، ۱۰، ۱۱، ۱۳، ۱۵; نجات بنى اسرائیل ۱، ۱۰
- تاریخ: عبرت از تاریخ ۱۳; عوامل تحولات تاریخى ۸; محرک تاریخ ۸; نقش شخصیتها در تاریخ ۸
- تحولات اجتماعى: عوامل تحولات اجتماعى ۸
- تهجد: اهمیّت تهجد ۵
- چله نشینى: آثار چله نشینى ۶
- خدا: بداء در خدا ۱۷; دعوتهاى خدا ۱
- ذکر: اهمیّت ذکر تاریخ ۱۳
- رهبران دینى: آثار غیبت رهبران دینى ۹; عزلت پسندیده رهبران دینى ۴
- شرک: ظلم شرک عبادى ۱۶
- ظالمان: ۱۴
- ظلم: موارد ظلم ۱۵، ۱۶
- عبادت: عبادت غیر خدا ۱۶
- عزلت: عزلت پسندیده ۴
- عمل: عمل پسندیده ۴
- کفران: کفران نعمت ۱۲
- مقربان: ۲
- موسى (ع): چله نشینى موسى (ع) ۳، ۱۷; دعوت از موسى (ع) ۱; عبادت موسى (ع) ۱; غیبت موسى (ع) از میان بنى اسرائیل ۱۳; قصه موسى (ع) ۱، ۳; مدت عبادت موسى (ع) ۳; مدت مناجات موسى (ع) ۳; مقامات موسى (ع) ۲; مناجات موسى (ع) ۱; میقات موسى (ع) ۱۷
منابع
- ↑ تفسیر عیاشى، ج ۱، ص ۴۴، ح ۴۶; تفسیر برهان، ج ۱، ص ۹۸، ح ۲.
