البقرة ٥٠
| کپی متن آیه |
|---|
| وَ إِذْ فَرَقْنَا بِکُمُ الْبَحْرَ فَأَنْجَيْنَاکُمْ وَ أَغْرَقْنَا آلَ فِرْعَوْنَ وَ أَنْتُمْ تَنْظُرُونَ |
ترجمه
| البقرة ٤٩ | آیه ٥٠ | البقرة ٥١ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«فَرَقْنَا»: فاصله انداختیم. از هم شکافتیم. «بِکُمْ»: برای شما و به خاطر شما. حرف باء در آن به منزله لام تعلیل است.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
تفسیر
تفسیر نور (محسن قرائتی)
«50» وَ إِذْ فَرَقْنا بِكُمُ الْبَحْرَ فَأَنْجَيْناكُمْ وَ أَغْرَقْنا آلَ فِرْعَوْنَ وَ أَنْتُمْ تَنْظُرُونَ
«1». يونس، 92.
جلد 1 - صفحه 115
و (به خاطر بياوريد) هنگامى كه دريا را براى شما شكافتيم و شما را نجات داديم و فرعونيان را در حالى كه شما تماشا مى‌كرديد، غرق كرديم.
نکته ها
ماجراى عبور بنى‌اسرائيل از رود نيل، در چند سوره قرآن بيان شده است. «1»
خداوند با شكافتن آب، به وسيله زدن عصاى حضرت موسى عليه السلام، آنان را از رود درياگونه‌ى نيل عبور داد.
در اين آيه، سه معجزه‌ى الهى در كنار هم مطرح شده است:
الف: شكافتن دريا. ب: نجات بنى‌اسرائيل. ج: غرق فرعونيان.
پیام ها
1- نقش اسباب، بسته به اراده‌ى حكيمانه خداوند است. موسى عصايى داشت كه گاهى از سنگ آب مى‌جوشاند؛ «اضْرِبْ بِعَصاكَ الْحَجَرَ فَانْفَجَرَتْ» و گاهى به آب مى‌زد و از ميان آن راه گشوده مى‌شود. «فَرَقْنا بِكُمُ الْبَحْرَ»
2- پايان شب سيه سفيد است. بنى‌اسرائيل بعد از آن همه شكنجه و بلا به رفاه و نجات رسيدند. «فَأَنْجَيْناكُمْ»
3- انتقام از ستمگران در حضور ستمديدگان، مرهمى براى آنهاست. «أَنْتُمْ تَنْظُرُونَ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
وَ إِذْ فَرَقْنا بِكُمُ الْبَحْرَ فَأَنْجَيْناكُمْ وَ أَغْرَقْنا آلَ فِرْعَوْنَ وَ أَنْتُمْ تَنْظُرُونَ (50)
بعد از آن تذكر فرمايد نعمت ديگر را كه: وَ إِذْ فَرَقْنا بِكُمُ الْبَحْرَ: و ياد بياوريد اى بنى اسرائيل! زمانى را كه شكافتيم به جهت شما درياى قلزم «2» را وقتى كه از فرعون مى‌گريختيد، و دريا پيش شما و لشگر فرعون عقب شد تعاقب مى‌كردند شما را؛ فَأَنْجَيْناكُمْ: پس نجات داديم شما را و برهانيديم شما را از ضرر ايشان، وَ أَغْرَقْنا آلَ فِرْعَوْنَ: و غرق ساختيم و به آب فرو برديم فرعون و لشگرش را، وَ أَنْتُمْ تَنْظُرُونَ: و حال آنكه شما نگاه مى‌كرديد به دريا چگونه شكافته مى‌شد، يا مناظره مى‌نموديد كه چه سان فرعونيان غرق مى‌گشتند.
هلاك فرعونيان: در منهج- چون فرعون دعوى خدائى كرد و مدت چهار صد سال طغيانش از حد گذشت، و اتمام حجت بر او شد؛ خداوند تعالى (به موسى) وحى فرمود: مدت فرعون به سر آمد، وقت هلاك او و نجات بنى اسرائيل رسيده، امر كن تا حلى و زيور آنان را گرفته بيرون روند. تمام بنى اسرائيل كه سيصد و بيست هزار مرد جنگى بودند، غير از سايرين در محل معين جمع و با حضرت موسى عليه السّلام حركت نمودند.
«1» توحيد صدوق، صفحه 288، حديث ششم.
«2» دريا و رود بزرگ را گويند.
تفسير اثنا عشرى، ج1، ص: 145
قدرى راه كه رفتند، سرگردان شدند، حضرت، پيرمردان را طلبيد، علت را پرسيد. گفتند: ما از پدران خود شنيديم كه حضرت يوسف عليه السّلام وصيت نموده كه چون بنى اسرائيل خواستند از شهر مصر بيرون روند، مرا با خود ببرند. پرسيد قبر او كجاست؟ عاقبت پيرزنى گفت: ميان رود نيل دفن شده، به سبب نزاعى كه در ميان آنها افتاد كه هر طايفه مى‌خواستند در محله آنها دفن شود، عاقبت عقلا گفتند كه وسط رود نيل دفن كنيم، تا آب از آن گذشته همه فيض بريم. خلاصه جسد را بيرون آورده در تابوتى از سنگ مرمر نهاده حركت دادند. و حق تعالى خواب را بر قبطيان مسلط نمود كه از رفتن سبطيان بى‌خبر شدند، و روز هم به سبب مردن اطفال آنان مشغول بودند تا غروب آفتاب كه اطلاع يافتند. فرعون امر كرد لشگريان تماما جمع شوند و وقت بانگ خروس حركت كنند. اتفاقا هيچ خروسى در آن شب صدا ننمود تا روز روشن شد. هامان وزير فرعون با سه هزار و نهصد نفر مقدمه لشگر و خود با هفتاد هزار نفر خواص با لباس سياه و بيرقهاى سياه و اسبان سياه حركت كردند به تعاقب بنى اسرائيل، تا به كنار دريا رسيدند. آب در نهايت طغيان بود. سبطيان نگاه كردند، فرعونيان را عقب خود ديدند. به درگاه خدا تضرع نمودند. وحى شد به موسى عصا به دريا بزن. به قدرت كامله الهى دوازده راه خشك به عدد اسباط بنى يعقوب هويدا شد، به طورى كه صداى سم اسبان آنها به زمين بلند مى‌شد.
بنى اسرائيل وارد شدند. فرعون به كنار دريا رسيد، آن را شكافته ديد، گفت دريا از هيبت من شكافته! گفتند تا تو داخل نشوى ما قدم برنداريم. فرعون تعلّل نمود، جبرئيل سوار ماديان، پيش اسب فرعون به دريا راند. اسب ماديان را ديد، عنان از دست فرعون ربوده او را داخل دريا نمود. لشگر همه وارد شدند. آخر لشگر حضرت موسى عليه السّلام كه از دريا گذشت و آخر لشگر فرعون داخل شد، دريا بهم آمده تماما هلاك شدند. جثه فرعون كه چهار صد من آهن بر او بود، به كنار دريا افتاد و بقيه فرو رفتند و بنى اسرائيل با حضرت موسى عليه السّلام نجات يافتند.
تفسير اثنا عشرى، ج1، ص: 146
تنبيه: نجات حضرت موسى عليه السّلام و بنى اسرائيل از دريا و هلاك فرعون و فرعونيان به كيفيت خاصه مشاهده، هر آينه آيات بيناتى است كه اثبات نمايد قدرت خداى تعالى و نبوت حضرت موسى عليه السّلام را.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
وَ إِذْ فَرَقْنا بِكُمُ الْبَحْرَ فَأَنْجَيْناكُمْ وَ أَغْرَقْنا آلَ فِرْعَوْنَ وَ أَنْتُمْ تَنْظُرُونَ (50)
ترجمه
و هنگاميكه شكافتيم براى شما دريا را پس نجات داديم شما را و غرق
جلد 1 صفحه 79
نموديم آل فرعون را و شما نگاه ميكرديد..
تفسير
يعنى ياد بياوريد وقتى را كه قرار داديم در آب دريا شكافها كه جدا ميشد بعضى از بعضى ديگر پس نجات داديم شما را در آنجا و غرق نموديم فرعون و اقوام و اتباع او را با آنكه شما نگاه ميكرديد بآنها كه غرق ميشدند و تفصيل اين اجمال آنستكه حضرت موسى (ع) چون رسيد بدريا وحى فرمود خداوند باو كه بگو بنى اسرائيل را كه تجديد كنيد توحيد مرا و ثابت بداريد در دلهاى خودتان ياد محمد سيد بندگان مرا و اعاده دهيد بر نفوس خودتان ولايت على برادر محمد و آل اطهار او را و بگوئيد خدايا عبور ده ما را بر وسط اين آب تا زمين شود براى شما و حضرت موسى ابلاغ نمود امر الهى را آنها گفتند ما از مرگ فرار كرديم تو ميخواهى ما را دچار غرق كنى در اين درياى بى‌پايان باين كلمات ما از عاقبت اين امر اطمينان نداريم در اين حال كالب بن يوحنا سواره بود به موسى عرض كرد يا نبى اللّه خدا امر كرده است كه اينكلماترا بگوئيم و داخل شويم فرمود بلى عرض كرد شما هم امر ميفرمائيد فرمود بلى پس توقف نمود و تجديد كرد بر نفس خود توحيد خدا و نبوت محمد (ص) و ولايت على (ع) و آل اطهار او را بهمان نحو كه موسى (ع) تلقين فرموده بود پس گفت خدايا بجاه ايشان عبور ده مرا از اين دريا و آن چهار فرسخ بود پس راند اسب خود را و تاخت در ميان دريا و آب در آن هنگام زير پاى او مانند زمين نرم بود تا رسيد بآخر خليج پس برگشت بتاخت و به بنى اسرائيل گفت اطاعت كنيد موسى را نيست اين دعا مگر كليد درهاى بهشت و قفل درهاى جهنم و جالب رضاى خداوند مهيمن بر بندگان و آنها ابا نمودند و گفتند ما نمى‌رويم مگر بر روى زمين پس وحى رسيد بموسى (ع) كه بزن عصاى خود را بدريا و صلوات بفرست دريا شكافته ميشود و موسى امتثال نمود و دريا شكافته شد و آشكار شد زمين تا آخر خليج پس موسى امر فرمود بنى اسرائيل را بعبور آنها گفتند زمين گل است ما ميترسيم فرو برويم وحى رسيد بحضرت موسى كه بگو خدايا بحق محمد و آل اطهار او خشك فرما اين زمين را و موسى اطاعت نمود و خداوند باد صبا را مأمور فرمود كه آنزمين را خشك نمود و موسى بنى اسرائيل را امر فرمود بعبور آنها گفتند يا نبى اللّه ما دوازده قبيله‌ايم اولاد دوازده پسران يعقوب پيغمبر از خداوند بخواه دوازده راه پيدا شود كه در تقدم و تأخر ميان ما اختلافى رخ ندهد لذا خداوند امر فرمود حضرت موسى را كه دوازده جاى دريا را با عصاى خود بزند و خداوند را بجاه محمد
جلد 1 صفحه 80
و آل اطهار او قسم بدهد تا در زمين دريا دوازده جاده پيدا شود و آب دور شود و موسى اطاعت نمود و خداوند اجابت فرمود دوازده جاده در كف دريا ظاهر شد و باد صبا هم زمين‌ها را خشك نمود و آنحضرت امر فرمود كه بنى اسرائيل داخل شوند آنها عرض كردند هر طايفه‌اى از ما كه داخل يك راه شويم از حال ديگرى اطلاع نداريم خداوند بموسى فرمود هر كوه آبيرا كه ميان اين راه‌ها است بزن با عصا و بگو خدايا بحق محمد و آل اطهار او در اين آبها طاقهاى واسعى احداث فرما كه اينان در موقع عبور يكديگر را ببينند و موسى اطاعت نمود و خداوند اجابت فرمود و بنى اسرائيل داخل شدند و چون بآخر رسيدند فرعون و قومش آمدند و وارد شدند تا نفر آخرى آنها كه داخل شد و اولى اراده خروج از آب نمود امر فرمود خداوند تعالى دريا را كه بگير فرعونيان را و گرفت آب آنها را و همه غرق شدند با آنكه اصحاب موسى نگاه ميكردند بآنها خدا فرموده به بنى اسرائيل در عهد محمد (ص) وقتى كه خداوند اين معامله را با پيشينيان شما فرمود براى كرامت آنحضرت و توسل باو آيا بر شما لازم نيست ايمان باو و آل اطهارش چون مشاهده نموديد ايشان را و بعضى گفته‌اند آن درياى قلزم بوده است.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَ إِذ فَرَقنا بِكُمُ البَحرَ فَأَنجَيناكُم وَ أَغرَقنا آلَ فِرعَون‌َ وَ أَنتُم تَنظُرُون‌َ (50)
(و ياد كنيد زماني را که درياي نيل را براي شما شكافتيم و شما را نجات داديم و فرعونيان را غرق نموديم و شما مشاهده مينموديد) وَ إِذ فَرَقنا بِكُمُ البَحرَ يعني فصلنا البحر لعبوركم (دريا را فصل فصل نموديم تا شما عبور كنيد) و ملخّص قصه بنا بر نقل مجمع البيان از إبن عباس اينست که بحضرت موسي وحي رسيد که شبانه با بني اسرائيل از مصر خارج شوند
جلد 2 - صفحه 30
چنانچه در آيه شريفه ميفرمايد: فَأَسرِ بِعِبادِي لَيلًا إِنَّكُم مُتَّبَعُون‌َ«1» (شب با بندگان من حركت كن که شما تعقيب ميشويد) موقعي که بني اسرائيل حركت كردند فرعون با قوم خود آنها را تعقيب نمود، بني اسرائيل بدرياي مصر رسيده ديدند راه فرار ندارند و از آن طرف لشگر فرعون در عقب آنها هستند بحضرت موسي عرض كردند إِنّا لَمُدرَكُون‌َ«2» (اينان اكنون بما خواهند رسيد) بحضرت موسي امر شد که عصا را بدريا زن، حضرت موسي عصا را بدريا زد و آبها شكافته شد و دوازده جاده و راه پيدا شد و قوم موسي وارد جاده‌ها شده و بحركت در آمدند وقتي که آخرين افراد قوم موسي وارد دريا شدند فرعون با قومش رسيدند و در تعقيب آنها وارد دريا شدند وقتي آخرين نفر از قوم فرعون وارد شد و آخرين نفر از قوم موسي خارج شد آب دريا بر هم غلطيد و فرعون و قومش در دريا غرق شدند و بني اسرائيل مشاهده مينمودند.
برگزیده تفسیر نمونه
(آیه 50)- نجات از چنگال فرعونیان! از آنجا که در آیه قبل اشاره اجمالی به نجات بنی اسرائیل از چنگال فرعونیان شد، این آیه در حقیقت توضیحی بر
ج1، ص75
چگونگی این نجات است، می‌گوید: «به خاطر بیاورید هنگامی را که دریا را برای شما شکافتیم» (وَ إِذْ فَرَقْنا بِکُمُ الْبَحْرَ). «و شما را نجات دادیم و فرعونیان را غرق کردیم در حالی که تماشا می‌کردید» (فَأَنْجَیْناکُمْ وَ أَغْرَقْنا آلَ فِرْعَوْنَ وَ أَنْتُمْ تَنْظُرُونَ).
ماجرای غرق شدن فرعونیان در دریا و نجات بنی اسرائیل از چنگال آنها در سوره‌های متعدّدی از قرآن آمده است، از جمله سوره اعراف، آیه 136- انفال، آیه 54- اسراء، آیه 103- شعراء، آیه 63 و 66- زخرف، آیه 55 و دخان، آیه 17 به بعد.
در این سوره‌ها تقریبا همه جزئیات این ماجرا شرح داده شده، ولی در این آیه، تنها اشاره‌ای از نظر نعمت و لطف خداوند به بنی اسرائیل شده، تا آنها را به پذیرش اسلام، آیین نجات بخش جدید، تشویق کند.
در ضمن این آیه درسی است برای انسانها که اگر در زندگی به خدا تکیه کنند، به آن نیروی بی‌زوال، اعتماد داشته باشند، و در مسیر صحیح از هیچ گونه کوشش و تلاش باز نایستند، در سخت‌ترین دقایق، خداوند یار و مددکار آنها است.
نکات آیه
۱ - بنى اسرائیل، در محاصره فرعونیان در کناره دریاى سرخ (و إذ فرقنا بکم البحر) ال در «البحر» عهد ذهنى است و اشاره به دریایى معهود دارد که بنا به گفته بسیارى از مفسّران، مراد از آن دریاى سرخ است. بیان نجات بنى اسرائیل و غرق شدن فرعونیان در پى شکافته شدن دریا، دلالت بر این دارد که: فرعونیان در کناره دریاى سرخ در صدد هجوم به بنى اسرائیل بودند.
۲ - خداوند، دریاى سرخ را براى عبور بنى اسرائیل شکافت. (و إذ فرقنا بکم البحر) «فرق» (مصدر فرقنا) به معناى فاصله انداختن و شکافتن است.
۳ - بنى اسرائیل، با عبور از دریا نجات یافتند و فرعونیان در آب دریا غرق شدند. (فأنجینکم و أغرقنا ءال فرعون)
۴ - خداوند، نجات بخش بنى اسرائیل و هلاک کننده فرعونیان (فأنجینکم و أغرقنا ءال فرعون)
۵ - شکافته شدن دریا، موجب غرق شدن و به هلاکت رسیدن فرعونیان شد. (و إذ فرقنا بکم البحر فأنجینکم و أغرقنا ءال فرعون) تفریع جمله «أنجیناکم» بر «فرقنا» به وسیله حرف «فاء» مى رساند که سبب نجات بنى اسرائیل شکافته شدن دریا بود و از آن جا که «أغرقنا» بر «أنجیناکم» عطف شده، معلوم مى شود: زمینه غرق شدن فرعونیان نیز همان شکاف دریا بوده است; یعنى، فرعونیان با دیدن معبر در میان دریا به تعقیب بنى اسرائیل پرداختند که شکاف بسته شد و آنان به هلاکت رسیدند.
۶ - خداوند، حاکم بر عوامل طبیعى است. (و إذ فرقنا بکم البحر)
۷ - بنى اسرائیل داراى نقشى بسزا در شکافته شدن دریا بر ایشان (و إذ فرقنا بکم البحر) برداشت فوق با توجّه به سببیه بودن حرف باء در «بکم» استفاده شده است.
۸ - پیروزى بنى اسرائیل در آزمون الهى با تحمل رنجها و سختیها، موجب تحقق نصرت الهى و نجاتشان شد. (یسومونکم سوء العذاب ... و فى ذلکم بلاء من ربکم عظیم. و إذ فرقنا بکم البحر) آیه قبل که بیانگر آزمون الهى از بنى اسرائیل و تحمل رنجها و سختیها از سوى آنان بود، توضیح دهنده سببیت بنى اسرائیل در شکافته شدن دریاست; یعنى، چون بنى اسرائیل آن گونه عمل کردند شایستگى آن را پیدا کردند که خداوند با شکافتن دریا، آنان را نجات دهد و دشمنانشان را هلاک سازد.
۹ - عملکرد انسان داراى نقشى بسزا در چگونگى تدبیر امور او از سوى خداوند (یسومونکم سوء العذاب ... و فى ذلکم بلاء من ربکم عظیم. و إذ فرقنا بکم البحر)
۱۰ - بنى اسرائیل، نظاره گر غرق شدن و به هلاکت رسیدن فرعونیان بودند. (و أغرقنا ءال فرعون و أنتم تنظرون) «نظر» به معناى دیدن و تماشا کردن است. مفعول «تنظرون» به قرینه جمله قبل غرق شدن فرعونیان مى باشد.
۱۱ - تماشاى نابودى فرعونیان از نعمتهاى خداوند به بنى اسرائیل (و إذ فرقنا بکم البحر ... و أغرقنا ءال فرعون و أنتم تنظرون) چون آیات مورد بحث در صدد بیان نعمتهایى است که خداوند به بنى اسرائیل ارزانى داشته بود، مى توان گفت: مفاد جمله «و أنتم تنظرون» نیز به منظور بیان نعمت، آورده شده است.
۱۲ - انتقام از ستمگران در حضور ستمدیدگان، امرى است شایسته و نیکو (و أغرقنا ءال فرعون و أنتم تنظرون)
۱۳ - خاطره نجات بنى اسرائیل و هلاکت خاندان فرعون با شکافته شدن دریا، خاطره اى عبرت آموز و شایسته و بایسته به یاد داشتن (و إذ فرقنا بکم البحر ... و أنتم تنظرون) «إذ فرقنا» عطف بر «نعمتى» در آیه ۴۷ است. بنابراین «إذ فرقنا» نیز مفعول براى «أذکروا» مى باشد.
موضوعات مرتبط
- انتقام: انتقام پسندیده ۱۲; انتقام در حضور مظلوم ۱۲
- انسان: سرنوشت انسان ۹; منشأ تدبیر امور انسان ۹
- بنى اسرائیل: آثار موفقیت بنى اسرائیل ۸; امتحان بنى اسرائیل ۸; امداد به بنى اسرائیل ۸; بنى اسرائیل در دریاى سرخ ۲; بنى اسرائیل وشکافتن دریا ۷; تاریخ بنى اسرائیل ۱، ۲، ۳، ۱۰، ۱۳; عبور بنى اسرائیل از دریا ۳; عوامل نجات بنى اسرائیل ۸; قبولى بنى اسرائیل در امتحان ۸; محاصره بنى اسرائیل ۱; نجات بنى اسرائیل ۳، ۴، ۱۳; نعمتهاى بنى اسرائیل ۱۱
- تاریخ: عبرت از تاریخ ۱۳
- خدا: افعال خدا ۲، ۴; امدادهاى خدا ۲، ۴; تدبیر خدا ۹; حاکمیت خدا ۶; عوامل نصرت خدا ۸; نجات بخشى خدا ۴
- دریا: دریاى سرخ ۱; شکافتن آب دریا ۲، ۵
- ذکر: ذکر تاریخ ۱۳
- سرنوشت: عوامل مؤثر در سرنوشت ۹
- ظالمان: انتقام از ظالمان ۱۲
- عبرت: عوامل عبرت ۱۳
- عمل: آثار عمل ۹
- عوامل طبیعى: عمل عوامل طبیعى ۶
- فرعونیان: عوامل هلاکت فرعونیان ۵; غرق فرعونیان ۳، ۵، ۱۰، ۱۳; فرعونیان وبنى اسرائیل ۱; هلاکت فرعونیان ۴، ۱۱، ۱۳
منابع
