البقرة ١٠٩
ترجمه
| البقرة ١٠٨ | آیه ١٠٩ | البقرة ١١٠ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«وَدَّ»: دوست داشت. آرزو کرد. «کُفَّاراً»: حال ضمیر مفعولی (کُمْ) در (یَرُدُّونَکُم) یا مفعول دوم است. «حَسَداً»: مفعولٌ‌له است. «تَبَیَّنَ»: روشن گردید. «أُعْفُوا»: عفو کنید و عقوبت نکنید. «إصْفَحُوا»: ببخشید و سرزنش نکنید.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ... (۷) لَتُبْلَوُنَ فِي أَمْوَالِکُمْ وَ... (۵)
لَتُبْلَوُنَ فِي أَمْوَالِکُمْ وَ... (۵) فَإِذَا انْسَلَخَ الْأَشْهُرُ... (۲) قَاتِلُوا الَّذِينَ لاَ يُؤْمِنُونَ... (۴)
تفسیر
نکات آیه
۱ - بسیارى از اهل کتاب، مشتاق ارتداد و بازگشت مسلمانان به شرک بودند. (ودّ کثیر من أهل الکتب لو یردونکم من بعد إیمنکم کفاراً) جمله «یردونکم» به وسیله حرف مصدرى (لو) تبدیل به مفرد مى شود و در نتیجه مفعول براى «ودّ» قرار مى گیرد. «کفاراً» جمع کافر و مفعول دوم براى «یردونکم» مى باشد. مراد از کافر، به دلیل کلمه «یردون» مشرک است نه یهودى و یا نصرانى; زیرا مسلمانان صدر اسلام پیش از انتخاب اسلام، مشرک بودند.
۲ - تلاش پى گیر اهل کتاب براى مرتد ساختن مسلمانان (ودّ کثیر من أهل الکتب لو یردونکم من بعد إیمنکم کفاراً) «ودّ» به معناى علاقه داشتن است، ولى به دلیل جمله «فاعفوا ...» معلوم مى شود: اهل کتاب براى تحقق بخشیدن به آرزوى خود (مرتد ساختن اهل ایمان) به تلاشهاى توطئه گرانه نیز روى آورده بودند.
۳ - آرزوى یهود و نصارا براى مرتد ساختن مسلمانان صدر اسلام آرزویى خام و تلاش آنان در این زمینه، تلاشى ناموفق بود. (ودّ کثیر من أهل الکتب لو یردونکم) به کارگیرى فعل ماضى «ودّ» (دوست داشتند) به جاى فعل مضارع (دوست مى دارند) اشاره به این نکته دارد که: تلاش آنان بى ثمر است، به گونه اى که باید علاقه و تلاش آنان را سپرى شده دانست.
۴ - یهودیان و نصاراى عصر بعثت، بر ایمان مسلمانان رشک برده به آنان حسادت مىورزیدند. (ودّ کثیر من أهل الکتب لو یردونکم من بعد إیمنکم کفاراً حسداً) مقصود از «اهل الکتاب» به دلیل «و قالوا لن یدخل ...» در آیه ۱۱۱، یهود و نصاراست.
۵ - حسادت یهود و نصارا، منشأ علاقه و تلاش آنها بر بازگرداندن اهل ایمان از اسلام بود. (ودّ کثیر من أهل الکتب لو یردونکم من بعد إیمنکم کفاراً حسداً) «حسداً» مفعولٌ له براى «ودّ کثیر ...» مى باشد; یعنى، علاقه و تلاش اهل کتاب براى مرتد ساختن مسلمانان، به علت حسادت ایشان بود.
۶ - حسادت اهل کتاب بر مسلمانان، ریشه در اعماق جان ایشان داشت. (حسداً من عند أنفسهم)
۷ - حسد از عوامل انکار حق و عاملى براى مبارزه با آن (لو یردونکم من بعد إیمنکم کفاراً حسداً)
۸ - ایمان و عقاید دینى، در گستره حسدورزى انسان (ودّ کثیر من أهل الکتب ... حسداً من عند أنفسهم)
۹ - تلاش تبلیغاتى یهود و نصارا علیه اسلام و قرآن (ودّ کثیر من أهل الکتب لو یردونکم من بعد إیمنکم کفاراً)
۱۰ - تلاش تبلیغاتى اهل کتاب علیه اسلام و مسلمانان، حتى دردیدگاه خودشان نیز ریشه مکتبى و دینى نداشت.* (ودّ کثیر من أهل الکتب لو یردونکم ... من عند أنفسهم) برداشت فوق مبتنى بر این است که «من عند أنفسهم» متعلق به «ودّ کثیر» باشد; یعنى، اهل کتاب از پیش خود و نه از روى احساس مسؤولیت دینى، در صدد بازگرداندن مسلمانان از اسلام بودند.
۱۱ - ایمان به پیامبر (ص) حتى در دیدگاه اهل کتاب ارزشمند بوده و کمال محسوب مى شده است. (ودّ کثیر من أهل الکتب لو یردونکم من بعد إیمنکم کفاراً حسداً) برانگیخته شدن حسد در انسان به هنگامى است که محسود را برخوردار از نعمتى مادى یا کمالات انسانى ببیند. بنابراین در نظر اهل کتاب - که بر ایمان مسلمانان به پیامبر(ص) رشک مى بردند - باید ایمان، نعمت و کمالى ارجمند مى بود.
۱۲ - یهود و نصارا با بهانه قرار دادن نسخ ادیان و نسخ برخى از آیات قرآن، در صدد ایجاد شبهه در اذهان مسلمانان بودند. (ما ننسخ من ءایة ... أم تریدون أن تسئلوا رسولکم ... ودّ کثیر من أهل الکتب) بیان تلاش اهل کتاب براى مرتد ساختن مسلمانان پس از مطرح ساختن پرسشها و درخواستهاى نابه جا درباره نسخ و بیان اثر سوء آن در خواستها (تبدیل شدن ایمان به کفر)، گویاى این است که: اهل کتاب در صدد بودند مسلمانان را درباره نسخ به شبهه اندازند و آنان رادر ایمانشان به پیامبر(ص) دچار تردید کنند.
۱۳ - یهود و نصارا ترغیب کننده مسلمانان به پرسشها و درخواستهاى نابه جا از پیامبر(ص) (أم تریدون أن تسئلوا ... ودّ کثیر من أهل الکتب لو یردونکم)
۱۴ - حقانیت اسلام، حتى در نظر یهودیان و مسیحیان امرى روشن و تردیدناپذیر بود. (من بعد ما تبین لهم الحق )
۱۵ - خداوند، مسلمانان عصر بعثت را به عفو و گذشت از توطئه گران اهل کتاب فرا خواند. (فاعفوا و اصفحوا حتى یأتى اللّه بأمره) «عفو» و «صفح» به معناى گذشت از خطا و گناه است. گفته شده «صفح» علاوه بر آن، دلالت بر سرزنش نکردن نیز دارد.
۱۶ - ضرورت نادیده انگاشتن توطئه هاى اهل کتاب و پرهیز از درگیرى با آنان، حکمى موقت بود. (فاعفوا و اصفحوا حتى یأتى اللّه بأمره)
۱۷ - خداوند، مسلمانان را به آمدن حکمى جدید درباره توطئه گران اهل کتاب (مبارزه با آنان) نوید داد. (فاعفوا و اصفحوا حتى یأتى اللّه بأمره) مراد از «حتى یأتى اللّه بأمره» (تا آن گاه که خدا فرمان خویش را صادر کند)، به قرینه مقابله آن با عفو و گذشت، فرمان جهاد و مبارزه است.
۱۸ - ضرورت کنترل احساسات در برخورد با دشمنان تا فراهم شدن شرایط لازم (فاعفوا و اصفحوا حتى یأتى اللّه بأمره)
۱۹ - ایجاد زمینه براى پذیرش قوانین و رهنمودها، از روشهاى قرآن در بیان احکام (فاعفوا و اصفحوا حتى یأتى اللّه بأمره) بیان مقطعى بودن حکم عفو و گذشت از توطئه گران، داراى اهدافى است. از جمله آنهاست ایجاد زمینه پذیرش آن حکم; زیرا مسلمانان اگر نمى دانستند که حکم مذکور موقتى است، انتظار مى رفت که آن حکم را درست نپندارند و از پذیرش آن سرباز زنند.
۲۰ - نادیده گرفتن توطئه دشمنان و گذشت کردن از آزارهاى ایشان، مرحله ى تاکتیکى در مبارزه با آنان است. (فاعفوا و اصفحوا حتى یأتى اللّه بأمره)
۲۱ - لزوم برخورد مرحله به مرحله با دشمنان توطئه گر (فاعفوا و اصفحوا حتى یأتى اللّه بأمره)
۲۲ - قدرت و توانایى خداوند، قدرتى فراگیر و همه جانبه است. (إن اللّه على کل شىء قدیر)
۲۳ - خداوند بر اثبات حکمى و برداشتن آن در زمانى مناسب، و نیز جایگزین کردن آن با دستورى دیگر، تواناست. (فاعفوا و اصفحوا حتى یأتى اللّه بأمره إن اللّه على کل شىء قدیر) جمله «إن اللّه ....» را مى توان با هر یک از حقایق مطرح شده در آیه ملاحظه کرد و به مناسبت آن، هدف از توجّه دادن مخاطبان را به قدرت فراگیر خداوند، دریافت. دربرداشت فوق جمله «إن اللّه ...» در ارتباط با فرمان به عفو و گذشت و نسخ آن در آینده لحاظ شده است.
۲۴ - هشدار خداوند به توطئه گران اهل کتاب و تهدید آنان به پاسخى مناسب (حتى یأتى اللّه بأمره إن اللّه على کل شىء قدیر) در برداشت فوق، جمله «إن اللّه ....» در ارتباط با حکم جهاد - که از «یأتى اللّه بأمره» استفاده مى شود - ملاحظه شده است.
۲۵ - فرمان خدا بر مدارا کردن با توطئه گران اهل کتاب، هرگز از سرناتوانى او بر یارى مسلمانان صدر اسلام نبوده است. (فاعفوا و اصفحوا حتى یأتى اللّه بأمره إن اللّه على کل شىء قدیر) در برداشت فوق، جمله «إن اللّه ...» در ارتباط با جمله «فاعفوا و اصفحوا» ملاحظه شده است; یعنى، گمان نشود که فرمان به عفو و گذشت و ترک مقابله، از سر ناتوانى خداست، بلکه مصلحت مسلمانان در آن است.
۲۶ - اهل کتاب با جامعه مسلمانان صدر اسلام برخورد و حشر و نشر نداشتند. (فاعفوا و اصفحوا حتى یأتى اللّه بأمره إن اللّه على کل شىء قدیر)
موضوعات مرتبط
- آرزو: آرزوى ارتداد مسلمانان صدر اسلام ۳
- احساسات: تعدیل احساسات ۱۸
- احکام: احکام موقتى ۱۶; تبدیل احکام ۲۳; روش تبیین احکام ۱۹; زمینه قبول احکام ۱۹; نسخ احکام ۲۳
- ادیان: نسخ ادیان ۱۲
- ارتداد: عوامل ارتداد ۲
- ارزشها: ملاک ارزشها ۱۱
- اسلام: تاریخ صدر اسلام ۳، ۴، ۵، ۱۲، ۱۳، ۲۵، ۲۶; تبلیغ علیه اسلام ۹، ۱۰; حقانیت اسلام ۱۴
- اسما وصفات: قدیر ۲۲
- انگیزش: عوامل انگیزش ۵
- اهل کتاب: اجتناب از برخورد با اهل کتاب ۱۶; اهل کتاب در صدر اسلام ۲۵، ۲۶; اهل کتاب و ارتداد مسلمانان ۱، ۲; اهل کتاب و مسلمانان ۶; اهل کتاب و مسلمانان صدر اسلام ۲۶; بینش اهل کتاب ۱۰، ۱۱; تبلیغ اهل کتاب ۱۰; توطئه اهل کتاب ۲۴; توطئه گران اهل کتاب ۱۵، ۱۷، ۲۵; تهدید اهل کتاب ۲۴; چشم پوشى از توطئه اهل کتاب ۱۶; حسد اهل کتاب ۶; عفو اهل کتاب ۱۵; علایق اهل کتاب ۱; مبارزه با اهل کتاب ۱۷; مدارابا اهل کتاب ۲۵
- ایمان: ارزش ایمان به محمّد(ص) ۱۱
- پرسش: پرسش بیجا ۱۳
- حسد: آثار حسد ۵، ۷; حسد به عقیده ۸; محدوده حسد ۸
- حق: عوامل تکذیب حق ۷; عوامل حق ستیزى ۷
- خدا: اوامر خدا ۲۵; بشارتهاى خدا ۱۷; توصیه هاى خدا ۱۵; قدرت خدا ۲۲، ۲۳; هشدارهاى خدا ۲۴
- دشمنان: چشم پوشى از توطئه دشمنان ۲۰; روش برخورد با دشمنان ۱۸; عفو از دشمنان ۲۰; مبارزه با دشمنان ۲۰; مراحل برخورد با دشمنان ۲۱
- دین: آسیب شناسى دین ۲، ۱۲
- شبهات: عوامل شبهات ۱۲
- قرآن: تبلیغ علیه قرآن ۹; نسخ در قرآن ۱۲
- مبارزه: تعدیل احساسات در مبارزه ۱۸; روش مبارزه ۱۸، ۲۰، ۲۱; مراحل مبارزه ۲۰
- محمّد(ص): پرسش از محمّد(ص) ۱۳
- مسلمانان: امداد به مسلمانان صدر اسلام ۲۵; بشارت به مسلمانان ۱۷; خواسته هاى مسلمانان صدر اسلام ۱۳; مسلمانان صدر اسلام ۱۵
- مسیحیان: آثار حسد مسیحیان ۵; آرزوهاى مسیحیان ۳; تبلیغ مسیحیان ۹; حسد مسیحیان صدر اسلام ۴; شبهه افکنى مسیحیان ۱۲; علایق مسیحیان ۵; مسیحیان و ارتداد مسلمانان ۳، ۵; مسیحیان و اسلام ۹، ۱۴; مسیحیان وقرآن ۹; مسیحیان و مسلمانان ۴، ۱۲، ۱۳
- معاشرت: معاشرت با بیگانگان ۲۶
- نسخ: منشأ نسخ ۲۳
- یهود: آثار حسد یهود ۵; آرزوهاى یهود ۳; تبلیغ یهود ۹; حسد یهود صدر اسلام ۴; شبهه افکنى یهود ۱۲; علایق یهود ۵; یهود و ارتداد مسلمانان ۳، ۵; یهود و اسلام ۹، ۱۴; یهود و قرآن ۹; یهود و مسلمانان ۴، ۱۲، ۱۳
