البقرة ٣٤

وَ إِذْ قُلْنَا لِلْمَلاَئِکَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ‌ فَسَجَدُوا إِلاَّ إِبْلِيسَ‌ أَبَى‌ وَ اسْتَکْبَرَ وَ کَانَ‌ مِنَ‌ الْکَافِرِينَ‌

ترجمه

و (یاد کن) هنگامی را که به فرشتگان گفتیم: «برای آدم سجده و خضوع کنید!» همگی سجده کردند؛ جز ابلیس که سر باز زد، و تکبر ورزید، (و به خاطر نافرمانی و تکبرش) از کافران شد.

و آن گاه كه به فرشتگان گفتيم: براى آدم سجده كنيد، پس همه سجده كردند، جز ابليس كه ابا كرد و برترى جست و از كافران گرديد

و چون فرشتگان را فرموديم: «براى آدم سجده كنيد»، پس بجز ابليس -كه سر باز زد و كبر ورزيد و از كافران شد- [همه‌] به سجده درافتادند.

و چون فرشتگان را فرمان دادیم که بر آدم سجده کنید، همه سجده کردند مگر شیطان که ابا و تکبّر ورزید و از فرقه کافران گردید.

و [یاد کن] هنگامی که به فرشتگان گفتیم: به آدم سجده کنید، [پس] سجده کردند مگر ابلیس که سر پیچید و تکبّر ورزید و از کافران شد.

و به فرشتگان گفتيم: آدم را سجده كنيد. همه سجده كردند جز ابليس، كه سرباز زد و برترى جست. و او از كافران بود.

و چون به فرشتگان گفتیم بر آدم سجده برید، همه سجده بردند جز ابلیس که سرکشید و کبرورزید و از کافران شد

و [ياد كن‌] آنگاه كه فرشتگان را گفتيم: آدم را سجده كنيد، پس سجده كردند مگر ابليس، سرپيچى و گردنكشى كرد، و از كافران گشت.

و هنگامی (را یادآوری کن) که به فرشتگان گفتیم: برای آدم سجده (ی بزرگ‌داشت و خضوع، نه عبادت و پرستش) ببرید. همگی سجده بردند جز ابلیس که سر باز زد و تکبّر ورزید، و (به خاطر نافرمانی و تکبّر) از زمره‌ی کافران شد.

و چون به فرشتگان فرمودیم: «به خاطر (شکرانة تعلیم گرفتن از) آدم (برای خدا) سجده کنید»، پس (همه) به سجده در افتادند، مگر ابلیس که سر باز زد و کبر ورزید و (هماره) از کافران بود.

و هنگامی که گفتیم به فرشتگان سجده کنید به آدم پس سجده کردند همه جز ابلیس که سر پیچید و بزرگی طلبید و بود از گروه کافران‌

البقرة ٣٣	آیه ٣٤	البقرة ٣٥
سوره : سوره البقرة نزول : ١ هجرت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ١٦ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«أُسْجُدُوا ِلآدَمَ»: مراد این است که در برابر آدم خضوع کنید و در راه مصلحت او به کار بپردازید. «إبْلِیسَ»: اهریمن. «إِلاّ إِبْلِیسَ»: مگر اهریمن. استثناء منقطع است و ابلیس از جنس فرشتگان نیست و بلکه از زمره جنّیان است (نگا: کهف / ). «أَبَی»: خودداری کرد. سر باز زد. «اسْتَکْبَرَ»: سرکشی کرد. خویشتن را بزرگتر از آن دید.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

قَالَ‌ فَاهْبِطْ مِنْهَا فَمَا يَکُونُ‌... (۳) فَسَجَدَ الْمَلاَئِکَةُ کُلُّهُمْ‌... (۳) إِلاَّ إِبْلِيسَ‌ أَبَى‌ أَنْ‌ يَکُونَ‌... (۴) وَ إِذْ قُلْنَا لِلْمَلاَئِکَةِ اسْجُدُوا... (۵)

وَ إِذْ قَالَ‌ رَبُّکَ‌ لِلْمَلاَئِکَةِ... (۲) وَ عَلَّمَ‌ آدَمَ‌ الْأَسْمَاءَ کُلَّهَا... (۳) قَالُوا سُبْحَانَکَ‌ لاَ عِلْمَ‌ لَنَا... (۱) قَالَ‌ يَا آدَمُ‌ أَنْبِئْهُمْ‌... (۲) وَ قُلْنَا يَا آدَمُ‌ اسْکُنْ‌ أَنْتَ‌ وَ... (۲) وَ رَفَعَ‌ أَبَوَيْهِ‌ عَلَى‌... (۳) وَ يَدْعُ‌ الْإِنْسَانُ‌ بِالشَّرِّ... (۱) خُلِقَ‌ الْإِنْسَانُ‌ مِنْ‌ عَجَلٍ‌... (۰) إِذْ قَالَ‌ رَبُّکَ‌ لِلْمَلاَئِکَةِ... (۲) فَإِذَا سَوَّيْتُهُ‌ وَ نَفَخْتُ‌ فِيهِ‌... (۲) خَلَقَ‌ الْإِنْسَانَ‌ مِنْ‌ صَلْصَالٍ‌... (۰) قَالَ‌ سَآوِي‌ إِلَى‌ جَبَلٍ‌... (۲) أَقِمِ‌ الصَّلاَةَ لِدُلُوکِ‌... (۱) فَارْتَقِبْ‌ يَوْمَ‌ تَأْتِي‌... (۰)

تفسیر

• آيه ۳۴ بقره
• دو وجه در معنى ((و ما كنتم تكتمون ))
• حكم سجده براى غير خدا
• سجده عبادت ذاتى نيست
• بحث روايتى (شامل رواياتى درباره قصه خلقت آدم و سجده ملائكه و اباء ابليس ...)

• آيه ۳۴ -۳۶
• آيه و ترجمه
• تفسير:
• آدم در بهشت
• نكته ها
• ۱ چرا ابليس مخالفت كرد ؟
• ۲ آيا سجده براى خدا بود يا آدم ؟
• نكته ها
• ۱ بهشت آدم كدام بهشت بود؟
• ۲ گناه آدم چه بود ؟
• ۳ مقايسه معارف قرآن با تورات
• ۴ مقصود از شيطان در قرآن چيست ؟
• ۵ خدا چرا شيطان را آفريد؟

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - خداوند پس از تعلیم حقایق هستى به آدم (ع) و اثبات لیاقت وى براى خلافت، از فرشتگان خواست تا بر او سجده کنند. و علّم ءادم الأسماء کلها ... و إذ قلنا للملئکة اسجدوا لأدم

۲ - همه فرشتگان پس از فرمان خدا، بر آدم (ع) سجده کردند. و إذ قلنا للملئکة اسجدوا لأدم فسجدوا

۳ - ابلیس نیز همانند فرشتگان، مأمور به سجده بر آدم (ع) بود. فسجدوا إلا إبلیس أبى

۴ - ابلیس از فرمان خدا سرپیچى کرد و بر آدم سجده ننمود. و إذ قلنا للملئکة اسجدوا لأدم فسجدوا إلا إبلیس أبى «اِبا» (مصدر اَبى) به معناى امتناع کردن است.

۵ - آدم(ع)، داراى منزلت و مقامى فراتر از فرشتگان و إذ قلنا للملئکة اسجدوا لأدم از آن جایى که فرشتگان مأمور به سجده بر آدم(ع) شدند، فضیلت و برترى او معلوم مى شود.

۶ - هدف از طرح خلافت آدم (ع) براى فرشتگان و اثبات فضیلت و برترى او، ایجاد رغبت در فرشتگان براى اجراى فرمان الهى (سجده بر آدم(ع)) بود. و إذ قال ربک للملئکة إنى جاعل فى الأرض خلیفة ... و إذ قلنا للملئکة اسجدوا لأدم

۷ - ابلیس پیش از تمرد از فرمان خدا، همپایه فرشتگان بود و در منزلت ایشان بسر مى برد. و إذ قلنا للملئکة اسجدوا لأدم فسجدوا إلا إبلیس از اینکه فرمان و خطاب خداوند به فرشتگان (قلنا للملائکة اسجدوا) شامل ابلیس نیز بود، معلوم است که: او در منزلت و مقام فرشتگان بسر مى برد به گونه اى که از زمره ایشان محسوب مى شد و یا واقعاً خودش نیز فرشته بود. برداشت فوق مبتنى بر احتمال اول است.

۸ - ابلیس از زمره فرشتگان بود.* و إذ قلنا للملئکة اسجدوا لأدم فسجدوا إلا إبلیس

۹ - تکبر و خود بزرگ بینى ابلیس، مایه امتناع او از سجده بر آدم(ع) شد. فسجدوا إلا إبلیس أبى و استکبر

۱۰ - ابلیس به خاطر خود بزرگ بینى و سرپیچى از فرمان خدا، از زمره کافران شد. أبى و استکبر و کان من الکفرین

۱۱ - سرپیچى از فرمان خدا، از روى استکبار و خود بزرگ بینى، موجب کفر است. أبى و استکبر و کان من الکفرین

۱۲ - ابلیس، داراى اختیار تکوینى در انتخاب اطاعت خدا، یا معصیت او فسجدوا إلا إبلیس أبى و استکبر

۱۳ - وجود کافرانى غیر از ابلیس، در زمان تمردش از فرمان خدا* و کان من الکفرین

۱۴ - سجده به خودى خود و فى نفسه، حاکى از پرستش مسجود نیست. و إذ قلنا للملئکة اسجدوا لأدم بدیهى است که خداوند هرگز به پرستش کسى، یا چیزى فرمان نداده و نخواهد داد. بنابراین سجده فرشتگان به آدم(ع) پرستش و عبادت او نبوده است. در نتیجه سجده کردن فى نفسه عبادت و پرستش محسوب نمى شود; بلکه سجده اى عبادت و پرستش محسوب مى شود که سجده کننده مسجود را رب خویش بداند.

۱۵ - خود بزرگ بینى از خصلتهاى نکوهیده و شیطانى أبى و استکبر

۱۶ - داستان سجده فرشتگان بر آدم(ع) و امتناع ابلیس از آن کار، داستانى آموزنده و شایسته و بایسته همیشه به خاطر داشتن و إذ قلنا للملئکة ... و کان من الکفرین «اذ» مفعول براى «اذکر» (فراگیر و همواره به خاطر داشته باش) است.

۱۷ - از امام صادق (ع) روایت شده که فرمود: «إن اللّه تبارک و تعالى أمر الملائکة بالسجود لآدم ... فقیل له: فکیف وقع الأمر على إبلیس و إنما أمر اللّه الملائکة بالسجود لآدم؟ فقال کان إبلیس منهم بالولاء و لم یکن من جنس الملائکة ...;(۱) خداوند تبارک و تعالى به ملائکه فرمان داد که به آدم(ع) سجده کنند ... به امام عرض شد که چگونه فرمان خدا شامل ابلیس شد در حالى که خداوند ملائکه را مأمور به سجده آدم(ع) نموده بود نه ابلیس را؟ امام فرمود: ابلیس از جنس ملائکه نبود بلکه با ولاء از آنان محسوب مى شد».

۱۸ - موسى بن بکر واسطى گفت: «سألت أباالحسن موسى(ع) عن الکفر و الشرک أیهما أقدم ... فقال لى: الکفر أقدم و هو الجحود قال لابلیس «أبى و استکبر و کان من الکافرین»;(۲) از امام کاظم(ع) سؤال کردم: کفرقدیمى تر است یا شرک؟ امام فرمود: کفر قدیمى تر است و آن به معناى انکار است. خداوند درباره ابلیس فرمود: نافرمانى و تکبر کرد و از کافران بود».

۱۹ - از امام سجاد(ع) روایت شده: «... فأول ما عصى اللّه بالکبر و هى معصیة إبلیس حین أبى و استکبر و کان من الکافرین ...;(۳) ... اولین سبب نافرمانى از خدا کبر بوده و این نافرمانى ابلیس بود به هنگامى که تکبر و نافرمانى کرد و از کافران گشت ...».

۲۰ - «عن على بن الحسین(ع) فى قوله: «اسجدوا لآدم فسجدوا» ... إنها کانت عصابة من الملائکة و هم الذین کانوا حول العرش ... و هم الذین أمروا بالسجود ...;(۴) از امام سجاد (ع) درباره سخن خداوند «اسجدوا لآدم فسجدوا» روایت شده که فرمود: آنان (مأموران به سجده) گروهى از ملائکه بودند که در اطراف عرش الهى بودند ... و همانها بودند که مأمور به سجده شدند ...».

۲۱ - أمیر المؤمنین (ع) فرموده اند: «أول بقعة عبداللّه علیها ظهر الکوفة لما أمر اللّه أن یسجدوا لآدم، سجدوا على ظهر الکوفة;(۱) اولین مکان مقدسى که در آن عبادت خداوند واقع شد سرزمین کوفه بود، آن هنگام که خداوند ملائکه را مأمور سجده بر آدم کرد آنها بر آدم(ع) در سرزمین کوفه سجده کردند». ۲۲ پیامبر خدا(ص) فرموده اند: «... ان اللّه تبارک و تعالى خلق آدم فأودعنا صلبه، و أمر الملائکة بالسجود له تعظیماً لنا و اکراماً، و کان سجودهم للّه عز و جل عبودیة و لآدم اکراماً و طاعة لکوننا فى صلبه ...;(۲) خداوند تبارک و تعالى آدم را آفرید پس ما را در صلب او قرار داد و امر نمود به ملائکه که به خاطر بزرگداشت و کرامت ما به آدم سجده کنند و سجود ملائکه عبادت بود براى خداوند و احترام و اطاعت بود نسبت به آدم(ع); زیرا، ما در صلب او بودیم ...».

• پ نوشت ها:

1. تفسیر قمى، ج ۱، ص ۳۵; نورالثقلین، ج ۱، ص ۵۵، ح ۹۳.
2. تفسیر عیاشى، ج ۱، ص ۳۴، ح ۱۹; نورالثقلین، ج ۱، ص ۵۷، ح ۹۹.
3. کافى، ج ۲، ص ۱۳۰، ح ۱۱; نورالثقلین، ج ۱، ص ۶۰، ح ۱۱۱.
4. تفسیر عیاشى، ج ۱، ص ۳۰، ح ۷; تفسیر برهان، ج ۱، ص ۷۴، ح