الفاتحة ٢
ترجمه
الفاتحة ١ | آیه ٢ | الفاتحة ٣ | ||||||||||||||
|
معنی کلمات و عبارات
«رَبِّ»: پروردگار. مصدری است به معنی تربیت، و در اینجا در معنی اسم فاعل، یعنی مربّی به کار رفته است، و صفت (الله) میباشد. «الْعَالَمِینَ»: جهانیان، جهانها. هر صنفی از اصناف آفریدگان. اسم آلت است و به معنی آنچه خدا بدان شناخته شود. از راه تغلیب به صورت جمع مذکّر سالم با (ین) جمع بسته شده است.
آیات مرتبط (تعداد ریشههای مشترک)
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمٰنِ... (۰)
الْمَالُ وَ الْبَنُونَ زِينَةُ... (۱) عَلَى عَبْدِهِ لِيَکُونَ... (۱) قَالَ فِرْعَوْنُ وَ مَا رَبُ... (۲) قَالَ رَبُ السَّمَاوَاتِ وَ... (۱) إِيَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِيَّاکَ... (۰) يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا... (۱) لاَ تَمُدَّنَ عَيْنَيْکَ إِلَى مَا... (۰)
تفسیر
- آيات ۱ - ۵
- سبب ابتداء به ((بسم الله ))
- آغاز با نام خدا ادب و عمل را خدائى و نيك فرجام مى كند
- علت ابتداء هر سوره با بسم الله
- معنى و موارد استعمال لفظ ((اسم ))
- فرق بين اسم و اسم اسم و علت تفكيك بين آندو
- توضيح لفظ جلاله ((الله ))
- معنى رحمن و رحيم و فرق آن دو
- معنى حمد و فرق آن با مدح
- استشهاد بر اينكه جنس حمد و همه حمد از آن خدا است
- بيان اينكه خدا از حمد حامدان منزه است و دليل آن
- معنى ربّ ((مالك مدبر))
- معنى مالكيت و تقسيم آن به حقيقى و اعتبارى
- مالكيت خدا حقيقى است و ملك حقيقى جدا از تدبير متصور نيست
- معنى ((عالمين ))
- فرق بين مالك و ملك و اينكه قرائت ((مالك يوم الدين )) بنظر بهتر مى رسد
- بحث روايتى
- دو روايت درباره ((رحمان )) و ((رحيم )) و سخنى پيرامون آندو
- دو روايت در ارتباط با ((الحمدلله )) از معصومين عليهم السلام
- بحث فلسفى
- بيان عقلى اينكه هر ثناء و حمدى به حمد خدا منتهى مى شود
- معنى عبادت
- فرق بين عبوديت عبد در برابر مولى و عبوديت بندگان نسبت به خدا
- وجه تقدم مفعول در ((اياك نعبد و اياك نستعين ))
- وجه التفات و تغيير سياق آيه (اياك نعبد) از سياق غيبت به سياق حضور
- شرائط كمال عبادت و اوصاف عبادت حقيقى
- دو جمله اياك نعبد و اياك نستعين روى هم يك معنا را افاده مى كند و آن عبادت خالصانه است
نکات آیه
۱ - همه ستایشها از آن خداوند است. (الحمد للّه) «ال» در «الحمد للّه» به اصطلاح جنسیه است و مفید استغراق مى باشد; یعنى، کل حمد للّه.
۲ - خداوند، سرچشمه و منشأ همه کمالها و زیباییهاست. (الحمد للّه) حمد در برابر زیباییها و کمالهاست و به مقتضاى جمله «الحمد للّه»، هر ستایشى از آن خداست. بنابراین هر کمال و زیبایى از او نشأت گرفته است.
۳ - تنها خداوند شایسته و بایسته ستایش است. (الحمد للّه)
۴ - خداوند مالک و مدبر همه عالمهاى هستى است. (رب العلمین) عالم (مفرد عالمین) است و به مجموعه و دسته اى از موجودات گفته مى شود، بنابراین «العالمین»، یعنى، همه موجودات به لحاظ مجموعه ها و دسته ها.
۵ - جهان آفرینش، متشکل از عالمهاى متعدد. (رب العلمین) برداشت فوق با توجّه به جمع بودن کلمه «العالمین» استفاده شده است.
۶ - جهان هستى سراسر زیبا و تدبیر آن تدبیرى نیکو و جمیل است. (الحمد للّه رب العلمین) «رب العالمین» به منزله دلیل براى «الحمد للّه» است; یعنى، چون خداوند مدبر هستى است همه ستایشها از آن اوست و از آنجا که حمد و ستایش، همواره براى کمال و زیباییهاست، نتیجه مى گیریم که: همه هستى زیبا و برخوردار از تدبیرى نیکوست.
۷ - خداوند، از روى اختیار جهان را تدبیر مى کند و در اداره آن جبر و اضطرارى ندارد. (الحمد للّه رب العلمین) در صحت اطلاق حمد، علاوه بر زیبایى فعل و صفت، اختیارى بودن فعل و صفت نیز قید شده است; یعنى، بر فعل و صفتى زیبا، مى توان حمد کرد که فاعل، آن را از روى اختیار تحقق بخشیده باشد.
۸ - جهان هستى به سوى کمال در حرکت است. (رب العلمین) «رب» به معناى تربیت کردن است و تربیت ایجاد حالتى در شىء پس از حالت قبل است تا آن گاه که به حد تمام و کمال برسد (مفردات راغب). پس این معنا حکایت از حرکت تکاملى دارد. گفتنى است که کلمه «رب» مشترک لفظى میان وصف و مصدر مى باشد و در آیه مورد بحث معناى وصفى دارد.
۹ - تدبیر همه عالمهاى هستى از سوى خدا، دلیل اختصاص همه ستایشها به اوست. (الحمد للّه رب العلمین)
روایات و احادیث
۱۰ - «عن ابى عبداللّه (ع) فى قوله: «الحمد للّه» قال: الشکر للّه و فى قوله «رب العالمین» قال: خالق المخلوقین ...;[۱] از امام صادق (ع) روایت شده که فرمود: «الحمد للّه» یعنى شکر مخصوص خداست و «رب العالمین» یعنى، آفریننده مخلوقات ...».
موضوعات مرتبط
- آفرینش: تدبیر آفرینش ۶،۷; تدبیر عوالم آفرینش ۴، ۹; تکامل آفرینش ۸; حرکت آفرینش ۸; زیبایى آفرینش ۶; عوالم آفرینش ۵; مالک آفرینش ۴
- حمد: حمد خدا ،۱۰۳،۱; دلایل حمد خدا ۹
- خدا: اختصاصات خدا ۱، ۲، ۳، ۹، ۱۰; اختیار خدا ۷; خالقیت خدا ۱۰; ربوبیت خدا ۴; مالکیت خدا ۴۱۰
- زیبایى: منشأ زیبایى ۲
- کمال: منشأ کمال ۲
- موجودات: خالق موجودات ۱۰
منابع
- ↑ تفسیر قمى، ج ۱، ص ۲۸; نور الثقلین، ج ۱، ص ۱۵، ح ۶۰.