الكهف ٦٢
ترجمه
| الكهف ٦١ | آیه ٦٢ | الكهف ٦٣ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«جَاوَزَا»: گذشتند. دور شدند. «غَدَآءَ»: خوراک. چاشت. «نَصَباً»: رنج و خستگی.
تفسیر
- آيات ۶۰ - ۸۲ سوره كهف
- داستان موسى (ع ) وعالم وآنچه از آن استفاده مى شود
- سخن مفسرين درباره داستان مذكور وشخصيتهاى آن
- آغاز داستان موسى وهمراه خود
- حكايت ماهى بريان شده كه خود را به دريا انداخته است !
- اشاره به اينكه انبياء (عليهم السلام ) از مطلق آزار وايذاء شيطان مصون نيستند
- ملاقات موسى (عليه السلام ) با بنده اى از بندگان خدا خضر (ع ) كه به اورحمت وعلم داده شده
- تقاضاى تعليم از طرف موسى (ع ) وپاسخ حضرت حضر (ع )
- ادب وتواضع فراوان موسى (ع ) در برابر استاد (خضر عليه السلام )
- صبر نياوردن موسى (ع ) به سكوت در برابراعمال خضر (ع )
- غرض اصلى آيات بيان يك داستان وسه اعتراض است نه بيان سه داستان !
- بخش سوم داستان موسى وخصر (ع ): بناى ديوار مشرف به سقوط
- جدا شدن موسى وخضر (ع ) موسى (ع ) را بهتاءويل اعمال خود (سوراخ كردن كشتى ، قتل نوجوان وبناى ديوار)
- بحثى تاريخى در دوفصل
- ۱ - داستان موسى وخضر در قرآن
- ۲ - شخصيت خضر
- بحث روايتى
- اختلاف فراوان روايات در جهات وجزئيات اين داستان
- روايات ديگرى درباره داستان موسى وخضر عليهماالسلام
- رواياتى درباره اينكه خداوند به خاطر اصلاح مردى مؤ من امر فرزندان اورا اصلاح مىكند
- رواياتى درباره گنج مدفون در زير ديوار درذيل ((واما الجدار فكان لغلامين ...((
تفسیر نور (محسن قرائتی)
فَلَمَّا جاوَزا قالَ لِفَتاهُ آتِنا غَداءَنا لَقَدْ لَقِينا مِنْ سَفَرِنا هذا نَصَباً «62»
پس همين كه (از كنار دريا) گذشتند، موسى به جوان (همراه) خود گفت:
غذاى چاشت ما را بياور، به راستى كه از اين سفر رنج بسيار ديده‌ايم.
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
فَلَمَّا جاوَزا قالَ لِفَتاهُ آتِنا غَداءَنا لَقَدْ لَقِينا مِنْ سَفَرِنا هذا نَصَباً (62)
فَلَمَّا جاوَزا: پس وقتى كه در گذشتند از مجمع البحرين آن روز و آن شب تا روز ديگر چاشتگاه، قالَ لِفَتاهُ: گفت موسى مر جوانمرد را كه يوشع بود وقت چاشت شد. آتِنا غَداءَنا: بياور طعام چاشت ما را تا بخوريم و دمى بياسائيم كه
«1» تفسير عياشى، ج 2، ص 329، حديث 41.
جلد 8 - صفحه 84
گرسنه شديم. لَقَدْ لَقِينا مِنْ سَفَرِنا هذا نَصَباً: هر آينه بتحقيق ديديم از اين سفر كه نموديم رنج و سختى. مفسرين نقل نموده‌اند كه موسى در غير اين سفر از سفرهاى ديگر رنج و تعب به او نرسيده بود، و تقييد به اسم اشاره مؤيد اين است.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
وَ إِذْ قالَ مُوسى لِفَتاهُ لا أَبْرَحُ حَتَّى أَبْلُغَ مَجْمَعَ الْبَحْرَيْنِ أَوْ أَمْضِيَ حُقُباً (60) فَلَمَّا بَلَغا مَجْمَعَ بَيْنِهِما نَسِيا حُوتَهُما فَاتَّخَذَ سَبِيلَهُ فِي الْبَحْرِ سَرَباً (61) فَلَمَّا جاوَزا قالَ لِفَتاهُ آتِنا غَداءَنا لَقَدْ لَقِينا مِنْ سَفَرِنا هذا نَصَباً (62) قالَ أَ رَأَيْتَ إِذْ أَوَيْنا إِلَى الصَّخْرَةِ فَإِنِّي نَسِيتُ الْحُوتَ وَ ما أَنْسانِيهُ إِلاَّ الشَّيْطانُ أَنْ أَذْكُرَهُ وَ اتَّخَذَ سَبِيلَهُ فِي الْبَحْرِ عَجَباً (63) قالَ ذلِكَ ما كُنَّا نَبْغِ فَارْتَدَّا عَلى آثارِهِما قَصَصاً (64)
ترجمه
و هنگاميكه گفت موسى به پير و جوانش پيوسته خواهم رفت تا برسم بمحلّ تلاقى دو دريا يا بگذرانم روزگارى دراز
پس چون رسيدند بمحلّ تلاقى دو دريا فراموش كردند ماهى خودشان را پس گرفت راه خود را در دريا راهى پوشيده
پس چون گذشتند گفت به پير و جوانش بياور نزد ما چاشت ما را بتحقيق ديديم از اين سفرمان رنج و سختى
گفت خبر دارى هنگاميكه جاى گرفتيم در كنار آن سنگ پس همانا من فراموش كردم ماهى را و نبرد از ياد من آنرا مگر شيطان كه ذكر كنم آنرا و گرفت راه خود را در دريا شگفت آور
گفت اين بود آنچه كه طلب مينموديم پس برگشتند بنشانهاى پاى خودشان پى‌جويان.
تفسير
- قمّى ره فرموده چون پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم براى قريش قصه اصحاب كهف را بيان فرمود گفتند بما خبر ده از عالمى كه خداوند امر فرمود بحضرت موسى كه پيروى از او كند و چگونه بوده است حكايت آن پس اين آيات نازل شد و جهت اين مأموريّت آن بود كه چون خداوند با حضرت موسى تكلّم فرمود و الواح تورية را بر او نازل كرد و در آن نوشته شده بود موعظه از هر بابى و بيان مفصّل از هر چيزى چنانچه در قرآن ذكر فرموده آنحضرت مراجعت فرمود نزد بنى اسرائيل و بمنبر رفت و كرامتهاى الهى را كه باو شده بود نقل فرمود و در دل خود گفت خدا از من عالمترى نيافريده و خداوند بجبرئيل فرمود درياب موسى را كه هلاك شد و باو اعلام كن كه در محلّ تلاقى دو دريا كنار سنگى مردى است كه داناتر از تو است برو نزد او و از علمش تعلّم نما پس جبرئيل نازل شد بر حضرت موسى و مراتب را بعرض رسانيد و آنحضرت پيش خود كوچك شد و دانست كه خطا كرده و ترسيد و بوصى خود يوشع گفت خدا مرا امر فرموده كه پيروى كنم از مردى كه در محلّ تلاقى دو دريا است و از او تعليم گيرم پس يوشع براى توشه راه ماهى نمك زده‌اى را برداشت و بيرون آمدند و چون بآن مكان رسيدند مردى را ديدند كه به پشت خوابيده و نشناختند او را پس وصى موسى عليه السّلام ماهى را در آورد و به آب شست
جلد 3 صفحه 436
و روى آنسنگ گذارد و از آنجا گذشتند و ماهى را فراموش نمودند و آن آب، آب حيات بود و ماهى زنده شد و داخل آب گرديد و موسى عليه السّلام و يوشع رفتند تا خسته شدند پس آنحضرت بوصى خود گفت بياور چاشت ما را ما در اين سفر رنج برديم و او بياد ماهى افتاد و گفت من ماهى را فراموش كردم از روى سنگ بياورم و موسى عليه السّلام گفت آنمرد كه ما ديديم نزديك سنگ همان مقصود ما بود پس برگشتند از همان راهى كه آمده بودند نزد آنمرد و او مشغول نماز بود موسى عليه السّلام صبر كرد تا او از نماز فارغ شد و سلام كرد و ظاهرا اين حديث را قمّى ره از امام صادق عليه السّلام نقل نموده و روايات ديگرى مؤيد اين مضامين هم نقل شده است و ظاهر آيات شريفه و مفاد روايات معتبره آنستكه و ياد آور اى پيغمبر وقتى را كه گفت موسى عليه السّلام بوصى جوان يا جوانمرد خود كه تابع و خدمتگذار او بود همواره سير خواهم نمود تا برسم بمحلّ تلاقى دو دريا كه يكى درياى روم و ديگرى درياى فارس است و آنمكان ميعاد ملاقات آنحضرت با حضرت خضر بود يا آنكه سير مينمايم مدّت مديدى كه قمّى ره از امام باقر عليه السّلام نقل نموده مراد هشتاد سال است و چون رسيدند بمحلّ تلاقى دو دريا يوشع بن نون وصى و خدمتگذار او فراموش كرد ماهى را كه براى توشه راه آورده بود و حضرت موسى هم بياد ماهى نبود پس هر دو فراموش كردند آنماهى را كه براى توشه راه برداشته بودند و ماهى چون بآب زندگانى شسته شده بود زنده شد و گرفت راه مقصود خود را در زير آب دريا راهى پوشيده از انظار و رفت و هر دو از آن مكان حركت كردند و چون مقدارى راه پيمودند حضرت موسى كه تا آنوقت خسته و گرسنه نشده بود گرسنه شد و بيوشع بن نون فرمود غذاى چاشت ما را بياور بخوريم ما در اين سفر خسته و رنجور شديم و اين بخواست خدا بود كه متذكّر ماهى شود و زياد از ميعاد دور نگردد و او در جواب عرض كرد آيا ديدى چه روى داد وقتى كه جاى گرفتيم ما در كنار آنسنگ همانا من فراموش كردم ماهى و قصه او را كه در آب شستم و زنده شد و راه خود را در دريا گرفت و رفت با آنكه اين امر عجيبى بود و نبايد فراموش شود معلوم ميشود اين كار شيطان بود كه چنين امرى را از نظر من محو نمود و مرا بفراموشى انداخت و نگذارد قضيه را عرضه دارم حضرت موسى فرمود اين زنده
جلد 3 صفحه 437
شدن ماهى نشانه مطلوب ما بود و آن مرد كه ديديم حضرت خضر بوده و برگشتند بجاى اوّل خودشان و بنابر اين بيان، قضيّه زنده شدن ماهى را حضرت يوشع مشاهده نموده و آنچه فراموش شده نقل آنست براى حضرت موسى و اينمعنى اگر چه با ظاهر قسمت اخير روايت قمّى ره كه نقل شد وفق ندارد ولى در روايت عيّاشى از صادقين عليهما السّلام تصريح شده و با ظاهر قرآن موافق است چون ظاهر آنستكه و اتّخذ سبيله فى البحر عجبا جزء كلام حضرت يوشع است نه كلام مستقلّى از خداوند تا تكرار مطلب سابق باشد با تفاوت مختصرى يا اخبار از تبعيّت حضرت موسى باشد از ماهى و رفتن بجزيره‌اى كه در آن حضرت خضر بوده چنانچه از بعضى از اقوال و اخبار استفاده ميشود چون اگر چنين بود بايد اينجمله مؤخر باشد از قول خداوند فارتدّا على آثار هما قصصابا آنكه مرجع ضمير مستتر در اتّخذ ظاهرا حوت است كه قريب است نه موسى عليه السّلام كه بعيد است و بعضى نسيان را در هر دو مورد بمعناى فقدان و گم كردن گرفته‌اند و اينمعنى علاوه بر آنكه بخودى خود خلاف ظاهر است چون حقيقت نسيان فراموشى است نه گم كردن، يكى از دو خلاف ظاهر مذكور را هم لازم دارد و عجب در آنستكه بعضى كلمه عجبا را كلام مستقلّى از حضرت موسى دانسته‌اند و گفته‌اند كلام يوشع در كلمه سبيله تمام شد و موسى جواب گفت عجبا يعنى تعجب ميكنم از اين امر تعجب كردنى با آنكه واضح است كه بعد از اين كلمه، خدا فرموده قال تا فاصله باشد بين كلام يوشع و جواب موسى عليه السّلام و تصوّر نشود كه چگونه ممكن است پيغمبر و وصى او چيزى را فراموش كنند چون سهو و نسيان از لوازم بشريّت است خصوصا در اين قبيل امور و با عصمت انبياء منافات ندارد علاوه بر آنكه نسيان از يوشع بوده و حضرت موسى فقط بياد ماهى نبوده و در بدو كلام نسبت نسيان از باب تغليب و همسفر بودن بهر دو داده شده و بعدا تصريح شده كه فراموشى از يوشع بوده و ممكن است هنوز بمنصب وصايت نرسيده بوده و امّا از اين اشكال كه حضرت موسى پيغمبر مرسل بلكه اولو العزم بوده و نبايد كسى در عصر او اعلم از او باشد ائمه اطهار عليهم السّلام جواب فرموده‌اند و حاصلش آنستكه اين در علوم ظاهره است و آنچه در كتب سماوى ايشان بيان شده ولى علم غيب مخصوص بخدا است بهر كس هر چه خواسته باشد
جلد 3 صفحه 438
باقتضاء مصلحت عطا ميفرمايد و حضرت خضر هم پيغمبر مرسل بوده و معجزش آن بود كه روى هر چوب خشك و زمين خشكى كه مى‌نشست سبز ميشد و باين سبب او را خضر ناميدند و اسم اوبليا بود پسر ملكا پسر عامر پسر ارفحشد پسر سام پسر نوح عليه السّلام و او در مقدّمه لشگر ذو القرنين بود كه براى پيدا كردن آب زندگانى ميرفتند خضر آنرا يافت و نوشيد و ذو القرنين نيافت و او زنده و پاينده و راهنماى خلق است و در ركاب امام زمان عليه السّلام حاضر و ظاهر ميگردد و كلمه سربا ظاهرا مفعول دوم اتّخذ است و جمله ان اذكره بدل است از هاء در ما انسانيه و دلالت دارد بر آنكه منسى، ذكر حوت است نه خود او و عجبا ظاهرا صفت است براى اتّخاذا مقدّر يعنى گرفت راه خود را در دريا گرفتن عجيبى و شايد مصدر براى فعل مقدّر باشد يعنى تعجّب ميكنم تعجّب كردنى و قصصا مصدر است براى فعل مقدريكه دلالت ميكند بر آن فارتدّا على آثارهما يعنى متابعت نمودند از جاى پاى خودشان متابعت نمودنى و اينكه يوشع عليه السّلام فراموشى خود را نسبت بشيطان داده براى آنستكه هر نقص و ضررى از ناحيه شيطان بانسان ميرسد و فراموشى نقص است و ضررش آن بود كه از مقصد دور شدند و بزحمت افتادند و مجبور بمراجعت شدند و ضمنا خواسته است عذر خواهى از اين قصور خود براى حضرت موسى كرده باشد و در بعضى از روايات ذكر شده كه ماهى كباب كرده بود و از ترشح آب حيات بآن زنده شد و بدريا رفت و اللّه اعلم ..
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
فَلَمّا جاوَزا قالَ لِفَتاهُ آتِنا غَداءَنا لَقَد لَقِينا مِن سَفَرِنا هذا نَصَباً (62)
پس چون از مجمع البحرين تجاوز كردند فرمود حضرت موسي عليه السّلام بيوشع بياور نهار ما را که آن ماهي بود تغذّي كنيم هر آينه بتحقيق ما ملاقات كرديم از اينکه مسافرت خستگي و زحمتي گفتند يوشع در مجمع البحرين وضوء گرفت آب وضوء او پاشيده شد بماهي چون آب حيات بود ماهي زنده شد و در آب سير كرد و رفت حضرت موسي و يوشع بطرف صخره مجمع البحرين حركت كردند سير طويلي که خسته شدند که مفاد فَلَمّا جاوَزا است قالَ لِفَتاهُ حضرت موسي گرسنه شد خواست آن ماهي را تناول كند فرمود بيوشع بياور آنچه براي خوراك ذخيره كرده‌ايم آتِنا غَداءَنا چون مرسوم بود غذاي نهار را قبل از ظهر تناول مي‌كردند او را غدا مي‌گفتند که بزبان ما صبحانه مي‌گويند و غذاي شب را موقع عشاء او را شام مي‌گوييم:
لَقَد لَقِينا يعني احساس گرسنگي و ضعف و خستگي نموديم مِن سَفَرِنا هذا نَصَباً.
در اينکه مسافرت طولاني از براي نصب اطلاقات زيادي در قرآن مجيد
جلد 12 - صفحه 380
شده و در اينکه آيه بمعني تعب و خستگي است ولي در موارد ديگر اطلاق بر سهم شده نصيب بر حد زكاة نصاب بر آلهه مشركين انصاب بر استقرار بر زمين نصب جبال و غير اينها از معاني.
برگزیده تفسیر نمونه
(آیه 62)- «هنگامی که (موسی و همسفرش) از آنجا گذشتند (طول سفر و خستگی راه، گرسنگی را بر آنها چیره کرد، موسی به خاطرش آمد که غذایی به همراه آورده‌اند) به یار همسفرش گفت: غذای ما را بیاور که از این سفر، خسته شده‌ایم» (فَلَمَّا جاوَزا قالَ لِفَتاهُ آتِنا غَداءَنا لَقَدْ لَقِینا مِنْ سَفَرِنا هذا نَصَباً).
نکات آیه
۱- موسى(ع) و همسفرش، پس از توقف در مجمع البحرین، در جستوجوى خضر(ع)، مجدداً به حرکت خویش ادامه داده و آن جا را پشت سر گذاشتند. (فلمّا بلغا مجمع بینهما ... فلمّا جاوزا) موسى(ع) در سخن خود با یوشع، مجمع البحرین را هدف و مقصد نهایى خود اعلام کرد، ولى هنگام رسیدن به آن جا، از آن نیز گذشت. این حرکت و نیز گفتارى که در آیات بعد از موسى(ع) نقل شده است، نشانه آن است که آن دو نمى دانستند به محلِّ مورد نظر موسى(ع) رسیده اند.
۲- موسى(ع) در پى گذر کردن و پشت سر گذاشتن مجمع البحرین، گرسنگى و خستگى شدیدى را در خود و همسفرش احساس کرد. (ءاتنا غداءنا لقد لقینا من سفرنا هذا نصبًا) «نصب» به معناى «رنج و سختى» است.
۳- موسى و یوشع، در شبانگاه و صبح دم - پس از عبور از مجمع البحرین - براى یافتن خضر(ع) راه درازى پیمودند.* (ءاتنا غداءنا) بدان احتمال که احساس خستگى و گرسنگى موسى(ع) در طرف صبح، ناشى از راه پیمایى طولانى در شب باشد.
۴- موسى(ع) بسیار مشتاق دیدار با خضر(ع) و ملاقات با او بود. (لاأبرح حتّى ... ءاتنا غداءنا لقد لقینا من سفرنا هذا نصبًا)
۵- موسى(ع) پس از گذر از مجمع البحرین، در آغاز روز، از همسفر خویش درخواست تهیه چاشت کرد. (ءاتنا غداءنا لقد لقینا من سفرنا هذا نصبًا) «غداء» به معناى طعامى است که در ساعات آغازین روز خورده مى شود.
۶- همسفر موسى(ع) عهده دار حمل و تدارک غذا بود. (قال لفتیه ءاتنا غداءنا)
۷- موسى(ع) و جوان خدمت کارِ همراه او، در کنار هم و از یک نوع غذا مى خوردند. (ءاتنا غداءنا لقد لقینا من سفرنا هذا نصبًا) ضمایر جمع در تمام آیه، گویاى همراهى و همدلى دو همسفر، حتى در تناول غذا است; زیرا، در غیر این صورت، باید برخى ضمایر را به صورت مفرد ذکر مى کرد و مثلاًمى گفت «آتنى غدائى».
۸- همراه شدن با خدمت کاران در تناول غذا و مدِّ نظر داشتن تلاش و خستگى آنان، لازم است. (قال لفتیه ءاتنا غداءنا لقد لقینا من سفرنا هذا نصبًا)
۹- پیامبران، در بُعد جسمى و زندگى مادّى، داراى اوصافى مانند دیگران اند. (ءاتنا غداءنا لقد لقینا من سفرنا هذا نصبًا)
۱۰- دستیابى به آرمان ها، نیازمند تلاش، حتى براى پیامبران است. (لقد لقینا من سفرنا هذا نصبا)
موضوعات مرتبط
- آرزو: زمینه تحقق آرزو ۱۰
- انبیا: آرزوى انبیا ۱۰; بشربودن انبیا ۹; نیازهاى مادى انبیا ۹
- تلاش: آثار تلاش ۱۰
- خادم: اهتمام به تلاش خادم ۸; روش برخورد خادم ۸
- خضر(ع): جستجوى خضر(ع) ۱، ۳; قصه خضر(ع) ۴
- معاشرت: آداب معاشرت ۸
- موسى(ع): تلاش موسى(ع) ۳; خادم موسى(ع) ۷; خستگى موسى(ع) ۲; خواسته هاى موسى(ع) ۵; طعام موسى(ع) ۷; علایق موسى(ع) ۴; قصه موسى(ع) ۱، ۲، ۳، ۴، ۵، ۶، ۷; گرسنگى موسى(ع) ۲; مسافرت موسى(ع) ۱، ۳; مسؤول طعام موسى(ع) ۶; ملاقات موسى(ع) با خضر(ع) ۴; موسى(ع) در مجمع البحرین ۱; نقش همسفر موسى(ع) ۶; همسفر موسى(ع) ۲
- یوشع(ع): تلاش یوشع(ع) ۳; خستگى یوشع(ع) ۲; درخواست صبحانه از یوشع(ع) ۵; طعام یوشع(ع) ۷; قصه یوشع(ع) ۱، ۲، ۳، ۵، ۷; گرسنگى یوشع(ع) ۲; مسافرت یوشع(ع) ۱، ۳; نقش یوشع(ع) ۶; یوشع(ع) در مجمع البحرین ۱
