الحجرات ١٨

إِنَ‌ اللَّهَ‌ يَعْلَمُ‌ غَيْبَ‌ السَّمَاوَاتِ‌ وَ الْأَرْضِ‌ وَ اللَّهُ‌ بَصِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ‌

کپی متن آیه
إِنَ‌ اللَّهَ‌ يَعْلَمُ‌ غَيْبَ‌ السَّمَاوَاتِ‌ وَ الْأَرْضِ‌ وَ اللَّهُ‌ بَصِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ‌

ترجمه

خداوند غیبت آسمانها و زمین را می‌داند و نسبت به آنچه انجام می‌دهید بیناست!»

|همانا خدا غيب آسمان‌ها و زمين را مى‌داند، و خداوند به آنچه مى‌كنيد بيناست

خداست كه نهفته آسمانها و زمين را مى‌داند و خدا[ست كه‌] به آنچه مى‌كنيد بيناست.»

خدا اسرار غیب آسمانها و زمین را می‌داند و به آنچه شما بندگان می‌کنید بیناست.

یقیناً خدا نهان آسمان ها و زمین را می داند و خدا به آنچه انجام می دهید، بیناست.

هر آينه خدا نهان آسمانها و زمين را مى‌داند و به هر كارى كه مى‌كنيد بيناست.

بی‌گمان خداوند نهانیهای آسمان و زمین را می‌داند و خداوند به آنچه می‌کنید بیناست‌

همانا خدا نهان آسمانها و زمين را مى‌داند، و خدا بدانچه مى‌كنيد بيناست.

خداوند رازها و نهانیهای آسمانها و زمین را می‌داند، و او می‌بیند آنچه را که انجام می‌دهید.

«همواره (این) خداست که نهفته‌ی آسمان‌ها و زمین را می‌داند و خدا(ست که) به آنچه می‌کنید بیناست.»

همانا خدا داند ناپیدای آسمانها و زمین را و خدا بینا است بدانچه می‌کنید

Allah knows the secrets of the heavens and the earth, and Allah is seeing of everything you do.

ترتیل:

ترجمه:

الحجرات ١٧	آیه ١٨	الحجرات ١٩
سوره : سوره الحجرات نزول : ٧ هجرت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ١٢ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«غَیْبَ»: (نگا: انعام / ، اعراف / هود / ، نمل / ).

تفسیر

---

• آيات ۱۱ - ۱۸ سوره حجرات
• نهى از مسخره كردن يكديگر و عيبجويى و بد زبانى كردن
• معناى جمله : ((بئس الاسم الفسوق ))
• مقصود از ((اجتناب از ظن )) و مفاد قيد ((كثيرا)) در آيه : ((يا ايها الذين امنوا اجتنبواكثيرا من الظن ...))
• نهى از تجسس عيوب ديگران و از غيبت كردن و بيان مفسده غيبت و تجسس (و لا تجسسوا و لايغتب بعضكم بعضا...)
• غيبت عامل مؤ ثر در سقوط منزلت و هويت اجتماعى انسان
• مثالى گويا براى روشن شدن زشتى حقيقت چيست
• توبه عامل آمرزش گناهان ياد شده و بلكه مطلق گناهان است
• معانى مختلفى كه براى ((شعوب )) و ((قبائل )) گفته شده است
• توضيح اينكه تقوا تنها كرامت و امتياز حقيقى است (ان اكرمكم عند الله اتقيكم )
• تقوى يك مزيت واقعى و حقيقت است نه آن مزايائى كه انسانها براى خود مايه كرامت وشرف قرار داده اند
• معناى اينكه فرمود: به اعراب بگو ايمان نياورده ايد بلكه بگوييد اسلام آورده ايم
• مؤ منان واقعى اين چنين هستند
• ايمان ثابت و مستقر و جهاد با مال و جان از صفات مؤ منان واقعى است
• رواياتى در مورد نهى از مسخره كردن يكديگر، بد زبانى و تنابز به القاب ، غيبت وسوء ظن ، در ذيل آيات مربوطه گذشته
• دو روايت در شاءن نزول آيه ((اءيحب اءحدكم اءنياءكل ...))
• كلام معصومين عليه السلام در حسن ظن به برادر مسلمان وحمل كار او بر صحت
• چند روايت دال بر اينكه غيبت از زنا شديدتر است
• رواياتى درباره اينكه تنها ملاك فضيلت تقوا است
• رواياتى در خصوص فرق بين اسلام و ايمان

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

إِنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ غَيْبَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اللَّهُ بَصِيرٌ بِما تَعْمَلُونَ «18»

همانا خداوند نهان آسمان‌ها و زمين را مى‌داند و خداوند به آنچه عمل مى‌كنيد بيناست.

پیام ها

1- در آسمان‌ها و زمين، اسرار نهفته و نامكشوف بسيارى است. «إِنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ غَيْبَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ»

2- انگيزه‌هاى پنهان بشر، گاهى به مراتب پيچيده‌تر از غيب آسمان‌ها و زمين است. (در مورد آسمان‌ها، واژه‌ «يَعْلَمُ» به كار رفته و در مورد عمل انسان‌ها، واژه‌ «بَصِيرٌ» آمده است.)

3- در مدار توحيد، ارزشها بر اساس تظاهر، منّت وشعار نيست، بلكه بر اساس اخلاص قلبى است كه آگاهى بر آن مخصوص خداست. «إِنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ غَيْبَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ» (خداوندى كه غيب و پنهان هستى را مى‌داند، چگونه ايمان درونى ما را نمى‌داند؟)

4- اگر انسان به علم وبصيرت خداوند ايمان داشته باشد، در رفتار و گفتار خود دقّت مى‌كند. «وَ اللَّهُ بَصِيرٌ بِما تَعْمَلُونَ» (اگر بدانيم از روزنه‌اى فيلم ما را مى‌گيرند و يا صداى ما را ضبط مى‌كنند، در كلمات وحركات خود دقّت بيشترى مى‌كنيم.)

5- علم خداوند همراه با بصيرت او است. علم او، اجمالى، سطحى، يك جانبه، قابل ترديد و موقّت نيست. إِنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ‌ ... وَ اللَّهُ بَصِيرٌ ...

«والحمد للّه ربّ العالمين»

جلد 9 - صفحه 205

سوره «ق»

اين سوره چهل و پنج آيه دارد و در مكّه نازل شده است.

نام اين سوره از ابتداى آن كه حرف مقطّعه «ق» مى‌باشد، گرفته شده است.

محور اصلى آن، همانند ديگر سوره‌هاى مكّى، مسئله معاد و بيان فرجام اقوام گذشته و افراد نيك و بد است.

سوره با استبعاد و انكار مخالفان نسبت به زنده شدن دوباره انسان آغاز مى‌گردد و با استناد قرآن به نمونه‌هاى معاد در طبيعت و آفرينش ادامه مى‌يابد.

شيوه جان دادن انسان به هنگام مرگ و حوادث تكان دهنده پايان جهان كه سرآغازى است بر جهان ديگر، مقدّمه‌اى است براى بيان گوشه‌اى از حوادث قيامت و ويژگى‌هاى بهشت و دوزخ.

و آنچه در اين ميان انسان را از خطرات حفظ مى‌كند، ياد خدا و توجّه به كلام اوست كه در اين سوره به آن سفارش شده است.

جلد 9 - صفحه 206

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‌

به نام خداوند بخشنده مهربان‌

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

إِنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ غَيْبَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اللَّهُ بَصِيرٌ بِما تَعْمَلُونَ «18»

بعد از آن در بيان علم ازلى خود فرمايد:

إِنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ‌: بدرستى كه خداى تعالى مى‌داند به علم ازلى، غَيْبَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ‌: آنچه پوشيده است در آسمانها و زمينها، وَ اللَّهُ بَصِيرٌ بِما تَعْمَلُونَ‌: و خداى تعالى بيناست به آنچه مى‌كنيد از اظهار ايمان و ابطان كفر و ساير سراير و اعلان شما را از طاعت و معصيت، و هيچ چيز بر ذات يگانه او مخفى نيست.

جلد 12 - صفحه 210

ج12، ص211

سوره پنجاهم (ق)

سوره ق: اين سوره مباركه مكى است الا آيه‌ (وَ لَقَدْ خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ .....) كه مدنى است به قول ابن عباس.

عدد آيات آن: چهل و پنج است به اجماع.

حروف آن: سيصد و هفتاد.

كلمات آن: هزار و چهار صد و هفتاد و هفت.

ثواب تلاوت: ثواب الاعمال- ابن بابويه (رحمه اللّه) از حضرت باقر عليه السّلام: من ادمن فى فرائضه و نوافله قرائة سورة ق وسع اللّه عليه رزقه و اعطاه كتابه بيمينه و حاسبه حسابا يسيرا «1». فرمود: هر كه مداومت نمايد در نماز واجبه و مستحبه قرائت سوره ق را، وسعت فرمايد بر او خداى تعالى روزى او را و عطا فرمايد كتاب او را به دست راست او و محاسبه فرمايد او را حساب آسان. (با مراعات تقوى و تدبر در آيات آن)

---

«1» ثواب الاعمال (چ بيروت 1403 ق) ص 145- 144.

جلد 12 - صفحه 212

بسم اللّه الرّحمن الرّحيم‌

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ لَمْ يَرْتابُوا وَ جاهَدُوا بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ أُولئِكَ هُمُ الصَّادِقُونَ «15» قُلْ أَ تُعَلِّمُونَ اللَّهَ بِدِينِكُمْ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ وَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْ‌ءٍ عَلِيمٌ «16» يَمُنُّونَ عَلَيْكَ أَنْ أَسْلَمُوا قُلْ لا تَمُنُّوا عَلَيَّ إِسْلامَكُمْ بَلِ اللَّهُ يَمُنُّ عَلَيْكُمْ أَنْ هَداكُمْ لِلْإِيمانِ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ «17» إِنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ غَيْبَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اللَّهُ بَصِيرٌ بِما تَعْمَلُونَ «18»

ترجمه‌

جز اين نيست كه مؤمنان آنانند كه گرويدند بخدا و پيغمبر او پس شك نكردند و مجاهده كردند بمالهاشان و جانهاشان در راه خدا آنگروه ايشانند راستگويان‌

بگو آيا خبر ميدهيد خدا را بدين خود با آنكه خدا ميداند آنچه را در آسمانها و آنچه در زمين است و خدا بهمه چيز دانا است‌

منّت مينهند بر تو كه اسلام آوردند بگو منّت ننهيد بر من اسلامتان را بلكه خدا منّت مينهد بر شما كه هدايت نمودتان به ايمان اگر هستيد راستگويان‌

همانا خدا ميداند آنچه پوشيده و پنهان است در آسمانها و زمين و خدا بينا است بآنچه ميكنيد.

تفسير

خداوند متعال بعد از نفى ايمان از مسلمانان ظاهرى در آيات سابقه منحصر فرموده است ايمانرا بكسانيكه اعتقاد قلبى پيدا كردند بخدا و پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم و آنكه آنچه آورده حق است و بعدا شك و ترديد و ارتدادى براى آنها حاصل نشده و جهاد نمودند در راه خدا بمال و جان و آنكه ايشان راست گويانند در ادّعاء ايمان نه آنانكه اسلام را بطمع غنيمت و رياست يا از خوف قتل و غارت قبول نموده و بعدا مرتدّ شدند لذا قمّى ره فرموده نازل شده در شأن امير المؤمنين عليه السّلام و ظاهرا مراد آن حضرت و پيروان او از قبيل سلمان و أبو ذر و مقداد باشند كه مرتدّ نشدند بعد از رحلت پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم و شك و ريبى براى ايشان روى نداد و گفته‌اند اعراب سابق الذّكر بعد از نزول آيه سابقه آمدند و قسم ياد نمودند كه ما ايمان قلبى داريم و با اعتقاد

---

جلد 5 صفحه 48

اسلام آورديم لذا خداوند دستور فرموده به پيغمبر خود كه بآنها بفرمايد آيا شما خدا را دانا ميكنيد باعتقاد قلبى خودتان با آنكه خداوند بتمام جزئيات آسمانها و زمين عالم و از هر امرى باخبر است و هيچ چيز بر او مخفى نيست و استفهام براى توبيخ و ملامت آنها است بر آنكه بعد از بيان خداوند از ما في الضّمير آنها قسم ياد نمودند برخلاف آن و براى آنكه آنها منّت گذارده بودند بر پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم باسلامشان بدون جنگ دستور فرمود كه بگو باسلامتان بر من منّت نگذاريد چون اسلام ظاهرى بأغراض دنيوى قابل منّت گذارى بآن نيست و ايمان واقعى كه قابل است در صورت وجود خدا بشما عطا فرموده و بايد منّت بر شما بگذارد كه هدايت فرموده است شما را بآن بنصب ادلّه و نازل نمودن آيات دالّه بر نبوّت و راه وصول بجنّت اگر راست ميگوئيد كه داراى ايمانيد ولى خدا ميداند كه دروغ ميگوئيد چون خدا آنچه را كه در آسمانها و زمين از انظار غائب و پوشيده است ميداند و آنچه را شما بجا ميآوريد ميبيند و از دروغ و راست شما آگاه است و بر طبق آن با شما معامله خواهد فرمود در ثواب الاعمال و مجمع از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه هر كه بخواند سوره حجرات را در هر شب يا در هر روز از زوّار محمد صلى اللّه عليه و آله و سلّم بوده و خواهد بود و الحمد للّه رب العالمين و صلّى اللّه على محمد و آله الطاهرين.

---

جلد 5 صفحه 49

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

إِن‌َّ اللّه‌َ يَعلَم‌ُ غَيب‌َ السَّماوات‌ِ وَ الأَرض‌ِ وَ اللّه‌ُ بَصِيرٌ بِما تَعمَلُون‌َ «18»

محققا خداوند ميداند آنچه‌ ‌بر‌ ‌شما‌ غيب‌ ‌است‌ چه‌ ‌در‌ آسمانها و چه‌ ‌در‌ زمين‌ و خداوند بينا ‌است‌ بآنچه‌ عمل‌ مي‌كنيد. ‌در‌ مسأله علم‌ غيب‌ مكرر ‌در‌ ‌اينکه‌ تفسير متعرض‌ شده‌ايم‌ ‌که‌ آنچه‌ ‌بر‌ تمام‌ موجودات‌ امكاني‌ چه‌ انبياء و ائمه‌ و ملائكه‌ غيب‌ ‌است‌ ‌بر‌ ‌خدا‌ غيب‌ نيست‌ مثل‌ علم‌ ذات‌ بذات‌، و آنچه‌ ‌بر‌ جن‌ّ و انس‌ غيب‌ ‌است‌ ‌از‌ ‌ما ‌کان‌ و ‌ما ‌يکون‌ ‌بر‌ مثل‌ پيغمبر اكرم‌ و اوصياء ‌او‌ غيب‌ نيست‌ ‌که‌ داراي‌ علم‌ ‌ما ‌کان‌ و ‌ما ‌يکون‌ ‌الي‌ انقضاء خلق‌ هستند ‌که‌ ‌در‌ لوح‌ محفوظ ثبت‌ ‌شده‌، اما ‌در‌ لوح‌ محو و اثبات‌ مختص‌ بخدا ‌است‌، و آنچه‌ ‌بر‌ كفار و مشركين‌ و اهل‌ ضلالت‌ مستور ‌است‌ مثل‌ ظهور حضرت‌ بقية اللّه‌ و دوره‌ رجعت‌ و خصوصيات‌ معاد ‌بر‌ مؤمنين‌ غيب‌ نيست‌ لذا ميفرمايد:

إِن‌َّ اللّه‌َ يَعلَم‌ُ غَيب‌َ السَّماوات‌ِ وَ الأَرض‌ِ ‌از‌ عالم‌ مجردات‌، و عالم‌ ارواح‌، و عالم‌ انوار و ملائكه‌ و جن‌ و انس‌ و ‌غير‌ اينها ‌خدا‌ ميداند.

وَ اللّه‌ُ بَصِيرٌ بِما تَعمَلُون‌َ ‌حتي‌ ‌از‌ خطورات‌ قلبي‌ ‌شما‌ و خيالات‌ فاسده‌ و مقاصد باطله‌ ‌با‌ خبر و بينا ‌است‌.

تم‌ بحمد اللّه‌ تفسير ‌سورة‌ الحجرات‌ و يتلوها بتوفيقه‌ ‌سورة‌ ق‌ و بقية السور.

و الحمد للّه‌ اولا و آخرا، و الصلاة ‌علي‌ نبيه‌ و آله‌ آل‌ اللّه‌ و اللعن‌ ‌علي‌ اعدائهم‌ اعداء اللّه‌.

جلد 16 - صفحه 236

‌سورة‌ ق‌

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

(آیه 18)- در این آیه که آخرین آیه سوره حجرات است باز هم آنچه را در آیه قبل آمده تأکید کرده، می‌فرماید: «خداوند غیب آسمانها و زمین را می‌داند، و نسبت به آنچه انجام می‌دهید بیناست» (إِنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ غَیْبَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اللَّهُ بَصِیرٌ بِما تَعْمَلُونَ).

اصرار نداشته باشید که حتما مؤمن هستید، و نیازی به سوگند نیست، او در زوایای قلب شما حضور دارد، و از آنچه در آن می‌گذرد کاملا با خبر است. او از تمام اسرار اعماق زمین و غیب آسمانها آگاه است، بنابر این چگونه ممکن است از درون دل شما بی‌خبر باشد؟

«پایان سوره حجرات»

ج4، ص515

سوره ق [50]

اشاره

این سوره در «مکّه» نازل شده، و دارای 45 آیه است

محتوای سوره:]

محور بحثهای این سوره مسأله «معاد» است و در مسائل مربوط به معاد انگشت روی امور زیر می‌گذارد.

1- انکار و تعجب کافران از مسأله معاد (معاد جسمانی).

2- استدلال بر مسأله معاد از طریق توجه به نظام آفرینش، و مخصوصا احیای زمینهای مرده به وسیله نزول باران.

3- استدلال بر مسأله معاد از طریق توجه به خلقت نخستین.

4- اشاره به مسأله ثبت اعمال و اقوال برای «یوم الحساب».

5- مسائل مربوط به مرگ و انتقال از این جهان به سرای دیگر.

6- گوشه‌ای از حوادث روز قیامت و اوصاف بهشت و دوزخ.

7- اشاره به حوادث تکان دهنده پایان جهان.

در این میان اشاراتی کوتاه و مؤثر به وضع اقوام طغیانگر پیشین و سرنوشت دردناک و شوم آنها- مانند قوم فرعون، عاد، لوط، شعیب، و تبع- نیز دستوراتی برای توجه به خدا و ذکر او به پیامبر اسلام صلّی اللّه علیه و اله داده شده است. و اشاره کوتاهی به عظمت قرآن در آغاز و پایان سوره به چشم می‌خورد.

فضیلت تلاوت سوره:]

از روایات اسلامی استفاده می‌شود که پیامبر صلّی اللّه علیه و اله اهمیت فراوانی برای این سوره قائل بود، تا آنجا که هر روز جمعه آن را در خطبه

ج4، ص516

نماز جمعه قرائت می‌فرمود.

و نیز در حدیثی از امام باقر علیه السّلام آمده است: «کسی که پیوسته در نمازهای فریضه و نافله سوره «ق» را بخواند خداوند روزی او را گسترده می‌کند، و نامه اعمالش را به دست راستش می‌دهد، و حساب او را در قیامت آسان می‌سازد».

نیاز به یاد آوری ندارد که این همه افتخار و فضیلت تنها با خواندن الفاظ حاصل نمی‌شود، بلکه خواندن الفاظ سر آغازی است برای بیداری اندیشه‌ها و آن نیز وسیله‌ای است برای عمل صالح و هماهنگی با محتوای سوره.

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ به نام خداوند بخشنده بخشایشگر

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - خداوند، آگاه به اسرار نهفته (غیب) آسمان ها و زمین (إنّ اللّه یعلم غیب السموت و الأرض)

۲ - خداوند، داراى بصیرت و بینایى عمیق نسبت به اعمال آدمیان (و اللّه بصیر بما تعملون)

۳ - اعمال آدمیان، نشانگر میزان صداقت آنان در ادّعاى ایمان (یمنّون علیک أن أسلموا ... و اللّه بصیر بما تعملون) با توجه به این که سیاق آیات، در زمینه کسانى است که به گزاف مدعى ایمان اند; تعبیر «و اللّه بصیر بما تعملون» مى تواند نظر به مطلب بالا داشته باشد.

۴ - اعمال آدمى، داراى وجوهى پیچیده و بازشناسى خلوص و ناخالصى آن، نیازمند بصیرتى الهى است. (و اللّه بصیر بما تعملون) به کار رفتن واژه «بصیر» (شناخت عمیق) در مورد اعمال، بیانگر این نکته است که عمل ظاهرى دارد و ژرفایى; که خداوند با بصیرت مخصوص خویش، لایه هاى پنهان عمل را از پوسته ظاهرى آن متمایز مى سازد.

۵ - تحلیل انگیزه هاى اهداف نهفته آدمیان در اعمال، بسى دقیق تر از آگاهى یافتن به اسرار پنهان نظام ماده* (إنّ اللّه یعلم غیب السموت و الأرض و اللّه بصیر بما تعملون) در مورد غیب آسمان ها و زمین (نظام ماده)، واژه «یعلم» به کار رفته; ولى در مورد اعمال آدمیان واژه «بصیر» استخدام شده است. از این نکته استفاده مى شود که شناخت پنهانى هاى نظام ماده، با «علم» صورت مى گیرد; ولى تحلیل درون مایه هاى عمل آدمى با علم ساده مسیر نیست; بلکه نیازمند بصیرت و بینش عمیق است.

۶ - توجّه به علم و بصیرت الهى، بازدارنده انسان از بى صداقتى در عقیده و ناخالصى در عمل (یمنّون علیک أن أسلموا ... إنّ اللّه یعلم غیب ... و اللّه بصیر بما تعملون) تذکر به علم و بصیرت الهى، در پایان آیاتى که مدعیان ایمان را به سبب بى صداقتى ملامت کرده است، مى تواند پیامدار معناى یاد شده باشد.

۷ - آسمان ها و زمین، علاوه بر ابعاد مادى و مشهود، داراى زوایایى پنهان و اسرارى نامکشوف بر آدمیان (یعلم ما فى السموت و ما فى الأرض ... یعلم غیب السموت و الأرض) در آیات پیشین سخن از علم خدا به مطلق موجودات هستى بود; ولى در این آیه بر زوایاى پنهان و نامکشوف آن تأکید شده است. جمع دو آیه، بیانگر معناى بالا است.

موضوعات مرتبط

• آسمان: غیب آسمان ها ۱، ۷
• آفرینش: علم به رازهاى آفرینش ۵
• اخلاص: زمینه اخلاص ۶; زمینه تشخیص اخلاص ۴
• ادعا: ملاک صحت ادعا ۳
• انسان: علم به اعمال انسان ۵
• ایمان: ادعاى ایمان ۳
• خدا: آثار بصیرت خدا ۴; بصیرت خدا ۲; علم خدا به اعمال ۲; علم غیب خدا ۱
• دروغ: موانع دروغ ۶
• ذکر: آثار ذکر علم خدا ۶; ذکر بصیرت خدا ۶
• زمین: غیب زمین ۱، ۷
• عمل: آثار عمل ۳