الشورى ٤٥

وَ تَرَاهُمْ‌ يُعْرَضُونَ‌ عَلَيْهَا خَاشِعِينَ‌ مِنَ‌ الذُّلِ‌ يَنْظُرُونَ‌ مِنْ‌ طَرْفٍ‌ خَفِيٍ‌ وَ قَالَ‌ الَّذِينَ‌ آمَنُوا إِنَ‌ الْخَاسِرِينَ‌ الَّذِينَ‌ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ‌ وَ أَهْلِيهِمْ‌ يَوْمَ‌ الْقِيَامَةِ أَلاَ إِنَ‌ الظَّالِمِينَ‌ فِي‌ عَذَابٍ‌ مُقِيمٍ‌

کپی متن آیه
وَ تَرَاهُمْ‌ يُعْرَضُونَ‌ عَلَيْهَا خَاشِعِينَ‌ مِنَ‌ الذُّلِ‌ يَنْظُرُونَ‌ مِنْ‌ طَرْفٍ‌ خَفِيٍ‌ وَ قَالَ‌ الَّذِينَ‌ آمَنُوا إِنَ‌ الْخَاسِرِينَ‌ الَّذِينَ‌ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ‌ وَ أَهْلِيهِمْ‌ يَوْمَ‌ الْقِيَامَةِ أَلاَ إِنَ‌ الظَّالِمِينَ‌ فِي‌ عَذَابٍ‌ مُقِيمٍ‌

ترجمه

و آنها را می‌بینی که بر آتش عرضه می‌شوند در حالی که از شدّت مذلّت خاشعند و زیر چشمی (به آن) نگاه می‌کنند؛ و کسانی که ایمان آورده‌اند می‌گویند: «زیانکاران واقعی آنانند که خود و خانواده خویش را روز قیامت از دست داده‌اند؛ آگاه باشید که ظالمان (آن روز) در عذاب دائمند!»

|و آنان را مى‌بينى كه بر آن [آتش‌] عرضه مى‌شوند، در حالى كه از ذلت و زبونى فروتن شده و زير چشمى مى‌نگرند، و كسانى كه ايمان آورده‌اند گويند: همانا زيانكاران [واقعى‌] كسانى هستند كه روز قيامت خويشتن و كسان خود را دچار زيان كردند. آگاه باش كه ظالمان [آن

آنان را مى‌بينى [كه چون‌] بر [آتش‌] عرضه مى‌شوند، از [شدت‌] زبونى، فروتن شده‌اند: زيرچشمى مى‌نگرند. و كسانى كه گرويده‌اند مى‌گويند: «در حقيقت، زيانكاران كسانى‌اند كه روز قيامت خودشان و كسانشان را دچار زيان كرده‌اند.» آرى، ستمكاران در عذابى پايدارند.

و آن ظالمان را بنگری که به دوزخشان متوجه گردانند و آنها با ترس و ذلّت از گوشه چشم (بر آتش دوزخ) می‌نگرند و در آن حال مؤمنان (ایمن و شادان) گویند: آری، زیانکاران آنان هستند که نفوس خود و اهل بیت خود را در امروز قیامت به زیان عذاب انداخته‌اند. الا (ای مردم) بدانید که ستمکاران عالم به عذاب ابدی گرفتارند.

و آنان را می بینی که بر آتش عرضه می شوند، [در حالی که از شدت رسوایی سرافکنده اند] زیر چشمی به آن می نگرند. و اهل ایمان می گویند: یقیناً زیانکاران کسانی هستند که روز قیامت سرمایه وجود خود و کسانشان را تباه کرده اند. آگاه باشید! مسلماً ستمکاران در عذابی پایدار و جاودانه اند.

آنها را مى‌بينى كه به جهنم مى‌برند. ترسان و ذليل از گوشه چشم نگاهى دزديده مى‌كنند. كسانى كه ايمان آورده بودند مى‌گويند: اينان خود و كسانشان را در روز قيامت بر باد دادند. آگاه باش كه ستمكاران در عذاب دايم خواهند بود.

و آنان را بینی که بر آن [آتش دوزخ‌] عرضه دارندشان، از خواری زبونند، و به گوشه چشم نیم گشاده می‌نگرند، و مؤمنان گویند بی‌گمان زیانکاران کسانی هستند که در روز [حساب و] قیامت به خویشتن و خانواده خویش زیان زده‌اند، بدانید که ستمکاران [مشرک‌] در عذابی پاینده‌اند

و آنان را بينى كه بر آن

آنان را خواهی دید که (به کنار آتش برده می‌شوند و) به آتش نموده می‌شوند، در حالی که بر اثر مذلّت و خواری کز کرده‌اند و بهم آمده‌اند و زیر چشمی مخفیانه (به آتش) می‌نگرند! (در این هنگام) مؤمنان می‌گویند: واقعاً زیانکاران کسانیند که در روز قیامت (سرمایه‌ی گرانبهای وجود) خود را و اهل و عیال خود را از دست داده باشند! هان! (ای مردمان! همه بدانید که از این به بعد) ستمگران کفرپیشه در عذاب دائم خواهند بود.

و آنان را در حالت ذلت و فروتنی می‌بینی (که) بر آتش نمایش داده می‌شوند، در حالی‌که زیر چشمی می‌نگرند. و کسانی که گرویدند گفتند: «زیانکاران - بی‌گمان - کسانی‌اند که روز قیامت خودهاشان و کسانشان را زیان کرده‌اند.» هان! ستمکاران همواره در عذابی پایدارند.

و بینی ایشان را عرض شوند بر آن سرافکندگان از خواری بنگرند از گوشه چشم نهانی و گفتند آنان که ایمان آوردند زیانکاران آنانند که زیان کردند خویش و خاندان خویش را روز رستاخیز همانا ستمگرانند هر آینه در عذابی پایدار

And you will see them exposed to it, cowering from disgrace, looking with concealed eyes. Those who believed will say, “The losers are those who lost themselves and their families on the Day of Resurrection.” Indeed, the evildoers are in a lasting torment.

ترتیل:

ترجمه:

الشورى ٤٤	آیه ٤٥	الشورى ٤٦
سوره : سوره الشورى نزول : ١ هجرت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ٣٠ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«عَلَیْهَا»: بر آتش. مرجع ضمیر (ها) نار محذوف است و از قرینه کلامی پیدا است «یُعْرَضُونَ عَلَیْهَا»: (نگا: احقاف / و ، غافر / ). «خَاشِعِینَ»: فروتنان. مراد بهم آمدگان و کزکردگان است. «طَرْفٍ»: چشم. «مِنْ»: با. «مِن طَرْفٍ خَفِیٍّ»: زیرچشمی. با گوشه چشم. دزدانه و مخفیانه. «أَهْلِیهِمْ»: أَهْلُونَ و أَهْلِینَ، اهل و عیال و خانواده است. «مُقِیمٍ»: دائم. همیشگی.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

وَ الَّذِينَ‌ کَسَبُوا السَّيِّئَاتِ‌... (۲)

تفسیر

---

• آيات ۲۷ - ۵۰ سوره شورى
• سنت الهى در روزى دادن به مردم : ((ينزل بقدر ما يشاء))
• شباهت رزق مادى با معارف حقه و شرايع آسمانى ، از نظرنزول و قسمت
• توضيحى راجع به ((قدير)) بودن خداى تعالى
• بررسى مفاد آيه ((و ما اصبكم من مصيبه فبما كسبت ايديكم ....)) كه وجود ارتباط بينگناهان و مصائب دنيوى را افاده مى كند
• سه مطلبى كه از سياق آيه شريفه بدست مى آيد
• تفسيرى بى پايه براى آيه و وجه بى پايگى آن
• بيان آيات ((و من آياته الجوار فى البحر...)) كه كشتى ها را به عنوان يكى از آياتخداوند به ياد مى آورد
• دو تفسير ديگر در معنا مى آيد كه هر دو بى مورد و داراى تكلف اند
• صفات نيك مؤ منين : اجتناب از كبائر و فواحش ، گذشت ، دفع ظلم از يكديگر و...))
• معناى مشورت و آيه ((و اءمرهم شورى بينهم ))
• وجه اينكه در جمله ((و جزاء سيئة سيئه مثلها))عمل متقابل مظلوم در برابر ظالم را ((سيئه )) ناميد
• سه وجه در بيان ((انه لا يحب الظالمين ))
• مظلوم حق مقابله به مثل دارد گو اينكه صبر و گذشت فضيلتى برتر است
• وصف حال غير مؤ منين در روبرو شدن با عذاب الهى
• معناى جمله ((ان الخاسرين الذين خسروا انفسهم و اهليهم )) و اينكه گوينده آن كيانند و دركجا آن را مى گويند
• مفاد جمله : ((يوم لا مرد له من الله )) درباره قيامت
• توبيخ انسان متنعم سرگرم به دنيا
• چند روايت درباره تقدير روزى از جانب خداوند سبحان
• بيان سه اشكال در رابطه با ((ما اءصابكم ...)). و مفاد روايات مربوط به آن
• بيان رواياتى در ارتباط با ((يهب لمن يشاء اناثا

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

وَ تَراهُمْ يُعْرَضُونَ عَلَيْها خاشِعِينَ مِنَ الذُّلِّ يَنْظُرُونَ مِنْ طَرْفٍ خَفِيٍّ وَ قالَ الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ الْخاسِرِينَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ وَ أَهْلِيهِمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ أَلا إِنَّ الظَّالِمِينَ فِي عَذابٍ مُقِيمٍ «45»

و آنان را مى‌بينى كه بر آتش عرضه مى‌شوند در حالى كه از شدّت ذلّت خاشعند و از گوشه چشم پنهانى مى‌نگرند. و كسانى كه ايمان آورده‌اند گويند: همانا زيانكاران كسانى هستند كه خود و خانواده‌شان را در قيامت باخته‌اند. بدانيد كه همانا ستمگران در عذابى پايدارند.

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

وَ تَراهُمْ يُعْرَضُونَ عَلَيْها خاشِعِينَ مِنَ الذُّلِّ يَنْظُرُونَ مِنْ طَرْفٍ خَفِيٍّ وَ قالَ الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ الْخاسِرِينَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ وَ أَهْلِيهِمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ أَلا إِنَّ الظَّالِمِينَ فِي عَذابٍ مُقِيمٍ (45)

جلد 11 - صفحه 440

وَ تَراهُمْ يُعْرَضُونَ عَلَيْها: و بينى ستمكاران را در آن روز كه عرضه داشته شوند بر آتش جهنم، خاشِعِينَ مِنَ الذُّلِ‌: در حالتى كه فروتن و حقيران باشند از جهت خوارى و ذلت، يَنْظُرُونَ مِنْ طَرْفٍ خَفِيٍ‌: نگاه مى‌كنند به آتش از نگاه پنهانى به گوشه چشم، يعنى به جهت هول و هيبت آتش جهنم زهره‌اى نداشته باشند كه در آن خوب نگاه كنند. نزد بعضى مراد (طرف خفى) نگاه به مذلت و خوارى است. وَ قالَ الَّذِينَ آمَنُوا: و گويند آنانكه ايمان آورده‌اند در وقت مشاهده عقوبت كافران و خسران ايشان، إِنَّ الْخاسِرِينَ‌: بدرستى كه زيانكاران، الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ‌: آنانند كه زيان كردند در نفسهاى خود، وَ أَهْلِيهِمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ: و در كسان خود روز قيامت، چه به سبب بت پرستى خود را مستحق جهنم ساختند و به جهت گمراه كردن اهل خود و منع آنها از ايمان، آنها را نيز مستوجب جهنم گردانيدند. مؤمنان در روز قيامت چون كفار را بدين حال مشاهده كنند گويند كه كافران زيانكار شدند در نفس و اهل خود به سبب كفر، أَلا إِنَّ الظَّالِمِينَ‌: بدانيد بدرستى كه ستمكاران كه مشركانند، فِي عَذابٍ مُقِيمٍ‌: در عذابى‌اند كه پيوسته و مقيم باشند و هرگز انقطاع نيابد.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

وَ لَمَنِ انْتَصَرَ بَعْدَ ظُلْمِهِ فَأُولئِكَ ما عَلَيْهِمْ مِنْ سَبِيلٍ (41) إِنَّمَا السَّبِيلُ عَلَى الَّذِينَ يَظْلِمُونَ النَّاسَ وَ يَبْغُونَ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ أُولئِكَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ (42) وَ لَمَنْ صَبَرَ وَ غَفَرَ إِنَّ ذلِكَ لَمِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ (43) وَ مَنْ يُضْلِلِ اللَّهُ فَما لَهُ مِنْ وَلِيٍّ مِنْ بَعْدِهِ وَ تَرَى الظَّالِمِينَ لَمَّا رَأَوُا الْعَذابَ يَقُولُونَ هَلْ إِلى‌ مَرَدٍّ مِنْ سَبِيلٍ (44) وَ تَراهُمْ يُعْرَضُونَ عَلَيْها خاشِعِينَ مِنَ الذُّلِّ يَنْظُرُونَ مِنْ طَرْفٍ خَفِيٍّ وَ قالَ الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ الْخاسِرِينَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ وَ أَهْلِيهِمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ أَلا إِنَّ الظَّالِمِينَ فِي عَذابٍ مُقِيمٍ (45)

ترجمه‌

و هر آينه آنكه انتقام كشيد بعد از ستم شدن بر او پس آنگروه نيست بر آنها هيچ راه اشكالى‌

جز اين نيست كه راه عتاب و عقاب بر كسانى است كه ستم ميكنند بر مردم و تعدّى مينمايند در زمين بناحق آنگروه براى آنها عذابى است دردناك‌

و هر آينه آنكه صبر كرد و گذشت نمود همانا آن هر آينه از كارهاى مطلوب الهى است‌

و هر كه را واگذارد در گمراهى خدا پس نيست براى او هيچ ياورى بعد از او و مى‌بينى ستمكاران را چون ديدند عذاب را ميگويند آيا بسوى بازگشتن راهى هست‌

و مى‌بينى آنانرا كه عرضه ميشوند بر آن با آنكه فروتنانند از خوارى نگاه ميكنند از ديده پنهان و گويند آنانكه ايمان آوردند همانا زيانكاران آنانند كه زيانكار نمودند خودشان و خانواده‌شان را روز قيامت آگاه باشيد همانا ستمكاران در عذاب دائمند.

تفسير

خداوند سبحان در تعقيب و تأكيد مفاد آيات سابقه فرموده و هر آينه كسانيكه انتقام بكشند از ظالم بر خودشان بعد از آنكه مظلوم واقع شدند

---

جلد 4 صفحه 587

بهيچ وجه جاى اعتراض و راه اشكالى بر آنها نيست چون حق داشتند كه قصاص يا تقاص نمايند و ذكر شد كه در بعضى از موارد راجح است بلى اشكال و اعتراض بر كسانى است كه ابتداء بظلم و ستم بر مردم مينمايند و تعدّى و تجاوز از حد و قدر خودشان ميكنند در زمين بناحق و ناروا و آنها مشمول عذاب اليم جهنّم در قيامت خواهند بود و اگر كسى صبر كند بر جور و ستمى كه بر او وارد شده و گذشت نمايد و عفو و اغماض كند در مورديكه مقتضى براى عفو باشد كه در آيات سابقه بيان شد هر آينه كارى كرده كه مرضىّ خدا و پسند اولياء و از اخلاق ستوده است كه بايد شخص بزرگ بر آن ثابت و بزرگوارى خود را بآن اثبات نمايد خلاصه آنكه از امورى است كه بايد در موقعش عزم بر آن داشت و اين تفصيل كه حسن انتقام و عفو باشد هر كدام بجاى خود مستفاد از بعضى روايات و موافق با موازين علم اخلاق است و كسيرا كه خداوند براى عدم قابليت و اعراض از ذكر حق بحال ضلالت و گمراهى واگذارد و توفيق و تأييد خود را از او سلب فرمايد نيست و نخواهد بود براى او دوست و يار و ياور و نگهبان و نگهدارى در رتبه متأخّره از خدا كه با او يارى و او را نگهدارى نمايد از بليّات دنيا و عقوبات آخرت و مى‌بينى تو اى پيغمبر ستمكاران را در روز قيامت وقتى مشاهده عذاب را نمودند كه آرزو مينمايند و ميگويند آيا ممكن است يكمرتبه ديگر ما بدنيا برگرديم و مى‌بينى تو آنها را كه عرضه داشته ميشوند بر آتش جهنّم در حال خضوع و خشوع از ذلّت و خوارى كه مينگرند به آتش از زير چشم مانند كسانى كه براى كشتن حاضر كرده شوند كه بشمشير نگاه ميكنند و چون اهل ايمان آنها را باين حال مى‌بينند ميگويند الحقّ زيانكاران آنكسانى هستند كه خودشان و اهل و عيالشان را بخسران انداختند و زيانكار نمودند در روز قيامت چون آنها را سوق بحق ننمودند بلكه تربيت بباطل كردند و از منافع و فوائد اخروى ايمان و عمل صالح باز ماندند و مستحق عذاب جهنّم شدند و خدا ميفرمايد بدانيد كه ستمكاران بر خويش و خلق بكفر و ضلال در عذاب دائم بى‌زوال جاى دارند.

---

جلد 4 صفحه 588

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

وَ تَراهُم‌ يُعرَضُون‌َ عَلَيها خاشِعِين‌َ مِن‌َ الذُّل‌ِّ يَنظُرُون‌َ مِن‌ طَرف‌ٍ خَفِي‌ٍّ وَ قال‌َ الَّذِين‌َ آمَنُوا إِن‌َّ الخاسِرِين‌َ الَّذِين‌َ خَسِرُوا أَنفُسَهُم‌ وَ أَهلِيهِم‌ يَوم‌َ القِيامَةِ أَلا إِن‌َّ الظّالِمِين‌َ فِي‌ عَذاب‌ٍ مُقِيم‌ٍ (45)

و مي‌بيني‌ ظالمين‌ ‌را‌ ‌که‌ عرضه‌ داشته‌ ميشوند ‌بر‌ آتش‌ سر بزير انداخته‌ ‌از‌ ذلة و خواري‌ نظر ميكنند ‌به‌ آتش‌ زير چشمي‌.

وَ تَراهُم‌ ‌که‌ پيغمبر مشاهده‌ ميكند و ‌اينکه‌ ‌از‌ باب‌ بيان‌ مصداق‌ ‌است‌ و الا تمام‌ اهل‌ محشر مخصوصا مؤمنين‌ مشاهده‌ ميكنند موقعي‌ ‌که‌ ‌اينکه‌ ظالمين‌ ‌را‌ ميكشند رو بآتش‌.

يُعرَضُون‌َ عَلَيها ‌که‌ هنوز داخل‌ آتش‌ نشده‌اند ولي‌ آتش‌ ‌را‌ ‌بر‌ ‌آنها‌ عرضه‌ ميدارند و صداي‌ نعره‌هاي‌ جهنم‌ ‌را‌ ميشنوند و شعله‌هاي‌ ‌او‌ ‌را‌ مشاهده‌ ميكنند ‌از‌ ترس‌ قدرت‌ ندارند سربلند كنند.

خاشِعِين‌َ مِن‌َ الذُّل‌ِّ ذليل‌ و حقير زير غل‌ و زنجير و ‌از‌ وحشت‌ آتش‌ نميتوانند چشم‌ باز كنند و نميتوانند چشم‌ ‌هم‌ گذارند.

يَنظُرُون‌َ مِن‌ طَرف‌ٍ خَفِي‌ٍّ باصطلاح‌ زير چشمي‌ بآتش‌ نظر ميكنند.

وَ قال‌َ الَّذِين‌َ آمَنُوا إِن‌َّ الخاسِرِين‌َ الَّذِين‌َ خَسِرُوا أَنفُسَهُم‌ وَ أَهلِيهِم‌ يَوم‌َ القِيامَةِ أَلا إِن‌َّ الظّالِمِين‌َ فِي‌ عَذاب‌ٍ مُقِيم‌ٍ و گفتند كساني‌ ‌که‌ ايمان‌ آوردند محققا خاسرين‌ كساني‌ هستند ‌که‌ ‌هم‌ ‌خود‌ ‌را‌ بخسران‌ انداختند و ‌هم‌ اهل‌ ‌خود‌ ‌را‌ روز قيامت‌ آگاه‌ باشيد محققا ظالمين‌ ‌در‌ عذاب‌ هميشگي‌ هستند.

وَ قال‌َ الَّذِين‌َ آمَنُوا فرداي‌ قيامت‌ ‌که‌ تمام‌ ‌در‌ محشر مجتمع‌ ميشوند خطاب‌ ميرسد ‌از‌ جانب‌ خداوند وَ امتازُوا اليَوم‌َ أَيُّهَا المُجرِمُون‌َ‌-‌ يس‌ آيه 59‌-‌ اهل‌ بهشت‌ مشاهده‌ ميكنند اهل‌ جهنم‌ ‌را‌ و اهل‌ جهنم‌ مشاهده‌ ميكنند اهل‌ بهشت‌ ‌را‌ و ‌اينکه‌ بالاترين‌

جلد 15 - صفحه 506

سروري‌ ‌است‌ ‌بر‌ اهل‌ بهشت‌ ‌که‌ ‌از‌ جهنم‌ نجات‌ پيدا كردند و بالاتر غمي‌ ‌است‌ ‌بر‌ اهل‌ جهنم‌ ‌که‌ ‌از‌ بهشت‌ محروم‌ شدند لذا مؤمنين‌ ميگويند:

إِن‌َّ الخاسِرِين‌َ خاسر كسي‌ ‌را‌ گويند ‌که‌ علاوه‌ ‌از‌ اينكه‌ نفع‌ نبرده‌ كسر و ضرر ‌هم‌ پيدا كرده‌ و ‌اينکه‌ خسران‌ ‌هم‌ درجاتي‌ دارد ‌هر‌ چه‌ زيانش‌ بيشتر ‌باشد‌ خسرانش‌ زيادتر ميشود مثلا ‌در‌ باب‌ تجارت‌ يك‌ نفر هزار تومان‌ كسر كرده‌ يكي‌ يك‌ مليون‌ يكي‌ ملياردها ‌آن‌ خسران‌ زياد ‌براي‌ كسانيست‌ ‌که‌ ‌هم‌ ‌خود‌ ‌را‌ بخسران‌ انداختند و ‌هم‌ ديگران‌ ‌را‌.

الَّذِين‌َ خَسِرُوا أَنفُسَهُم‌ وَ أَهلِيهِم‌ يَوم‌َ القِيامَةِ ذكر اهليهم‌ ‌براي‌ نوعيّت‌ ‌است‌ ‌که‌ نوعا اهل‌ ‌هر‌ كس‌ تابع‌ ‌او‌ ‌است‌ ‌من‌ نميدانم‌ خداوند چه‌ ميكند ‌با‌ كساني‌ ‌که‌ ‌پس‌ ‌از‌ رحلت‌ پيغمبر ‌تا‌ زمان‌ ظهور حضرت‌ بقية اللّه‌ ملياردهايي‌ ‌را‌ بخسران‌ انداختند.

أَلا إِن‌َّ الظّالِمِين‌َ فِي‌ عَذاب‌ٍ مُقِيم‌ٍ ‌اينکه‌ كلام‌ الهي‌ ‌است‌ مقول‌ قول‌ مؤمنين‌ نيست‌ و جمله‌ مستقله‌ ‌است‌ و عذاب‌ مقيم‌ خلود ‌در‌ آتش‌ ‌است‌ ابد الاباد ‌که‌ آخر ندارد.

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

(آیه 45)- این آیه سومین مجازات این گروه را چنین بیان می‌کند: «در آن روز

ج4، ص351

آنها را می‌بینی که بر آتش عرضه می‌شوند، در حالی که از شدت خواری خاشعند، و زیر چشمی و مخفیانه به آن نگاه می‌کنند» (وَ تَراهُمْ یُعْرَضُونَ عَلَیْها خاشِعِینَ مِنَ الذُّلِّ یَنْظُرُونَ مِنْ طَرْفٍ خَفِیٍّ).

این ترسیمی است از حالت کسی که شدیدا از چیزی می‌ترسد و نمی‌خواهد آن را با تمام چشمش ببیند و در عین حال نمی‌تواند از آن غافل بماند، ناچار پیوسته مراقب آن است اما با گوشه چشم! آخرین مجازاتی که در اینجا بیان شده شنیدن ملامت و سرزنش دردناک مؤمنان است، چنانکه در پایان آیه آمده است: «و کسانی که ایمان آورده‌اند می‌گویند: زیانکاران واقعی آنها هستند که سرمایه‌های جان و خانواده خود را در روز قیامت از دست داده، و زیان کرده‌اند» (وَ قالَ الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّ الْخاسِرِینَ الَّذِینَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ وَ أَهْلِیهِمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ).

چه زیانی از این بالاتر که انسان هستی خویشتن را از دست دهد، و سپس همسر و فرزند و بستگان خود را، و در درون عذاب الهی گرفتار آتش حسرت و فراق نیز بشود.

سپس می‌افزایند: ای اهل محشر! همه «بدانید که ظالمان (آن روز) در عذاب دائمند» (أَلا إِنَّ الظَّالِمِینَ فِی عَذابٍ مُقِیمٍ).

توجه به این نکته لازم است که «عذاب جاویدان» برای این ظالمان قرینه بر این است که منظور از آن کافران است.

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - ستم پیشگان متجاوز به حقوق مردم، عرضه شونده به دوزخ و نزدیک شونده به آن بدون هیچ اختیار (و تریهم یعرضون علیها خشعین من الذلّ ینظرون من طرف خفىّ) تعبیر «یعرضون علیها» به صیغه مجهول، ناگزیرى و بى اختیارى ظالمان در عرصه قیامت را مى رساند.

۲ - گردن فرازان ستمگر، خاشع و سرافکنده در صحنه قیامت (و تریهم ... خشعین من الذلّ)

۳ - خشوع و فروتنى ظالمان در قیامت، خشوعى ذلیلانه و از سر ترس و هراس (و تریهم ... خشعین من الذلّ ینظرون من طرف خفىّ)

۴ - پشیمانى ستمکاران در صحنه قیامت و پس از مشاهده عذاب، بى تأثیر به حال آنان (یقولون هل إلى مردّ من سبیل . و تریهم یعرضون علیها)

۵ - ذلت و خوارى ظالمان در قیامت، پیامد خوى تجاوزگرى و توسعه طلبى آنان است. (إنّما السبیل على الذین یظلمون ... و تریهم یعرضون علیها خشعین من الذلّ)

۶ - ستمکاران در قیامت، تاب مشاهده مستقیم آتش دوزخ را ندارند. (ینظرون من طرف خفىّ)

۷ - نگاه ترس آلود و مضطرب ستمکاران به جهنم، در کناره آتش دوزخ (ینظرون من طرف خفىّ) نگاه زیر چشمى به جهنم، کنایه از ترس و وحشت است.

۸ - معاد انسان در قیامت، جسمانى است. (و تریهم ... ینظرون من طرف خفىّ) از عبارت «ینظرون من طرف خفىّ» مى توان استفاده کرد که معاد جسمانى است.

۹ - گمراهان ستمکار، در روز قیامت، مورد سرزنش اهل ایمان خواهند بود. (و قال الذین ءامنوا إنّ الخسرین الذین خسروا أنفسهم)

۱۰ - از کف دادن سرمایه هاى وجودى، بزرگ ترین زیان آدمى در زندگى است. (إنّ الخسرین الذین خسروا أنفسهم)

۱۱ - عرضه گمراهان و ستمکاران بر دوزخ، در برابر دید اهل ایمان و قابل مشاهده براى آنان (و تریهم یعرضون علیها ... و قال الذین ءامنوا إنّ الخسرین)

۱۲ - قیامت، روز ظهور خسران و زیان کارى عمیق ستم پیشگان و گمراهان (إنّ الخسرین الذین خسروا أنفسهم و أهلیهم یوم القیمة)

۱۳ - فراهم کردن زمینه هاى گمراهى خود و خانواده خویش، مایه خسران و سرزنش در صحنه قیامت (و قال الذین ءامنوا إنّ الخسرین الذین خسروا أنفسهم و أهلیهم)

۱۴ - تأثیر منفى و زیانبار گمراهان و ستمکاران، بر سرنوشت خود و خانواده خویش (خسروا أنفسهم و أهلیهم)

۱۵ - مؤمنان رنجیده از ستم گمراهان، سرافراز و مقتدر، در صحنه قیامت (و قال الذین ءامنوا إنّ الخسرین الذین خسروا... یوم القیمة) از ملامت و سرزنش مؤمنان نسبت به کافران، اقتدار و سربلندى مؤمنان استفاده مى شود; آنانى که مصداق «لمن صبر و غفر» هستند.

۱۶ - ستمکاران، عامل خسران و بدبختى خود و محرومیت از خانواده خویش (إنّ الخسرین الذین خسروا أنفسهم و أهلیهم یوم القیمة) برداشت یاد شده بدان احتمال است که «خسروا... أهلیهم» به معناى از دست دادن خانواده باشد.

۱۷ - از دست دادن پشتیبانى و حمایت خدا، خسران واقعى براى انسان است. (و من یضلل اللّه فما له من ولىّ من بعده ... إنّ الخسرین الذین خسروا أنفسهم و أهلیهم)

۱۸ - تنها آنچه به خسران انسان در آخرت مى انجامد ضرر و زیان واقعى است. (إنّ الخسرین الذین خسروا أنفسهم و أهلیهم یوم القیمة) با توجه به این که الف و لام در «الخاسرین» دلالت بر کمال مى کند، مطلب بالا استفاده مى شود.

۱۹ - ایمان، موجب عزت و سربلندى فرد در قیامت (و قال الذین ءامنوا ... یوم القیمة) از سرزنش و ملامت مؤمنان، نسبت به ظالمان - که با عملکرد خویش موجب خسران و خفت خود در قیامت شده اند - این نکته استفاده مى شود که مؤمنان به واسطه ایمان، عزت و سعادت خود را تأمین نموده اند.

۲۰ - ستم پیشگان، در عذاب جاودان جهنم، خواهند ماند. (ألا إنّ الظلمین فى عذاب مقیم)

۲۱ - عذاب دوزخ، همیشگى و دائمى است. (عذاب مقیم)

۲۲ - ظلم و ستمگرى، موجب جاودانگى انسان در آتش دوزخ است. (ألا إنّ الظلمین فى عذاب مقیم)

۲۳ - سرنوشت شوم ستمگران در قیامت، هشدارى براى متجاوزان به حقوق مردم است. (ألا إنّ الظلمین فى عذاب مقیم) کلمه «ألا» - که براى هشدار است - رساننده مطلب بالا مى باشد.

۲۴ - گرفتار شدن به آتش و عذاب ابدى، خسران واقعى است. (إنّ الخسرین الذین ... فى عذاب مقیم)

موضوعات مرتبط

• ایمان: آثار اخروى ایمان ۱۹
• پشیمانى: پشیمانى بى ثمر ۴
• تجاوز: آثار تجاوز ۵
• ترس: ترس از جهنم ۷
• جهنم: جاودانان در جهنم ۲۰; جاودانگى عذاب جهنم ۲۱; رؤیت آتش جهنم ۶; زیان جاودانگى در جهنم ۲۴; موجبات جاودانگى در جهنم ۲۲
• جهنمیان: ۱، ۷ رؤیت جهنمیان ۱۱
• خانواده: زیان به خانواده ۱۶
• خدا: زیان محرومیت از حمایتهاى خدا ۱۷
• خود: زیان به خود ۱۶
• ذلت: عوامل ذلت ۵
• زیان: اهمیت زیان اخروى ۱۸; بزرگترین زیان ۱۰; زیان واقعى ۱۷، ۱۸، ۲۴; عوامل زیان اخروى ۱۳; مراتب زیان ۱۸، ۲۴; موارد زیان ۱۰
• سرنوشت: عوامل مؤثر در سرنوشت ۱۴
• ظالمان: ۱ اجبار اخروى ظالمان ۱; اضطراب اخروى ظالمان ۷; پشیمانى اخروى ظالمان ۴; تجاوزگرى ظالمان ۵; ترس اخروى ظالمان ۳، ۷; خشوع اخروى ظالمان ۲، ۳; ذلت اخروى ظالمان ۲، ۳، ۵; رؤیت ظالمان در جهنم ۱۱; زیانکارى اخروى ظالمان ۱۲; سرزنش اخروى ظالمان ۹; سرنوشت خانواده ظالمان ۱۴; سرنوشت ظالمان ۱۴; صفات ظالمان ۳; ضعف اخروى ظالمان ۶; ظالمان در جهنم ۶، ۷، ۲۰; ظالمان در قیامت ۲، ۳، ۴، ۵، ۹، ۱۲، ۲۳; عبرت از سرنوشت ظالمان ۲۳; عوامل زیانکارى خانواده ظالمان ۱۶; عوامل زیانکارى ظالمان ۱۶; فرجام شوم ظالمان ۲۳; نقش ظالمان ۱۴; ورود ظالمان در جهنم ۱، ۱۱
• ظلم: کیفر ظلم ۲۲
• عذاب: آثار رؤیت عذاب ۴; اهل عذاب ۲۰
• عزت: عوامل عزت اخروى ۱۹
• عمر: تباهى عمر ۱۰; سرمایه عمر ۱۰
• قیامت: ظهور حقایق در قیامت ۱۲; ویژگیهاى قیامت ۱۲
• گمراهان: رؤیت گمراهان در جهنم ۱۱; زیانکارى اخروى گمراهان ۱۲; سرزنش اخروى گمراهان ۹; سرنوشت خانواده گمراهان ۱۴; سرنوشت گمراهان ۱۴; گمراهان در قیامت ۹، ۱۲; نقش گمراهان ۱۴; ورود گمراهان در جهنم ۱۱
• گمراهى: زمینه گمراهى ۱۳
• مؤمنان: اقتدار اخروى مؤمنان ۱۵; سرزنشهاى اخروى مؤمنان ۹; عزت اخروى مؤمنان ۱۵; مؤمنان در قیامت ۱۵
• متجاوزان: انذار متجاوزان ۲۳; ورود متجاوزان در جهنم ۱
• معاد: معاد جسمانى ۸