البقرة ٢٥١

فَهَزَمُوهُمْ‌ بِإِذْنِ‌ اللَّهِ‌ وَ قَتَلَ‌ دَاوُدُ جَالُوتَ‌ وَ آتَاهُ‌ اللَّهُ‌ الْمُلْکَ‌ وَ الْحِکْمَةَ وَ عَلَّمَهُ‌ مِمَّا يَشَاءُ وَ لَوْ لاَ دَفْعُ‌ اللَّهِ‌ النَّاسَ‌ بَعْضَهُمْ‌ بِبَعْضٍ‌ لَفَسَدَتِ‌ الْأَرْضُ‌ وَ لٰکِنَ‌ اللَّهَ‌ ذُو فَضْلٍ‌ عَلَى‌ الْعَالَمِينَ‌

گسترشکپی متن آیه
فَهَزَمُوهُمْ‌ بِإِذْنِ‌ اللَّهِ‌ وَ قَتَلَ‌ دَاوُدُ جَالُوتَ‌ وَ آتَاهُ‌ اللَّهُ‌ الْمُلْکَ‌ وَ الْحِکْمَةَ وَ عَلَّمَهُ‌ مِمَّا يَشَاءُ وَ لَوْ لاَ دَفْعُ‌ اللَّهِ‌ النَّاسَ‌ بَعْضَهُمْ‌ بِبَعْضٍ‌ لَفَسَدَتِ‌ الْأَرْضُ‌ وَ لٰکِنَ‌ اللَّهَ‌ ذُو فَضْلٍ‌ عَلَى‌ الْعَالَمِينَ‌

ترجمه

مکارم شیرازیبهرامپورفولادوندالهی قمشه‌ایانصاریانآیتیخرمشاهیمجتبویخرمدلصادقی تهرانیمعزیenglish

[152] سپس به فرمان خدا، آنها سپاه دشمن را به هزیمت واداشتند. و «داوود» (نوجوان نیرومند و شجاعی که در لشکر «طالوت» بود)، «جالوت» را کشت؛ و خداوند، حکومت و دانش را به او بخشید؛ و از آنچه می‌خواست به او تعلیم داد. و اگر خداوند، بعضی از مردم را به وسیله بعضی دیگر دفع نمی‌کرد، زمین را فساد فرامی‌گرفت، ولی خداوند نسبت به جهانیان، لطف و احسان دارد.

پس به اذن خدا آنها را شكست دادند و داود جالوت را بكشت و خداوند او را پادشاهى و حكمت داد و از آنچه مى‌خواست به وى آموخت. و اگر خدا بعضى از مردم را به وسيله بعضى ديگر نمى‌راند، حتما زمين تباه مى‌شد ولى خدا به جهانيان نظر كرم دارد

پس آنان را به اذن خدا شكست دادند، و داوود، جالوت را كشت، و خداوند به او پادشاهى و حكمت ارزانى داشت، و از آنچه مى‌خواست به او آموخت. و اگر خداوند برخى از مردم را به وسيله برخى ديگر دفع نمى‌كرد، قطعاً زمين تباه مى‌گرديد. ولى خداوند نسبت به جهانيان تفضّل دارد.

پس به یاری خدا کافران را شکست دادند و داود (علیه السّلام) امیر آنها جالوت را کشت و خدایش پادشاهی و فرزانگی عطا فرمود و از آنچه می‌خواست بدو بیاموخت. و اگر خدا برخی مردم را در مقابل بعضی دیگر بر نمی‌انگیخت فساد روی زمین را فرا می‌گرفت، و لیکن خدا، خداوند فضل و کرم بر همه اهل عالم است.

پس آنان را به توفیق خدا شکست دادند. و داود [جوان مؤمن نیرومندی که در سپاه طالوت بود] جالوت را کشت، و خدا او را فرمانروایی و حکمت داد، و از آنچه می خواست به او آموخت. و اگر خدا [تجاوز و ستم] برخی از مردم را به وسیله برخی دیگر دفع نمی کرد، قطعاً زمین را فساد فرا می گرفت؛ ولی خدا نسبت به جهانیان دارای فضل و احسان است.

پس به خواست خدا ايشان را بشكستند و داود جالوت را بكشت و خدا به او پادشاهى و حكمت داد، و آنچه مى‌خواست به او بياموخت. و اگر خدا بعضى از مردم را به وسيله بعضى ديگر دفع نمى‌كرد، زمين تباه مى شد، ولى خدا بر جهانيان فضل و كرم خويش را ارزانى مى‌دارد.

آنگاه به توفیق الهی آنان را شکست دادند و داوود جالوت را کشت، و خداوند به او فرمانروایی و پیامبری ارزانی داشت و از هر آنچه خواست به او آموخت، و اگر خداوند بعضی از مردم را به دست بعضی دیگر دفع نکند، زمین تباه شود، ولی خداوند بر جهانیان بخشش و بخشایش دارد

پس به خواست و فرمان خدا آنها را در هم شكستند و داوود، جالوت را بكشت و خداوند به او پادشاهى و حكمت داد و از آنچه مى‌خواست او را بياموخت. و اگر نبود بازداشتن خدا برخى از مردم را به برخى ديگر، هر آينه زمين- و اهل آن- تباه شده بود، و ليكن خدا خداوند فزون‌بخشى بر جهانيان است.

سپس به فرمان خدا ایشان را (مغلوب کردند و) فراری دادند، و داود (یکی از لشکریان طالوت،) جالوت را کشت، و خداوند حکومت و حکمت بدو بخشید و از آنچه می‌خواست بدو یاد داد، و اگر خداوند برخی از مردم را به وسیله‌ی برخی دیگر دفع نکند، فساد زمین را فرا می‌گیرد، ولی خداوند نسبت به جهانیان لطف و احسان دارد.

پس آنان را به اذن خدا شکست دادند و داوود، جالوت را کشت و خدا به او فرماندهی رسالت و حکومت و حکمت داد، و از آنچه می‌خواست به او آموخت. و اگر جلوگیری خدا برخی از مردم را به وسیله‌ی برخی دیگر نبود، زمین (و زمینه‌ی تکلیف) همواره تباه می‌گردید، لیکن خدا نسبت به جهانیان کانون فضلیت است.

پس شکستشان دادند به اذن خدا و کشت داود جالوت را و داد خدا بدو پادشاهی و حکمت را و بیاموختش از آنچه می‌خواست و اگر نبود برکنارکردن خدا مردم را بعضی را با بعضی هرآینه تباه می‌شد زمین و لیکن خدا دارای فضل است بر جهانیان‌

And they defeated them by Allah’s leave, and David killed Goliath, and Allah gave him sovereignty and wisdom, and taught him as He willed. Were it not for Allah restraining the people, some by means of others, the earth would have gone to ruin. But Allah is gracious towards mankind.

ترتیل:

ترجمه:

البقرة ٢٥٠	آیه ٢٥١	البقرة ٢٥٢
سوره : سوره البقرة نزول : ١٠ هجرت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ٣٤ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«هَزَمُوهُمْ»: ایشان را شکستند و فراری دادند. «آتَاهُ»: بدو داد. «حِکْمَة»: مراد نبوّت است که انزال تورات بیانگر آن است (نگا: نساء / .

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

الَّذِينَ‌ أُخْرِجُوا مِنْ‌... (۴) يَا أُخْتَ‌ هَارُونَ‌ مَا کَانَ‌... (۰) وَ اتَّبَعُوا مَا تَتْلُو الشَّيَاطِينُ‌... (۱۰)

تفسیر

المیزاننمونهتفسیر نوراثنی عشریروان جاویداطیب البیانبرگزیده تفسیر نمونهتسنیم

---

• آيات ۲۵۲ - ۲۴۴ ، سوره بقره
• بيان اتصال و ارتباط آيات مذكوره و آهنگ كلى آنها
• وجه مقيد ساختن قتال و جهاد به قيد ((فى سبيل الله ))و اشاره به معناى قرض دادن به خدا معيار
• معناى قبض و بسط و وجه اينكه سه صفت از صفات خداوند در اين آيه آمده است
• غلط بنى اسرائيل براى حاكم كه موجب اعتراض آنها به فرماندهى طالوت شد
• عمل به مصالح و قدرت بر اجراى آن ، لوازم و شرائط زمامدار است نه شرافت دودمان و ثروتمندى
• افعال خداى سبحان حكيمانه و داراى مصلحت است و در عين حال باريتعالى محكوم و مقهور مصالح نيست
• گفتارى در معناى ((سكينت )) آرامش روانى در سايه ايمان
• اشاره به پيروى جمعى اندك و با ايمان بر لشگرى گران و بى ايمان ، درد استان طالوت و جالوت
• لشكر طالوت سه طايفه شدند
• استعاره از كنايه اى لطيف در: ((ربنا افرغ علينا صبرا))
• توضيحى درباره دفاع و فطرى بودن آن در ذيل ((لولا دفع الله الناس بعضهم ببعض ))
• مسئله دفع و غلبه معنايى و عمومى است
• گفته هاى ساير مفسرين در معناى دفع در آيه شريفه
• بحث روايتى (در ذيل آيات گذشته ، مربوط به قرض دادن به خدا، داستان طالوت ، مراد از سكينت ...)
• داستان جالوت و طالوت از زبان مبارك امام باقر (ع )
• برسى و توضيح بعضى جملات روايت قم
• داستان حضرت داود (ع ) و جنگ طالوت و جالوت به نقل از امام صادق (ع )
• روايتى در باره معناى سكينت
• بحث علمى و اجتماعى (بررسى سه اصل تنازع بقا، انتخاب و تبعيت محيط در طبيعت و اجتماع و نظر اسلام در اين مورد)
• اشكال به نظريه متقدمين از سوى دانشمندان متاءخر
• نظريه كلى فلسفى در باره سه اصل مذكور
• سخن بعضى از مفسرين مبنى بر اينكه آيه ((لولا دفع الله ...))و آياتى ديگر به دو اصل تنازع و انتخاب اشاره دارد
• رد آن گفته و توضيح بطلان استشهادات آن مفسر از برخى آيات قرآنى
• بررسى ادعاى ارتباط آيه ((و لولا دفع الله الناس بعظهم ببعض ...)) و دو قائده تنازع در بقا و انتخاب طبيعى
• بحثى در تاريخ و اينكه چرا قرآن به آن اهتمام ورزيده است
• دو عامل مهم همواره در فن تاريخ دخالت كرده و موجب فساد و بى اعتبارى آن گشته اند
• عوامل ديگرى كه در گذشته و در عصر حاضر موجب بدگمانى به تاريخ نقلى شده اند
• امتياز و اعتبار داستان هائى كه در قرآن آمده نسبت به عهدين و كتب تاريخ

---

• آيه ۲۴۶ ۲۵۲
• آيه و ترجمه
• تفسير :
• نكته ها
• ۱ - تابوت يا صندوق عهد چه بود؟
• ۲ - منظور از حمل كردن فرشتگان (تحمله الملائكة ) چيست ؟

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

«251» فَهَزَمُوهُمْ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ قَتَلَ داوُدُ جالُوتَ وَ آتاهُ اللَّهُ الْمُلْكَ وَ الْحِكْمَةَ وَ عَلَّمَهُ مِمَّا يَشاءُ وَ لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَفَسَدَتِ الْأَرْضُ وَ لكِنَّ اللَّهَ ذُو فَضْلٍ عَلَى الْعالَمِينَ‌

سپس آنها (طالوت و ياران او) به اذن خداوند، سپاه دشمن را درهم شكستند و داود (كه جوانى كم سن و سال، ولى مؤمن، شجاع و از ياران طالوت بود،) جالوت را (كه فرمانده سپاه دشمن بود) كشت، و خداوند حكومت و حكمت به او عطا نمود و از آنچه مى‌خواست به او آموخت. و اگر خداوند (فساد) بعضى از مردم را به وسيله بعضى ديگر دفع نكند، قطعاً زمين را فساد مى‌گرفت. ولى خداوند نسبت به جهانيان لطف و احسان دارد.

نکته ها

بر اساس روايات، داود عليه السلام بر اثر همين شجاعت و دلاورى به مقام نبوّت رسيد و فرزندش سليمان عليه السلام نيز از انبياى الهى گرديد.

در روايات مى‌خوانيم كه رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمودند: خداوند به خاطر يك مسلمان صالح، بلا را از صد هزار خانه از همسايگان دور مى‌كند. سپس آن حضرت اين آيه را تلاوت نمودند:

«وَ لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ ...» «1»

با توجّه به آيات گذشته معلوم مى‌شود كه عوامل پيروزى در چند چيز است:

1- رهبر توانا و لايق. «زادَهُ بَسْطَةً فِي الْعِلْمِ وَ الْجِسْمِ»

2- پيروان مؤمن. «قالَ الَّذِينَ يَظُنُّونَ أَنَّهُمْ مُلاقُوا اللَّهِ»

3- توكّل. «كَمْ مِنْ فِئَةٍ قَلِيلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً كَثِيرَةً بِإِذْنِ اللَّهِ»

4- صبر و استقامت. «رَبَّنا أَفْرِغْ عَلَيْنا صَبْراً وَ ثَبِّتْ أَقْدامَنا»

5- انگيزه‌ى الهى داشتن. «وَ انْصُرْنا عَلَى الْقَوْمِ الْكافِرِينَ»

---

«1». تفسير درّالمنثور، ج 1، ص 764.

جلد 1 - صفحه 393

پیام ها

1- گرچه تلاش وجهاد از شما بود، امّا شكست دشمن بدست خداوند است.

«فَهَزَمُوهُمْ بِإِذْنِ اللَّهِ»

2- دعاهاى خالصانه رزمندگان و مجاهدان، مستجاب مى‌شود. «وَ انْصُرْنا عَلَى الْقَوْمِ الْكافِرِينَ. فَهَزَمُوهُمْ بِإِذْنِ اللَّهِ»

3- تا استعداد، لياقت، ايثار و سابقه درخشانى نباشد، انسان مورد لطف خاصّ الهى قرار نمى‌گيرد. «وَ قَتَلَ داوُدُ جالُوتَ وَ آتاهُ اللَّهُ الْمُلْكَ وَ الْحِكْمَةَ»

4- در جبهه و جهاد، لبه‌ى تيز حمله به سوى فرماندهى دشمن باشد. «قَتَلَ داوُدُ جالُوتَ»

5- نام كسانى را كه در جنگ مردانگى از خود نشان داده‌اند، زنده نگاه داريد.

«قَتَلَ داوُدُ»

6- نابودى رهبر كفر، عامل تار ومار شدن لشكر او مى‌شود. «فَهَزَمُوهُمْ ... قَتَلَ داوُدُ جالُوتَ»

7- اگر در برابر متجاوز و ظالم دفاع صورت نگيرد، فساد و تباهى زمين را فرا خواهد گرفت. «لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ ... لَفَسَدَتِ الْأَرْضُ»

8- جنگ با مفسدان، يك ضرورت است. اگر عنصر مضرّ حذف نشود، عناصر ديگر به تباهى كشيده مى‌شوند. «لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ ... لَفَسَدَتِ الْأَرْضُ»

9- اراده وفضل الهى از راه عوامل طبيعى عملى مى‌شود. «دَفْعُ اللَّهِ ... بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ»

10- حكم جهاد ودفاع در برابر متجاوز، فضل الهى است. «اللَّهَ ذُو فَضْلٍ عَلَى الْعالَمِينَ»

تفسير نور(10جلدى)، ج‌1، ص: 394

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

فَهَزَمُوهُمْ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ قَتَلَ داوُدُ جالُوتَ وَ آتاهُ اللَّهُ الْمُلْكَ وَ الْحِكْمَةَ وَ عَلَّمَهُ مِمَّا يَشاءُ وَ لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَفَسَدَتِ الْأَرْضُ وَ لكِنَّ اللَّهَ ذُو فَضْلٍ عَلَى الْعالَمِينَ (251)

فَهَزَمُوهُمْ بِإِذْنِ اللَّهِ‌: پس منهزم ساختند و درهم شكستند كافران را به اعانت و توفيق خدا، وَ قَتَلَ داوُدُ جالُوتَ‌: و كشت داود بن ايشا جالوت را به سنگ فلاخن كه بر خود او زده شكسته و مغزش متلاشى، لشگرش منهزم شدند.

تفسير اثنا عشرى، ج‌1، ص: 446

قتل جالوت: على بن ابراهيم رضوان الله عليه از حضرت صادق عليه السلام روايت نموده كه قبل از جنگ حق تعالى وحى فرمود به شموئيل كه قتل جالوت به دست مرد شبانى است كه زره حضرت موسى عليه السّلام به قامت او باشد، و ايشا نام ده پسر داشت كه كوچكترين آنها داود عليه السّلام بود. چون طالوت مهياى جنگ شد، شخصى را فرستاد. نزد ايشا كه پسرهاى خود را حاضر كن، نه نفر آنها آمدند و زره به قامت آنها نبود.

پرسيد ديگر دارى؟ گفت كودكى است رمه مى‌چراند. او را طلبيد. داود، فلاخن را برداشته روانه شد. در راه سه سنگ افتاده به قدرت الهى بنطق آمده گفتند: ما را بردار كه فوائد بسيار به تو خواهد رسيد. آنها را برداشته به مجلس حاضر شد، مردى بود شجاع و قوى هيكل، چون زره را پوشيد به قامت او درآمد. «1» چون مقابل جالوت شد، جالوت او را حقير شمرده به سخريه و استهزاء گفت: تو به جنگ من آمده‌اى سلاح تو كو؟ گفت: اين فلاخن. جالوت گفت: سنگ را به سگ نياندازند. داود گفت: تو از سگ كمترى، الساعة گوشت تو را طعمه وحوش سازم. يك سنگ بيرون آورده در فلاخن نهاد، گفت: بنام خداى ابراهيم عليه السلام دومى بنام خداى اسحق عليه السلام و سومى بنام خداى يعقوب عليه السلام. فلاخن را گرد سر خود گردانيده بيانداخت، حق تعالى هر سه را يكى نموده باد را امر فرمود تا آن را به ميان خود جالوت وارد و از سر و گلو و شكم او گذشته از دبرش خارج شد، داود جسد او را كشيده نزد طالوت آورده مؤمنين به او خوشحال شدند بعد از هفت سال از هلاك جالوت، تمام سلطنت بر داود مسلم شد چنانچه فرمايد:

وَ آتاهُ اللَّهُ الْمُلْكَ وَ الْحِكْمَةَ: و عطا فرمود خداى تعالى داود عليه السلام پادشاهى و حكمت، يعنى نبوت يا نور: وَ عَلَّمَهُ مِمَّا يَشاءُ: و تعليم فرمود او را از آنچه خواست و آن عملى است كه پيغمبران را لازم‌

---

«1» تفسير على بن ابراهيم قمى، جلد اوّل صفحه 82.

تفسير اثنا عشرى، ج‌1، ص: 447

است. مفسرين را در اين علم اقوالى است: 1- مراد علم دين است. 2- علم زرگرى بود بدون اعانت آتش. 3- نرم شدن آهن به دست او و زره ساختن بود كه هر سه روز زره‌اى ساختى و آن را به قيمت ثمين فروختى و از آن مال زيادى بدست آوردى و زندگانى از آن نمودى. 4- علم الحان و اصوات حسنه بود. در خبر است كه چون زبور خواندى وحوش و طيور و درندگان بر درب صومعه او جمع شدى، و مرغان بالاى سرش بالها درهم گسترده، واله حسن صوت او شدى بر وجهى كه اگر كسى خواستى آنها را گرفتى آب رونده و باد وزنده ساكت شدى.

وَ لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ‌: و اگر نبودى بازداشتن مردمان را، بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ‌: بعضى را به بعض ديگر، يعنى اگر خداى تعالى دفع كفار و مشركان ننمودى به سبب جهاد مسلمانان و مجاهدان و شر و فساد آنان را از مسلمين بازنداشتى، و همچنين اگر دفع ننمودى خداى سبحان بلا و عذاب عاصين را به طاعت مطيعان، لَفَسَدَتِ الْأَرْضُ‌: هر آينه فاسد و تباه و ويران شدى به ظلمت كفر و غلبه كفار بر مسلمانان و افساد آنان. وَ لكِنَّ اللَّهَ ذُو فَضْلٍ عَلَى الْعالَمِينَ‌: و لكن خداى تعالى صاحب فضل و كرم و رحمت است بر عالميان در دنيا و آخرت.

تبصره: از آيه شريفه دو مطلب استفاده شود:

مطلب اول: محقق است كه افعال توليديه اثر وضعى دارد، چنانچه مشاهده گردد به ريختن آب، آثار ترى ظاهر، و انداختن آتش آثار سوزندگى هويدا شود، از اينجا معلوم و ثابت آيد كه كليه افعال صادره انسانى اثر دارد. بنابراين ايمان و طاعت، آثار خير و بركت و وسعت دارد؛ و همچنين كفر و فسق و فجور، منشاء شر و فساد و نحوست و نكبت دارد. و خداى تعالى اگر دفع نفرمايد نحوست و نكبت فساق و فجار را به طاعت و عبادت اخيار و ابرار، هر آينه شآمت افعال شنيعه عصات زمين را فاسد گرداند؛ و احاديث بسيار در اين قسمت وارد شده: از جمله حضرت امير المؤمنين عليه السّلام در تفسير اين آيه فرموده: يدافع اللّه بالبرّ عن الفاجر يعنى دفع‌

تفسير اثنا عشرى، ج‌1، ص: 448

فرمايد و باز دارد حق تعالى به جهت ميمنت و بركت مرد نيكوكار عذاب را از فاجر تبه روزگار. «1» و نيز در كتاب كافى از حضرت صادق عليه السلام مروى است: قال:

انّ اللّه ليدفع بمن يصلّى من شيعتنا عمّن لا يصلّى من شيعتنا و لو اجمعوا على ترك الصّلوة لهلكوا و انّ اللّه ليدفع بمن يزكّى من شيعتنا عمّن لا يزكّى من شيعتنا و لو اجمعوا على ترك الزّكاة لهلكوا و انّ اللّه ليدفع بمن يحجّ من شيعتنا عمّن لا يحجّ من شيعتنا و لو اجمعوا على ترك الحجّ لهلكوا و هو قول اللّه عزّ و جلّ و لو لا دفع اللّه النّاس بعضهم ببعض لفسدت الارض و لكنّ اللّه ذو فضل على العالمين فو اللّه ما نزلت الّا فيكم و لا عنى بها غيركم. «2» فرمود: بدرستى كه خداى تعالى هر آينه دفع فرمايد به بركت كسى كه نماز گزارد از شيعيان ما عذاب را از آنانكه زكات ندهند، و اگر جمع شوند بر ترك زكات هر آينه هلاك شوند به عذاب استيصال؛ و بدرستى كه خدا دفع فرمايد به بركت زكات دهندگان شيعيان، عذاب را از آنانكه نماز نخوانند، و اگر همه مجتمع شوند بر ترك نماز هر آينه هلاك شوند؛ و بدرستى كه حق تعالى دفع فرمايد به بركت آنانكه حج بجا آورند از شيعيان ما، عذاب را از آنانكه ترك كنند حج را، و اگر جمع شوند بر ترك حج هلاك گردند؛ او است فرمايش خداوند عز و جل، اگر دفع نفرمايد خدا عذاب مردمان را بعضى به سبب بعضى، هر آينه فاسد گردد زمين، و لكن خدا صاحب فضل است بر عالميان. پس قسم به خدا نازل نشده مگر در شما و قصد نشده به آن مگر شما.

مطلب دوم: پس از ثبوت آنكه اعمال منشاء آثار است از خير و شر و طاعت و معصيت، بنابراين ثابت آيد كه وجود اخيار و ابرار باعث بركت و رحمت باشند، و بالعكس فساق فجار نيز موجب سلب بركت و رحمت‌

---

«1» تفسير مجمع البيان، جلد اوّل، صفحه 357.

«2» اصول كافى، كتاب الايمان و الكفر، جلد 2 صفحه 451 حديث اوّل.

تفسير اثنا عشرى، ج‌1، ص: 449

خواهد بود. و در اين قسمت نيز احاديث بسيار وارد است. از حضرت باقر عليه السّلام مروى است كه فرمود: لا يصيب قرية عذاب و فيها سبعة من المؤمنين: «1» نمى‌رسد شهرى عذاب و حال آنكه در آن شهر هفت نفر مؤمن باشند.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

فَهَزَمُوهُمْ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ قَتَلَ داوُدُ جالُوتَ وَ آتاهُ اللَّهُ الْمُلْكَ وَ الْحِكْمَةَ وَ عَلَّمَهُ مِمَّا يَشاءُ وَ لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَفَسَدَتِ الْأَرْضُ وَ لكِنَّ اللَّهَ ذُو فَضْلٍ عَلَى الْعالَمِينَ (251)

ترجمه‌

پس هزيمت دادند ايشانرا بدستور خدا و گشت داود جالوت را و داد او را خداوند پادشاهى و حكمت و آموخت او را از آنچه ميخواست و اگر نبود دفع نمودن خدا مردم را برخيشان را به برخى هر آينه تباه ميشد زمين ولى خداوند صاحب فضل است بر جهانيان.

تفسير

قمى از حضرت رضا (ع) نقل نموده كه خداوند بپيغمبر بنى اسرائيل وحى نمود كه كشنده جالوت كسى است كه زره موسى (ع) باندام او راست آيد و او مردى است از اولاد دلاوى بن يعقوب كه نام او داود است و نام پدرش آسى است كه چوپان است و او ده پسر داشت كه كوچكتر از همه داود بود و چون طالوت بنى اسرائيل را احضار براى جنگ نمود فرستاد پسران آسى را آوردند بيك يك از آنها زره حضرت موسى را پوشانيد با اندام هيچ يك راست نيامد پس بآسى خطاب نمود كه آيا اولاد ديگرى دارى عرض كرد پسر ديگرى دارم كوچكتر از همه كه او را براى شبانى گوسفندان خودم گذارده‌ام پس طالوت او را احضار فرمود و چون او رو براه آورد با خود فلاخنى داشت و در بين راه سه سنگ او را ندا نمودند كه ما را بردار و هر سه را برداشت و در توبره خود جاى داد و اين جوان قوى و شجاع و حمله‌ور بود چون نزد طالوت حاضر شد و زره موسى را بر او پوشانيدند باندامش راست و درست آمد پس بيرون آمد طالوت با لشگرش و پيغمبرشان فرمود در اين راه خداوند امتحان مى‌كند شما را بنهرى و اجمال قصه سابقه را بيان فرمود و از امام صادق (ع) روايت نموده است كه داود در مقابل جالوت توقف نمود در صورتى كه او سوار فيل بود و تاجى بسر داشت كه در جبهه او ياقوت درخشانى نصب بود و لشكريانش در جانب راست و چپ او صف كشيده بودند داود يكى از آن سه سنگ را در فلاخن گذارده بميمنه لشكر پرتاب‌

---

جلد 1 صفحه 318

نمود و آن سنگ بهوا رفت و به سر آنها فرود آمد و پراكنده شدند سنگ ديگر را بميسره لشكر پرتاب نمود بهمان نحو واقع شد و متفرق شدند سومى را بجانب شخص جالوت انداخت بياقوت رسيد كه در پيشانى او بود خورد گرديد و بمغز سرش رسيد و مرده از فيل بزمين افتاد و در روايت عياشى است كه پس از اين واقعه اجتماع نمودند بنى اسرائيل بر داود و پادشاه شد و نام طالوت از ميان رفت و خداوند زبور را بر او نازل فرمود و صنعت آهنگرى را باو آموخت و آهن در دست او نرم شد و در منهج است است كه طالوت دختر خود و انگشترى مملكت دارى را پس از اين واقعه بداود داد و او بتخت سلطنت نشست و رسم عدل و داد را بنياد نهاد و بخلعت نبوت آراسته گرديد و مراد از حكمت در آيه شريفه علم نبوت است يا كتاب زبور و مراد از علم مما يشاء احكام دين است يا صنعت لبوس كه زره است يا علم بزبان چرندگان و پرندگان يا علم موسيقى و الحان و در خبر است كه چون آن حضرت تلاوت زبور ميفرمود براى حسن صوت او مرغان هوا و وحوش صحرا بدر صومعه و بالاى سرش گرد مى‌آمدند بطورى كه اگر مى‌خواست كسى آنها را صيد نمايد ميتوانست با دست بگيرد و بنظر حقير مراد از علم مما يشاء آنستكه آنچه را مى‌خواست بداند خداوند باو تعليم ميفرمود و اختصاص بعلمى دون علمى نداشت و اگر نباشد دفع نمودن خداوند كفار را بوجود اهل ايمان و نصرت ايشان يا اگر نباشد دفع نمودن خداوند هلاك را از فجار ببركت وجود ابرار هر آينه كفر يا هلاك سراسر زمين را خواهد گرفت ولى خداوند بفضل خود دفع شر كفار و هلاك فجار را ببركت وجود ابرار و اخيار نموده و خواهد نمود و در مجمع معنى دوم را از امير المؤمنين (ع) نقل نموده است و در كافى و عياشى از حضرت صادق (ع) نقل نموده كه مراد دفع نمودن خداوند است ببركت نماز گذاردن و زكوة دهندگان و حج كنندگان از شيعيان ما بلا را از آنانكه نماز نمى‌گذارند و زكوة نميدهند و حج نمى كنند از شيعيان ما و اگر نه اين بود همه هلاك ميشدند و قسم ياد فرمودند پس از تلاوت آيه كه نازل نشده است مگر در باره شيعيان ما و نيز در مجمع از پيغمبر (ص) روايت نموده است كه اگر نباشند بندگان ركوع كننده و اطفال شير خواره و حيوانات چرنده هر آينه ريخته شود بر شما عذاب ريختنى و نيز از آن حضرت روايت شده است كه خداوند اصلاح مى‌فرمايد براى صلاح مرد مسلمان اولاد و احفاد و اهل خانه و

---

جلد 1 صفحه 319

همسايگان او را و هميشه در حفظ الهى هستند مادامى كه آن مرد صالح در ميان آن‌ها است.

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

فَهَزَمُوهُم‌ بِإِذن‌ِ اللّه‌ِ وَ قَتَل‌َ داوُدُ جالُوت‌َ وَ آتاه‌ُ اللّه‌ُ المُلك‌َ وَ الحِكمَةَ وَ عَلَّمَه‌ُ مِمّا يَشاءُ وَ لَو لا دَفع‌ُ اللّه‌ِ النّاس‌َ بَعضَهُم‌ بِبَعض‌ٍ لَفَسَدَت‌ِ الأَرض‌ُ وَ لكِن‌َّ اللّه‌َ ذُو فَضل‌ٍ عَلَي‌ العالَمِين‌َ (251)

(‌پس‌ باذن‌ ‌خدا‌ لشگر طالوت‌ جنود جالوت‌ ‌را‌ شكست‌ دادند و داود جالوت‌ ‌را‌ كشت‌ و ‌خدا‌ پادشاهي‌ و حكمت‌ باو عطا فرمود و ‌از‌ آنچه‌ ميخواست‌ باو تعليم‌ داد و ‌اگر‌ دفع‌ كردن‌ ‌خدا‌ بعضي‌ ‌از‌ مردم‌ ‌را‌ ببعض‌ ديگر نبود البته‌ زمين‌ تباه‌ مي‌شد ولي‌ ‌خدا‌ داراي‌ بخشش‌ نسبت‌ بجهانيان‌ ‌است‌) فَهَزَمُوهُم‌ بِإِذن‌ِ اللّه‌ِ هزم‌ ‌را‌ ‌در‌ مجمع‌ البيان‌ بدفع‌ تفسير كرده‌ و ‌در‌ مجمع‌ البحرين‌ بكسر ‌يعني‌ شكستن‌ معني‌ نموده‌ و ظاهر ‌اينکه‌ ‌است‌ ‌که‌ هزم‌ بمعني‌ شكست‌ دادن‌ ‌يعني‌ ‌از‌ ‌بين‌ بردن‌ و هلاك‌ نمودن‌ ‌باشد‌ ‌يعني‌ جنود جالوت‌ ‌را‌ ‌از‌ ‌بين‌ برده‌ و هلاك‌ نمودند و البته‌ ‌اينکه‌ كار باذن‌ و مشيت‌ الهي‌ ‌بود‌ و ‌اگر‌ اراده‌ حق‌ تبارك‌ و ‌تعالي‌ نبود تحقق‌ نمي‌يافت‌ چنانچه‌ ‌در‌ ‌آيه‌ ديگر ميفرمايد:

---

1‌-‌ سوره‌ كهف‌ ‌آيه‌ 95

جلد 2 - صفحه 513

ما قَطَعتُم‌ مِن‌ لِينَةٍ أَو تَرَكتُمُوها قائِمَةً عَلي‌ أُصُولِها فَبِإِذن‌ِ اللّه‌ِ«1» وَ قَتَل‌َ داوُدُ جالُوت‌َ و داود ‌که‌ جزو لشگريان‌ طالوت‌ ‌بود‌ جالوت‌ ‌را‌ كشت‌ ‌در‌ جلد پنجم‌ بحار صفحه‌ 329 حديث‌ مفصلي‌ ‌از‌ كافي‌ ‌از‌ حضرت‌ صادق‌ ‌عليه‌ السّلام‌ درباره‌ انبياء بني‌ اسرائيل‌ ‌از‌ زمان‌ موسي‌ ‌تا‌ مسيح‌ و جهاد آنان‌ ‌را‌ ‌با‌ دشمن‌ دين‌ ذكر ميكند و چون‌ حديث‌ بسيار مفصلي‌ ‌است‌ آنچه‌ راجع‌ بداود ‌است‌ بطور اختصار متذكر ميشويم‌.

مينويسد داود پسر ايشا ‌بود‌ و ايشا چهار پسر داشت‌ و ‌در‌ روايت‌ قمي‌ و مجمع‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌ايشان‌ ده‌ پسر داشت‌ و شبان‌ گوسفندان‌ ‌بود‌ و داود ‌از‌ همه‌ ‌آنها‌ كوچكتر ‌بود‌ و ايشا همه‌ پسران‌ ‌را‌ ‌در‌ لشگر طالوت‌ روانه‌ جنگ‌ نمود و داود ‌را‌ ‌براي‌ رعايت‌ گوسفندان‌ گذارد. و سپس‌ آذوقه‌ تهيه‌ نموده‌ و بوسيله‌ داود ‌براي‌ پسرانش‌ فرستاد و خداوند ‌به‌ پيغمبر ‌آن‌ زمان‌ وحي‌ فرستاد ‌که‌ ‌هر‌ ‌که‌ درع‌ موسي‌ ‌بر‌ قامتش‌ راست‌ آيد قاتل‌ جالوت‌ ‌است‌، و درع‌ موسي‌ ‌بر‌ قامت‌ احدي‌ راست‌ نيامد ‌تا‌ موقعي‌ ‌که‌ داود ‌براي‌ حمل‌ آذوقه‌ حركت‌ ميكرد ‌در‌ اثناي‌ راه‌ بقطعه‌ سنگي‌ برخورد ‌آن‌ سنگ‌ صدا كرد اي‌ داود مرا بردار ‌که‌ ‌من‌ قاتل‌ جالوت‌ هستم‌ و ‌در‌ روايت‌ قمي‌ دارد ‌که‌ سه‌ قطعه‌ سنگ‌ ‌او‌ ‌را‌ ندا دادند، داود ‌آنها‌ ‌را‌ برداشته‌ ‌در‌ مخلات‌ (چنته‌ توبره‌) ‌خود‌ گذاشت‌ موقعي‌ ‌که‌ بلشگر طالوت‌ رسيد بدو ‌گفت‌ ‌من‌ قاتل‌ جالوتم‌ ‌گفت‌ ترا چه‌ نيرو و شجاعتي‌ ‌است‌! داود ‌گفت‌ موقعي‌ ‌که‌ شير حمله‌ كند و يكي‌ ‌از‌ گوسفندان‌ مرا بربايد ‌آن‌ شير ‌را‌ گرفته‌ گوسفند ‌را‌ ‌از‌ دهان‌ ‌او‌ ميگيرم‌، ‌پس‌ درع‌ موسي‌ ‌را‌ آورده‌ ‌بر‌ ‌او‌ پوشاندند، بقامتش‌ راست‌ آمد، ‌او‌ ‌را‌ روانه‌ ميدان‌ جنگ‌ نمودند داود يكي‌ ‌از‌ سنگها ‌را‌ ‌در‌ ميمنه‌ لشگر جالوت‌ انداخته‌ و ‌آنها‌ ‌را‌ متفرق‌ ساخت‌ و ديگري‌ ‌را‌ ‌در‌ ميسره‌ انداخته‌ و آنان‌ ‌را‌ متفرق‌ نمود و سنگ‌ سوم‌ ‌را‌ ‌به‌ پيشاني‌

---

1‌-‌ سوره‌ حشر ‌آيه‌ 5

جلد 2 - صفحه 514

جالوت‌ زده‌ و ‌او‌ ‌را‌ هلاك‌ گردانيد، سپس‌ بني‌ اسرائيل‌ ‌او‌ ‌را‌ بسلطنت‌ انتخاب‌ نمودند وَ آتاه‌ُ اللّه‌ُ المُلك‌َ وَ الحِكمَةَ خداوند باو ‌يعني‌ داود پادشاهي‌ و سلطنت‌ و حكمت‌ ‌يعني‌ نبوت‌ و رسالت‌ عنايت‌ فرمود.

وَ عَلَّمَه‌ُ مِمّا يَشاءُ زبور ‌را‌ باو تعليم‌ داده‌ و ‌بر‌ ‌او‌ نازل‌ فرموده‌ و آهن‌ ‌را‌ بدست‌ ‌او‌ نرم‌ ساخت‌ ‌تا‌ ‌از‌ ‌آن‌ زره‌ بسازد و لحن‌ خوش‌ باو عنايت‌ فرمود ‌که‌ جبال‌ و طيور ‌با‌ ‌او‌ تسبيح‌ ميگفتند چنانچه‌ ميفرمايد يا جِبال‌ُ أَوِّبِي‌ مَعَه‌ُ وَ الطَّيرَ وَ أَلَنّا لَه‌ُ الحَدِيدَ«1» و نيز ميفرمايد وَ آتَينا داوُدَ زَبُوراً«2» وَ لَو لا دَفع‌ُ اللّه‌ِ النّاس‌َ بَعضَهُم‌ بِبَعض‌ٍ لَفَسَدَت‌ِ الأَرض‌ُ دفع‌ عبارت‌ ‌از‌ جلوگيري‌ چيزيست‌ ‌که‌ ‌در‌ مقام‌ تحقق‌ و ثبوت‌ ‌است‌ و رفع‌ ‌از‌ ‌بين‌ بردن‌ چيزي‌ ‌است‌ ‌بعد‌ ‌از‌ آنكه‌ محقق‌ و ثابت‌ ‌شده‌ ‌است‌.

و ‌در‌ معني‌ ‌اينکه‌ جمله‌ سه‌ احتمال‌ ‌است‌: اول‌ ظاهر ‌آيه‌ ‌که‌ مناسب‌ مورد و سياق‌ آيات‌ ‌است‌ و ‌آن‌ اينست‌ ‌که‌ افراد ظالمي‌ ‌که‌ ‌در‌ روي‌ زمين‌ ‌از‌ كفار و جبابره‌ و فراعنه‌ استيلاء پيدا ميكنند ‌اگر‌ ‌در‌ روي‌ زمين‌ بمانند ‌هر‌ آينه‌ فساد و ستمگري‌ ‌آنها‌ زمين‌ و اهل‌ زمين‌ ‌را‌ ‌از‌ ‌بين‌ ميبرد لذا خداوند بواسطه‌ حفظ نظام‌ عالم‌ و بقاء بني‌ آدم‌ افراد ديگري‌ ‌را‌ ‌بر‌ ‌آنها‌ مسلط ميكند ‌تا‌ ‌آنها‌ ‌را‌ هلاك‌ نموده‌ و ‌از‌ فساد آنان‌ جلوگيري‌ نمايند چنانچه‌ طالوت‌ و داود و يارانشان‌ جالوت‌ و لشگر ‌او‌ ‌را‌ منهزم‌ نموده‌ و ‌از‌ افساد آنان‌ جلوگيري‌ نمودند.

دوم‌ بواسطه‌ وجود افراد ‌با‌ ايمان‌ و صالح‌ و متقي‌ و اطفال‌ بي‌گناه‌ رفع‌ بليات‌ ‌از‌ عموم‌ مردم‌ مي‌نمايند ‌که‌ ‌اگر‌ ‌آنها‌ نبودند همه‌ اهل‌ زمين‌ هلاك‌ ميشدند چنانچه‌ ‌در‌ مجمع‌ و غيره‌ ‌از‌ ‌رسول‌ اكرم‌ صلّي‌ اللّه‌ ‌عليه‌ و آله‌ و سلّم‌ روايت‌ كرده‌اند ‌که‌ فرمود «

لولا شيوخ‌ ركع‌ و صبيان‌ رضع‌ و بهائم‌ رتع‌ لصب‌ عليكم‌ العذاب‌ صبّا

» و ‌در‌ نسخه‌ بجاي‌ شيوخ‌ عباد نقل‌ ‌شده‌ ‌است‌

---

1‌-‌ سوره‌ سبأ ‌آيه‌ 10

2‌-‌ سوره‌ نساء ‌آيه‌ 161

جلد 2 - صفحه 515

و همچنين‌ ‌از‌ جابر ‌از‌ ‌رسول‌ اكرم‌ صلّي‌ اللّه‌ ‌عليه‌ و آله‌ و سلّم‌ روايت‌ كرده‌اند ‌که‌ فرمود «

‌ان‌ اللّه‌ يصلح‌ بصلاح‌ الرجل‌ المسلم‌ ولده‌ و ولد ولده‌ و اهل‌ دويرته‌ و دويرات‌ حوله‌ و ‌لا‌ يزالون‌ ‌في‌ حفظ اللّه‌ ‌ما دام‌ فيهم‌

» و همچنين‌ حديثي‌ ‌که‌ ‌در‌ مجمع‌ ‌از‌ جميل‌ ‌از‌ حضرت‌ صادق‌ روايت‌ كرده‌ ‌که‌ فرمود «

‌ان‌ اللّه‌ يدفع‌ بمن‌ يصلي‌ ‌من‌ شيعتنا عمن‌ ‌لا‌ يصلّي‌ منهم‌ و ‌لو‌ اجتمعوا ‌علي‌ ترك‌ الصلاة لهلكوا و ‌ان‌ اللّه‌ ليدفع‌ بمن‌ يزكي‌ ‌من‌ شيعتنا عمن‌ ‌لا‌ يزكي‌ و ‌لو‌ اجتمعوا ‌علي‌ ترك‌ الزكاة لهلكوا و ‌ان‌ اللّه‌ يدفع‌ بمن‌ يحج‌ ‌من‌ شيعتنا عمن‌ ‌لا‌ يحج‌ منهم‌ و ‌لو‌ اجتمعوا ‌علي‌ ترك‌ الحج‌ لهلكوا».

و ‌بر‌ طبق‌ ‌اينکه‌ مضمون‌ اخبار بسياري‌ ‌در‌ برهان‌ نقل‌ كرده‌ و ‌آيه‌ شريفه‌ ‌را‌ ‌بر‌ ‌اينکه‌ معني‌ حمل‌ نموده‌اند و ‌اينکه‌ تفسير ‌اگر‌ چه‌ خلاف‌ ظاهر ‌است‌ ولي‌ چون‌ ‌از‌ مصادر وحي‌ و ائمه‌ هدي‌ رسيده‌ لازم‌ الاخذ ‌است‌.

سوم‌ خداوند بواسطه‌ سلاطين‌ و امراء جلوگيري‌ ‌از‌ فساد مردمان‌ بي‌باك‌ و شهوت‌ پرست‌ و جنايتكار ميكند و انتظام‌ اجتماع‌ بواسطه‌ ‌آنها‌ ‌بر‌ قرار ميسازد چنانچه‌ ‌در‌ مجمع‌ البيان‌ نقل‌ كرده‌ «

‌ما نزع‌ اللّه‌ بالسلطان‌ اكثر مما نزع‌ بالقرآن‌ لان‌ّ ‌من‌ يمتنع‌ ‌عن‌ الفساد لخوف‌ السلطان‌ اكثر ممن‌ يمتنع‌ ‌منه‌ لاجل‌ الوعد و الوعيد الذي‌ ‌في‌ القرآن‌

» ولي‌ ظاهر ‌آيه‌ مناسب‌ همان‌ احتمال‌ اول‌ ‌است‌ ‌اگر‌ چه‌ ‌آن‌ دو معني‌ ‌في‌ حد نفسه‌ صحيح‌ و درست‌ ‌است‌.

و لكن‌ اللّه‌ ذو فضل‌ ‌علي‌ العالمين‌

«

» خداوند بواسطه‌ تفضل‌ ‌بر‌ جهانيان‌ دفع‌ فساد ‌را‌ ‌از‌ روي‌ زمين‌ ميفرمايد.

516

برگزیده تفسیر نمونه

---

(آیه 251)- به یقین خداوند چنین بندگانی را تنها نخواهد گذاشت هر چند عدد آنها کم و عدد دشمن زیاد باشد، لذا در این آیه می‌فرماید: «آنها به فرمان خدا سپاه دشمن را شکست دادند و به هزیمت واداشتند» (فَهَزَمُوهُمْ بِإِذْنِ اللَّهِ).

«و داود (جوان کم سن و سال و نیرومند شجاعی که در لشگر طالوت بود) جالوت را کشت» (وَ قَتَلَ داوُدُ جالُوتَ).

این جوان با فلاخنی که در دست داشت، یکی دو سنگ آن چنان ماهرانه پرتاب کرد که درست بر پیشانی و سر جالوت کوبیده شد و در آن فرو نشست و فریادی کشید و فرو افتاد، و ترس و وحشت تمام سپاه او را فرا گرفت و به سرعت فرار کردند، گویا خداوند می‌خواست قدرت خویش را در اینجا نشان دهد که چگونه پادشاهی با آن عظمت و لشگری انبوه به وسیله نوجوان تازه به میدان آمده‌ای آن هم با یک سلاح ظاهرا بی‌ارزش، از پای در می‌آید! سپس می‌افزاید: «خداوند حکومت و دانش را به او بخشید و از آنچه می‌خواست به او تعلیم داد» (وَ آتاهُ اللَّهُ الْمُلْکَ وَ الْحِکْمَةَ وَ عَلَّمَهُ مِمَّا یَشاءُ).

گر چه در این آیه تصریح نشده که این داود همان داود، پیامبر بزرگ بنی اسرائیل، پدر سلیمان است ولی جمله فوق نشان می‌دهد که او به مقام نبوت رسید.

و در پایان آیه به یک قانون کلی اشاره فرموده می‌گوید: «و اگر خداوند بعضی از مردم را به وسیله بعضی دیگر دفع نکند سراسر روی زمین فاسد می‌شود، ولی

ج1، ص226

خداوند نسبت به تمام جهانیان، لطف و احسان دارد» (وَ لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَفَسَدَتِ الْأَرْضُ وَ لکِنَّ اللَّهَ ذُو فَضْلٍ عَلَی الْعالَمِینَ).

این آیات، بشارت است برای مؤمنان که در مواقعی که در فشار شدید از سوی طاغوتها و جباران قرار می‌گیرند در انتظار نصرت و پیروزی الهی باشند.

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - صبر، ثبات قدم و نصرت الهى، از عوامل پیروزى بر دشمنان (قالوا ربّنا افرغ علینا صبراً ... فهزموهم باذن اللّه) فاء تفریع در «فهزموهم» بیانگر این است که پیروزى اهل ایمان و هزیمت جالوتیان، نتیجه مطالب گذشته (صبر، ثبات قدم و ... ) بوده است.

۲ - نقش دعا در پیروزى رزمندگان جبهه حقّ (قالوا ربّنا ... فهزموهم باذن اللّه)

۳ - حرکت و اقدام عملى، مقدمه اى براى دعا و استجابت آن (و لمّا برزوا ... قالوا ربّنا ... فهزموهم) مؤمنانِ به طالوت صرفاً دعا نکردند; بلکه پس از آنکه دست به عمل زدند و خود را مهیّاى جنگ نمودند، دعا کردند و آنگاه دعایشان مستجاب شد.

۴ - هزیمت و شکست سپاهیان جالوت به اذن الهى، در برابر نیروى اندک طالوتیان (فهزموهم باذن اللّه)

۵ - اجابت دعا و نیایش طالوتیان، با هزیمت و شکست سپاه جالوت (قالوا ربّنا ... و انصرنا على القوم الکافرین. فهزموهم باذن اللّه)

۶ - حاکمیّت اذن خداوند بر پیروزیها و شکستها (فهزموهم باذن اللّه) کلمه «باذن اللّه» متعلق به «هزموهم»، قید هر دو معنایى است که در آن نهفته; یعنى شکست جالوتیان و پیروزى طالوتیان. پس هم شکست و هم پیروزى به اذن خداست.

۷ - هلاکت جالوت، به دست داود (و قتل داود جالوت)

۸ - هزیمت و شکست سپاه جالوت، پس از کشته شدن وى* (فهزموهم باذن اللّه و قتل داودُ جالوت) بنابر اینکه «واو» در «و قَتَل ... » حالیّه باشد; به تقدیر «قد».

۹ - ضرورت ضربه زدن به قلب لشکر و فرماندهى آن، جهت دستیابى به پیروزى بر دشمن (فهزموهم باذن اللّه و قتل داود جالوت) بنابراینکه «واو» در «و قتل ... » حالیّه باشد و با الغاى خصوصیّت از مورد.

۱۰ - سلطنت، حکمت و علم داود، عطاى خداوند به وى (و اتیه اللّه الملک و الحکمة و علّمه ممّا یشاء)

۱۱ - خداوند علومى را که مشیّت او اقتضا مى کرد به داود آموخت. (و علّمه ممّا یشاء)

۱۲ - خداوند برخى دانشهاى درخواستى داود را به وى آموخت.*    چنانچه «من» در «ممّا یشاء» براى تبعیض باشد، مراد از ضمیر فاعلى در «یشاء»، داود خواهد بود; نه اللّه. چون معنا ندارد خداوند چیزى را بخواهد ; ولى برخى از آن انجام پذیرد.

۱۳ - حکمت و علم، دو ویژگى لازم براى زمامداران الهى* (و اتیه اللّه الملک و الحکمة و علّمه ممّا یشاء) پس از بیان حکومت دو ویژگى دیگر بیان شده است: حکمت و علم. تا اشاره کند که اعطاى ملک و سلطنت الهى، مقتضى اعطاى علم و حکمت است; یعنى زمامدار الهى نمى تواند فاقد این دو ویژگى باشد.

۱۴ - اعطاى مسؤولیت به فرد، باید پس از احراز صلاحیّت وى باشد. (و قتل داود جالوت و اتیه اللّه الملک) پس از اینکه لیاقت داود (در کشتن جالوت) روشن شد، خداوند به او ملک عطا نمود.

۱۵ - داود، حاکم الهى بنى اسرائیل، پس از طالوت (انّ اللّه قد بعث لکم طالوت ملکاً ... و قتل داود جالوت و اتیه اللّه الملک) کاربرد «واو» عاطفه به جاى «فاء»، با وجود اینکه اعطاى ملک به «داود» مترتب بر کشته شدن جالوت است، مى تواند اشاره به فاصله این دو امر باشد، و این فاصله ظاهراً مدّت زمان زمامدارى طالوت است.

۱۶ - خداوند، بردارنده فساد از روى زمین، به وسیله دفع تجاوز آدمیان از یکدیگر (و لو لا دفع اللّه النّاس بعضهم ببعض لفسدت الارض)

۱۷ - دفع تجاوز جالوتیان توسط طالوت و همراهانش، جلوگیر فساد در آن عصر (فهزموهم باذن اللّه و قتل داود جالوت ... و لو لا دفع اللّه النّاس ... لفسدت الارض)

۱۸ - دفع فساد از روى زمین، از آثار پیکار حقّ علیه باطل (ابعث لنا ملکاً نقاتل ... و لو لا دفع اللّه النّاس بعضهم ببعض لفسدت الارض)

۱۹ - دفع تجاوزها، تنها راه جلوگیرى از فسادهاى فراگیر در زمین (و لو لا دفع اللّه النّاس بعضهم ببعض لفسدت الارض)

۲۰ - دفع فساد و تجاوزطلبى انسانها به وسیله یکدیگر، پرتویى از تفضّلِ جهانشمولِ الهى (و لو لا دفع اللّه ... و لکنّ اللّه ذو فضل على العالمین)

۲۱ - خداوند، داراى تفضّلِ جهانشمول (و لکنّ اللّه ذو فضل على العالمین)

۲۲ - ترک مبارزه با حاکمان ستمگر تا هزیمت آنان، زمینه ساز فسادگرى در زمین (فهزموهم باذن اللّه و قتل داود جالوت ... و لو لا دفع اللّه ... لفسدت الارض)

۲۳ - تحقّق اراده الهى، به وسیله عوامل طبیعى (و لو لا دفع اللّه النّاس بعضهم ببعض) کلمه «لو لا» حاکى از اراده الهى بر عدم فراگیرى فساد در زمین است و خداوند این خواست خویش را با مبارزه انسانهاى حقجو علیه متجاوزان، صورت مى دهد.

۲۴ - چیرگى سپاه طالوت بر جالوتیان، پرتویى از تفضّلِ جهانشمولِ الهى (فهزموهم باذن اللّه ... و لکنّ اللّه ذو فضل على العالمین)

۲۵ - حاکمیّت و زمامدارى، حقّ عالمانى حکیم است که تا هزیمت ستمگران و متجاوزان مبارزه مى کنند.* (و قتل داوُد جالوت و اتیه اللّه الملک و الحکمة و علّمه مما یشاء) ظاهراً بیان اعطاى ملک به داود پس از بیان کشتن جالوت، اشاره به سببیت اعطاى ملک دارد; یعنى مبارزه و کشتن جالوت باعث اعطاى ملک به وى شد.

۲۶ - کشته شدن جالوت (سرکرده کفر و طغیان) به دست داود، از عوامل اعطاى مُلک و سلطنت الهى به وى (و قتل داوُد جالوت و اتیه اللّه الملک)

روایات و احادیث

۲۷ - خداوند به برکت مسلمان صالح، بلا را از خانه همسایگان او دفع مى کند. (و لو لا دفع اللّه النّاس) رسول خدا (ص): ... ان اللّه لیدفع بالمسلم الصالح نحو مأة الف بیت من جیرانه البلاء .

موضوعات مرتبط

• استقامت: آثار استقامت ۱
• اصلاح: عوامل اصلاح ۱۶، ۱۷، ۱۸
• بلا: عوامل دفع بلا ۲۷
• بنىاسرائیل: تاریخ بنىاسرائیل ۲۴، ۲۶ ; رهبرى در بنىاسرائیل ۱۵
• پیروزى: عوامل پیروزى ۱، ۲، ۹ ; منشأ پیروزى ۶
• جالوت: تجاوزگرى جالوت ۱۷ ; سپاه جالوت ۴ ; شکست سپاه جالوت ۵، ۸، ۲۴ ; هلاکت جالوت ۷
• جامعه: تحولات در جامعه ۱۹
• جنگ: عوامل پیروزى در جنگ ۱، ۲، ۴، ۹
• جهاد: آثار جهاد ۱۸ ; فلسفه جهاد ۲۰، ۲۲
• حکومت: منشأ حکومت ۱۰
• خدا: اذن خدا ۴، ۶ ; اراده خدا ۲۳ ; امدادهاى خدا ۱ ; تعلیم خدا ۱۱، ۱۲ ; عطایاى خدا ۱۰، ۱۱، ۱۲ ; فضل خدا ۲۰، ۲۱، ۲۴ ; مشیّت خدا ۱۱
• داود(ع): پیروزى داود(ع) ۷، ۲۶ ; حکمت داود(ع) ۱۰ ; حکومت داود(ع) ۱۰، ۱۵، ۲۶ ; خواسته‌هاى داود(ع) ۱۱ ; علم داود(ع) ۱۰، ۱۱، ۱۲ ; فضایل داود(ع) ۱۰، ۲۶
• دعا: آثار دعا ۲، ۵ ; اجابت دعا ۵، ۱۲ ; شرایط اجابت دعا ۳
• رهبرى: شرایط رهبرى ۱۳، ۱۴، ۲۵
• شکست: عوامل شکست ۸ ; منشأ شکست ۶
• صبر: آثار صبر ۱
• طالوت: پیروزى سپاه طالوت ۴، ۵، ۲۴ ; دعاى سپاه طالوت ۵
• علم: اهمیّت علم ۱۰، ۱۳
• علماى دین: نقش علماى دین ۲۵ ; مبارزه علماى دین ۲۵
• عمل: آثار عمل ۳، ۲۶
• عوامل طبیعى: ۲۰، ۲۳
• فساد: دفع فساد ۱۶، ۱۷، ۱۸، ۲۰ ; زمینه فساد ۲۲ ; موانع فساد ۱۷، ۱۹، ۲۰
• گزینش: ملاک گزینش ۱۴
• مبارزه: مبارزه با باطل ۱۸ ; مبارزه با فساد ۱۹، ۲۰
• مسلمان: برکت مسلمان ۲۷
• همسایه: ۲۷