البقرة ١٠٨

أَمْ‌ تُرِيدُونَ‌ أَنْ‌ تَسْأَلُوا رَسُولَکُمْ‌ کَمَا سُئِلَ‌ مُوسَى‌ مِنْ‌ قَبْلُ‌ وَ مَنْ‌ يَتَبَدَّلِ‌ الْکُفْرَ بِالْإِيمَانِ‌ فَقَدْ ضَلَ‌ سَوَاءَ السَّبِيلِ‌

کپی متن آیه
أَمْ‌ تُرِيدُونَ‌ أَنْ‌ تَسْأَلُوا رَسُولَکُمْ‌ کَمَا سُئِلَ‌ مُوسَى‌ مِنْ‌ قَبْلُ‌ وَ مَنْ‌ يَتَبَدَّلِ‌ الْکُفْرَ بِالْإِيمَانِ‌ فَقَدْ ضَلَ‌ سَوَاءَ السَّبِيلِ‌

ترجمه

آیا می‌خواهید از پیامبر خود، همان تقاضای (نامعقولی را) بکنید که پیش از این، از موسی کردند؟! (و با این بهانه‌جویی‌ها، از ایمان آوردن سر باز زدند.) کسی که کفر را به جای ایمان بپذیرد، از راه مستقیم (عقل و فطرت) گمراه شده است.

آيا مى‌خواهيد از پيامبر خود همان را بخواهيد كه پيش‌تر از موسى خواسته شد؟ هر كه كفر را جانشين ايمان سازد بى شك راه راست را گم كرده است

آيا مى‌خواهيد از پيامبر خود همان را بخواهيد كه قبلا از موسى خواسته شد؟ و هر كس كفر را با ايمان عوض كند، مسلما از راه درست گمراه شده است.

آیا اراده آن دارید که شما نیز از پیغمبر خود در خواست کنید آنچه را که یهود در زمان گذشته از موسی خواستند؟ و هر که ایمان را مبدّل به کفر گرداند، بی‌شک راه راست را گم کرده است.

بلکه می خواهید از پیامبرتان [کارهای نامعقول و بیهوده] درخواست کنید، همان گونه که پیش از این از موسی درخواست شد؟ و کسی که کفر را به جای ایمان اختیار کند، تحقیقاً راه راست را گم کرده است.

آيا مى‌خواهيد از پيامبر خود چيزى بپرسيد، همچنان كه قوم موسى پيش از اين از موسى پرسيده بودند؟ آن كس كه كفر را به جاى ايمان برگزيند، چون كسى است كه راه راست را گم كرده باشد.

گویی می‌خواهید از پیامبرتان درخواستهایی بکنید، همچنانکه پیشترها از موسی درخواست شد؟ و حال آنکه هر کس کفر را جانشین ایمان سازد، به راستی که از راه راست بیراه شده است‌

يا مگر مى‌خواهيد از پيامبرتان چنان درخواست كنيد كه پيش از اين از موسى درخواستند؟ و هر كه كفر را به جاى ايمان گيرد همانا راه راست را گم كرده است.

شاید می‌خواهید از پیغمبر خود (همان تقاضاهای نامعقول و نابجا و معجزات معیّن و ناروائی را) درخواست کنید که پیش از این، (از جانب بنی‌اسرائیل برای آزمایش و عناد) از موسی خواسته می‌شد. (در پشت سر چنین درخواستی، بهانه‌جوئی و کفرگرائی نهفته است) و هر که ایمان را با کفر معاوضه کند، راه راست را گم کرده است (و از صراط مستقیم خداشناسی منحرف گشته است).

یا می‌خواهید از پیامبر خود همان را بخواهید که از پیش، از موسی خواسته شده بود؟ و هرکس کفر را جایگزین ایمان کند، به‌راستی راه راهوارِ راست را گم کرده است.

یا خواهید پرسید پیمبر خود را بدانسان که پرسیده شد موسی از پیش و آنکه تبدیل کند کفر را به ایمان همانا گم کرده است راه راست را

Or do you want to question your Messenger as Moses was questioned before? Whoever exchanges faith for disbelief has strayed from the right path.

ترتیل:

ترجمه:

البقرة ١٠٧	آیه ١٠٨	البقرة ١٠٩
سوره : سوره البقرة نزول : ٥ هجرت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ١٩ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«أَمْ»: یا این که. بلکه. «یَتَبَدَّلِ الْکُفْرَ بِالْإیمَانِ»: کفر را بر ایمان ترجیح دهد و آن را به جای این برگیرد. «ضَلَّ»: عدول کرده است. گم کرده است. «سَوَآءَ»: راستا. وسط (نگا: مائده / و و ، قصص / ، ممتحنه / . «سَوَآءَ السَّبِیلِ»: مراد راه راست و بدون فراز و نشیب است. اضافه صفت به موصوف خود است.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

يَسْأَلُونَکَ‌ عَنِ‌ الشَّهْرِ... (۴) يَسْأَلُکَ‌ أَهْلُ‌ الْکِتَابِ‌ أَنْ‌... (۲)

يَسْأَلُونَکَ‌ عَنِ‌ الْخَمْرِ وَ... (۲) فِي‌ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ وَ... (۲) يَا أَيُّهَا الَّذِينَ‌ آمَنُوا لاَ... (۳) أَ لَمْ‌ تَرَ إِلَى‌ الَّذِينَ‌... (۲) جَهَنَّمَ‌ يَصْلَوْنَهَا وَ بِئْسَ‌... (۰) وَ مَنْ‌ يَعْمَلْ‌ سُوءاً أَوْ يَظْلِمْ‌... (۰)

نزول

محل نزول:

این آیه در مدینه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نازل گردیده است.

شأن نزول:

«شیخ طوسی» گوید: درباره سبب نزول آيه اقوال مختلف ذكر شده است:

1. حسن بصرى گويد: سؤال كننده مشركين عرب بودند كه از رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم خواسته بودند كه خدا و فرشتگان را به آن‌ها بنماياند تا ايمان بياورند سپس اين آيه نازل گرديد.
2. از ابن عباس روايت كنند: كه رافع بن خزيمة و وهب بن زيد به رسول خدا صلى الله عليه و آله گفتند: كتابى را از آسمان براى ما بياور كه آن را بخوانيم و چشمه هائى را براى ما بوجود بياور تا از تو پيروى كنيم سپس اين آيه نازل گرديد.
3. مجاهد گويد: قريش از رسول خدا خواستند كه كوه صفا براى آن‌ها مبدل به طلا شود. پيامبر فرمود: ممكن است اين كار انجام شود ولى نظير مائده بنى‌اسرائيل و مائده قوم حضرت عیسی|عيسى خواهد گرديد سپس از اين درخواست صرفنظر كردند و اين آيه نازل گرديد.
4. سدى گويد: اعراب از رسول خدا صلى الله عليه و آله خواستند كه خدا را از براى آن‌ها بياورد تا او را ببينند، اين قول را بلخى و مغربى پسنديده اند.
5. ابوعلى جبائى گويد: مشركين از پيامبر خواستند تا درختى از براى آن‌ها مهيا سازد تا خرماى خود را به آن آويزان نمايند و مانند ساير بت پرستان آن را مورد پرستش قرار بدهند چنان كه بنى‌اسرائيل از حضرت موسی|موسى خواسته بودند و گفتند از براى ما خدايان متعدد بساز هم چنانى كه ديگران دارند سپس اين آيه نازل گرديد.

تفسیر

---

• آيات ۱۰۸ ۱۱۵ بقره
• بيان جمله ((ولله المشرق و المغرب ))
• بحث روايتى (شامل رواياتى در ذيل جمله ((فاينما تولوا فثم وجه اللّه )) )
• دو قاعده در موارد قرآنى

---

• آيه ۱۰۸
• آيه و ترجمه
• شاءن نزول
• تفسير:
• بهانه هاى بى اساس

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

«108» أَمْ تُرِيدُونَ أَنْ تَسْئَلُوا رَسُولَكُمْ كَما سُئِلَ مُوسى‌ مِنْ قَبْلُ وَ مَنْ يَتَبَدَّلِ الْكُفْرَ بِالْإِيمانِ فَقَدْ ضَلَّ سَواءَ السَّبِيلِ‌

آيا بنا داريد از پيامبرتان سؤالات و درخواست‌هايى (نابجا) بكنيد، آنگونه كه پيش از اين، موسى (از طرف بنى‌اسرائيل) مورد سؤال قرار گرفت، و هر كس (با اين بهانه‌جويى‌ها از ايمان سرباز زند و) كفر را با ايمان مبادله كند، پس قطعاً از راه مستقيم گمراه شده است.

نکته ها

با توجّه به آيه و آنچه از شأن نزول‌ها برمى‌آيد، بعضى از پيامبر صلى الله عليه و آله تقاضاهاى نامربوط و غير منطقى داشتند، مثلًا تقاضا مى‌كردند براى ما نامه‌اى از سوى خداوند بياور! و يا نهرهايى را براى ما جارى ساز. و برخى ديگر همانند بنى‌اسرائيل مى‌گفتند: خداوند را آشكارا به ما نشان بده تا با چشم او را ببينيم و به او ايمان بياوريم!

جلد 1 - صفحه 179

آوردن معجزه و اتمام حجّت، براى صدق دعوت پيامبر لازم است، ولى انجام دادن هر درخواستى، طبق هوس و ميل هر فردى كه از راه مى‌رسد، درست نيست. يك مهندس يا نقاش براى اثبات مهارت خويش، چند نمونه كار ارائه مى‌دهد، ولى ضرورت ندارد براى هر كسى خانه‌اى بسازد يا تابلويى بكشد!

بازگويى مشكلات و تاريخ انبيا، براى دلدارى دادن به پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله است، كه اگر افرادى از تو سؤال و درخواست نامعقول دارند، از انبياى پيشين نيز از همين قبيل درخواست‌ها مى‌كردند.

پیام ها

1- از سؤالات ودرخواست‌هاى بى‌جا بپرهيزيد كه گاهى زمينه‌ساز كفر است. «أَمْ تُرِيدُونَ أَنْ تَسْئَلُوا ... وَ مَنْ يَتَبَدَّلِ الْكُفْرَ»

2- خطراتى كه پيروان ديگر اديان را تهديد كرده، مسلمانان را نيز تهديد مى‌كند.

«تَسْئَلُوا رَسُولَكُمْ كَما سُئِلَ مُوسى‌»

3- از عاقبت و سرانجام ديگران، عبرت بگيريد. «كَما سُئِلَ مُوسى‌»

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

أَمْ تُرِيدُونَ أَنْ تَسْئَلُوا رَسُولَكُمْ كَما سُئِلَ مُوسى‌ مِنْ قَبْلُ وَ مَنْ يَتَبَدَّلِ الْكُفْرَ بِالْإِيمانِ فَقَدْ ضَلَّ سَواءَ السَّبِيلِ (108)

أَمْ تُرِيدُونَ‌: يا دانسته‌ايد و مى‌خواهيد، أَنْ تَسْئَلُوا رَسُولَكُمْ‌: اينكه سؤال كنيد پيغمبر خود را كه حضرت محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلم است معجزات دلخواهى، كَما سُئِلَ مُوسى‌ مِنْ قَبْلُ‌: همچنانكه سؤال كرده شد حضرت موسى عليه السلام پيش از اين. حاصل آنكه از اين پيغمبر موعود مى‌خواهيد سؤال كنيد آيات دلخواهى را، چنانچه از حضرت موسى عليه السلام طلب مى‌كردند پدران شما مانند آنكه گفتند هرگز به تو ايمان‌

تفسير اثنا عشرى، ج‌1، ص: 227

نياوريم تا خدا را آشكار مشاهده كنيم، يا آنكه مى‌گفتند هرگز ايمان نياوريم تا نازل شود مكتوبى بر ما و بخوانيم آن را. مراد نهى ايشان است از معجزات دلبخواهى، و توصيه آنها به تفكر و تدبر در آيات بيّنه و معجزات ظاهره.

وَ مَنْ يَتَبَدَّلِ الْكُفْرَ بِالْإِيمانِ‌: و هر كه بدل كند كفر را به مقابل ايمان، و به سوء اختيار آن را قبول كند، فَقَدْ ضَلَّ سَواءَ السَّبِيلِ‌: پس بتحقيق گمراه گشته از ميانه راه راست، يعنى هر كه اطمينان پيدا نكند به آيات الهى به سبب تأمل و تفكر در آن و شك نمايد در آن و اقتراح غير آن نمايد، پس هر آينه طريق حق و راه راست را از دست داده و در وادى گمراهى و كوردلى افتاده، و البته چنين كسى سر انجام بدى خواهد داشت. پس آيات دلخواهى نخواهيد تا از راه راست گمراه نشويد و از مقصود دور نيفتيد.

تنبيه: آيه شريفه عام است نسبت به تمام مكلفين تا قيامت، كه هر كه تبديل كند ايمان به توحيد و نبوت و قرآن و معاد را كه سرمايه نجات ابدى است به كفر و انكار كه موجب شقاوت سرمدى است و تأمل در آيات الهيه و حقايق ربانيه ننمايد، هر آينه به سوء اختيار، خود را گمراه گردانيده و عذاب الهى را براى خويش فراهم نموده؛ پس انسان عاقل كه خير و سعادت را طالب باشد، البته ايمان و حق را اختيار نمايد نه كفر و باطل را.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

أَمْ تُرِيدُونَ أَنْ تَسْئَلُوا رَسُولَكُمْ كَما سُئِلَ مُوسى‌ مِنْ قَبْلُ وَ مَنْ يَتَبَدَّلِ الْكُفْرَ بِالْإِيمانِ فَقَدْ ضَلَّ سَواءَ السَّبِيلِ (108)

ترجمه‌

بلكه ميخواهيد كه بپرسيد از پيغمبرتان همچنان كه پرسيده شد موسى از پيش و كسيكه مبادله نمايد كفر را با ايمان پس بتحقيق گم كرده است ميانه راهرا.

تفسير

ده نفر از يهود ميخواستند خدمت پيغمبر (ص) برسند و سؤالاتى نمايند كه آنحضرت را بكلفت اندازند و مجادله نمايند كه در محل خود ذكر خواهد شد و اين آيه در شأن آنها نازل شده كه مفادش آنست كه اى كفار قريش و يهود بلكه ميخواهيد خودسرانه سؤال كنيد از پيغمبرتان از آياتى با آنكه نميدانيد صلاح و فساد خودتان را در آن سؤال چنانچه سؤال نمودند از حضرت موسى پيشينيان شما كه گفتند ايمان نمى‌آوريم تا به بينيم خدا را آشكارا پس صاعقه بر آنها نازل شد و كسى كه بگيرد كفر را بدل از ايمان بعد از اظهار پيغمبر كه آنچه بيان شده است صلاح در سؤال از آن نيست يا بعد از آن كه سؤال نمود و اجابت شد و با اين وصف ايمان نياورد يا بعد از آنكه حجت تمام شد لجاج و عناد نمود پس بتحقيق گم كرده است وسط راه را كه ميرساند او را ببهشت و پيموده است راهى را كه مى‌كشاند او را بجهنم چون در اين قبيل موارد سؤال بيجا و مظهر كفر باطنى است.

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

أَم‌ تُرِيدُون‌َ أَن‌ تَسئَلُوا رَسُولَكُم‌ كَما سُئِل‌َ مُوسي‌ مِن‌ قَبل‌ُ وَ مَن‌ يَتَبَدَّل‌ِ الكُفرَ بِالإِيمان‌ِ فَقَد ضَل‌َّ سَواءَ السَّبِيل‌ِ (108)

(آيا ميخواهيد ‌از‌ پيغمبرتان‌ سؤال‌ كنيد مانند آنچه‌ ‌از‌ موسي‌ پيش‌ ‌از‌ ‌اينکه‌ سؤال‌ شد، و كسي‌ ‌که‌ كفر ‌را‌ بدل‌ ايمان‌ بگيرد ‌پس‌ بتحقيق‌ راه‌ راست‌ ‌را‌ گم‌ كرده‌ ‌است‌.)

‌در‌ توضيح‌ مراد ‌از‌ ‌اينکه‌ ‌آيه‌ ‌از‌ تقديم‌ اموري‌ چند ناگزيريم‌:

امر اول‌: ‌در‌ باب‌ معجزه‌ رعايت‌ اموري‌ لازم‌ ‌است‌ (چنانچه‌ ‌در‌ كلم‌ الطيب‌ مجلد اول‌ صفحه‌ 249‌-‌ 251 ‌در‌ طي‌ دوازده‌ امر بيان‌ نموده‌ايم‌) و ‌از‌ ‌آن‌ جمله‌ اينست‌ ‌که‌ معجزه‌ امري‌ ‌است‌ ‌بر‌ خلاف‌ عادت‌ بشري‌ و قواعد طبيعي‌ و اصول‌ فني‌ و ‌از‌ اينجهت‌ بخارق‌ عادت‌ ‌از‌ ‌آن‌ تعبير ميشود و بمحالات‌ عقلي‌ مانند (اجتماع‌ نقيضين‌ و ارتفاع‌ نقيضين‌ و نحو اينها و رؤيت‌ حق‌ بچشم‌ ظاهري‌) تعلق‌ نميگيرد، زيرا محالات‌ عقلي‌ قابل‌ تحقق‌ وجود نيستند.

و فعلي‌ ‌است‌ ‌از‌ افعال‌ ‌خدا‌ ‌که‌ ‌بر‌ اثبات‌ نبوت‌ مدعي‌ نبوّت‌ صادق‌ بدست‌ ‌او‌ جاري‌ ميشود و لازم‌ نيست‌ ‌که‌ همه‌ جا و همه‌ وقت‌ قدرت‌ ‌بر‌ اتيان‌ معجزه‌ داشته‌ ‌باشد‌ بلكه‌ همين‌ اندازه‌ ‌که‌ حجت‌ ‌بر‌ مردم‌ تمام‌ شود و ‌بر‌ صدق‌ نبوت‌ ‌او‌ رسا ‌باشد‌ كافي‌ ‌است‌ ‌اگر‌ چه‌ يك‌ مرتبه‌ ‌باشد‌.

و خداوند حكيم‌ بمقتضاي‌ حكمت‌ و مصلحت‌ آنچه‌ صلاح‌ ‌است‌ و حقيقت‌ و حقانيت‌ دعوي‌ نبي‌ ‌را‌ اثبات‌ ميكند ‌در‌ ‌هر‌ زمان‌ بحسب‌ استعداد مردم‌ بدست‌ انبياء جاري‌ فرموده‌ و لازم‌ نيست‌ ‌که‌ مطابق‌ هواي‌ نفس‌ مردم‌ ‌باشد‌ ‌که‌ ‌هر‌ كس‌ ‌هر‌ چه‌ بخواهد پيغمبر بياورد و مجلس‌ نبي‌ بتماشاخانه‌ مبدل‌ ‌شده‌ و ملعبه‌ مردم‌ گردد.

جلد 2 - صفحه 145

امر دوم‌‌-‌ قوم‌ موسي‌ و بني‌ اسرائيل‌ ‌از‌ حضرت‌ موسي‌ غالبا ‌اينکه‌ نحو امور ‌را‌ ‌که‌ ‌ يا ‌ محال‌ عقلي‌ بوده‌ ‌ يا ‌ مصلحت‌ ‌در‌ وقوع‌ ‌آنها‌ نبوده‌ تقاضا مينمودند چنان‌ ‌که‌ گفتند أَرِنَا اللّه‌َ جَهرَةً«1» و گفتند اجعَل‌ لَنا إِلهاً كَما لَهُم‌ آلِهَةٌ«2» و ‌ يا ‌ گفتند فَلَو لا أُلقِي‌َ عَلَيه‌ِ أَسوِرَةٌ مِن‌ ذَهَب‌ٍ أَو جاءَ مَعَه‌ُ المَلائِكَةُ مُقتَرِنِين‌َ«3» و امثال‌ اينها.

و بواسطه‌ همين‌ تقاضاهاي‌ بيجا و بهانه‌ جوييها و زير بار حق‌ نرفتن‌ دچار عذاب‌هاي‌ سخت‌ شدند.

امر سوم‌‌-‌ مشركين‌ قريش‌ و يهود زمان‌ پيغمبر صلّي‌ اللّه‌ ‌عليه‌ و آله‌ و سلّم‌ نيز ‌از‌ پيغمبر صلّي‌ اللّه‌ ‌عليه‌ و آله‌ و سلّم‌ بسا چنين‌ تقاضاهايي‌ ‌را‌ مي‌نمودند، چنانچه‌ ‌از‌ آيات‌ سوره‌ اسراء وَ قالُوا لَن‌ نُؤمِن‌َ لَك‌َ حَتّي‌ تَفجُرَ لَنا مِن‌َ الأَرض‌ِ يَنبُوعاً، أَو تَكُون‌َ لَك‌َ جَنَّةٌ مِن‌ نَخِيل‌ٍ وَ عِنَب‌ٍ فَتُفَجِّرَ الأَنهارَ خِلالَها تَفجِيراً، الآيات‌«4» و سوره‌ فرقان‌ لَو لا أُنزِل‌َ إِلَيه‌ِ مَلَك‌ٌ فَيَكُون‌َ مَعَه‌ُ نَذِيراً، أَو يُلقي‌ إِلَيه‌ِ كَنزٌ أَو تَكُون‌ُ لَه‌ُ جَنَّةٌ يَأكُل‌ُ مِنها الاية«5» و ‌غير‌ ‌آنها‌ استفاده‌ ميشود.

بنا ‌بر‌ ‌اينکه‌ ‌در‌ ‌اينکه‌ ‌آيه‌ ملامت‌ و توبيخ‌ ‌از‌ ‌آنها‌ ‌شده‌ ‌که‌ اينگونه‌ تقاضاهاي‌ بي‌مورد نكنند ‌که‌ مانند قوم‌ موسي‌ «ع‌» گرفتار عذاب‌هاي‌ سخت‌ و غضب‌ پروردگار شوند.

و ام‌ منفصله‌ و بمعني‌ بل‌ و همزه‌ استفهام‌ ‌است‌ ‌يعني‌ بل‌ أ تريدون‌، و سؤال‌ ‌در‌ اينجا بمعني‌ توقع‌ و تقاضاست‌ و رسولكم‌ مراد پيغمبر اسلام‌ ‌است‌.

وَ مَن‌ يَتَبَدَّل‌ِ الكُفرَ بِالإِيمان‌ِ ‌اينکه‌ قسمت‌ ‌از‌ ‌آيه‌ دلالت‌ دارد ‌بر‌ اينكه‌ ‌اينکه‌ نوع‌ توقعات‌ و تقاضاهاي‌ بيمورد موجب‌ كفر ‌است‌ چنانچه‌ يهود ‌بعد‌ ‌از‌ ايمان‌

---

1‌-‌ سوره‌ بقره‌ ‌آيه‌ 52

2‌-‌ سوره‌ الاعراف‌ ‌آيه‌ 134

3‌-‌ سوره‌ زخرف‌ ‌آيه‌ 53

4‌-‌ ‌آيه‌ 90‌-‌ 93

[.....]

5‌-‌ ‌آيه‌ 8

جلد 2 - صفحه 146

بموسي‌ كافر شدند و ‌اينکه‌ كفر كفر ضلالت‌ ‌است‌ ‌که‌ بواسطه‌ ‌آن‌ ‌از‌ جاده‌ مستقيم‌ حق‌ خارج‌ ميشوند.

فَقَد ضَل‌َّ سَواءَ السَّبِيل‌ِ ضل‌ّ گاهي‌ بوسيله‌ ‌عن‌ متعدي‌ ميشود مثل‌ ضل‌ّ ‌عن‌ الطريق‌ و گاهي‌ بدون‌ ‌آن‌، مانند ضل‌ الطريق‌ و سواء بمعني‌ وسط و ميانه‌ ‌است‌ و سواء سبيل‌ كنايه‌ ‌از‌ صراط مستقيم‌ ‌است‌ ‌که‌ حد وسط ‌در‌ جميع‌ امور ميباشد و دو طرف‌ ‌آن‌ ‌که‌ افراط و تفريط ‌است‌ ‌هر‌ دو موجب‌ ضلالت‌ و گمراهي‌ ‌است‌ و معني‌ ‌لم‌ يهتد ‌الي‌ الصراط المستقيم‌ ‌است‌ و ممكن‌ ‌است‌ سواء بمعني‌ ‌غير‌، و الف‌ و لام‌ السبيل‌ ‌براي‌ عهد، و مقصود سبيل‌ حق‌، و سواء السبيل‌ ظرف‌ ‌باشد‌ ‌يعني‌ ضل‌ ‌في‌ ‌غير‌ سبيل‌ الحق‌، ‌در‌ ‌غير‌ راه‌ حق‌ گم‌ ‌شده‌ ‌است‌، و ‌اينکه‌ وجه‌ بعيد ‌است‌ و ممكن‌ ‌است‌ ضل‌ بمعني‌ جار ‌عن‌ الطريق‌ ‌يعني‌ مال‌ و عدل‌ عنه‌، ‌باشد‌ ‌يعني‌ ‌اينکه‌ چنين‌ اشخاص‌ ‌از‌ راه‌ حق‌ بطرف‌ باطل‌ عدول‌ نموده‌اند و ‌اينکه‌ معني‌ بقرينه‌ جمله‌ قبل‌ ‌که‌ وَ مَن‌ يَتَبَدَّل‌ِ الكُفرَ بِالإِيمان‌ِ ‌باشد‌ انسب‌ ‌است‌.

برگزیده تفسیر نمونه

---

اشاره

آیه 108

شأن نزول:

از ابن عباس نقل شده که: «وهب بن زید» و «رافع بن حرمله» نزد رسولخدا صلّی اللّه علیه و اله آمدند و گفتند: از سوی خدا نامه‌ای به عنوان ما بیاور تا آن را قرائت کنیم و سپس ایمان بیاوریم! و یا نهرهایی برای ما جاری فرما تا از تو پیروی کنیم! آیه نازل شد و به آنها پاسخ گفت.

تفسیر:

بهانه‌های بی‌اساس- شاید پس از ماجرای تغییر قبله بود که جمعی از مسلمانان و مشرکان بر اثر وسوسه یهود، تقاضاهای بی‌مورد و نابجایی از پیامبر اسلام صلّی اللّه علیه و اله کردند.

خداوند بزرگ آنها را از چنین پرسشهایی نهی کرده می‌فرماید: «آیا شما می‌خواهید از پیامبرتان همان تقاضاهای نامعقول را بکنید که پیش از این از موسی کردند» و با این بهانه جوییها شانه از زیر بار ایمان خالی کنید (أَمْ تُرِیدُونَ أَنْ تَسْئَلُوا رَسُولَکُمْ کَما سُئِلَ مُوسی مِنْ قَبْلُ).

و از آنجا که این کار، یک نوع مبادله «ایمان» با «کفر» است، در پایان آیه اضافه می‌کند: «کسی که کفر را به جای ایمان بپذیرد، از راه مستقیم گمراه شده است» (وَ مَنْ یَتَبَدَّلِ الْکُفْرَ بِالْإِیمانِ فَقَدْ ضَلَّ سَواءَ السَّبِیلِ).

در واقع قرآن می‌خواهد به مردم هشدار دهد که اگر شما دنبال چنین تقاضاهای نامعقول بروید، بر سرتان همان خواهد آمد که بر سر قوم موسی آمد.

اشتباه نشود اسلام هرگز از پرسشهای علمی و سؤالات منطقی و همچنین تقاضای معجزه برای پی بردن به حقّانیّت دعوت پیامبر صلّی اللّه علیه و اله جلوگیری نمی‌کند چرا که راه درک و فهم و ایمان همینها است.

ج1، ص110

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - برخى از مسلمانان صدر اسلام در صدد درخواست تغییر و تبدیل بعضى از احکام اسلام بودند. (أم تریدون أن تسئلوا رسولکم) کلمه «سؤال» و مشتقات آن، هرگاه با واسطه حرف جر [همانند «عن»] به مفعول دوم متعدّى گردد، به معناى پرسش کردن و در غیر این صورت به معناى درخواست کردن مى باشد. از آن جا که در آیه شریفه مفعول دوم ذکر نشده، هر دو معنا محتمل است; بر این احتمال که «أن تسئلوا» به معناى درخواست باشد، مورد تقاضا به قرینه آیه قبل، نسخ برخى احکام است.

۲ - امکان نسخ و تبدیل احکام، ترغیب کننده برخى از مسلمانها به درخواست تغییر و تبدیل برخى از آن احکام (ما ننسخ من ءایة ... أم تریدون أن تسئلوا رسولکم) با توجّه به آیه قبل، مى توان گفت: منشأ گرایش مسلمانان به درخواست نسخ برخى از احکام، طرح مسأله نسخ و امکان آن بوده است.

۳ - نسخ ادیان و نیز نسخ برخى از آیات و احکام قرآن، برانگیزنده مسلمانان به طرح پرسشهایى نا به جا از پیامبر(ص) (أم تریدون أن تسئلوا رسولکم) برداشت فوق بر این مبناست که «أن تسئلوا» به معناى پرسش کردن باشد. از آن جا که لحن آیه گویاى مذمت است، از آن پرسشها به پرسشهاى نا به جا تعبیر شده است.

۴ - مسلمانانى که در صدد درخواست نسخ و تبدیل برخى از احکام بودند، مورد نکوهش شدید خداوند قرار گرفتند. (أم تریدون أن تسئلوا رسولکم) در اینکه مخاطب «أن تسئلوا» مسلمانان هستند یا اهل کتاب، دو نظر ابراز شده است. «کما سئل موسى» تأیید کننده این نظر است که مخاطب مسلمانان هستند و گرنه در عبارت بعد گفته مى شد: «کما سألتم موسى». جمله «أم تریدون» (آیا مى خواهید) دلالت مى کند که درخواست یا پرسش، انجام نشده بود و لذا در برداشت گفته شد: «در صدد درخواست ...».

۵ - موسى(ع)، پیامبرى مبعوث شده پیش از پیامبر اسلام (ص) (کما سئل موسى من قبل)

۶ - بنى اسرائیل، پرسشها و درخواستهایى نابه جا از موسى(ع) داشتند. (کما سئل موسى من قبل)

۷ - وجود زمینه انحرافاتى، همانند انحرافات بنى اسرائیل در بین مسلمانان (أم تریدون أن تسئلوا رسولکم کما سئل موسى من قبل)

۸ - قوم موسى، نمونه اى بارز از اقوام بهانه جو در برخورد با پیامبران و داراى توقعات و خواسته هاى بى جا از آنان (أم تریدون أن تسئلوا رسولکم کما سئل موسى من قبل) چون بعید به نظر مى رسد که در میان امتهاى گذشته، تنها قوم موسى پرسشها و درخواستهاى نا به جا از پیامبرشان داشتتند، مى توان به این نتیجه رسید که: یاد کردن از قوم موسى، به خاطر رواج بیشتر این خصیصه در میان آنان بوده است.

۹ - درخواست نسخ و تبدیل برخى از احکام، زمینه ساز از دست دادن ایمان و گرایش به کفر است. (أم تریدون أن تسئلوا ... و من یتبدل الکفر بالإیمن)

۱۰ - درخواستها و پرسشهاى نابه جاى قوم موسى از وى، آنان را به کفر ورزى کشانید و از ایمان به دور ساخت. (و من یتبدل الکفر بالأیمن)

۱۱ - ایمان به آیات الهى و احکام دین، طریق درست و راه اعتدال است. (و من یتبدل الکفر بالإیمن فقد ضل سواء السبیل)

۱۲ - کفرورزى پس از ایمان، منحرف شدن از طریق درست و گرایش به راه ناصواب است. (و من یتبدل الکفر بالإیمن فقد ضل سواء السبیل)

موضوعات مرتبط

• احکام: آثار نسخ احکام ۲، ۳; درخواست تغییر احکام ۱، ۲; درخواست نسخ احکام ۴، ۹
• ادیان: آثار نسخ ادیان ۳
• ارتداد: حقیقت ارتداد ۱۲
• اسلام: تاریخ صدر اسلام ۱
• انبیا: تاریخ انبیا ۵
• انحراف: موارد انحراف ۱۲
• انگیزش: عوامل انگیزش ۲
• ایمان: ایمان به آیات خدا ۱۱; ایمان به دین ۱۱; متعلق ایمان ۱۱
• بنى اسرائیل: انحراف بنى اسرائیل ۷; بنى اسرائیل و انبیا ۸; بهانه جویى بنى اسرائیل ۸; پرسشهاى بنى اسرائیل ۶، ۱۰; تاریخ بنى اسرائیل ۱۰; خواسته هاى بنى اسرائیل ۶، ۸، ۱۰; صفات بنى اسرائیل ۸; کفر بنى اسرائیل ۱۰
• پرسش: آثار پرسش بیجا ۱۰; پرسش بیجا ۳، ۶
• توقعات بیجا: ۸ آثار توقعات بیجا ۱۰
• خدا: سرزنشهاى خدا ۴
• راه معتدل: ۱۱
• قرآن: آثار نسخ آیات قرآن ۳
• کفر: زمینه کفر ۹، ۱۰
• محمّد(ص): پرسش از محمّد(ص) ۳
• مسلمانان: خواسته هاى مسلمانان صدر اسلام ۱، ۴; زمینه انحراف در مسلمانان ۷; زمینه پرسش مسلمانان ۳; سرزنش مسلمانان ۴
• موسى (ع): قصه موسى (ع) ۵; نبوت موسى (ع) ۵