البقرة ٢٢٠

از الکتاب
کپی متن آیه
فِي‌ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ وَ يَسْأَلُونَکَ‌ عَنِ‌ الْيَتَامَى‌ قُلْ‌ إِصْلاَحٌ‌ لَهُمْ‌ خَيْرٌ وَ إِنْ‌ تُخَالِطُوهُمْ‌ فَإِخْوَانُکُمْ‌ وَ اللَّهُ‌ يَعْلَمُ‌ الْمُفْسِدَ مِنَ‌ الْمُصْلِحِ‌ وَ لَوْ شَاءَ اللَّهُ‌ لَأَعْنَتَکُمْ‌ إِنَ‌ اللَّهَ‌ عَزِيزٌ حَکِيمٌ‌

ترجمه

(تا اندیشه کنید) درباره دنیا و آخرت! و از تو در باره یتیمان سؤال می‌کنند، بگو: «اصلاح کار آنان بهتر است. و اگر زندگی خود را با زندگی آنان بیامیزید، (مانعی ندارد؛) آنها برادر (دینی) شما هستند.» (و همچون یک برادر با آنها رفتار کنید!) خداوند، مفسدان را از مصلحان، بازمی‌شناسد. و اگر خدا بخواهد، شما را به زحمت می‌اندازد؛ (و دستور می‌دهد در عین سرپرستی یتیمان، زندگی و اموال آنها را بکلی از اموال خود، جدا سازید؛ ولی خداوند چنین نمی‌کند؛) زیرا او توانا و حکیم است.

ترتیل:
ترجمه:
البقرة ٢١٩ آیه ٢٢٠ البقرة ٢٢١
سوره : سوره البقرة
نزول : ٩ هجرت
اطلاعات آماری
تعداد کلمات : ٣١
تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«فِی الدُّنْیَا وَ اْلآخِرَةِ»: درباره کار و بار دنیا و آخرت. در اینجا مضاف محذوف است، از قبیل (امور. شؤون). و جار و مجرور متعلّق به (یُبَیِّنُ) یا (تَتَفَکَّرُونَ) در آیه پیشین است. «وَ إِن تُخَالِطُوهُمْ»: و اگر با آنان همزیستی کنید در خوردن و نوشیدن و مسکن و زن‌دادن و زن‌گرفتن، شایسته است و از شما انتظار همین است. «أَعْنَتَ»: به رنج انداخت. از ماده (عَنَت) به معنی مشقّت.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

نزول

محل نزول:

این آیه در مدینه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نازل گردیده است. [۱]

شأن نزول:[۲]

صفوان بن عبدالله بن مسكان از امام صادق عليه‌السلام روايت كند كه وقتى كه آيه «إِنَّ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ أَمْوالَ الْيَتامى ظُلْماً» نازل گرديد. هر كسى كه طفل يتيمى را در كفالت خويش داشت از نزد خود بيرون راند و درباره بيرون راندن آن‌ها از پيامبر كسب تكليف نمودند سپس اين آيه نازل گرديد.[۳]

و نيز از ابن عباس روايت گرديده: كه وقتى كه آيات «وَلاتَقْرَبُوا مالَ الْيَتِيمِ إِلَّا بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ» و «إِنَّ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ أَمْوالَ الْيَتامى » نازل گرديد، هر كس طفل يتيمى كه در سرپرستى خويش داشت يا او را رها مي‌كرد و يا اين كه غذا و لباس آن‌ها را از خانواده خود جدا مي‌ساخت و به غذاهاى آن‌ها دست نمي‌زد. به النتيجه غذاهاى مزبور يا فاسد مي‌گشت و يا به دور انداخته مي‌شد و اين كارها بر يتيمان سخت و گران مي‌آمد. جريان امر را به رسول خدا صلى الله عليه و آله گفتند: اين آيه نازل گرديد.[۴]

تفسیر


نکات آیه

۱ - پرسش مردم از پیامبر (ص) درباره ایتام (و یسئلونک عن الیتامى)

۲ - سؤالهاى مردم از پیامبر (ص)، زمینه اى براى نزول آیات و بیان احکام (و یسئلونک عن الیتامى قل اصلاح لهم خیر)

۳ - پیامبر (ص)، واسطه بیان و ابلاغ احکام الهى (و یسئلونک عن الیتامى قل)

۴ - ایتام و کیفیّت معاشرت با آنان، از مسائل مورد ابتلا در صدر اسلام (و یسئلونک عن الیتامى قل اصلاح لهم خیر) فعل مضارع «یسئلونک» دلالت بر استمرار و تکرار سؤال دارد و تکرار سؤال، نشانگر ابتلاى جامعه به مورد سؤال است.

۵ - توصیه خداوند به اصلاح امور ایتام (و یسئلونک عن الیتامى قل اصلاح لهم خیر)

۶ - اصلاح امور ایتام، خیر است. (اصلاح لهم خیر)

۷ - جواز هرگونه معاشرت با ایتام بر اساس برادرى و اصلاح امور آنان (الیتامى قل اصلاح لهم خیر و ان تخالطوهم فاخوانکم)

۸ - معاشرت با ایتام، باید بر اساس برادرى دینى باشد. (و ان تخالطوهم فاخوانکم) یعنى بدون اینکه خود را - مثلا - برتر از آنان بدانید و یا آنان را به استضعاف بکشید; بلکه همانند رفتار با دیگران، باید برادرى بین شما حاکم باشد.

۹ - معاشرت و اصلاح امور ایتام، بهتر از پرهیز از معاشرت با آنان است. (و یسئلونک عن الیتامى قل اصلاح لهم خیر و ان تخالطوهم فاخوانکم) بنابراینکه «خیر»، افعل التفضیل باشد. گویا مسلمانان به خاطر آیات شدیداللّحنى که درباره چگونگى رفتار با ایتام و اموال آنان نازل شده بود از معاشرت با آنان پرهیز داشتند که آیه مزبور، پرهیز را رد کرده و معاشرت برادرانه و دخالت اصلاح طلبانه در امور آنان را تجویز کرده است.

۱۰ - اهمیّت و ارزش والاى حق برادرى در اسلام (و ان تخالطوهم فاخوانکم) چون برادرى به عنوان معیارى براى معاشرت با ایتام ذکر شده است و با توجّه به اینکه آیه در صدد دفاع از حقوق ایتام است، معلوم مى شود حق برادرى، حقى است عظیم و ارجمند.

۱۱ - لزوم حفظ شخصیّت ایتام، با رفتار و برخورد برادرانه با آنان (و ان تخالطوهم فاخوانکم) از اینکه خداوند به جاى هر معیار دیگرى در برخورد با ایتام، از برادرى سخن گفته است، احتمالاً کنایه از پرهیز از رفتارهاى ترحم و یا تحقیرآمیز باشد که موجب از بین رفتن شخصیّت آنان مى شود.

۱۲ - خداوند، مفسدان و مصلحان را از یکدیگر بازمى شناسد. (و اللّه یعلم المفسد من المصلح)

۱۳ - تهدید خداوند، نسبت به فسادگران در امور ایتام (قل اصلاح لهم خیر ... و اللّه یعلم المفسد من المصلح)

۱۴ - تشویق اصلاحگران امور ایتام و تضمین اجر آنان، از جانب خداوند (قل اصلاح لهم خیر ... و اللّه یعلم المفسد من المصلح)

۱۵ - تهدید مصلح نماهاى مفسد و بشارت به مصلحان واقعى، از جانب خدا (و اللّه یعلم المفسد من المصلح)

۱۶ - توجّه به آگاهى خداوند، زمینه ساز اجراى قوانین (و اللّه یعلم المفسد من المصلح) هدف از بیان علم خداوند به نیات و اعمال، تشویق انسانها به انجام وظایف و اجراى احکام است.

۱۷ - خداوند احکام و قوانین دشوار و مشقّتبار براى مردم جعل نکرده است. (و لو شاء اللّه لاعنتکم) به نظر مى رسد عدم جعل احکام مشقّت آمیز، یک قاعده کلى است که جمله «لو شاء ...» آن را بیان مى کند; نه حکمى مخصوص درباره معاشرت با ایتام.

۱۸ - خداوند، عزیزى حکیم است. (ان اللّه عزیز حکیم) بنابراینکه «حکیم»، صفت «عزیز» باشد.

۱۹ - خداوند، عزیز و حکیم است. (ان اللّه عزیز حکیم)

۲۰ - تشریع احکام، بر اساس حکمت الهى (و یسئلونک عن الیتامى ... ان اللّه عزیز حکیم)

۲۱ - عزّت و نفوذناپذیرى خداوند در انجام خواسته هاى حکیمانه خویش (و لو شاء اللّه لاعنتکم ان اللّه عزیز حکیم)

۲۲ - تحمیل نشدن رنج و مشقّت به مردم، فلسفه تجویز معاشرت با ایتام از سوى خداوند (و ان تخالطوهم فاخوانکم ... و لو شاء الله لاعنتکم)

۲۳ - عزّت خداوند، پشتوانه نفوذ مشیّت اوست. (و لو شاء اللّه لاعنتکم ان اللّه عزیز حکیم) جمله «ان اللّه ...» دلیل است براى «لو شاء ...» یعنى اگر خداوند اراده حکمى مشقت آمیز مى کرد، چون عزیز و غالب است، اراده اش نافذ بود; ولى چنین مشیّتى نکرده است.

۲۴ - حکمت الهى مانع از اراده و جعل احکام دشوار و مشقت آمیز (و لو شاء اللّه لاعنتکم انّ اللّه عزیز حکیم) جمله «انّ اللّه ...» دلیل است براى «لو شاء ...» یعنى حکمت او مانع است از اینکه احکامى دشوار و مشقت آمیز جعل کند.

موضوعات مرتبط

  • احکام: ۷ تشریع احکام ۲، ۱۷، ۲۰، ۲۴ ; فلسفه احکام ۲۰، ۲۲ ; ویژگى احکام ۱۷
  • اخوّت: اهمیّت اخوّت ۷، ۸، ۱۰
  • اسلام: تاریخ صدر اسلام ۴
  • اسماء و صفات: حکیم ۱۸، ۱۹ ; عزیز ۱۸، ۱۹
  • اصلاح: اهمیّت اصلاح ۵، ۶، ۷، ۹، ۱۴
  • انبیا: نقش انبیا ۱
  • پرسش و پاسخ: ۱
  • تکلیف: زمینه عمل به تکلیف ۱۶ ; سهولت تکلیف ۱۷، ۲۲، ۲۴
  • خدا: بشارت خدا ۱۵ ; پاداش خدا ۱۴ ; تشویقهاى خدا ۱۴ ; تهدیدهاى خدا ۱۳، ۱۵ ; حکمت خدا ۲۰، ۲۱، ۲۴ ; عزّت خدا ۲۱، ۲۳ ; علم خدا ۱۶ ; مشیّت خدا ۲۱، ۲۳
  • خیر: موارد خیر ۶، ۹
  • دین: تبلیغ دین ۳
  • طبقات اجتماعى: ۱۲
  • علم: رابطه علم و عمل ۱۶
  • محمّد(ص): پرسش از محمّد(ص) ۱، ۲ ; مسؤولیت محمّد(ص) ۳
  • مصلحان: ۱۲ بشارت به مصلحان ۱۴، ۱۵
  • معاشرت: آداب معاشرت ۱۱
  • مفسدان: ۱۲ تهدید مفسدان ۱۲ ۱۳، ۱۵
  • یتیم: ۱ اصلاح امور یتیم ۱ ۵، ۶، ۷، ۹ ; تکفّل یتیم ۱ ۱۳، ۱۴ ; شخصیت یتیم ۱ ۱۱ ; معاشرت با یتیم ۱ ۴، ۷، ۸، ۹، ۱۱، ۲۲

منابع

  1. طبرسی، مجمع البيان في تفسير القرآن، ج ‌۱، ص ۱۱۱.
  2. محمدباقر محقق،‌ نمونه بينات در شأن نزول آيات از نظر شیخ طوسی و ساير مفسرين خاصه و عامه، ص ۷۹.
  3. تفاسير على بن ابراهيم و برهان و روض الجنان.
  4. ابوداود و نسائى و حاكم.