الروم ٢٠

وَ مِنْ‌ آيَاتِهِ‌ أَنْ‌ خَلَقَکُمْ‌ مِنْ‌ تُرَابٍ‌ ثُمَ‌ إِذَا أَنْتُمْ‌ بَشَرٌ تَنْتَشِرُونَ‌

ترجمه

از نشانه‌های او این است که شما را از خاک آفرید، سپس بناگاه انسانهایی شدید و در روی زمین گسترش یافتید!

|و از نشانه‌هاى او اين است كه شما را از خاك آفريد، سپس به ناگاه شما [به صورت‌] بشرى پراكنده مى‌شويد

و از نشانه‌هاى او اين است كه شما را از خاك آفريد؛ پس بناگاه شما [به صورت‌] بشرى هر سو پراكنده شديد.

و یکی از نشانه‌های (قدرت) او این است که (پدر) شما آدمیان را از خاک خلق کرد سپس (به توالد) بشری (منشعب و نژادهایی مختلف) شدید که (در همه روی زمین) منتشر گشتید.

و از نشانه های [قدرت و ربوبیت] او این است که شما را از خاکی [بی جان] آفرید؛ پس اکنون بشری هستید که [روی زمین] پراکنده و منتشرید،

از نشانه‌هاى قدرت اوست كه شما را از خاك بيافريد تا انسان شديد و به هر سو پراكنده گشتيد.

و از جمله آیات او این است که شما را از خاک آفرید، سپس که انسان شدید [در زمین‌] پراکنده شدید

و از نشانه‌هاى او آن است كه شما را از خاك بيافريد سپس آدميانى شديد كه [در زمين‌] پراكنده مى‌شويد.

یکی از نشانه‌های (دالّ بر عظمت و قدرت) خدا این است که (نیای) شما را از خاک آفرید و سپس شما انسانها (به مرور زمان زیاد شدید و در روی زمین برای تلاش در پی معاش) پراکنده گشتید.

و از نشانه‌های اوست که شما را از خاک آفرید؛ سپس به ناگاه شما بشری هستید که (به هر سویی) پراکنده می‌شوید .

و از آیتهای او آن است که آفرید شما را از خاکی ناگاه شما بشرید پراکندگان‌

الروم ١٩	آیه ٢٠	الروم ٢١
سوره : سوره الروم نزول : ٦ بعثت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ١٢ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«خَلَقَکُم مِّن تُرَابٍ»: (نگا: حجّ / کهف / ). آفرینش انسان از خاک، ممکن است اشاره به آفرینش نخستین انسان، یعنی آدم باشد، یا آفرینش همه انسانها از خاک. چرا که موادّ غذائی تشکیل دهنده وجود انسان در اصل از خاک است. «إِذَا»: این واژه معمولاً برای زمان ناگهانی به کار می‌رود، ولی گاهی همچون اینجا برای تراخی و تدریج است (نگا: روح‌المعانی). «تَنتَشِرُونَ»: پخش می‌گردید. اشاره به فراوان شدن و برای کسب و کار و بقا و ادامه حیات در زمین پراکندن است.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ‌ مِنْ‌... (۱) ثُمَ‌ إِذَا شَاءَ أَنْشَرَهُ‌ (۱)

تفسیر

---

• آيات ۲۰ - ۲۶، سوره روم
• اشاره به مراد از اينكه در مقام بر شمردن آيات خود فرموده است خدا شما را از خاكآفريد
• بيان اينكه خلقت ازواج و جعل مودت و مهربانى بين زن و مرد از آيات خدا است
• اختلاف انسانها از نظر زبان ، نژاد و... از آيات الهى است
• يادآورى آيات الهى ديگر: خوابيدن در شب ، تلاش در روز، رعد و برق ، فروفرستادنباران و...
• مراد از، قيام آسمان و زمين در (و من آياته ان تقوم السماء و الاءرض باءمره )
• يادآورى آيات الهى ديگر: خوابيدن در شب ، تلاش در روز، رعد و برق ، فروفرستادنباران و... نكاتى كه در ترتيب بيان آيات وجود دارد
• همه موجودات تحت از اطاعت تكوينى خداوند هستند

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

وَ مِنْ آياتِهِ أَنْ خَلَقَكُمْ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ إِذا أَنْتُمْ بَشَرٌ تَنْتَشِرُونَ «20»

و از نشانه‌هاى الهى آن است كه شما را از خاكى (پست) آفريد، پس (به صورت) بشرى به هر سوى پراكنده شديد.

جلد 7 - صفحه 188

نکته ها

در قرآن، يازده مورد تعبير «وَ مِنْ آياتِهِ» به كار رفته كه هفت موردش در اين سوره است.

در آيه‌ى قبل، خروج مرده از زنده و بالعكس به طور كلّى و سربسته مطرح شد و اين آيه نمونه‌ى آن مطلب كلّى است.

پیام ها

1- بهترين راه خداشناسى، تفكّر در آفرينش است. وَ مِنْ آياتِهِ‌ ...

2- نشانه‌هاى الهى قابل شمارش نيست، آنچه گفته مى‌شود اندكى از بسيار است.

«مِنْ آياتِهِ»

3- در ميان آفريده‌ها، انسان بارزترين آنهاست. (آياتى كه درباره‌ى نشانه‌هاى قدرت الهى است، از انسان شروع مى‌شود.) «مِنْ آياتِهِ أَنْ خَلَقَكُمْ مِنْ تُرابٍ»

4- خودشناسى، مقدّمه‌ى خداشناسى است. «مِنْ آياتِهِ أَنْ خَلَقَكُمْ مِنْ تُرابٍ»

5- منشأ وجودى همه‌ى انسان‌ها خاك است. (تفاخرهاى بى‌ارزش را كنار بگذاريم.) «مِنْ تُرابٍ»

6- در خاك، حسّ و حركت نيست، ولى در انسان هست و اين، نشانه‌ى قدرت و عظمت پروردگار است. خَلَقَكُمْ مِنْ تُرابٍ‌ ... تَنْتَشِرُونَ‌

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

وَ مِنْ آياتِهِ أَنْ خَلَقَكُمْ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ إِذا أَنْتُمْ بَشَرٌ تَنْتَشِرُونَ «20»

و نيز حق تعالى شواهد توحيد و قدرت خود را براى تنبه و تذكر بندگان بيان فرمايد:

1- وَ مِنْ آياتِهِ‌: و از نشانه‌ها و قدرت الهى، أَنْ خَلَقَكُمْ مِنْ تُرابٍ‌: اين است كه بيافريد شما را از خاك، يعنى اصل همه شما را از خاك آفريد كه پدر همه شما آدم عليه السّلام است. يا آنكه شما را آفريد از نطفه و نطفه را از غذا و غذا را از خاك. ثُمَّ إِذا أَنْتُمْ بَشَرٌ تَنْتَشِرُونَ‌: پس آنگاه كه شما آفريده شده‌ايد آدميان، بوديد منتشر و پراكنده در زمين، حاصل آنكه بعد از خلق شما از آدم يا از نطفه، بسى برنيامد كه ناگاه در زمين پراكنده و در همه جا متفرق شديد و هر جا براى خود وطن ساختيد. پس ذاتى كه قدرت او را مشاهده كنيد سزاوار پرستش و ستايش است، و البته او نيز قادر بر اعاده شما باشد در قيامت.

---

«1» مصباح كفعمى- چ بيروت 1395 هجرى- ص 84 فصل 16. و تفسير كشاف زمخشرى چ مصر 1354 هجرى ج 3 ص 200.

جلد 10 - صفحه 282

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

وَ مِنْ آياتِهِ أَنْ خَلَقَكُمْ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ إِذا أَنْتُمْ بَشَرٌ تَنْتَشِرُونَ «20» وَ مِنْ آياتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْواجاً لِتَسْكُنُوا إِلَيْها وَ جَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ «21» وَ مِنْ آياتِهِ خَلْقُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافُ أَلْسِنَتِكُمْ وَ أَلْوانِكُمْ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِلْعالِمِينَ «22» وَ مِنْ آياتِهِ مَنامُكُمْ بِاللَّيْلِ وَ النَّهارِ وَ ابْتِغاؤُكُمْ مِنْ فَضْلِهِ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَسْمَعُونَ «23» وَ مِنْ آياتِهِ يُرِيكُمُ الْبَرْقَ خَوْفاً وَ طَمَعاً وَ يُنَزِّلُ مِنَ السَّماءِ ماءً فَيُحْيِي بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ «24»

وَ مِنْ آياتِهِ أَنْ تَقُومَ السَّماءُ وَ الْأَرْضُ بِأَمْرِهِ ثُمَّ إِذا دَعاكُمْ دَعْوَةً مِنَ الْأَرْضِ إِذا أَنْتُمْ تَخْرُجُونَ «25»

ترجمه‌

و از نشانه‌هاى او است آنكه آفريد شما را از خاك پس آنگاه شما آدميانى گرديد كه پراكنده شويد

و از نشانه‌هاى او است آنكه آفريد براى شما از خودتان جفتهائى تا آرام گيريد و ميل كنيد بآنها و قرار داد ميانتان دوستى و مهربانى همانا در اين هر آينه نشانه‌ها است براى گروهى كه تفكر ميكنند

و از نشانه‌هاى او است آفريدن آسمانها و زمين و اختلاف زبانهاى شما و رنگهاى شما همانا در اين هر آينه نشانه‌ها است براى دانايان‌

و از نشانه‌هاى او است خواب شما بشب و روز و طلب كردن شما از فضلش همانا در اين هر آينه آيتها است براى گروهى كه ميشنوند

و از نشانه‌هاى او است كه مينماياند بشما برق را براى ترس و اميد و فرو ميفرستد از آسمان آب را پس زنده ميگرداند بآن زمين را بعد از مردنش همانا در اين هر آينه نشانه‌ها است براى گروهى كه تعقل ميكنند

و از نشانه‌هاى او است آنكه برپا ميباشد آسمان و زمين به امرش پس چون بخواند شما را خواندنى از زمين آنگاه شما بيرون مى‌آئيد.

تفسير

خداوند متعال در اين آيات شريفه بعلائم و آيات قدرت و رحمت و حكمت خود اشاره فرموده براى تحكيم مبانى معاد كه قبلا گوشزد شده بود و بعدا هم اثبات خواهد شد باين تقريب كه از جمله آيات و علائم قدرت خداوند آنستكه خلق كرد شما را از خاك در بدو امر كه پدر و مادر تمام شما را از خاك آفريد و شما از آن دو بوجود آمديد و بعد از آن از نطفه كه آن از مأكولات زمين كه خاك است پيدا ميشود پس شما بنى آدم زياد شديد و در زمين پراكنده گشتيد و بتمام معنى از خاكيد و چگونه تصوّر ميشود كه بعد از مردن و خاك شدن خداوند نتواند شما را از خاك بيرون آورد و مجتمع فرمايد و از جمله علائم و آيات رحمت او آنستكه از جنس شما براى شما جفت‌ها و زنانى خلق فرمود كه شما با آنها الفت گيريد و مأنوس شويد و ميل كنيد بسوى آنها و عجب در آنستكه بعد از اجرا صيغه ازدواج فورا دوستى و مهربانى ميان شما ايجاد فرمايد بطوريكه هر يك نفع‌

---

جلد 4 صفحه 251

ديگرى را بيش از هر كس طالب و هر يك از ضرر ديگرى بيش از هر كس گريزانيد و هر كس اندك تفكر و تأمّلى نمايد مى‌يابد كه اين دوستى و مهربانى كه سابقه نداشته از مبدء رأفت و رحمت بآنها افاضه شده و از لطف و رحمت خدا بر بندگان است كه وسائل آرامش و آسايش و دلخوشى و سرگرمى و انتظام امور و انتشار نسل آنها را در زمين تا يوم النّشور فراهم فرموده و اينها همه آيات الهى است كه مشهود بندگان ميگردد و از آنها غفلت دارند و يكى از آثار و علائم قدرت و حكمت خداوند آنستكه آسمانها و زمين و آنچه را در آنها است از موجودات سماويّه و ارضيّه خلق فرموده و زبانها و رنگهاى بنى آدم را كه همه از خاك و از يك پدر و مادر بوجود آمده‌اند بطورى مختلف فرموده كه گفتار و رخسار دو نفر مثل هم نيست كه نتوان تشخيص داد و هر قدر شبيه بيكديگر باشند باز ممتاز و شناخته ميشوند با آنكه عمل طبيعت بيك منوال است ولى خداوند حكيم چنين اراده فرموده كه مردم مشتبه بيكديگر نشوند و نظم عالم مختل نگردد و بعضى اختلاف زبان را باختلاف لغات از قبيل فارسى و عربى و تركى و اختلاف الوان را بسياهى و سفيدى و سرخى و زردى و ما بين اينها كه تمام آنها بامر و صنع خداوند است تفسير فرموده‌اند و علماء و دانشمندان ميدانند كه خلقت آسمانها و زمين و خورشيد و ماه و اينهمه ستارگان ثوابت و سيّارات كه با نظم و ترتيب محيّر العقولى در گردشند و اختلاف السنه و الوان كه متضمّن حكم و مصالح بى پايانست از غير خداوند عالم قدير حكيم ممكن نيست ولى نادانان نميدانند و همه را طبيعى مى‌پندارند و از درك حقايق گريزانند و عالمين بفتح لام نيز قرائت شده است و يكى از علائم حكمت و رحمت خداوند آنستكه شب را براى آسايش و استراحت مردم ايجاد فرموده و روز را براى تحصيل معاش و طلب روزى بفضل الهى پس خواب مردم و طلب روزى آنها در شب و روز از آيات رحمت و حكمت او است كه هر يك مناسب با وقتى است كه براى آن مقرّر فرموده و اينكه نفرموده منامكم باللّيل و ابتغاءكم من فضله فى النّهار براى اشاره بآنستكه هر يك از نوم و ابتغاء اگر چه در اصل براى وقت مناسب خود وضع شده‌اند ولى اگر احيانا خواب در شب كم شود در روز مانعى از جبران آن نيست و نيز اگر طلب روزى در روز وافى‌

---

جلد 4 صفحه 252

يا ممكن نشود در شب اشتغال بآن سزاوار است چون دو وقت براى دو كار در وسط آندو تعيين شده كه دلالت بر صلاحيّت آن دو وقت براى آن دو كار دارد و كسانيكه گوش شنوا دارند و حاضرند براى قبول آيات حقّ و امارات حقيقت ميدانند كه اين اختلاف روز و شب و صلاحيّت آن دو و اصليّت هر يك براى كارى و امثال اين معانى دلالت بر وجود خداى رحيم حكيم دارد ولى كسانيكه استنكاف از قبول حقّ دارند و گريزان از درك حقائقند اينها را حمل بر امور طبيعى و اتّفاقى ميكنند و متنبّه و متذكّر نميشوند كه افعال مناسب با حكمت و رحمت از غير حكيم رحيم صادر نميگردد و يكى از آيات و علائم حكمت و رحمت الهى بر بندگان آنستكه آن خداوند مينماياند چون در اصل انّه يريكم بوده و انّه براى اختصار حذف شده يعنى ارائه ميدهد و مى‌نماياند بشما برق را قبل از نزول باران غالبا و بدون آن احيانا براى ايجاد خوف و رجاء در بندگان كه بترسند از نزول صاعقه خصوصا در سفر و اميدوار شوند بباران رحمت مخصوصا در حضر يا بترسند از تخلّف آن از باران و اميدوار باشند بتعقّب آن بآن چون خوب است بندگان از طرف پروردگارشان در حال خوف و رجاء باشند و باران رحمت خود را از آسمان نازل ميفرمايد و تمام اراضى مرده و خشك شده و بى گياه مانده را زنده و سبز و خرّم ميفرمايد براى تفرّج و تفريح و ارتزاق بندگان ولى ادراك تمام اين معانى و آنكه بر طبق حكمت و مصلحت است و بايد از حكيم عليم صادر شود موقوف بتعقّل و تفكّر است و الّا ممكن است حمل بر امور طبيعى شود و يكى از آيات قدرت خداوند قيام و قرار و پديدار و پايدار شدن آسمانها و زمين است بفرمان و اراده و اختيار او پس هر وقت بخواند مردم را خواندنى بنحو مخصوص در پيشگاه خود براى حساب اعمال و جزاى افعال همه فورا داعى حقّ را لبّيك گويان از قبرها بيرون آيند و در محكمه عدل الهى حاضر شوند و كيفيّت دعوت و اجابت در سوره بقره ذيل آيه فقلنا اضربوه ببعضها تحت عنوان تبيين سماوى گذشت و بعضى دعوت را بنفخ دوم در صور دانسته‌اند و بعضى آنرا بگفتن اسرافيل اجيبوا داعى اللّه تفسير فرموده‌اند.

---

جلد 4 صفحه 253

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

وَ مِن‌ آياتِه‌ِ أَن‌ خَلَقَكُم‌ مِن‌ تُراب‌ٍ ثُم‌َّ إِذا أَنتُم‌ بَشَرٌ تَنتَشِرُون‌َ «20»

و ‌از‌ جمله‌ آيات‌ الهي‌ ‌اينکه‌ ‌است‌ ‌که‌ خداوند خلق‌ فرمود ‌شما‌ ‌را‌ ‌از‌ خاك‌. ‌پس‌ ‌از‌ ‌آن‌ ‌شما‌ بشر

جلد 14 - صفحه 374

شديد و منتشر شديد ‌در‌ اطراف‌ زمين‌.

اي‌ همه‌ هستي‌ ز تو پيدا ‌شده‌

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

(آیه 20)- آیات خدا در آفاق و انفس! در اینجا نکات جالبی از دلائل توحید و نشانه‌های پروردگار را در نظام عالم هستی بازگو کرده، و بحثهای گذشته را تکمیل می‌نماید.

نخست به سراغ آفرینش انسان که اولین و مهمترین موهبت الهی بر اوست می‌رود و می‌گوید: «یکی از نشانه‌های او این است که شما را از خاک آفرید، سپس شما انسانهایی شدید که در روی زمین منتشر گشتید» (وَ مِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَکُمْ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ إِذا أَنْتُمْ بَشَرٌ تَنْتَشِرُونَ).

در این آیه به دو نشانه عظمت الهی اشاره شده: یکی آفرینش انسان از خاک که ممکن است اشاره به آفرینش نخستین انسان یعنی آدم بوده باشد، یا آفرینش همه انسانها از خاک چرا که مواد غذایی تشکیل دهنده وجود انسان، همه مستقیما یا بطور غیر مستقیم از خاک گرفته می‌شود.

ج3، ص528

دوم: تکثیر نسل انسان و انتشار فرزندان آدم در سراسر روی زمین است.

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - از جمله آیات خداوند، آفریدن انسان ها از خاک است. (و من ءایته أن خلقکم من تراب)

۲ - خداوند، پدید آورنده انسان ها از خاک است. (خلقکم من تراب)

۳ - خاک، مبدأ پیدایش انسان ها است. (و من ءایته أن خلقکم من تراب)

۴ - پدیدآمدن انسان هاى زنده از دل خاک مرده، نمودى از پدید آوردن موجود جان دار از موجود بى جان به دست خداوند است. (یخرج الحىّ من المیّت ... و من ءایته أن خلقکم من تراب)

۵ - پراکندگى انسان ها و سکنا گزیدن آنها در مناطق مختلف زمین، از آیات الهى است. (و من ءایته ... ثمّ إذا أنتم بشر تنتشرون)

۶ - پدید آوردن موجودى زنده مانند انسان از دل خاک مرده، از نشانه هاى توان مندى خداوند بر احیاى مجدد انسان ها است. (و کذلک تخرجون . و من ءایته أن خلقکم من تراب) از این آیه به بعد، چندین آیه، در صدد شمارش آیات الهى است. از میان آن آیات، ذکر مناسب ترین آیه با «و کذالک تخرجون» پس از آن، مى تواند در ضمن بیان آیات الهى، اشاره به نکته فوق باشد.

۷ - انسان ها، در اصل خلقت، همسان اند. (أن خلقکم من تراب)

۸ - آفرینش انسان از خاک تا صورت آدمى، مراحل مختلفى داشته است. (أن خلقکم من تراب ثمّ إذا أنتم بشر تنتشرون) «ثمّ» حرف تراخى است و دلالت بر مهلت و مدت مى کند و از طرفى «إذا» فجاییه است و دلالت بر ناگهانى بودن مى کند. جمع بین این دو، به این است که میان خلق انسان از مبدأ خاک تا صورت انسانى، مراحلى طى شده که چندان روشن و آشکار نبوده است.

۹ - پدید آمدن موجودى زنده به نام انسان از خاک مرده، امرى غیر منتظره و سزاوار تأمل است. (أن خلقکم من تراب ثمّ إذا أنتم بشر تنتشرون) «إذا»ى فجاییه در آیه، مى تواند حکایت از این حقیقت باشد.

۱۰ - تبدیل شدن خاک - پس از گذر از مراحل لازم - به انسان، جهش گون و سریع است. (أن خلقکم من تراب ثمّ إذا أنتم بشر تنتشرون) «إذا» فجاییه است و دلالت بر ناگهانى بودن مى کند، لذا از آن، سرعت و حالت جهشى بودن به دست مى آید.

موضوعات مرتبط

• آیات خدا :۱، ۵
• انسان: تساوى انسان ها ۷; جهش در خلقت انسان ۱۰; خالق انسان ۲; خلقت انسان ۷، ۸، ۱۰; زندگى انسان ها در زمین ۵; شگفتى خلقت انسان ۹; صورت دهى به انسان ۸; عنصر خلقت انسان۱، ۲، ۳، ۴، ۶; مراحل خلقت انسان ۸; مطالعه خلقت انسان ۹
• خدا: افعال خدا ۴; خالقیت خدا ۲; نشانه هاى قدرت خدا ۶
• خلقت: خلقت از خاک ۱، ۲، ۳، ۴، ۶، ۸، ۹، ۱۰
• زنده: پیدایش زنده از مرده ۴، ۶، ۹
• مردگان: احیاى مردگان ۶
• معاد: دلایل معاد ۶