الأعراف ٣

اتَّبِعُوا مَا أُنْزِلَ‌ إِلَيْکُمْ‌ مِنْ‌ رَبِّکُمْ‌ وَ لاَ تَتَّبِعُوا مِنْ‌ دُونِهِ‌ أَوْلِيَاءَ قَلِيلاً مَا تَذَکَّرُونَ‌

ترجمه

از چیزی که از طرف پروردگارتان بر شما نازل شده، پیروی کنید! و از اولیا و معبودهای دیگر جز او، پیروی نکنید! اما کمتر متذکّر می‌شوید!

از آنچه از جانب پروردگارتان به سوى شما نازل شده پيروى كنيد و از غير او به عنوان سرپرستان پيروى نكنيد. چه اندك پند مى‌گيريد

آنچه را از جانب پروردگارتان به سوى شما فرو فرستاده شده است، پيروى كنيد؛ و جز او از معبودان [ديگر] پيروى مكنيد. چه اندك پند مى‌گيريد!

(ای اهل ایمان) از آنچه از خدایتان به سوی شما فرستاده شده پیروی کنید و پیرو دستورهای غیر او نباشید و جز خدا را به دوستی مگیرید. اما اندکی بدین پند متذکر می‌گردید.

آنچه را از سوی پروردگارتان به جانب شما نازل شده پیروی کنید، و از معبودانی غیر او پیروی ننمایید، ولی بسیار اندک و کم، پند می گیرید.

از آنچه از جانب پروردگارتان برايتان نازل شده است پيروى كنيد و سواى او، از خدايان ديگر متابعت مكنيد. شما چه اندك پند مى‌پذيريد.

از آنچه از جانب پروردگارتان به سوی شما نازل شده است، پیروی کنید و جز او هیچ معبودی نگیرید، چه اندک پند می‌گیرید

آنچه را از پروردگارتان به شما فروفرستاده شده پيروى كنيد، و از دوستان و سرپرستانى جز او پيروى مكنيد [ولى‌] اندك ياد مى‌كنيد و پند مى پذيريد.

از چیزی پیروی کنید که از سوی پروردگارتان بر شما نازل شده است، و جز خدا از اولیاء و سرپرستان دیگری پیروی مکنید (و فرمان مپذیرید). کمتر متوجّه (اوامر و نواهی خدا) هستید (و کمتر پند می‌گیرید).

آنچه را از پروردگارتان برایتان نازل گشته پیروی کنید و از اولیائی دیگر پیروی مکنید. بسی اندک است آنچه را متذکر می‌شوید.

پیروی کنید آنچه را فرستاده شده است بسوی شما از پروردگارتان و پیروی نکنید جز آن دوستانی را چه کم یادآور می‌شوید

الأعراف ٢	آیه ٣	الأعراف ٤
سوره : سوره الأعراف نزول : ٣ هجرت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ١٥ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«مِن دُونِهِ»: بجز او. به جای او. ضمیر (هِ) به (رَبِّ) برمی‌گردد. اگر مرجع آن (ما) باشد، پیش از (اَوْلِیَآءَ) مضافی چون (أَباطیل) محذوف است. در این صورت معنی چنین می‌شود: جز از وحی آسمان، از یاوه‌سرائی سرپرستان دیگری پیروی مکنید. «قَلِیلاً مَّا تَذَکَّرُونَ»: کمتر پند می‌گیرید و متذکّر می‌گردید. راجع به قوانین و احکام الهی چندان چیزی نمی‌دانید. گاه‌گاهی یادآور و پندپذیر می‌گردید. (قَلِیلاً) صفت موصوف محذوفی چون (زَمَاناً) یا (تذکّراً) است و (ما) زائد و برای تأکید قلّت است.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

وَ إِنْ‌ تُطِعْ‌ أَکْثَرَ مَنْ‌ فِي‌... (۲) وَ مَا أَکْثَرُ النَّاسِ‌ وَ لَوْ... (۰) وَ مَا يُؤْمِنُ‌ أَکْثَرُهُمْ‌... (۰)

تفسیر

---

• آيات ۱ - ۹، سوره اعراف
• اشاره به عهدى كه خدا از آدميان گرفته ، و ساير معارفى كه در سوره اعراف آورده شده است .
• مكلف بودن مشركين به توحيد خداى تعالى ومسئول بودن آنان نسبت به ايمان و عمل صالح
• مراد از (( وزن (( و (( ميزان (( اعمال
• اشاره به اينكه ممكن است هر يك از اعمال ، واحدى براى سنجش داشته باشد و بيان معناىجمله : (( و الوزن يومئذ الحق ((
• اقوالى كه در مورد معناى جمله : (( و الوزن يومئذ الحق (( گفته شده است .
• مراد از (( موازين (( و معناى (( ثقل موازين (( در جمله : (( فمن ثقلت موازينه ((
• معناى وزن اعمال در روز قيامت ، تطبيق اعمال است بر حق و براى هر كدام ازاعمال انسان ميزانى است .
• نكته دوم : اينكه معلوم شد كه براى هر انسانى ميزان هاى متعددى است كه هر كدام ازعمل هايش با يكى از آنها سنجيده
• بحث روايتى (رواياتى در مورد مكى بودن سوره اعراف ، وزن و ميزان اعمال و ثقل و خفت اعمال و...)
• روايتى در بيان مراد از وزن اعمال كه مى گويدعمل صفت كارى است كه انجام مى شود و قابل توزين (اصطلاحى ) نيست و خداجاهل نيست و احتياج به توزين اشياء ندارد.

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

اتَّبِعُوا ما أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ مِنْ رَبِّكُمْ وَ لا تَتَّبِعُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِياءَ قَلِيلًا ما تَذَكَّرُونَ «3»

آنچه را از جانب پروردگارتان به سوى شما نازل شده، پيروى كنيد و از سرپرستانى جز او پيروى نكنيد. چه اندك پند مى‌پذيريد!

نکته ها

آيه‌ى قبل، وظيفه‌ى پيامبر صلى الله عليه و آله را در انذار و تذكّر بيان كرد و اين آيه وظيفه‌ى امّت را در اطاعت و تبعيّت. آن آيه از پيامبر صلى الله عليه و آله «سعه صدر» مى‌خواست، اينجا از امّت، «تبعيّت» مى‌طلبد. آيه‌ى قبل، «أُنْزِلَ إِلَيْكَ» بود، اينجا «أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ» است.

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: فاذا التَبَست عليكم الفِتَن كقطع الليل المظلِم فعليكم بالقرآن ... مَن جعله امامه قاده الى الجنّة و مَن جَعَله خلفه ساقه الى النّار «1»، هر گاه فتنه‌ها همچون پاره‌هاى شبِ تار شما را فرا گرفت، پس بر شما باد به قرآن، هركس قرآن را امام خود قرار دهد به بهشت مى‌رسد و هر كس به آن پشت كند، به آتش دوزخ رهنمون مى‌شود. چنانكه حضرت على عليه السلام فرمود:/ «ففى اتّباع ماجاءكم من اللّه الفوزالعظيم و فى تركه الخطاء المبين» «2»، رستگارى بزرگ در پيروى از قرآن است و در ترك آن، خطا و گمراهى آشكار مى‌باشد.

پیام ها

1- پيروى از آيات الهى، سبب رشد و تربيت بشر است. اتَّبِعُوا ... رَبِّكُمْ‌

2- لازمه‌ى ربوبيّت و تربيت الهى، نزول دستورات و راهنمايى‌ها و تذكّرات‌

---

«1». تفسير اثنى‌عشرى.

«2». تفسير نورالثقلين.

جلد 3 - صفحه 18

است. «ما أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ مِنْ رَبِّكُمْ»

3- نتيجه‌ى پيروى از وحى، قرار گرفتن تحت ولايت الهى است و ترك آن، قرار گرفتن تحت ولايت ديگران است. «وَ لا تَتَّبِعُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِياءَ»

4- اطاعت و پيروى از ديگران، در حقيقت پذيرش ولايت آنهاست. «وَ لا تَتَّبِعُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِياءَ» با آنكه مى‌توانست بگويد: «لا تتّبعوا من دونى احدا»

5- كسى كه ولايتِ خداى يكتا را نپذيرد، «رَبِّكُمْ» بايد چندين «ولىّ» را از خود راضى كند. «أَوْلِياءَ»

6- پندپذيرى انسان، اندك است. «قَلِيلًا ما تَذَكَّرُونَ»

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

اتَّبِعُوا ما أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ مِنْ رَبِّكُمْ وَ لا تَتَّبِعُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِياءَ قَلِيلاً ما تَذَكَّرُونَ «3»

بعد از آن خطاب به عامه مكلفان فرمايد:

اتَّبِعُوا ما أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ مِنْ رَبِّكُمْ‌: متابعت كنيد اى مكلفان آنچه نازل شده بسوى شما از جانب پروردگار شما. يعنى پيروى قرآن نمائيد و به اوامر و نواهى آن رفتار و در محافظت آن بكوشيد. يا تابع پيغمبر صلّى اللّه عليه‌

---

جلد 4 صفحه 11

و آله و سلّم شويد در هر چه به شما فرمايد از قرآن و سنت. و معتقد آن شويد لقوله:

وَ ما يَنْطِقُ عَنِ الْهَوى‌ إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحى‌.

بعد نهى از پيروى غير قرآن و پيغمبر فرمايد: وَ لا تَتَّبِعُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِياءَ:

و پيروى نكنيد غير خدا اوليائى را از اصنام كفار يا شياطين جن و انس كه خلق را در گمراهى مى‌اندازند. يا پيروى مكنيد به غير دين الهى، دين دوستان ديگر را از كفره كه گمراه شويد. آنگاه بر سبيل ملاحت فرمايد: قَلِيلًا ما تَذَكَّرُونَ‌:

عده كمى و اندكى پند پذيرند به حق، و تابع آن گردند.

تنبيه: آيه شريفه اشعار به سستى، و امر است به تذكر و يادآورى، يعنى بسيار متذكر شويد آنچه ملزم فرموده از امر دين شما و آنچه واجب نموده خداى تعالى بر شما.

عياشى از حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله در حديثى فرمايد: فاذا التبست عليكم الفتن كقطع اللّيل المظلم فعليكم بالقران فانّه شافع مشفّع و ما حل مصدّق من جعله امامه قاده الى الجنّة و من جعله خلفه ساقه الى النّار. «1» فرمود: هر گاه فرا گرفت شما را فتنه مانند شب تاريك، پس بر شما باد به قرآن؛ بدرستى كه قرآن شافعى است كه شفاعت او قبول، و مجادلى است تصديق شونده. هر كه قرار دهد قرآن را پيشواى خود، برنده است او را به بهشت.

و هر كه قرار دهد قرآن را پشت سر خود، كشاننده است او را به جهنم.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

اتَّبِعُوا ما أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ مِنْ رَبِّكُمْ وَ لا تَتَّبِعُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِياءَ قَلِيلاً ما تَذَكَّرُونَ «3»

ترجمه‌

پيروى كنيد آنچه فرستاده شد بسوى شما از پروردگارتان و پيروى مكنيد از جز او دوستان را اندكى پند ميگيريد.

تفسير

مراد از آنچه نازل شده است بسوى مردم قرآن است كه متابعت احكام آن واجب است و مراد از سواى قرآن كه جائز نيست متابعت آن دوستان صورى از جنّ و انس است كه آمر بمنكر و ناهى از معروف و ضالّ و مضلّ باشند و تذكّر و اتّعاظ مردم از پند و موعظه كم است پس قليلا صفت تذكرا محذوف است كه مقدم شده و ماء زائده براى تاكيد قلّت است.

---

جلد 2 صفحه 409

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

اتَّبِعُوا ما أُنزِل‌َ إِلَيكُم‌ مِن‌ رَبِّكُم‌ وَ لا تَتَّبِعُوا مِن‌ دُونِه‌ِ أَولِياءَ قَلِيلاً ما تَذَكَّرُون‌َ «3»

متابعت‌ كنيد آنچه‌ ‌را‌ ‌که‌ نازل‌ ‌شده‌ بسوي‌ ‌شما‌ ‌از‌ جانب‌ پروردگار ‌شما‌ و متابعت‌ نكنيد ‌از‌ ‌غير‌ پروردگارتان‌ ‌که‌ اولياء ‌خود‌ قرار دهيد چه‌ اندازه‌ قليل‌ ‌است‌ آنچه‌ متذكر ميشويد.

اتَّبِعُوا خطاب‌ بجميع‌ اهل‌ عالم‌ ‌است‌ ‌تا‌ قيامت‌ زيرا قرآن‌ ‌بر‌ سرتاسر جن‌ و انس‌ ‌تا‌ آخر دنيا نازل‌ ‌شده‌ و وجوب‌ متابعت‌ مثل‌ وجوب‌ اطاعت‌ عقلي‌ ‌است‌ و حسن‌ ذاتي‌ دارد و مترتب‌ نميشود ‌بر‌ موافقت‌ و مخالفت‌ ‌آن‌ جز آنچه‌ ‌بر‌ موافقت‌ و مخالفت‌ اوامر و نواهي‌ ‌است‌ چون‌ ارشادي‌ ‌است‌ و معناي‌ متابعت‌ طبق‌ دستورات‌ الهي‌ رفتار كردن‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌در‌ قرآن‌ مجيد نازل‌ فرموده‌ و فرق‌ ‌بين‌ متابعت‌ و اطاعت‌ اينست‌ ‌که‌ اطاعت‌ نسبت‌ بآمر داده‌ ميشود ‌خدا‌ و پيغمبر صلّي‌ اللّه‌ ‌عليه‌ و آله‌ و سلّم‌ و امام‌ ‌عليه‌ السّلام‌ ميفرمايد أَطِيعُوا اللّه‌َ وَ أَطِيعُوا الرَّسُول‌َ وَ أُولِي‌ الأَمرِ مِنكُم‌ نساء ‌آيه‌ 62، و متابعت‌ نسبت‌ بدستورات‌ مثل‌ دستورات‌ قرآني‌ داده‌ ميشود ‌که‌ مطابق‌ دستورات‌ الهي‌ رفتار كنيد و ‌بر‌ خلاف‌ دستور مشي‌ نكنيد و حكم‌ عقل‌ بوجوب‌ اطاعت‌ و متابعت‌ فقط نسبت‌ بولي‌ و صاحب‌ اختيار ‌است‌ و ولي‌ّ بنص‌ّ قرآن‌ منحصر ‌است‌ بخدا و ‌رسول‌ و امام‌ إِنَّما وَلِيُّكُم‌ُ اللّه‌ُ وَ رَسُولُه‌ُ وَ الَّذِين‌َ آمَنُوا الاية ولايت‌ ‌خدا‌ ذاتي‌ ‌است‌ و ولايت‌ ‌رسول‌ و امام‌ بجعل‌ خداوند ‌است‌ آنهم‌ عين‌ ولايت‌ ‌خدا‌ ‌است‌

(‌من‌ والاكم‌ فقد وال‌ اللّه‌)

(‌من‌ اطاعكم‌ فقد اطاع‌ اللّه‌)

جامعه‌ صغير و كبير، لذا ميفرمايد وَ لا تَتَّبِعُوا مِن‌ دُونِه‌ِ أَولِياءَ چون‌ ‌غير‌ ‌از‌ ‌او‌ ولي‌ّ و صاحب‌ اختياري‌ نداريد نبايد متابعت‌ ‌آنها‌ و دستورات‌ ‌آنها‌ ‌را‌ بكنيد مثل‌ شيطان‌ و نفس‌ امّاره‌ و رؤساء شرك‌ و كفر و ظلم‌ ‌که‌ ‌بر‌ خلاف‌ دستورات‌

جلد 7 - صفحه 270

الهي‌ دستورات‌ ‌آنها‌ ‌است‌ حرام‌ ‌است‌ متابعت‌ ‌آنها‌.

قَلِيلًا ما تَذَكَّرُون‌َ ممكن‌ ‌است‌ قليل‌ صفت‌ مكلفين‌ ‌باشد‌ ‌يعني‌ كساني‌ ‌که‌ متذكر شوند بسيار كم‌ هستند زيرا مؤمن‌ مطاع‌ نسبت‌ بكافر، مشرك‌، منافق‌، مخالف‌ و عاصي‌ مثل‌ قطره‌ ‌است‌ بدريا. و ممكن‌ ‌است‌ ‌ما انزل‌ ‌باشد‌ ‌يعني‌ كمي‌ ‌از‌ دستورات‌ الهي‌ ‌را‌ متذكر ميشويد و ‌در‌ اكثر ‌آنها‌ مخالفت‌ ميورزيد. و ممكن‌ ‌است‌ نسبت‌ باوقات‌ تذكر ‌باشد‌ ‌يعني‌ اغلب‌ مدت‌ عمر ‌را‌ بغفلت‌ ميگذرانيد و تمام‌ اينها صادق‌ ‌است‌ لكن‌ اول‌ اظهر ‌است‌.

برگزیده تفسیر نمونه

---

(آیه 3)- سپس روی سخن را به عموم مردم کرده، می‌گوید: «از آنچه از طرف پروردگارتان بر شما نازل شده است، پیروی کنید» (اتَّبِعُوا ما أُنْزِلَ إِلَیْکُمْ مِنْ رَبِّکُمْ). و به این ترتیب، سخن از پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و مأموریت و رسالت او شروع می‌شود و به وظیفه مردم منتهی می‌گردد.

و برای تأکید اضافه می‌کند: «از فرمان غیر خداوند پیروی نکنید و از انتخاب

ج2، ص25

ولیّ و سرپرستی جز او خودداری نمایید» (وَ لا تَتَّبِعُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِیاءَ).

اما چون آنها که به تمام معنی در برابر حق تسلیمند و از تذکرات، متذکر می‌گردند کمند، در پایان آیه می‌گوید: «کمتر متذکر می‌شوید» (قَلِیلًا ما تَذَکَّرُونَ).

از این آیه ضمنا استفاده می‌شود که انسان بر سر دو راهی است، یا پذیرش ولایت و رهبری خداوند، و یا داخل شدن در (ولایت) دیگران، اگر مسیر اول را قبول کند، (ولیّ) او تنها خداست، اما اگر تحت ولایت دیگران قرار گیرد، هر روز باید بار کسی را بر دوش گیرد و ارباب تازه‌ای انتخاب کند.

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱- لزوم تبعیت از قرآن و ترک پیروى از غیر خدا (اتبعوا ما أنزل إلیکم من ربکم و لاتتبعوا من دونه أولیاء) برداشت فوق بر این اساس است که ضمیر در «من دونه» به «ربکم» برگردانده شود.

۲- قرآن کتابى است نازل شده براى انسانها (اتبعوا ما أنزل إلیکم من ربکم)

۳- انسانها قادر به فراگیرى قرآن و شایسته براى فهم معارف آن هستند. (اتبعوا ما أنزل إلیکم من ربکم) با توجه به اینکه پیروى از قرآن بدون فهم محتواى آن امکان پذیر نیست و تصریح شده که قرآن به سوى انسانها آمده است، معلوم مى شود که آنان قادر به درک مفاهیم قرآن هستند.

۴- تربیت انسانها و تدبیر امور آنان در تمامى مراحل حیات، از اهداف نزول قرآن است. (اتبعوا ما أنزل إلیکم من ربکم) کلمه «ربکم» اشاره به این دارد که نزول قرآن براى تربیت و تدبیر امور مردم است.

۵- قرآن، برنامه کامل حیات مادى و معنوى انسان است. (اتبعوا ما أنزل إلیکم من ربکم و لاتتبعوا من دونه أولیاء) لازمه وجوب پیروى از خداوند با اجراى قرآن و ضرورت پرهیز از پیروى از غیر آن این است که آنچه را انسانها در حیات مادى و معنوى خویش بدان نیاز واقعى دارند، به صورت اجمال و یا تفصیل در قرآن بیان شده باشد.

۶- قرآن، نشأت گرفته از مقام ربوبى خداوند است. (من ربکم)

۷- ولایت خداوند، تنها ولایت شایسته و بایسته پذیرش است. (و لاتتبعوا من دونه أولیاء)

۸- رویگردانان از ولایت خداوند، در وادى ولایتهاى متعدد غیر خدا سرگردان هستند. (و لاتتبعوا من دونه أولیاء) بدیهى است حرمت تبعیت از غیر خداوند مشروط به این نیست که پیروى شونده متعدد باشد. بنابراین آوردن کلمه «أولیاء» به صورت جمع مى تواند اشاره به این باشد که آدمى با دور شدن از ولایت خدا و قرآن همواره تحت سیطره حاکمانى متعدد قرار مى گیرد.

۹- اطاعت و پیروى از دیگران در حقیقت پذیرش ولایت آنهاست. (اتبعوا ... و لاتتبعوا من دونه أولیاء) با اینکه کلمه اى مانند «احدا» به جاى «أولیاء» مى توانست بیانگر معناى مقصود باشد، ولى کلمه «أولیاء» به کار برده شده تا اشاره باشد به اینکه پیروى و فرمانبردارى مساوى با پذیرش ولایت و سرپرستى پیروى شونده است.

۱۰- پیروى از قرآن، پذیرش ولایت خداوند و فرمانبردارى از اوست. (اتبعوا ما أنزل إلیکم من ربکم و لاتتبعوا من دونه أولیاء)

۱۱- پندپذیرى انسانها از قرآن، بسیار اندک و ناچیز است. (قلیلا ما تذکرون) «قلیلا» صفت براى مفعول مطلق محذوف است. یعنى «تذکرا قلیلا». و کلمه «ما» زایده و تأکید براى قلت تذکر است.

۱۲- قرآن، ولى و پیشوایى شایسته براى انسانهاست. (و لاتتبعوا من دونه أولیاء) برداشت فوق بر این مبناست که ضمیر در «من دونه» به «ما أنزل ...» برگردانده شود.

موضوعات مرتبط

• اطاعت: از خدا ۱۰; اطاعت از غیر خدا ۹; اطاعت از قرآن ۱، ۱۰; ترک اطاعت از خدا ۱
• اقلیت: عبرت‌گیرى اقلیت ۱۱
• انسان: استعدادهاى انسان ۳; تدبیر امور انسان ها ۴
• تربیت: عوامل مؤثر در تربیت ۴
• توحید: عبادى ۱
• خدا: اختصاصات خدا ۷; ربوبیت خدا ۶; قبول ولایت خدا ۱۰; ولایت خدا ۷
• سرگردانى: عوامل سرگردانى ۸
• عبرت: عوامل عبرت ۱۱
• قرآن: جامعیت قرآن ۵; رهبرى قرآن ۱۲; عبرت از قرآن ۱۱; فلسفه نزول قرآن ۴; فهم تعالیم قرآن ۳; محدوده تعالیم قرآن ۵; مخاطبان قرآن ۲; منشأ نزول قرآن ۶; نزول قرآن ۲; نقش قرآن ۴; ولایت قرآن ۱۲; ویژگى قرآن ۵
• ولایت: قبول ولایت غیر خدا ۹; معرضان از ولایت ۸; ولایت پسندیده ۷; ولایت غیر خدا ۸