النساء ١١٥

وَ مَنْ‌ يُشَاقِقِ‌ الرَّسُولَ‌ مِنْ‌ بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ‌ لَهُ‌ الْهُدَى‌ وَ يَتَّبِعْ‌ غَيْرَ سَبِيلِ‌ الْمُؤْمِنِينَ‌ نُوَلِّهِ‌ مَا تَوَلَّى‌ وَ نُصْلِهِ‌ جَهَنَّمَ‌ وَ سَاءَتْ‌ مَصِيراً

ترجمه

کسی که بعد از آشکار شدن حق، با پیامبر مخالفت کند، و از راهی جز راه مؤمنان پیروی نماید، ما او را به همان راه که می‌رود می‌بریم؛ و به دوزخ داخل می‌کنیم؛ و جایگاه بدی دارد.

و هر كه پس از روشن شدن راه هدايت، با پيامبر ستيزه كند و راهى غير از راه مؤمنان در پيش گيرد، وى را به همان سو كه رو كرده برگردانيم و به دوزخش كشانيم كه بد سر انجامى است

و هر كس، پس از آنكه راه هدايت براى او آشكار شد با پيامبر به مخالفت برخيزد، و [راهى‌] غير راه مؤمنان در پيش گيرد، وى را بدانچه روى خود را بدان سو كرده واگذاريم و به دوزخش كشانيم، و چه بازگشتگاه بدى است.

و هر کس پس از روشن بودن راه حق بر او، با رسول او به مخالفت برخیزد و راهی غیر طریق اهل ایمان پیش گیرد وی را به همان (طریق باطل و راه ضلالت) که برگزیده واگذاریم و او را به جهنم درافکنیم، که آن مکان بسیار بد منزلگاهی است.

و هر کس بعد از آنکه [راه] هدایت برایش روشن و آشکار شد، با پیامبر مخالفت و دشمنی کند و از راهی جز راه مؤمنان پیروی نماید، او را به همان سو که رو کرده واگذاریم، و به دوزخ درآوریم؛ و آن بد بازگشت گاهی است.

هر كه پس از آشكار شدن راه هدايت با پيامبر مخالفت ورزد و از شيوه‌اى جز شيوه مؤمنان پيروى كند، بدان سوى كه پسند اوست بگردانيمش و به جهنمش افكنيم، و جهنم سرانجام بدى است.

و هرکس پس از آنکه حق و هدایت برایش آشکار شد با پیامبر مخالفت کند و راهی جز راه مسلمانان در پیش گیرد، او را با مراد خویش وامی‌گذاریم و به دوزخش در می‌آوریم و چه بد سرانجامی است‌

و هر كه پس از آنكه راه راست براى او پديدار شد با پيامبر مخالفت كند و راهى جز راه مؤمنان در پيش گيرد وى را بدان سو كه روى كرده بگردانيم- به همان چيزى كه براى خود برگزيده وا گذاريم- و او را به دوزخ درآريم و بد بازگشتگاهى است.

کسی که با پیغمبر دشمنانگی کند، بعد از آن که (راه) هدایت (از راه ضلالت برای او) روشن شده است، و (راهی) جز راه مؤمنان در پیش گیرد، او را به همان جهتی که (به دوزخ منتهی می‌شود و) دوستش داشته است رهنمود می‌گردانیم (و با همان کافرانی همدم می‌نمائیم که ایشان را به دوستی گرفته است) و به دوزخش داخل می‌گردانیم و با آن می‌سوزانیم، و دوزخ چه بد جایگاهی است!

و هر کس - پس از آنکه راه هدایت برایش آشکار شد - با پیامبر اختلاف کند (و میان خود و پیامبر جدایی افکند) و (راهی) جز راه مؤمنان را (که همان راه پیامبر سوی خداست) در پیش گیرد، او را بدانچه روی خود را بدان سو کرده واگذاریم و گیرانه‌ی جهنمش کنیم و چه بازگشت‌گاه بدی است.

و آن کس که مخالفت کند با پیمبر پس از آنکه پدیدار شد برایش هدایت و پیروی کند غیر از راه مؤمنان را رسانیمش بدانچه دوست دارد و افکنیمش در دوزخ و چه بد بازگشتگاهی است‌

النساء ١١٤	آیه ١١٥	النساء ١١٦
سوره : سوره النساء نزول : ٨ هجرت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ٢٤ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«یُشَاقِقْ»: دشمنی ورزد. مخالفت کند. «نُوَلِّهِ»: او را بدان می‌رسانیم. او را در آن سو راه می‌بریم. «تَوَلَّی»: دوست داشت. گرایش یافت. «نُوَلِّهِ مَا تَوَلَّی»: او را بدان چیزی وا می‌گذاریم که دوستش می‌دارد. «نُصْلِهِ»: او را داخل می‌گردانیم و می‌سوزانیم. از مصدر إِصْلاء و ماده (صلی). «مَصِیراً»: جایگاه.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

وَ نُقَلِّبُ‌ أَفْئِدَتَهُمْ‌ وَ... (۱) احْشُرُوا الَّذِينَ‌ ظَلَمُوا وَ... (۰)

وَ رَأَى‌ الْمُجْرِمُونَ‌ النَّارَ... (۰) مِنْ‌ دُونِ‌ اللَّهِ‌ فَاهْدُوهُمْ‌... (۱) وَ إِذْ قَالَ‌ مُوسَى‌ لِقَوْمِهِ‌ يَا... (۲) فَذَرْنِي‌ وَ مَنْ‌ يُکَذِّبُ‌ بِهٰذَا... (۰) وَ مَنْ‌ يَعْشُ‌ عَنْ‌ ذِکْرِ... (۰) وَ إِذْ قَالَ‌ مُوسَى‌ لِقَوْمِهِ‌ يَا... (۲)

نزول

محل نزول:

این آیه همچون دیگر آیات سوره نساء در مدینه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نازل گردیده است.

شأن نزول:

«شیخ طوسی» گوید: اين آيه درباره دزدان و خائنينى نازل شده كه شرح آن در آيه ۱.۵ همين سوره گفته شده، آن هم در هنگامى كه ابوطعمة بن الابيرق از توبه‌كردن امتناع ورزيد و به مكه به مشركين پيوست. آن هم در حالتى كه مرتد شده بود، چنان كه مجاهد و قتادة و بيشتر مفسرين گفته اند و نيز از امام باقر|امام محمدباقر عليه‌السلام هم روايت گرديده است.

تفسیر

---

• تفسیر آیات

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

وَ مَنْ يُشاقِقِ الرَّسُولَ مِنْ بَعْدِ ما تَبَيَّنَ لَهُ الْهُدى‌ وَ يَتَّبِعْ غَيْرَ سَبِيلِ الْمُؤْمِنِينَ نُوَلِّهِ ما تَوَلَّى وَ نُصْلِهِ جَهَنَّمَ وَ ساءَتْ مَصِيراً «115»

و هركس پس از آنكه هدايت برايش آشكار شد با پيامبر مخالفت كند و راهى جز راه مؤمنان را پيروى كند، او را بدان سوى كه روى كرده بگردانيم و او را به دوزخ افكنيم كه سرانجام بدى است.

جلد 2 - صفحه 162

نکته ها

اين آيه درباره‌ى كسانى است كه پس از پذيرش اسلام و رسالت پيامبر، به مخالفتِ آگاهانه با دستورات ايشان مى‌پردازند و راهِ خود را از راه جماعت مسلمانان جدا مى‌كنند.

«مُشاقّه رسول» يعنى خودت را يك شِقّ و رسول اكرم صلى الله عليه و آله را شِقّ ديگر قرار دهى. به كارشكنى بپردازى و دست به مخالفت آگاهانه همراه با عداوت بزنى.

شقاق و مخالفت با پيامبر خدا انواع مختلفى دارد، مانند: انكار كل دين، ايمان به بعضى و كفر به بعضى ديگر، تحريف، توجيه و حيله‌هاى شرعى.

پیام ها

1- علم و شناخت مسئوليّت‌آور است و كيفر مخالفان پيامبر زمانى است كه حقّانيت پيامبر اكرم را فهميده باشند. وَ مَنْ يُشاقِقِ الرَّسُولَ مِنْ بَعْدِ ما تَبَيَّنَ لَهُ‌ ... نُصْلِهِ جَهَنَّمَ‌

2- سيره‌ى عملى مسلمانان به شرطى حجّت است كه با سنّت و راه رسول‌اللَّه مخالفتى نداشته باشد. مَنْ يُشاقِقِ الرَّسُولَ‌ .... يَتَّبِعْ غَيْرَ سَبِيلِ الْمُؤْمِنِينَ‌ ... نُصْلِهِ جَهَنَّمَ‌

3- پيامبر اسلام و مؤمنان در يك جبهه قرار دارند و مخالفت با جامعه اسلامى، مخالفت با پيامبر است. يُشاقِقِ الرَّسُولَ‌ ... وَ يَتَّبِعْ غَيْرَ سَبِيلِ الْمُؤْمِنِينَ‌

4- تسليم بودن در برابر رسول خداوند واجب و مخالفت با او حرام است. «وَ مَنْ يُشاقِقِ الرَّسُولَ»

5- تفرقه‌افكنى در صفوف مسلمانان سبب دوزخ است. يَتَّبِعْ غَيْرَ سَبِيلِ الْمُؤْمِنِينَ‌ ... نُصْلِهِ جَهَنَّمَ‌

6- خداوند، كسى را بدون اتمام حجّت به دوزخ نمى‌برد. «بَعْدِ ما تَبَيَّنَ لَهُ الْهُدى‌»

7- حساب افراد قاصر و مستضعف كه صداى حقّ را نمى‌شنوند، يا قدرت تشخيص ندارند، از حساب افراد آگاه ولجوج، جداست. «بَعْدِ ما تَبَيَّنَ لَهُ الْهُدى‌»

8- مقدّمات سقوط انسان، به دست خود اوست. مَنْ يُشاقِقِ الرَّسُولَ‌ ... نُصْلِهِ جَهَنَّمَ‌

9- هر راهى جز راه مؤمنان واقعى، به دوزخ منتهى مى‌شود. يَتَّبِعْ غَيْرَ سَبِيلِ‌

جلد 2 - صفحه 163

الْمُؤْمِنِينَ‌ ... نُصْلِهِ جَهَنَّمَ‌

10- نتيجه‌ى مخالفت با رسول خدا و امّت اسلامى، تحت ولايت غير خدا در آمدن و سقوط در جهنّم است. «نُوَلِّهِ ما تَوَلَّى»

11- خداوند، نعمت‌هاى خود را از منحرفان قطع نمى‌كند و هر كس را در مسيرى كه خودش انتخاب كرده است، يارى مى‌دهد. «نُوَلِّهِ ما تَوَلَّى»

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

وَ مَنْ يُشاقِقِ الرَّسُولَ مِنْ بَعْدِ ما تَبَيَّنَ لَهُ الْهُدى‌ وَ يَتَّبِعْ غَيْرَ سَبِيلِ الْمُؤْمِنِينَ نُوَلِّهِ ما تَوَلَّى وَ نُصْلِهِ جَهَنَّمَ وَ ساءَتْ مَصِيراً (115)

شأن نزول: مروى است كه بعد از ثبوت خيانت، «طعمه» از خوف قطع يد گريخت و به جانب مكه شد و مرتد گشت. نقب در خانه كسى مى‌زد كه ديوار فرود آمد و او در زير آن بماند. روز ديگر او را بيرون آوردند. خواستند بكشند، بعضى از اهل مكه درخواست كردند كه اين از مدينه گريخته، پناه بدين جا آورده، كشتن او مناسب نيست. پس او را از مكه اخراج كردند و با تجاربه سوى شام متوجه شد و در منزلى كاروان را مشغول ساخته، پاره‌اى از متاع ايشان‌

تفسير اثنا عشرى، ج‌2، ص: 574

بدزديد و بگريخت. او را گرفته سنگسارش كردند. قولى آنست كه از جده در دريا نشسته بود. كيسه دينارى بدزديد و بعد از وقوف بر آن، او را در دريا انداختند. و هنوز به قعر آب نرسيده بود كه به آتش دوزخ ملحق شده و حق تعالى در باره او فرمود:

وَ مَنْ يُشاقِقِ الرَّسُولَ‌: و هر كه مخالفت كند با رسول و به شقّ ديگر رود و او را طرف خود قرار دهد، مِنْ بَعْدِ ما تَبَيَّنَ لَهُ الْهُدى‌: بعد از آنكه ظاهر شد و محقق و متبين گشت براى او هدايت، وَ يَتَّبِعْ غَيْرَ سَبِيلِ الْمُؤْمِنِينَ‌: و متابعت و پيروى كند غير آن راه كه مؤمنان بر آنند از اعتقادات صحيحه و اعمال حقه، نُوَلِّهِ ما تَوَلَّى‌: بگردانيم او را در قيامت، دوست آن چيزى كه در اين دنيا دوست داشته، يعنى او را به همان حال كفر و رده و ضلالت مكتسبه خود باقى گذاريم و جزاى آن بدو مرجوع گردد. و يا رؤساى اضلال و اتباع كه متبوعان وى بوده باشند، يعنى تخليه كنيم و واگذاريم او را ميان آنچه اختيار نموده، به اين وجه كه او را در دايره كفر و اهل ارتداد و اضلال داخل كنيم. وَ نُصْلِهِ جَهَنَّمَ‌: و درآوريم او را به دوزخ، و بچسبد او را آتش جهنم، وَ ساءَتْ مَصِيراً: و بد جايگاه و بازگشتى است جهنم. ابن عباس گويد: اين آيه در حق قومى آمد از قريش كه از مكه به مدينه آمدند، به جهت مهمى و اظهار ايمان كردند. و چون مهم ايشان حاصل شد، برگشتند و مرتد شده، به مكه رجوع كردند. لكن اصحّ قول اول است.

تنبيه: طبرسى رحمه اللّه مى‌فرمايد: اين آيه صريح است بر آنكه پيغمبر بايد معصوم باشد تا مشاقه با او، جزايش جهنم قرار گيرد، چه اگر معصوم نباشد، مخالفت با او لازم آيد، و اين منافى وجوب طاعت ايشان است.

و ايضا عدم عصمت، مستلزم عدم اعتماد و اعتبار و اطمينان به قول ايشان است، به علت آنكه، ممكن است تغيير و تبديلى در احكام بدهند، و اين مخالف وحى و نقض غرض الهى خواهد بود.

و ايضا بايد حافظ شريعت و مبين احكام الهى، بعد از پيغمبر صلّى اللّه عليه‌

تفسير اثنا عشرى، ج‌2، ص: 575

و آله و سلّم، كسى باشد كه عارى از سهو و خطا و خطل و نسيان و زلل و منزه از جميع معاصى و قبايح بوده تا متابعت او بر عموم امت فرض باشد. و اگر قبل از امامت، به لوث گناه و معصيتى آلوده شده، قابليت رتبه ولايت كليه الهيه و محل ظهور تجليات صفات سبحانيه را ندارد؛ زيرا شخص ننگين به معصيتى، سزاوار و مستحق اين منصب عظمى نيست:

نطفه پاك ببايد كه شود قابل فيض‌

ورنه هر سنگ و گلى، لؤلؤ و مرجان نشود

چه برسد به كسى كه مدتى در شرك و كفر بوده!! نعم ما قيل:

ليس من اذنب يوما بامام‌

كيف من اشرك دهرا و كفر

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

وَ مَنْ يُشاقِقِ الرَّسُولَ مِنْ بَعْدِ ما تَبَيَّنَ لَهُ الْهُدى‌ وَ يَتَّبِعْ غَيْرَ سَبِيلِ الْمُؤْمِنِينَ نُوَلِّهِ ما تَوَلَّى وَ نُصْلِهِ جَهَنَّمَ وَ ساءَتْ مَصِيراً (115)

ترجمه‌

و كسيكه مخالفت كند پيغمبر را بعد از آنكه آشكار شد براى او هدايت و پيروى كند غير راه اهل ايمان را اختيار دهيم او را در آنچه اختيار كرده است و داخل ميكنيم او را در دوزخ و بدست آنجاى بازگشت..

تفسير

قمى ره از حضرت باقر (ع) روايت نموده كه بشير بعد از نزول آيات سابقه كافر شد و بمشركين مكه پيوست و چنانچه سابقا اشاره شد آيه و لو لا فضل اللّه عليك در باره قوم او و اين آيه در باره خود او نازل شد و خلاصه ظاهر آيه آنستكه كسيكه مخالفت كند با پيغمبر (ص) بعد از آنكه حق براى او ظاهر گشت و پيروى كند غير راه حق و دين اسلام را كه اهل ايمان پيروى نموده‌اند واگذار مى‌نمائيم ما باو اختيار آن ملكى را كه اختيار نموده است كه كفر و ضلالت است خلاصه آنكه اختيار او را بخودش واگذار مينمائيم و كمك نميكنيم با او در نيل بدرجات رفيعه و احتراز از عواقب و خيمه و در نتيجه داخل مينمائيم او را در جهنم و عذاب دائم كه بدترين عواقب و منازل است.

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

وَ مَن‌ يُشاقِق‌ِ الرَّسُول‌َ مِن‌ بَعدِ ما تَبَيَّن‌َ لَه‌ُ الهُدي‌ وَ يَتَّبِع‌ غَيرَ سَبِيل‌ِ المُؤمِنِين‌َ نُوَلِّه‌ِ ما تَوَلّي‌ وَ نُصلِه‌ِ جَهَنَّم‌َ وَ ساءَت‌ مَصِيراً (115)

و كسي‌ ‌که‌ مخالفت‌ و معانده‌ كند پيغمبر اكرم‌ صلّي‌ اللّه‌ ‌عليه‌ و آله‌ و سلّم‌ ‌را‌ ‌بعد‌ ‌از‌ آني‌ ‌که‌ راه‌ هدايت‌

جلد 5 - صفحه 206

‌بر‌ ‌او‌ واضح‌ ‌شده‌ و متابعت‌ كند ‌غير‌ راه‌ مؤمنين‌ ‌را‌ ‌ما وا ميگذاريم‌ ‌او‌ ‌را‌ ‌با‌ آني‌ ‌که‌ تولي‌ و دوستي‌ و متابعت‌ ميكند و ‌او‌ ‌را‌ واصل‌ ميكنيم‌ بجهنم‌ و بد بازگشتي‌ ‌است‌ ‌از‌ ‌براي‌ ‌او‌.

علماي‌ عامه‌ استدلال‌ كردند باين‌ ‌آيه‌ ‌براي‌ حجيت‌ اجماع‌ ‌بر‌ خلافت‌ ابي‌ بكر و اينكه‌ ‌شما‌ شيعه‌ متابعت‌ نميكنيد سبيل‌ مؤمنين‌ ‌را‌ و مشمول‌ ‌اينکه‌ ‌آيه‌ شده‌ايد جواب‌‌-‌ مثلي‌ ‌است‌ معروف‌ ‌که‌ گفتند شخصي‌ سؤال‌ كرد ‌که‌ ‌آن‌ دختر امام‌ ‌که‌ سگ‌ ‌در‌ دريا ‌او‌ ‌را‌ پاره‌ كرد ‌که‌ ‌بود‌، جواب‌ دادند اولا دختر نبود و پسر ‌بود‌ و ثانيا ‌از‌ امام‌ نبود ‌از‌ پيغمبر ‌بود‌ و ثالثا دريا نبود صحرا ‌بود‌ و رابعا سگ‌ نبود و گرگ‌ ‌بود‌ و خامسا دروغ‌ ‌بود‌ راست‌ نبود.

لذا مي‌گوييم‌ اولا ‌بر‌ خلاف‌ ابي‌ بكر اجماعي‌ نبود ‌که‌ منع‌ صغري‌ ‌باشد‌ و ‌ما ‌باشد‌ انكار انكار ميكنيم‌.

و ثانيا ‌اينکه‌ حجيت‌ ندارد و ‌اينکه‌ ‌آيه‌ دلالت‌ ندارد.

و ثالثا ‌اينکه‌ ‌آيه‌ دليل‌ ‌بر‌ بطلان‌ خلافت‌ ابي‌ بكر ‌است‌ و دليل‌ ‌ما ‌است‌ نه‌ ‌بر‌ اثبات‌ و دليل‌ ‌شما‌ ‌باشد‌ و ‌اينکه‌ موضوع‌ ‌را‌ ‌ما مفصلا ‌در‌ جلد دوم‌ كلم‌ الطيب‌ ‌از‌ صفحه‌ 70 ‌تا‌ 97 قريب‌ بسي‌ صفحه‌ بيان‌ كرده‌ايم‌ رجوع‌ فرمائيد، و ‌در‌ اينجا بمناسبت‌ ‌اينکه‌ ‌آيه‌ ‌در‌ تحت‌ چند سطر اشاره‌ ميكنيم‌:

اولا مخالفين‌ ابي‌ بكر بمقتضاي‌ نقل‌ ‌خود‌ عامه‌ ‌در‌ كتب‌ ‌خود‌ ‌علي‌ ‌عليه‌ السّلام‌ و اهل‌ بيتش‌، عباس‌ و دو پسرش‌، سعد ‌بن‌ عباده‌ ‌با‌ قبيله‌اش‌، جماعتي‌ ‌از‌ طايفه‌ خزرج‌ و جمعي‌ ‌از‌ قريش‌ و ابي‌ سفيان‌ و ابي‌ قحافه‌ پدر ابي‌ بكر و حباب‌ ‌بن‌ منذر و زبير و پسران‌ ابي‌ لهب‌ ‌که‌ اشعاري‌ ‌در‌ ‌اينکه‌ باب‌ سروده‌ و قيس‌ ‌بن‌ سعد ‌که‌ سياف‌ ‌رسول‌ اللّه‌ صلّي‌ اللّه‌ ‌عليه‌ و آله‌ و سلّم‌ بوده‌ و اسامة ‌بن‌ زيد ‌که‌ امير ‌بر‌ ابي‌ بكر و عمر ‌بود‌ و دوازده‌ نفر ‌که‌ ‌در‌ مسجد ‌با‌ ابي‌ بكر محاجه‌ كردند و ‌غير‌ اينها ‌که‌ ‌از‌ اكابر صحابه‌ بودند بعلاوه‌ بسياري‌

جلد 5 - صفحه 207

‌از‌ مهاجر و انصار ساكت‌ بودند بعلاوه‌ جماعتي‌ ‌از‌ آنهايي‌ ‌که‌ بيعت‌ كردند ‌از‌ روي‌ جبر و عنف‌ ‌بود‌ و ‌با‌ ‌اينکه‌ وضع‌ چگونه‌ دعوي‌ اجماع‌ ميكنيد و ‌اگر‌ بگويي‌ ‌که‌ ‌شما‌ شيعه‌ مي‌گوييد (ارتد ‌بعد‌ ‌رسول‌ اللّه‌ الا اربعة ‌او‌ خمس‌) جواب‌ ارتداد ‌آنها‌ ‌براي‌ كوتاهي‌ ‌از‌ نصرت‌ ‌علي‌ ‌بود‌ نه‌ ‌براي‌ همراهي‌ ‌با‌ ابي‌ بكر.

و ثانيا حجيت‌ اجماع‌ ‌براي‌ كشف‌ ‌از‌ رأي‌ معصوم‌ ‌است‌ ‌ يا ‌ بدخول‌ امام‌ ‌ يا ‌ بقاعده‌ لطف‌ ‌ يا ‌ ‌از‌ طريق‌ حدث‌ قطعي‌ و هيچكدام‌ ‌در‌ مورد ابي‌ بكر نبوده‌.

و ثالثا ابي‌ بكر و عمر و اتباع‌ ‌آنها‌ مشمول‌ صدر ‌آيه‌ شريفه‌ هستند وَ مَن‌ يُشاقِق‌ِ الرَّسُول‌َ مِن‌ بَعدِ ما تَبَيَّن‌َ لَه‌ُ الهُدي‌ زيرا ‌در‌ غدير خم‌ بنحو تواتر ‌بين‌ فريقين‌ پيغمبر صلّي‌ اللّه‌ ‌عليه‌ و آله‌ و سلّم‌ ‌علي‌ ‌عليه‌ السّلام‌ ‌را‌ نصب‌ فرمود و اينها مخالفت‌ كردند و همچنين‌ ‌در‌ مرض‌ موت‌ ‌که‌ قلم‌ و دوات‌ خواست‌ ‌که‌ بنويسد چيزي‌ ‌را‌ ‌که‌ هرگز گمراه‌ نشوند نگذاردند و عمر ‌گفت‌ دعوا الرجل‌ فانه‌ يهجر و بسيار ‌از‌ موارد ديگر، تخلف‌ ‌از‌ جيش‌ اسامه‌، فرار ‌از‌ زحف‌ و ‌غير‌ اينها.

و رابعا‌-‌ جمله‌ وَ يَتَّبِع‌ غَيرَ سَبِيل‌ِ المُؤمِنِين‌َ عطف‌ بجمله‌ و ‌من‌ يشاقق‌ ‌است‌ ‌که‌ مقيد بجمله‌ مِن‌ بَعدِ ما تَبَيَّن‌َ لَه‌ُ الهُدي‌ ‌است‌ باقتضاي‌ عاطف‌ و معطوف‌ و تبين‌ ‌له‌ الهدي‌ ‌در‌ مورد اول‌ الكلام‌ ‌است‌ بلكه‌ تبين‌ غي‌ واضح‌ و روشن‌ ‌است‌.

و خامسا مراد ‌از‌ المؤمنين‌ ‌اگر‌ جميع‌ مؤمنين‌ ‌است‌ همچه‌ مصداقي‌ ‌در‌ مورد اختلافات‌ تحقق‌ پذير نيست‌ و ‌اگر‌ بعض‌ مؤمنين‌ ‌است‌ ‌در‌ موضوع‌ ‌علي‌ و عايشه‌ ‌در‌ جنگ‌ جمل‌ و ‌علي‌ ‌عليه‌ السّلام‌ و معويه‌ ‌در‌ صفين‌ و حسين‌ ‌عليه‌ السّلام‌ و يزيد ‌در‌ كربلا كدام‌ يك‌ ‌غير‌ سبيل‌ مؤمنين‌ ‌را‌ متابعت‌ كردند.

و تحقيق‌ كلام‌ اينست‌ ‌که‌ سبيل‌ مؤمنين‌ ‌بعد‌ ‌از‌ تبين‌ هدي‌ واجب‌ ‌است‌ متابعت‌ كردن‌ و متابعت‌ ‌غير‌ اينها مورد نُوَلِّه‌ِ ما تَوَلّي‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌هر‌ كس‌ مخالفت‌ كرد ‌با‌ آنكه‌ متابعت‌ كرده‌ محشور خواهد شد (حشر محبان‌ ‌علي‌ ‌با‌ ‌علي‌ حشر محبان‌

جلد 5 - صفحه 208

عمر ‌با‌ عمر) وَ نُصلِه‌ِ جَهَنَّم‌َ جايگاه‌ مخالفت‌ ‌رسول‌ و متابعت‌ ‌غير‌ سبيل‌ مؤمنين‌ ‌بعد‌ ‌از‌ اقامه‌ حجت‌ و تبين‌ هدي‌ جهنم‌ ‌است‌ وَ ساءَت‌ مَصِيراً و بسيار بد جايگاه‌ ‌است‌ و بد بازگشت‌ ‌است‌.

برگزیده تفسیر نمونه

---

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱- دشمنى و مخالفت با رسول خدا (ص)، موجب عذاب جهنم (و من یشاقق الرسول ... نوله ما تولى و نصله جهنم و ساءت مصیراً) «یشاقق» از ماده «شقق»، به معناى مخالفت کردن و دشمنى نمودن است. (مجمع البیان).

۲- مخالفت با پیامبر (ص) و تفرقه افکنى حرام و گناهى بزرگ است. (و من یشاقق الرسول ... و یتبع غیر سبیل المؤمنین نوله ما تولى و نصله جهنم)

۳- پیروى کامل از رسول خدا (ص)، نشانه ایمان (و من یشاقق الرسول من بعد ما تبیّن له الهدى و یتبع غیر سبیل المؤمنین) بنابر اینکه جمله «یتبع ...» تفسیرى براى مضمون جمله «و من یشاقق ...» باشد، معلوم مى شود که راه و روش اهل ایمان هیچگاه مخالفت کردن با رسول خدا نیست ; بنابراین، مؤمن کسى است که همواره از رسول خدا پیروى کند.

۴- هدایت و شناخت حق، مسؤولیت آفرین است. (من بعد ما تبیّن له الهدى)

۵- گرفتارى مخالفان رسول خدا به عذاب جهنم، مشروط به آگاهى آنان به حقانیت رسول خداست. (و من یشاقق الرسول من بعد ما تبیّن له الهدى ... نصله جهنم)

۶- خداوند، بدون بیان، کسى را عقاب نخواهد کرد. (و من یشاقق الرسول من بعد ما تبیّن له الهدى ... نصله جهنم)

۷- پذیرش احکام قضایى پیامبر (ص) و همسویى با مؤمنان، شرط نجات از عذاب دوزخ (و من یشاقق الرسول من بعد ما تبیّن له الهدى و یتبع غیر سبیل المؤمنین) با توجه به آیات قبل، مخالفت و موافقت با احکام قضایى پیامبر (ص)، از مصادیق مورد نظر در آیه شریفه است.

۸- اهل ایمان، رهروان راه رسول خدا (و من یشاقق الرسول ... و یتبع غیر سبیل المؤمنین)

۹- انتخاب روشى براى پیمودن راه دین، غیر روش و سلوک مؤمنان، مخالفت با رسول خداست. (و من یشاقق الرسول ... و یتبع غیر سبیل المؤمنین) بر اساس این احتمال که جمله «و یتبع ...» بیان مصداقى از مضمون جمله «یشاقق الرسول» باشد.

۱۰- مخالفت با رسول خدا (ص) و رهبران الهى، سرآغازى براى شکستن وحدت جامعه ایمانى * (و من یشاقق الرسول ... و یتبع غیر سبیل المؤمنین) جمله «و یتبع ...» مى تواند به عنوان نتیجه اى براى «من یشاقق ...» باشد; یعنى کسى که با رسول خدا مخالفت کند در نتیجه راهى غیر از روش اهل ایمان پیموده و باعث تفرقه در صفوف مسلمانان گشته است.

۱۱- خداوند، مخالفان پیامبر (ص) و تفرقه افکنان در جامعه ایمانى را از ولایت خویش خارج و به حال خودشان رها مى سازد. (و من یشاقق الرسول ... و یتبع غیر سبیل المؤمنین نوله ما تولى)

۱۲- رها شدن در ورطه ولایت و حکومت گمراهان، پیامد مخالفت با رسول خدا (ص) (و من یشاقق الرسول ... و یتبع غیر سبیل المؤمنین نوله ما تولى)

۱۳- حجیت سیره عملى مؤمنان، در صورتى که مخالفت سنت پیامبر (ص) نباشد. (و من یشاقق الرسول ... و یتبع غیر سبیل المؤمنین) جمله «یتبع غیر سبیل المؤمنین»، بیانگر حجیت سیره مؤمنان است و جمله «من یشاقق الرسول»، حجیت سیره را مقید مى کند به اینکه با سنت پیامبر (ص) و یا دلیل شرعى دیگر مخالفت نداشته باشد.

۱۴- اجماع مؤمنان در صورت مخالفت آن با دیگر ادله شرعى، فاقد اعتبار است. (و من یشاقق الرسول ... و یتبع غیر سبیل المؤمنین)

۱۵- اجماع مؤمنان، حجت و تبعیت از آن لازم است. * (و یتبع غیر سبیل المؤمنین ... و نصله جهنم)

۱۶- تفرقه افکنى در صفوف جامعه ایمانى، موجب عذاب جهنم (و من ... یتبع غیر سبیل المؤمنین نوله ما تولى و نصله جهنم)

۱۷- جهنم، فرجامى بد و جایگاهى نامیمون است. (و نصله جهنم و ساءت مصیراً)

۱۸- جهنم، جایگاه مرتدان (و من یشاقق الرسول من بعد ما تبیّن له الهدى ... نصله جهنم) جمله «من بعد ما تبین له الهدى»، با توجه به شأن نزول آیه که درباره برخى از مسلمانان است، مى تواند ناظر به ارتداد باشد.

روایات و احادیث

۱۹- رهبر برگزیده هر کسى در دنیا، در قیامت نیز رهبر او خواهد بود. (و یتبع غیر سبیل المؤمنین نوله ما تولى) امیر المؤمنین (ع) در مورد دو نفرى که از باب استهزاء به سوسمارى خطاب یا امیرالمؤمنین کردند فرمود: دعهما فهو امامهما یوم القیامة، اما تسمع الى اللّه یقول: «نوله ما تولى».

۲۰- مخالفت با رهبرى کسى که با انتخاب مشروع برگزیده شده باشد، موجب عذاب جهنم است. (و من یشاقق الرسول ... و یتبع غیر سبیل المؤمنین نوله ما تولى) امیرالمومنین (ع) فرمود: ... فان اجتمعوا على رجل و سموه اماماً کان ذلک لله رضى فان خرج عن امرهم خارج بطعن او بدعة ردوه الى ما خرج منه فان ابى قاتلوه على اتباعه غیر سبیل المؤمنین و ولاه اللّه ما تولى ...

موضوعات مرتبط

• اجماع: اطاعت از اجماع ۱۵ ; شرایط حجیّت اجماع ۱۴
• احکام:۲ ارزش احکام ۲ ۱۴
• اختلاف: حرمت اختلاف افکنى ۲ ; عوامل اختلاف ۱۰ ; کیفر اختلاف ۱۱، ۱۶ ; گناه اختلاف افکنى ۲
• ایمان: نشانه هاى ایمان ۳
• پیروان محمّد (ص):۸
• جهنّم: شومى جهنّم ۱۷ ; عذاب جهنّم ۱، ۱۶، ۲۰
• حق: آثار حق شناسى ۴
• خدا: عذاب خدا ۶ ; محرومیت از ولایت خدا ۱۱
• رهبرى: حشر با رهبرى ۱۹ ; کیفر مخالفت با رهبرى ۲۰ ; مخالفت با رهبرى ۱۰
• سنّت: ارزش سنّت ۱۳ ; اطاعت از سنّت ۱۳
• طاغوت: ولایت طاغوت ۱۲
• عذاب: شرایط نجات از عذاب ۷ ; عذاب بدون بیان ۶ ; موجبات عذاب ۱، ۵، ۱۶، ۲۰
• علم: و مسؤولیت ۴
• قواعد فقهى:۶
• قیامت: حشر در قیامت ۱۹
• گمراهى: عوامل گمراهى ۱۲
• گناه: کبیره ۲
• محرمات:۲
• محمد (ص): آثار مخالفت با محمد (ص) ۱۲ ; اطاعت از محمد (ص) ۳ ; حرمت مخالفت با محمد (ص) ۲ ; حقّانیت محمد (ص) ۵ ; قبول قضاوت محمد (ص) ۷ ; کیفر دشمنى با محمد (ص) ۱ ; مخالفت با محمد (ص) ۹، ۱۰
• مخالفان: کیفر مخالفان محمّد (ص) ۵، ۱۱
• مرتد: فرجام مرتد ۱۸ ; مرتد در جهنم ۱۸
• مؤمنان: حجیّت اجماع مؤمنان ۱۵ ; حجیّت سیره مؤمنان ۱۳ ; دوستى با مؤمنان ۷ ; فضایل مؤمنان ۸، ۹
• هدایت: آثار هدایت ۴