النحل ١٢٥

ادْعُ‌ إِلَى‌ سَبِيلِ‌ رَبِّکَ‌ بِالْحِکْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ جَادِلْهُمْ‌ بِالَّتِي‌ هِيَ‌ أَحْسَنُ‌ إِنَ‌ رَبَّکَ‌ هُوَ أَعْلَمُ‌ بِمَنْ‌ ضَلَ‌ عَنْ‌ سَبِيلِهِ‌ وَ هُوَ أَعْلَمُ‌ بِالْمُهْتَدِينَ‌

ترجمه

با حکمت و اندرز نیکو، به راه پروردگارت دعوت نما! و با آنها به روشی که نیکوتر است، استدلال و مناظره کن! پروردگارت، از هر کسی بهتر می‌داند چه کسی از راه او گمراه شده است؛ و او به هدایت‌یافتگان داناتر است.

مردم را با حكمت و اندرز نيكو به راه پروردگارت فراخوان و با آنان به نكوترين شيوه مجادله كن. بى‌ترديد پروردگار تو به حال كسى كه از راه او منحرف شده داناتر است و هدايت يافتگان را نيز بهتر مى‌شناسد

با حكمت و اندرز نيكو به راه پروردگارت دعوت كن و با آنان به [شيوه‌اى‌] كه نيكوتر است مجادله نماى. در حقيقت، پروردگار تو به [حال‌] كسى كه از راه او منحرف شده داناتر، و او به [حال‌] راه‌يافتگان [نيز ]داناتر است.

(ای رسول ما خلق را) به حکمت (و برهان) و موعظه نیکو به راه خدایت دعوت کن و با بهترین طریق با اهل جدل مناظره کن (وظیفه تو بیش از این نیست) که البته خدای تو (عاقبت حال) کسانی را که از راه او گمراه شده و آنان را که هدایت یافته‌اند بهتر می‌داند.

[مردم را] با حکمت و اندرز نیکو به راه پروردگارت دعوت کن، و با آنان به نیکوترین شیوه به بحث [و مجادله] بپرداز، یقیناً پروردگارت به کسانی که از راه او گمراه شده اند و نیز به راه یافتگان داناتر است.

مردم را با حكمت و اندرز نيكو به راه پروردگارت بخوان و با بهترين شيوه با آنان مجادله كن. زيرا پروردگار تو به كسانى كه از راه او منحرف شده‌اند آگاه‌تر است و هدايت‌يافتگان را بهتر مى‌شناسد.

به راه پروردگارت با حکمت و پند[های‌] پسندیده فراخوان، و با آنان به شیوه‌ای که بهتر است مجادله [و مقابله‌] کن، چرا که پروردگارت داناتر است که چه کسانی از راه او به در افتاده‌اند و هم او به رهیافتگان داناتر است‌

[مردم را] با حكمت- گفتار درست و استوار- و پند نيكو به راه پروردگارت بخوان، و با آنان به شيوه‌اى كه نيكوتر است مجادله و گفتگو كن همانا پروردگار تو داناتر است به آن كه از راه او گم شده و او داناتر است به راه‌يافتگان.

(ای پیغمبر!) مردمان را با سخنان استوار و بجا و اندرزهای نیکو و زیبا به راه پروردگارت فراخوان، و با ایشان به شیوه‌ی هرچه نیکوتر و بهتر گفتگو کن؛ چرا که (بر تو تبلیغ رسالت الهی است با سخنان حکیمانه و مستدلّانه و آگاهانه، و به گونه‌ی بس زیبا و گیرا و پیدا، و بر ما هدایت و ضلال و حساب و کتاب و سزا و جزا است.) بی‌گمان پروردگارت آگاه‌تر (از همگان) به حال کسانی است که از راه او منحرف و گمراه می‌شوند و یا این که رهنمود و راهیاب می‌گردند.

با فرزانگی و اندرز نیکو (مکلفان را) به راه (راهوار) پروردگارت دعوت کن و با آنان با نیکوترین شیوه مجادله نمای. به‌راستی پروردگارت به (حال) کسی که از راه او منحرف شده داناتر و(هم) او به (حال) راه‌یافتگان (نیز) داناتر است.

بخوان بسوی راه پروردگار خویش با حکمت و پند نیکو و درستیز با ایشان بدانچه آن است نکوتر همانا پروردگار تو داناتر است بدانکه گم شده است از راه او و او است داناتر به هدایت‌شدگان‌

النحل ١٢٤	آیه ١٢٥	النحل ١٢٦
سوره : سوره النحل نزول : ٧ بعثت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ٢٥ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«الْحِکْمَةِ»: سخنان استوار و بجا. «الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ»: اندرز نیکو و زیبائی که دلچسب و گیرا و قانع‌کننده بوده و در آن ترهیب و تشویق و بیم و امید باشد. «جَادِلْهُمْ»: با مردمان مناظره و مباحثه و گفت و شنود کن. «بِالَّتِی»: به طریقه و شیوه‌ای که. واژه (أَلَّتِی) صفت موصوف محذوفی چون (الطَّریقَة، الْمُجَادِلَةِ) است.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

إِنَّکَ‌ لاَ تَهْدِي‌ مَنْ‌ أَحْبَبْتَ‌... (۳) وَ لاَ تُجَادِلُوا أَهْلَ‌ الْکِتَابِ‌... (۳) فَقُولاَ لَهُ‌ قَوْلاً لَيِّناً... (۰) وَ لاَ تُجَادِلُوا أَهْلَ‌ الْکِتَابِ‌... (۲)

فَقُولاَ لَهُ‌ قَوْلاً لَيِّناً... (۰)

تفسیر

• آيات ۱۱۲ - ۱۲۸،سوره نحل
• مثلى متضمن هشدار نسبت به كفران نعمت و زنهار از عذاب مترتب بر آن
• نكاتى كه از آيه : ((فكلوا مما رزقكم الله حلالا طيبا)) استفاده مى شود
• نهى از بدعت در دين در اين آيه
• تحريم طيبات براى بنى اسرائيل ناشى از ظلم خودشان و عقوبت خدا در برابر عصيانآنان بوده است
• در مغفرت و رحمت الهى بسوى همگان باز است
• بيان مراد از اينكه ابرهيم (ع ) يك امت بود
• ذكر اوصاف ابراهيم (ع ) كه آثار تدين به دين خنيف او است
• معناى آيه ((انما جعل السبت على الذين اختلفوا فيه ...)) و مقصود از اختلاف يهود در سبت
• وجوهى كه مفسرين درباره اختلاف مذكور در آيه گفته اند
• معناى ((حكمت ))، ((موعظه )) و ((مجادله ))
• مراد از موعظه حسنه و جدال احسن در آيه : ((ادع الىسبيل ربك بالحكمة و الموعظة الحسنة وجادلهم بالتى هى احسن ))
• وجه ترتيب در ذكر حكمت و موعظه و جدال در آيه و بيان ضعف سخن بعضى مفسرين دربارهآن
• فضيلت صبر بر آزار مشركين و امر به پيامبر(ص ) به اينكه صبر كند و خدا به اوصبر داده است
• (روايت در ذيل آيات : ((ضرب الله مثلا...))، ((ان ابراهيم كان امة ...))، ((ادعو الىسبيل ربك )) و ((ان عاقبتم فعاقبوا بمثل ما عوقبتم ...))

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱- پیامبر(ص) مأمور دعوت مردم به راه پروردگار در پرتو حکمت (برهانهاى عقلى و علمى) و موعظه نیک (ادع إلى سبیل ربّک بالحکمة و الموعظة الحسنة) «حکمت» به معناى دستیابى به حق در پرتو علم و عقل است (مفردات راغب). بنابراین «بالحکمة»; یعنى، به وسیله براهین عقلى و علمى به حق رسیدن.

۲- رشد و کمال پیامبر(ص) در پرتو ربوبیت الهى، مقتضى دعوت دیگران به راه خداست. (ادع إلى سبیل ربّک) واژه «ربّ» - که در لغت به معناى تربیت است (مفردات راغب) - مى تواند اشاره به این جهت داشته باشد که: بهره ورى پیامبر(ص) از ربوبیت خدا، مقتضى آن است که آن حضرت دیگران را نیز از ربوبیت خدا بهره مند سازد.

۳- تبلیغ دین و دعوت دیگران به راه خدا، تکلیفى الهى بر همگان (ادع إلى سبیل ربّک) برداشت فوق، با الغاى خصوصیت از مخاطب اصلى آیه; یعنى، پیامبراکرم(ص) است.

۴- لزوم به کارگیرى روشهاى مختلف تبلیغى، متناسب با مخاطبها در دعوت به دین (ادع إلى سبیل ربّک بالحکمة و الموعظة الحسنة و جدلهم) ذکر «حکمت»، «موعظه» و «جدال به احسن» به عنوان سرّ ابزار دعوت به راه خدا مى تواند بیانگر برداشت فوق باشد.

۵- جمود بر روش واحد تبلیغى، فاقد کارآیى لازم در هدایت همگان (ادع إلى سبیل ربّک بالحکمة و الموعظة الحسنة و جدلهم) فرمان الهى به استفاده از روشهاى گوناگون (برهان، موعظه و جدال احسن) نشانگر عدم کفایت یک روش است.

۶- آشنایى با حکمت، موعظه و برترین روشهاى جدلى، نیاز ضرورى مبلغان دین (ادع إلى سبیل ربّک بالحکمة و الموعظة الحسنة و جدلهم بالتى هى أحسن) امر الهى به تبلیغ دین از طریق حکمت، موعظه و جدل برتر نشانگر این معناست که فاقدان این ابزار، از کارآیى لازم و شایسته در امر تبلیغ برخوردار نیستند.

۷- پیامبر(ص)، مأمور به مجادله و مناظره با کافران و مشرکان با بهترین نوع و روش (و جدلهم بالتى هى أحسن)

۸- حکمت (دلایل عقلى و علمى)، اساسى ترین و ارزشمندترین وسیله تبلیغ دین * (ادع إلى سبیل ربّک بالحکمة و الموعظة الحسنة و جدلهم) برداشت فوق، بدان احتمال است که تقدم «حکمة» بر «موعظة» و «جدل»، معلول اهمیت و ارزش برتر آن باشد. به علاوه مطلق آمدن «حکمت» و مقید شدن «موعظه» به «حسنة» و «جدل» به «أحسن»، مى تواند مؤید برداشت فوق باشد.

۹- انسان براى گرایش به راه خدا، نیازمند موعظه نیک در کنار دلایل متقن عقلى (ادع إلى سبیل ربّک بالحکمة و الموعظة الحسنة) برداشت فوق، با توجه به این نکته است که «الموعظة» عطف بر «بالحکمة» است و با یک سیاق ذکر شده، در حالى که «و جادلهم» با بیان دیگر و امرى مجزّا آمده است.

۱۰- لزوم توجه به جنبه هاى عقلى، برهانى، عاطفى و احساسى انسان در امر تبلیغ دین (ادع إلى سبیل ربّک بالحکمة و الموعظة الحسنة) برداشت فوق، با توجه به معناى لغوى «حکمت» و «موعظة» است: حکمت; یعنى، دستیابى به حق در پرتو علم و عقل و موعظة; یعنى، تذکر به خیر آن گونه که باعث رقّت قلب شود (مفردات راغب).

۱۱- راه خدا و اسلام، سازگار با عقل، علم و عواطف انسانى (ادع إلى سبیل ربّک بالحکمة و الموعظة الحسنة)

۱۲- رعایت روش نیک و مؤثر، از شرایط وعظ و خطابه (ادع ... و الموعظة الحسنة)

۱۳- لزوم به کارگیرى برترین و مؤثرترین روشها، در جدل (مباحثه و مناظره) براى بیان مسائل دینى و احیاى حقایق الهى (ادع إلى سبیل ربّک ... و جدلهم بالتى هى أحسن)

۱۴- حرکت فرهنگى، زیربناى تبلیغ دین و گسترش اسلام (ادع إلى سبیل ربّک بالحکمة و الموعظة الحسنة و جدلهم بالتى هى أحسن) دعوت به راه خدا (دین) از راه حکمت، موعظه، جدال و مناظره خوب کارى است فرهنگى و چون این آیه در مکه نازل شده بود و هنوز فرمان جنگ و مبارزه سیاسى و نظامى صادر نشده بود، مى تواند گویاى برداشت فوق باشد.

۱۵- بهره گیرى از حکمت، موعظه نیکو و جدل بهترین در تبلیغ دین، روشى ابراهیمى است. (اتّبع ملّة إبرهیم ... ادع إلى سبیل ربّک بالحکمة و الموعظة الحسنة و جدلهم بالتى هى أحسن)

۱۶- کاربرد روشهاى مختلف تبلیغى، مایه اتمام حجت است نه عامل هدایت حتمى همگان. (ادع ... إن ربّک هو أعلم بمن ضلّ عن سبیله و هو أعلم بالمهتدین) جمله «إن ربّک ... بالمهتدین» مى رساند که انسانها دو گروهند: گمراهان و هدایت شدگان. بنابراین فرمان «ادع ...» براى اتمام حجت است نه براى هدایت همه مردم.

۱۷- برخى از مردم، على رغم کاربرد تمامى روشهاى مناسب تبلیغى، هدایت نمى شوند، هر چند هادى و مبلغ پیامبر باشد. (ادع إلى سبیل ربّک بالحکمة ... إن ربّک هو أعلم بمن ضلّ عن سبیله و هو أعلم بالمهتدین)

۱۸- خداوند، نسبت به گمراهان و هدایت یافتگان، برترین آگاهى را دارد. (إن ربّک هو أعلم بمن ضلّ عن سبیله و هو أعلم بالمهتدین)

روایات و احادیث

۱۹- «عن أبى عبدالله(ع) قال: و الله نحن السبیل الذى أمرکم الله باتّباعه، قوله «و جادلهم بالتى هى أحسن» یعنى بالقرآن; از امام صادق(ع) روایت شده است که فرمود: به خدا سوگند! آن راهى که خدا شما را به پیروى از آن امر فرموده ما هستیم و مقصود از سخن خدا «و جادلهم بالتى هى أحسن» قرآن است».

موضوعات مرتبط

• ابراهیم(ع): روش تبلیغ ابراهیم(ع) ۱۵
• اتمام حجت: عوامل اتمام حجت ۱۶
• اسلام: ارکان گسترش اسلام ۱۴; ویژگیهاى اسلام ۱۱; هماهنگى اسلام با عقل ۱۱; هماهنگى اسلام با علم ۱۱; هماهنگى اسلام با عواطف ۱۱
• اطاعت: اطاعت از ائمه(ع) ۱۹
• انسان: نیازهاى معنوى انسان ۹
• برهان: اهمیت برهان عقلى ۹
• تبلیغ: آثار بکارگیرى روشهاى تبلیغى ۱۶; آسیب شناسى تبلیغ ۵; ابزار تبلیغ ۸; ارکان تبلیغ ۱۴; انعطاف پذیرى در تبلیغ ۵; برهان در تبلیغ ۱۰; تناسب تبلیغ با مخاطبان ۴; حکمت در تبلیغ ۶، ۸، ۱۵; روش تبلیغ ۴، ۵، ۶، ۱۰; عواطف در تبلیغ ۱۰; مجادله احسن در تبلیغ ۶، ۱۵; موانع تأثیر تبلیغ ۵; موعظه در تبلیغ ۶، ۱۵
• تکلیف: تکلیف همگانى ۳
• حقایق: روش تبیین حقایق ۱۳
• حکمت: ارزش حکمت ۸; استفاده از حکمت ۱۵
• خدا: آثار ربوبیت خدا ۲; علم خدا ۱۸
• دعوت: برهان در دعوت ۱، ۹; حکمت در دعوت ۱; روش دعوت ۱، ۲; موعظه در دعوت ۱، ۹
• دین: تبلیغ دین ۳; روش تبیین دین ۱۳
• سبیل الله: دعوت به سبیل الله ۱، ۲، ۳، ۹; مراد از سبیل الله ۱۹; ویژگیهاى سبیل الله ۱۱; هماهنگى سبیل الله با عقل ۱۱; هماهنگى سبیل الله با علم ۱۱
• فرهنگ: اهمیت فرهنگ ۱۴
• قرآن: مجادله با قرآن ۱۹
• کافران: مجادله با کافران ۷
• گرایشها: زمینه گرایش به سبیل الله ۹
• گمراهان: علم به گمراهان ۱۸
• مبلغان: مسؤولیت مبلغان ۶; نقش مبلغان ۱۷
• مجادله: روش مجادله ۱۳; مجادله احسن ۷، ۱۳، ۱۵، ۱۹
• محمد(ص): آثار تکامل محمد(ص) ۲; دعوتهاى محمد(ص) ۲; مجادله محمد(ص) ۷; مسؤولیت محمد(ص) ۱، ۷
• مشرکان: مجادله با مشرکان ۷
• موعظه: استفاده از موعظه ۱۵; روش شناسى در موعظه ۱۲; شرایط موعظه ۱۲
• مهتدین: علم به مهتدین ۱۸
• نیازها: نیاز به موعظه ۹
• هدایت: محرومان از هدایت ۱۷