البقرة ١٦٤

إِنَ‌ فِي‌ خَلْقِ‌ السَّمَاوَاتِ‌ وَ الْأَرْضِ‌ وَ اخْتِلاَفِ‌ اللَّيْلِ‌ وَ النَّهَارِ وَ الْفُلْکِ‌ الَّتِي‌ تَجْرِي‌ فِي‌ الْبَحْرِ بِمَا يَنْفَعُ‌ النَّاسَ‌ وَ مَا أَنْزَلَ‌ اللَّهُ‌ مِنَ‌ السَّمَاءِ مِنْ‌ مَاءٍ فَأَحْيَا بِهِ‌ الْأَرْضَ‌ بَعْدَ مَوْتِهَا وَ بَثَ‌ فِيهَا مِنْ‌ کُلِ‌ دَابَّةٍ وَ تَصْرِيفِ‌ الرِّيَاحِ‌ وَ السَّحَابِ‌ الْمُسَخَّرِ بَيْنَ‌ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ‌ لَآيَاتٍ‌ لِقَوْمٍ‌ يَعْقِلُونَ‌

ترجمه

در آفرینش آسمانها و زمین، و آمد و شد شب و روز، و کشتیهایی که در دریا به سود مردم در حرکتند، و آبی که خداوند از آسمان نازل کرده، و با آن، زمین را پس از مرگ، زنده نموده، و انواع جنبندگان را در آن گسترده، و (همچنین) در تغییر مسیر بادها و ابرهایی که میان زمین و آسمان مسخرند، نشانه‌هایی است (از ذات پاک خدا و یگانگی او) برای مردمی که عقل دارند و می‌اندیشند!

بى‌گمان در آفرينش آسمان‌ها و زمين و آمد و شد شب و روز و كشتى‌ها كه براى كسب منافع مردم به دريا روانند و آبى كه خدا از آسمان فرو فرستاد پس زمين مرده را به آن زنده نمود و همه گونه جنبنده در آن منتشر ساخت و گردش بادها و ابرهاى مهار شده‌ى ميان آسمان و ز

راستى كه در آفرينش آسمانها و زمين، و در پى يكديگر آمدن شب و روز، و كشتيهايى كه در دريا روانند با آنچه به مردم سود مى‌رساند، و [همچنين‌] آبى كه خدا از آسمان فرو فرستاده، و با آن، زمين را پس از مردنش زنده گردانيده، و در آن هر گونه جنبنده‌اى پراكنده كرده، و [نيز در] گردانيدن بادها، و ابرى كه ميان آسمان و زمين آرميده است، براى گروهى كه مى‌انديشند، واقعاً نشانه‌هايى [گويا] وجود دارد.

محققا در خلقت آسمانها و زمین و رفت و آمد شب و روز، و کشتی‌ها که بر روی آب برای انتفاع خلق در حرکت است، و بارانی که خدا از بالا فرو فرستاد تا به آن آب، زمین را بعد از مردن زنده کرد و سبز و خرّم گردانید، و در پراکندن انواع حیوانات در زمین، و گردانیدن بادها (به هر طرف) و در خلقت ابر که میان زمین و آسمان مسخّر است، در همه این امور ادلّه‌ای واضح برای عاقلان است.

بی تردید در آفرینش آسمان ها و زمین و رفت و آمد شب و روز و کشتی هایی که در دریاها [با جابجا کردن مسافر و کالا] به سود مردم روانند و بارانی که خدا از آسمان نازل کرده و به وسیله آن زمین را پس از مردگی اش زنده ساخته و در آن از هر نوع جنبنده ای پراکنده کرده و گرداندن بادها و ابرِ مسخّر میان آسمان و زمین، نشانه هایی است [از توحید، ربوبیّت و قدرت خدا] برای گروهی که می اندیشند.

در آفرينش آسمانها و زمين، و در آمد و شد شب و روز، و در كشتيهايى كه در دريا مى‌روند و مايه سود مردمند، و در بارانى كه خدا از آسمان فرو مى‌فرستد تا زمين مرده را بدان زنده سازد و جنبندگان را در آن پراكنده كند، و در حركت بادها، و ابرهاى مسخّر ميان زمين و آسمان؛ براى خردمندانى كه در مى‌يابند نشانه هاست.

آری در آفرینش آسمانها و زمین و در پی یکدیگر آمدن شب و روز و در کشتی‌ای که برای بهره‌وری مردم در دریا روان است، و آبی که خداوند از آسمان فرو فرستاده است و بدان زمین را پس از پژمردنش زنده داشته و جانورانی که در آن پراکنده است، و در گردش بادها و در ابری که بین آسمان و زمین آرمیده است، برای مردمی که می‌اندیشند، شگفتیهاست‌

همانا در آفرينش آسمانها و زمين، و آمد و شد شب و روز، و كشتى‌ها كه در دريا به سود مردم روان مى‌شوند، و آبى كه خدا از آسمان فرو فرستاد و با آن زمين را پس از مُردگى‌اش زنده كرد و از هر جنبنده‌اى در آن پراكند، و گرداندن بادها و ابر رام‌شده ميان آسمان و زمين، نشانه‌هايى است براى مردمى كه خِرد را به كار برند.

مسلّماً در آفرینش آسمانها و زمین و آمد و شد شب و روز (و اختلاف آن دو در درازی و کوتاهی و منافع بیشمار آنها) و کشتیهائی که به سود مردم در دریا در حرکتند (و برابر قانون وزن مخصوص اجسام و سرشت آب و باد و بخار و برق، و غیره که از ساخته‌های پروردگارند در جریانند) و آبی که خداوند از آسمان نازل کرده (که برابر قوانین منظّمی بخارها به ابرها تبدیل و بر پشت بادها به جاهائی که خدا خواسته باشد رهسپار می‌گردند و پس از تلقیح، به صورت برف و تگرگ و باران مجدّداً بر زمین فرو می‌ریزند) و با آن زمین را پس از مرگش زنده ساخته و انواع جنبندگان را در آن گسترده، و در تغییر مسیر بادها و ابرهائی که در میان آسمان و زمین معلّق می‌باشند (و برابر قوانین و ضوابط ویژه‌ای در پهنه‌ی فضا پراکنده نمی‌گردند و هدر نمی‌روند)، بی‌گمان نشانه‌هائی (برای پی‌بردن به ذات پاک پروردگار و یگانگی خداوندگار) است برای مردمی که تعقّل ورزند.

به‌راستی در آفرینش آسمان‌ها و زمین و پی‌درپی آمدن شب و روز و کشتی‌هایی که در دریا روانند -با آنچه به مردم سود می‌رساند- و از آبی که خدا از آسمان فرو فرستاده، پس با آن زمین را بعد از مردنش زنده گردانید و در آن از هر گونه جنبنده‌ای پراکنده کرده و (نیز در) جابه‌جا کردن بادها و ابری که میان آسمان و زمین مسخّر است، برای گروهی که خردورزی می‌کنند همواره نشانه‌هایی (گویا) وجود دارد.

همانا در آفرینش آسمانها و زمین و گردش شب و روز و کشتیی که روان شود در دریا بدانچه سود دهد به مردم و آنچه فرو فرستاده است خدا از آسمان از آبی که زنده ساخته است بدان زمین را پس از مُردنش و پراکنده است در آن از هر جنبنده‌ای و گردش بادها و ابری که مسخّر است میان آسمان و زمین همانا آیتهائی است برای قومی که بخرد یابند

البقرة ١٦٣	آیه ١٦٤	البقرة ١٦٥
سوره : سوره البقرة نزول : ٩ هجرت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ٥٢ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«خَلْقِ»: آفرینش. موجودات. «إخْتِلافِ»: آمد و شد (نگا: فرقان / ). دگرگونی از لحاظ زیادت و نقصان و غیره. «الْفُلْکِ»: کشتیها. این واژه برای مفرد و جمع به کار می‌رود (نگا: هود / ، یونس / ). «بِمَا»: به سود. به چیزی که سود می‌رساند. واژه (مَا) مصدریّه یا موصول است. «مِن السَّمَآءِ»: از آسمان. مراد از آسمان، ابر آسمان است (نگا: نور / ، واقعه / ). «بَثَّ»: پخش کرد. زیاد کرد (نگا: نساء / . «دَآبَّةٍ»: رونده. این واژه گاهی شامل انسان و غیرانسان است (نگا: هود / و ). و گاهی شامل جانداران بجز انسان و پرندگان (نگا: انعام / ). و زمانی شامل همه جانداران بجز انسان (نگا: عنکبوت / ). در اینجا شامل انسان و غیرانسان است. «تَصْرِیفِ»: وزاندن. از این سو بدان سو حرکت دادن. «الرِّیَاحِ»: بادها. «السَّحَابِ»: ابر. «الْمُسَخَّرِ»: فرمانبردار. مقهور.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

إِنَ‌ فِي‌ خَلْقِ‌ السَّمَاوَاتِ‌ وَ... (۱۱) الَّذِينَ‌ يَذْکُرُونَ‌ اللَّهَ‌... (۸) وَ مَا مِنْ‌ دَابَّةٍ فِي‌ الْأَرْضِ‌... (۶) ذٰلِکَ‌ بِأَنَ‌ اللَّهَ‌ يُولِجُ‌... (۲) وَ آيَةٌ لَهُمُ‌ الْأَرْضُ‌ الْمَيْتَةُ... (۶) وَ جَعَلْنَا فِيهَا جَنَّاتٍ‌ مِنْ‌... (۰) سُبْحَانَ‌ الَّذِي‌ خَلَقَ‌... (۵) لاَ الشَّمْسُ‌ يَنْبَغِي‌ لَهَا أَنْ‌... (۴) إِنَ‌ فِي‌ السَّمَاوَاتِ‌ وَ الْأَرْضِ‌... (۳)

لِيَأْکُلُوا مِنْ‌ ثَمَرِهِ‌ وَ مَا... (۰)

تفسیر

• آيات ۱۶۳ ۱۶۷ بقره
• معنى ((واحد)) در ((اله واحد))
• بيان فرق اجمالى بين دو كلمه ((احد)) و ((واحد))
• اقسام وحدت و نكته اى كه در جمله ((الهكم اله واحد)) هست
• ((الا)) در ((لا اله الّا هو)) براى استثنا نيست
• سه برهان ، كه آيه شريفه براى اثبات وجود خدا و توحيد اقامه كرده است
• برهانى ديگر بر رحمن و رحيم بودن خدا
• علل پيدايش شب و روز
• اختيار انسان او را سبب تام و مستقل از اراده خداوند نمى كند
• گفتارى در اينكه مصنوعات انسانها هم مصنوع خداست
• پندار باطل ماديون درباره علت و ريشه خداشناسى و اعتقاد به ماوراى طبيعت
• تناقض گويى هاى عجيب اين آقايان
• قرآن كريم قانون عليت عمومى را پذيرفته وافعال و پديده ها را هم به علل طبيعى و هم به خدا نسبت مى دهد
• شايد عدم دسترسى اين آقايان به منابع صحيح معارف اسلامى علت اشتباه آنان بوده
• اهميت آب و چگونگى پيدايش باران و بارش آن
• تشريح جريان باد و فوائد و آثار آن
• سخن در آيت بودن ابرها
• اطاعت از غير خدا شرك است
• استعمال محبت در خداى تعالى استعمال حقيقى است
• ملاك مدح ذم ((محبت )) اطاعت از محبوب است
• حب كسى كه حبش حب خداست ، تقرب به خداوند است
• اى كاش مشركين در همين دنيا روز عذاب خود را مى ديدند
• بحث روايتى (شامل رواياتى در ذيل آيات گذشته )
• بحث فلسفى (درباره حب و دوستى و محبت خدا)
• حب تعلقى است خاص بين انسان و كمال او
• محبت داراى مراتب مختلفى است و فقط به امور مادى تعلق نمى گيرد
• خداى سبحان از هر جهت اهليت محبوب شدن را دارد
• خداوند خلق خود را دوست مى دارد
• شعور و علم لازمه حب نيست
• بحث فلسفى ديگر (درباره خلود و جاودانگى عذاب قيامت )
• اشكالهايى كه به خلود در عذاب شده است و پاسخ آنها
• جواب از اشكال اول
• جواب از اشكال دوم
• جواب از اشكال سوم
• جواب به اشكال چهارم
• بحث قرآنى در تكميل بحث سابق (بيان اين كه عذاب خدا نيز از رحمت اوست )

• آيه ۱۶۴
• آيه و ترجمه
• تفسير:
• جلوه هاى ذات پاك او در پهنه هستى

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - آسمانها و زمین (هستى) آفریده هاى خداوند یکتاست. (إن فى خلق السموت و الأرض)

۲ - جهان آفرینش داراى آسمانهاى متعدد (إن فى خلق السموت)

۳ - آفرینش آسمانها و زمین، حاوى نشانه هایى بر توحید و حاکى از رحمانیت و رحیمیت خداوند است. (لا إله إلا هو الرحمن الرحیم. إن فى خلق السموت و الأرض ... لأیت) آیه مورد بحث - به قرینه آیه قبل - در مقام استدلال بر توحید و رحمانیت و رحیمیت خداوند است و لذا مقصود از «آیات» در ذیل آیه، نشانه هاى توحید و رحمت گسترى خداوند است.

۴ - آمد و شد شب و روز، حاوى نشانه هاى توحید و دلیلى بر رحمانیت و رحیمیت خداوند است. (لا إله إلا هو الرحمن الرحیم. إن فى ... اختلف الیل و النهار ... لأیت) «اختلاف» به معناى تردد (رفت و شد) و نیز به معناى جایگزین شدن چیزى یا کسى به جاى دیگرى است. همچنین به معناى عدم تساوى آمده است. برداشت فوق مبتنى بر معناى اول و دوم است.

۵ - اختلاف شب و روز (تفاوت آنها در کوتاهى و بلندى و ...) از نشانه هاى توحید و بیانگر رحمانیت و رحیمیت خداست. (لا إله إلا هو الرحمن الرحیم. إن فى ... اختلف الیل و النهار ... لأیت) برداشت فوق مبتنى بر این اساس است که کلمه «اختلاف» در آیه شریفه به معناى عدم تساوى باشد.

۶ - حرکت کشتیها در دریا در جهت منافع انسان، از نشانه هاى توحید و رحمت گسترى خداوند است. (إن فى ... الفلک تجرى فى البحر بما ینفع الناس ... لأیت) کلمه «ما» در «بما ینفع» مى تواند موصوله باشد که در این صورت «باء» به معناى مصاحبت است. بر این مبنا «التى تجرى...»; یعنى، آن کشتیهایى که در دریا حرکت مى کنند و چیزهایى (از قبیل مال التجاره ها و ...) به همراه دارند که براى مردم سودبخش است ... و نیز «ما» مى تواند مصدریه باشد که در این صورت «باء» به معناى سبب است; یعنى، کشتیهایى که در دریا به خاطر نفع رسانى به مردم در حرکت هستند.

۷ - همه فعل و انفعالات هستى حتى اختراعات بشرى، از خداست و علامت توحید و رحمت گسترى اوست. (إن فى ... الفلک التى تجرى فى البحر بما ینفع الناس) قرآن کشتیها را - که ساخته دست بشر است - به عنوان آیتى بر توحید و رحمت خداوند مطرح کرده است تا به این حقیقت اشاره کند که: همه چیز حتى مصنوعات بشرى از خداوند سرچشمه گرفته اند. در صورتى که کلمه «الفلک» عطف بر «السماوات» باشد، کلمه «خلق» به «الفلک» نیز اضافه مى شود و معناى یاد شده وضوح بیشترى خواهد داشت.

۸ - خداوند نازل کننده باران از آسمان (و ما أنزل من السماء من ماء)

۹ - آسمان مبدأ پیدایش آبهاى موجود در زمین است. (و ما أنزل من السماء من ماء)

۱۰ - فرو فرستادن آب از آسمان و زنده کردن زمین به وسیله آن، از نشانه هاى توحید و رحمت گسترى خداوند است. (إن فى ... ما أنزل اللّه من السماء من ماء فأحیا به الأرض ... لأیت)

۱۱ - زمین بى گیاه مرده است و حیات آن به رویش گیاهان است. (فأحیا به الأرض بعد موتها) مراد از «احیاى ارض» (زنده کردن زمین) به وجود آوردن گیاهان و درختان در آن است.

۱۲ - باران، منشأ حیات در زمین و موجب پیدایش جنبندگان در آن است. (فأحیا به الأرض بعد موتها و بث فیها من کل دابة) «بث» به معناى پراکنده ساختن است و مراد از آن در آیه شریفه ایجاد انواع جنبندگان و ازدیاد آنها با توالد و تناسل و پراکنده ساختنشان در زمین است. «بث فیها» مى تواند عطف بر «أحیا ...» باشد که در این صورت متفرع بر «أنزل من السماء من ماء» خواهد بود و گویاى این است که: منشأ به وجود آمدن حیوانات آبهاى فرود آمده از آسمان مى باشد.

۱۳ - خداوند احیاء کننده زمین، ایجاد کننده موجودات زنده در آن و منتشر سازنده آنها در سراسر گیتى است. (فأحیا به الأرض ... و بث فیها من کل دابة)

۱۴ - وجود جنبندگان متنوع و مختلف در هر کجاى زمین، از نشانه هاى توحید و رحمت گسترى خداوند است. (و بث فیها من کل دابة ... لأیت)

۱۵ - وزش بادها و چرخش آنها از سویى به سوى دیگر، از نشانه هاى توحید و رحمت آفرینى خداوند است. (إن فى ... و تصریف الریح ... لأیت) «تصریف» به معناى برگرداندن از جهتى به جهت دیگر است.

۱۶ - ابرهاى باران زا، از نشانه هاى توحید و رحمت گسترى خداوند است. (إن فى ... السحاب المسخر بین السماء و الأرض لأیت) «سحاب» جمع سحابة و به معناى ابرهاى باران زا است. (لسان العرب)

۱۷ - ابرها در میان آسمان و زمین مسخر خداوند و فرمانبردار او هستند. (و السحاب المسخر بین السماء و الأرض) «تسخیر» (مصدر سخّر) به معناى واداشتن چیزى یا کسى به فرمانبردارى است.

۱۸ - چگونگى جهان آفرینش (پیوند و ارتباط اجزاى آن با یکدیگر و هماهنگى و هدفدارى آنها) حکایت از آفریننده اى واحد دارد. (إن فى خلق السموت و الأرض ... لأیت لقوم یعقلون) از آنجا که آیه شریفه در مقام استدلال بر مسأله توحید است، به نظر مى رسد: متعلق «یعقلون»; یعنى، آنچه محط اندیشه است، پیوند اجزاى یک مجموعه از جهان با یکدیگر و ارتباط مجموعه ها با همدیگر و هدفدارى آنهاست; زیرا پیوند، ارتباط و هدفدارى جهان مى تواند از خالقى یگانه و مدبرى واحد حکایت کند.

۱۹ - دستیابى به توحید و رحمانیت و رحیمیت خدا از طریق جهان آفرینش، در گرو اندیشه کردن در آن است. (إن فى خلق السموت ... لأیت لقوم یعقلون)

۲۰ - شرک ورزى و دست نیافتن به توحید، نشانه اندیشه نکردن و درک نکردن پیوند و هماهنگى در جهان آفرینش است. (إن فى خلق السموت و الأرض ... لأیت لقوم یعقلون)

۲۱ - لزوم اندیشه و تفکر در آفرینش پدیدها براى رسیدن به توحید و درک رحمانیت و رحیمیت خداوند (إن فى خلق السموت و الأرض ... لأیت لقوم یعقلون)

موضوعات مرتبط

• آب: منشأ آب ۹
• آسمان: تعدد آسمان ۲; خالق آسمان ها ۱; خلقت آسمان ۳; فواید آسمان ۹
• آفرینش: خالق آفرینش ۱، ۱۸; منشأ تحولات آفرینش ۷; نظام آفرینش ۱۸، ۲۰; هدفدارى آفرینش ۱۸; هماهنگى اجزاى آفرینش ۱۸، ۲۰
• آیات خدا: آیات آفاقى ۱۹
• ابر: ابر باران زا ۱۶; تسخیر ابر ۱۷
• اختراعات: منشأ اختراعات ۷
• انسان: منافع انسان ۶
• ایمان: زمینه ایمان به توحید ۱۹، ۲۱; زمینه ایمان به رحمانیت خدا ۱۹; زمینه ایمان به رحیمیت خدا ۱۹
• باد: وزش باد ۱۵
• باران: فواید باران ۱۰، ۱۲; منشأ باران ۸
• برهان نظم: ۱۸
• تعقل: اهمیّت تعقل ۲۱; تعقل در آفرینش ۱۹، ۲۰; تعقل در خلقت موجودات ۲۱; فلسفه تعقل در آفرینش ۲۱; نشانه هاى عدم تعقل ۲۰
• توحید: دلایل توحید ۳، ۴، ۵، ۶، ۷، ۱۰، ۱۴، ۱۵، ۱۶; دلایل توحید افعالى ۱۸
• جنبندگان: تنوع جنبندگان ۱۴; منشأ پیدایش جنبندگان ۱۲، ۱۳
• خدا: اختصاصات خدا ۱; افعال خدا ۸، ۱۳; حاکمیت خدا ۱۷; خالقیت خدا ۱، ۱۳; دلایل خدا شناسى ۱۹; دلایل رحمانیت خدا ۳، ۴، ۵; دلایل رحیمیت خدا ۳، ۴، ۵; زمینه درک رحمانیت خدا ۲۱; زمینه درک رحیمیت خدا ۲۱; مظاهر رحمت خدا ۶، ۷، ۱۰، ۱۴، ۱۵، ۱۶
• زمین: احیاى زمین ۱۰; خالق زمین ۱; خلقت زمین ۳; زمین موات ۱۱; عوامل حیات زمین ۱۲; ملاک حیات زمین ۱۱; منشأ حیات زمین ۱۳
• شب: تفاوت شب و روز ۵; گردش شب و روز ۴
• شرک: عوامل شرک ۲۰
• کشتى: حرکت کشتى در دریا ۶; فواید کشتیرانى ۶
• گیاهان: رویش گیاهان ۱۱
• موجودات: خلقت موجودات ۱۳