تفسیر:المیزان جلد۱۵ بخش۲۱: تفاوت میان نسخه‌ها

==مبداء و منشاء تكذيب رسول الله «ص»، انكار قيامت است ==

«'''بَلْ كَذَّبُوا بِالساعَةِ وَ أَعْتَدْنَا لِمَن كذَّب بِالساعَةِ سعِيراً'''»:

در اين جمله از طعن آنان بر رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله )، و اعتراضشان بر آن جناب به غذا خوردن و راه رفتن در كوچه و بازار اعراض شده و فرموده اينها بهانه است ، حقيقت امر غير از اين كلامى است كه به ظاهر مى گويند، بلكه علت انكارشان بر نبوت تو و طعنشان بر تو، اين است كه اينان قيامت را قبول ندارند، و معاد را منكرند، و معلوم است كه براى كسانى كه اعتقادى به معاد ندارند، نبوت معنايى ندارد، و براى كسانى كه قائل به حساب و جزا نيستند دين و شريعت مفهومى ندارد.

پس اشاره به سبب اصلى بهانه ها بعد از نقل آنها و پاسخ آنها در اينجا نظير همين جريانات است در سوره اسراء، كه بعد از ذكر بهانه ها و جواب از آنها سبب اصلى را بيان نموده ، مى فرمايد: «'''قل سبحان ربى هل كنت الا بشرا رسولا و ما منع النّاس ان يومنوا اذ جاءهم الهدى الا ان قالوا ابعث اللّه بشرا رسولا'''»

جمعى از مفسرين گفته اند: جمله «'''بل كذبوا بالساعة '''» حكايت يكى ديگر از اباطيل آنها است ، (نه بيان علت اصلى )، همچنان كه جمله «'''و اتخذوا من دونه آلهه '''» حكايت يكى از اباطيل ديگر آنها مربوط به مساءله توحيد است ، و جمله «'''و قال الّذين كفروا ان هذا الا افك '''» و هم چنين جمله «'''و قالوا ما لهذا الرسول ياكل ...'''» يكى مربوط به مساءله كتاب و ديگرى مربوط به مساءله رسالت است .

آنگاه وقتى به اضراب در آيه يعنى كلمه «'''بل '''» رسيده اند، در اينكه نكته اين اضراب چيست ؟ دسته دسته شده اند، بعضى از ايشان گفته اند: نكته اش اين است كه بفهماند مساءله بعث و معاد قابل ترديد نيست . بعضى ديگرشان گفته اند: اين است كه بفهماند انكار كفار نسبت به مساءله معاد عظيم تر است ، گويا خواسته است بفرمايد اگر اينان اين بهانه ها را مى گيرند، و به اين بهانه ها زير بار رسالت و كتاب تو نمى روند، عجب نيست ، بلكه خطايى از اين بزرگتر دارند، و آن اين است كه منكر معادند)

و ليكن حق مطلب اين است كه سياق با اين تفسير سازگار نيست ، براى اينكه سياق در مقام تعرض طعنه هاى كفار به رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله ) و پاسخ از آن بود، و معنى ندارد كه هنوز پاسخ تمام نشده متعرض مساءله تكذيب معاد آنان شود، چون تتمه جواب در آخرين آيه از آيات مورد بحث و آيات بعد از آن است ، كه مى فرمايد: «و ماارسلنا قبلك من المرسلين الا انهم لياكلون الطعام و يمشون فى الاسواق ...».

و در جمله «'''و اعتدنا'''» با اينكه جا داشت ضمير كفار را بياورد و بفرمايد: «'''و اعتدنا لهم سعيرا'''» به جاى ضمير، صله (من) و موصول (كذب بالساعه ) را آورد، تا دلالت كند بر اينكه اين عذاب سعير اختصاص به كفار مورد بحث ندارد، بلكه كيفر هر كسى است كه معاد را انكار كند، چه اين كفار و چه غير ايشان ، و نيز دلالت كند بر اينكه مسبب مهيا كردن جهنم تكذيب ايشان به قيامت است .

و اگر كلمه «'''ساعت '''» را دوباره آورد، با اينكه ممكن بود ضمير آن را بياورد براى اين بود كه صريح تر و پوست كنده تر سخن گفته باشد، كه مناسب با مقام تهديد هم همين است . و كلمه «'''سعير'''» به معناى آتشى است شعله دار و پر شعله .

در مفردات مى گويد: كلمه «'''غيظ به معناى خشم شديد است ، تا آنجا كه مى گويد: و تغ ‌يظا به معناى اظهار'''» غيظ است ، كه گاهى با سر و صدا هم تواءم است ، همچنان كه در قرآن فرموده : «'''سمعوا لها تغيظا و زفيرا'''» و نيز درباره كلمه «'''زفير'''» گفته : به معناى تردد و آمد و شد نفس است ، كه با فرو رفتن آن دنده هاى سينه بالا مى آيد و با بر آمدنش ‍ فرو مى نشيند)

و اين آيه حال آتش دوزخ را نسبت به آنان وقتى كه در روز جزا با آن مواجه مى شوند چنين تمثل مى كند، كه همانند شير در هنگام ديدن شكار خود فرياد مخصوص خود را در مى آورد.

«'''و اذا القوا منهامكانا ضيقا مقرنين دعوا هنالك ثبورا'''»:

كلمه «مكانا» به خاطر حذف حرف جر «فى» منصوب شده . و كلمه «ثبور» به معناى ويل و هلاكت است.

كلمه «مقرنين» جمع مقرن ، اسم مفعول تقرين است ، كه به معناى بسته شدن با غل و زنجير است. بعضى ديگر گفته اند: «به معناى اين است كه قرين شيطانها شوند» ولى اين معنا از لفظ آيه بر نمى آيد و معناى آيه اين است كه وقتى در روز جزا كت بسته در جايى تنگ از آتش ‍ بيفتند آنجا صدايشان به واويلا بلند مى شود، اما واويلايى كه نتوان وصفش كرد.

استغاثه كردن با «'''ويل و ثبور'''»، خود نوعى حيله براى نجات از شدايد است ، و چون روز قيامت روز جزاست و بس (نه روز عمل و اعمال حيله )، لذا هيچ چاره اى در آن روز بيچارگى و شدت را رفع نمى كند، يكى از چاره ها و حيله ها هم كه صدا كردن به ويل و ثبور است به هيچ وجه مؤ ثر نمى افتد، و لذا در اين آيه مى فرمايد يكبار واويلا نگوييد، بلكه بسيار بگوييد، كنايه از اينكه هر چه بگوييد چه كم و چه زياد در بى نتيجه بودن يكسان است .

بنابراين آيه مورد بحث همان معنايى را مى رساند كه آيه «'''اصلوها فاصبروا اولا تصبروا سواء عليكم '''» و همچنين آيه «'''سواء علينا اجزعنا ام صبرنا ما لنا من محيص '''» در مقام افاده آن مى باشد بعضى از مفسرين گفته اند: مراد اين است كه عذاب شما طولانى و ابدى است ، و با يك واويلا گفتن تمام نمى شود، بلكه واويلا گفتن كار هميشگى شما خواهد بود. ولى اين وجه از لفظ آيه بعيد است .