البقرة ٦٠

وَ إِذِ اسْتَسْقَى‌ مُوسَى‌ لِقَوْمِهِ‌ فَقُلْنَا اضْرِبْ‌ بِعَصَاکَ‌ الْحَجَرَ فَانْفَجَرَتْ‌ مِنْهُ‌ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَيْناً قَدْ عَلِمَ‌ کُلُ‌ أُنَاسٍ‌ مَشْرَبَهُمْ‌ کُلُوا وَ اشْرَبُوا مِنْ‌ رِزْقِ‌ اللَّهِ‌ وَ لاَ تَعْثَوْا فِي‌ الْأَرْضِ‌ مُفْسِدِينَ‌

ترجمه

و (به یاد آورید) زمانی را که موسی برای قوم خویش، آب طلبید، به او دستور دادیم: «عصای خود را بر آن سنگ مخصوص بزن!» ناگاه دوازده چشمه آب از آن جوشید؛ آن‌گونه که هر یک (از طوایف دوازده‌گانه بنی اسرائیل)، چشمه مخصوص خود را می‌شناختند! (و گفتیم:) «از روزیهای الهی بخورید و بیاشامید! و در زمین فساد نکنید!»

و هنگامى كه موسى براى قومش آب خواست به او گفتيم: با عصايت به اين سنگ بزن. آن‌گاه دوازده چشمه از آن جوشيد [به گونه‌اى كه‌] هر قبيله‌اى آبگير خود را مى‌شناخت. [گفتيم:] از رزق خدا بخوريد و بنوشيد و در زمين سر به فساد بر مداريد

و هنگامى كه موسى براى قوم خود در پى آب برآمد، گفتيم: «با عصايت بر آن تخته‌سنگ بزن.» پس دوازده چشمه از آن جوشيدن گرفت، [به گونه‌اى كه‌] هر قبيله‌اى آبشخور خود را مى‌دانست. [و گفتيم:] «از روزى خدا بخوريد و بياشاميد، و[لى ]در زمين سر به فساد برمداريد.»

و (به یاد آرید) وقتی که موسی برای قوم خود طلب آب کرد، به او گفتیم: عصای خود را بر سنگ زن، پس دوازده چشمه آب از آن سنگ جوشید و هر سبطی آبشخور خود را دانست (و گفتیم) از آنچه خدا روزی شما ساخته بخورید و بیاشامید و در زمین به فتنه‌انگیزی و فساد نپردازید.

و [یاد کنید] آن گاه که موسی برای قومش درخواست آب کرد، پس گفتیم: عصایت را به این سنگ بزن. پس دوازده چشمه از آن جوشید به طوری که هر گروهی [از دوازده گروه بنی اسرائیل] چشمه ویژه خود را شناخت. [و گفتیم:] از روزیِ خدا بخورید و بیاشامید و تبهکارانه در زمین فتنه و آشوب بر پا نکنید.

و به ياد آريد آنگاه را كه موسى براى قوم خود آب خواست. گفتيم: عصايت را بر آن سنگ بزن. پس دوازده چشمه از آن بگشاد. هر گروهى آبشخور خود را بدانست. از روزى خدا بخوريد و بياشاميد و در روى زمين به فساد سركشى مكنيد.

و چون موسی برای قومش در طلب آب برآمد، به او گفتیم با عصایت به آن سنگ بزن، آنگاه از آن دوازده چشمه شکافت و هر گروهی [از اسباط] آبشخور خود را شناختند، [گفتیم‌] از روزی خداوند بخورید و بیاشامید، و در این سرزمین فتنه و فساد برپا نکنید

و آنگاه كه موسى براى قوم خود آب خواست، گفتيم: عصايت را بر آن سنگ بزن. پس دوازده چشمه از آن بشكافت. هر گروهى آبشخور خويش را دانست. از روزى خدا بخوريد و بياشاميد و در زمين به تباهكارى مپوييد.

و (به یاد آورید) هنگامی را که موسی برای قوم خود طلب آب کرد (وقتی که در بیابان، تشنگی بر همگان چیره شده بود). پس گفتیم: عصای خویش را بر سنگ بزن. آن گاه دوازده چشمه از سنگ جوشیدن گرفت. هر تیره‌ای از مردم، آبشخور خود را دانست (و بدیشان گفتم:) از روزی خدا بخورید و بنوشید و تباهکارانه در زمین به لاف و گزاف و تجاوز و تعدّی نپردازید.

و چون موسی برای قومش در پی آبی برآمد، پس (بدو) گفتیم: «با عصایت (برآن) تخته سنگ بزن.» پس دوازده چشمه از آن جوشیدن گرفت‌؛ (به گونه‌ای که) هر قبیله‌ای آبشخورشان را همی‌دانستند (و گفتیم): «از روزی خدا بخورید و بیاشامید و در زمین به افسادگری نکوشید.»

و هنگامی که آب خواست موسی برای قوم خود پس گفتیم بزن عصایت را به سنگ پس منفجر شد از آن دوازده چشمه که بشناخت هر گروهی آبشخور خود را بخورید و بنوشید از روزی خدا و نکوشید در زمین فسادکنندگان‌

البقرة ٥٩	آیه ٦٠	البقرة ٦١
سوره : سوره البقرة نزول : ٥ هجرت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ٣١ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«إِسْتَسْقَی»: آب خواست. «عَیْناً»: چشمه. «أُنَاسٍ»: مردم. «مَشْرَبَ»: آبشخور. «لا تَعْثَوْا»: تباهی نکنید. در فساد زیاده‌روی نکنید. «مُفْسِدِینَ»: فسادپیشگان. تباهکاران. حال مؤکّده ضمیر (و) در (لا تَعْثَوْا) است. «لا تَعْثَوْا فِی الأَرْضِ مُفْسِدِینَ»: منظور نهی از غوطه‌ور شدن در فساد است، والاّ هر فسادی ناپسند است. همان گونه که هر ربائی حرام و زشت است، ولی به همین شیوه خداوند فرموده است: لا تَأْکُلُوا الرِّبَآ أَضْعَافاً مُّضَاعَفَةً.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

وَ ظَلَّلْنَا عَلَيْکُمُ‌ الْغَمَامَ‌ وَ... (۲) وَ قَطَّعْنَاهُمُ‌ اثْنَتَيْ‌ عَشْرَةَ... (۱۵)

تفسیر

• آيات ۴۹ ۶۱ بقره
• توضيح و بيان آيات مربوط به بنى اسرائيل
• بحث روايتى

• آيه ۶۰
• آيه و ترجمه
• تفسير:
• جوشيدن چشمه آب در بيابان
• نكته ها
• ۱ فرق تعثوا و مفسدين
• ۲ خارق عادات در زندگى بنى اسرائيل
• ۳ فرق ميان ((انفجرت )) و ((انبجست ))

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - قوم موسى، پس از نجات از سیطره فرعون و گذر از دریا، در سرزمینى به دور از آب حرکت مى کردند و به کمبود شدید آب مبتلا بودند. (و إذاستسقى موسى لقومه)

۲ - موسى(ع) از خداوند خواست، تا قومش را از کمبود آب رهایى بخشد. (و إذاستسقى موسى لقومه) «استسقاء» در لغت به معناى طلب کردن آب است و در اصطلاح شرعى دعا به درگاه خداوند است به نحوى خاص براى نزول باران.

۳ - خداوند، به موسى (ع) فرمان داد تا براى دستیابى به آب، عصاى خویش را بر سنگ زند. (فقلنا اضرب بعصاک الحجر) «ال» در «الحجر» مى تواند تعریف جنس باشد. در این صورت مراد از «الحجر»، سنگ در مقابل اشیاى دیگر است و مى تواند «ال» براى عهد حضورى یا ذهنى باشد. در این صورت مراد از «الحجر» سنگى مخصوص بوده است.

۴ - خداوند، دعا و درخواست موسى(ع) (دستیابى به آب) را سریعاً اجابت کرد. (فقلنا اضرب بعصاک الحجر) حرف «فاء» در «فقلنا» اشاره به این دارد که میان دعاى موسى و اجابت آن فاصله زمانى نبوده است.

۵ - موسى(ع) در پى فرمان خدا بدون هیچ تأخیر، عصاى خویش را براى به دستاوردن آب بر سنگ زد. (فقلنا اضرب بعصاک الحجر فانفجرت منه اثنتا عشرة عیناً) حرف «فاء» در «فانفجرت» فاى فصیحه است; یعنى، بیانگر معطوف علیه مقدر مى باشد. جمله با تقدیر آن چنین است: «فضرب بعصاه الحجر فانفجرت». گویا حذف این جمله براى رساندن این معناست که فرمان الهى (اضرب) همان و زدن همان.

۶ - در پى فرود آمدن عصاى موسى بر سنگ، دوازده چشمه آب از آن جوشش کرد. (فانفجرت منه اثنتا عشرة عیناً)

۷ - بنى اسرائیل عصر موسى متشکل از دوازده طایفه بودند. (فانفجرت منه اثنتا عشرة عیناً قد علم کل أناس مشربهم) «أناس» جمع إنس و مراد از آن طوایف بنى اسرائیل است که به قرینه «إثنتا عشرة عیناً» معلوم مى شود، آنها دوازده طایفه بودند.

۸ - هر یک از دوازده چشمه جوشیده از سنگ، مخصوص طایفه اى از طوایف بنى اسرائیل بود. (قد علم کل أناس مشربهم) «مشرب» به آب آشامیدنى و نیز به جایگاهى که از آن آب بر مى دارند گفته مى شود و مقصود از آن در آیه، چشمه هاى جوشیده از سنگ است.

۹ - هر کدام از طایفه هاى بنى اسرائیل آگاه به چشمه مخصوص خویش (قد علم کل أناس مشربهم)

۱۰ - هر یک از دوازده چشمه جوشیده از سنگ، خود داراى علامتى مشخص کننده اختصاص آن به طایفه اى از بنى اسرائیل (قد علم کل أناس مشربهم) چنانچه خود چشمه ها علامت نداشت و پس از جوشیدن علامت گذارى مى شد تا اختصاص هر چشمه به طایفه ها معلوم شود، شایسته آن بود که به جاى «قد علم کل أناس مشربهم» (هر طایفه اى چشمه خود را مى شناخت) گفته شود: «علّم ...» (تعلیم داده شد ...).

۱۱ - ضرورت جیره بندى و تقسیم ارزاق در شرایط کمبود (فانفجرت منه اثنتا عشرة عیناً قد علم کل أناس مشربهم)

۱۲ - ضرورت از میان بردن زمینه هاى بروز اختلافات اجتماعى* (قد علم کل أناس مشربهم) به نظر مى رسد هدف از تقسیم آب و مشخص کردن هر چشمه به طایفه اى از بنى اسرائیل، جلوگیرى از بروز اختلاف و تنازع بوده است.

۱۳ - جوشش چشمه هاى متعدد از سنگ و ویژگیهاى مخصوص آنها، از معجزات ارائه شده به قوم موسى (فانفجرت منه اثنتا عشرة عیناً قد علم کل أناس مشربهم)

۱۴ - دعا و مناجات به درگاه خدا براى رفع کمبود آب (استسقا) امرى نیکو و شایسته، و وظیفه اى بر عهده رهبران دین (و إذاستسقى موسى لقومه)

۱۵ - داستان استسقاى موسى(ع) و جوشیدن چشمه هاى آب از سنگ، داستانى آموزنده و خاطره اى شایسته و بایسته به یاد داشتن (و إذاستسقى موسى لقومه ... قد علم کل أناس مشربهم) عبارت «إذاستسقى» عطف بر «نعمتى» در آیه ۴۷ است; یعنى: «أذکروا إذاستسقى موسى لقومه».

۱۶ - خوردن و آشامیدن از روزیهاى خدادادى، توصیه و سفارش خداوند به قوم موسى (کلوا و اشربوا من رزق اللّه)

۱۷ - خداوند، بنى اسرائیل را از فسادگرى در سراسر پهنه گیتى بر حذر داشت. (و لاتعثوا فى الأرض مفسدین) «عثو» (مصدر لاتعثوا) به معناى فسادگرى است.

۱۸ - فسادگرى در زمین از محرمات مؤکد است. (و لاتعثوا فى الأرض مفسدین) کلمه «مفسدین» حال براى فاعل «لاتعثوا» است و از آن جا که «لاتعثوا» حاکى از حرمت فسادگرى است، «مفسدین» حال مؤکده خواهد بود و دلالت بر تأکید آن تکلیف دارد.

۱۹ - خداوند، هر طایفه از بنى اسرائیل را از تجاوز به خوراکیها و نوشیدنیهاى مخصوص طایفه دیگر بر حذر داشت. (قد علم کل أناس مشربهم کلوا و اشربوا ... و لاتعثوا فى الأرض مفسدین) اختصاص دادن هر چشمه به طایفه اى از بنى اسرائیل و سپس نهى از فسادگرى، اشاره به این دارد که: تجاوز هر طایفه به حقوق دیگرى فسادگرى است و مى بایست بنى اسرائیل از آن پرهیز مى کردند.

۲۰ - تجاوز به حقوق و مزایاى دیگران، از جلوه هاى فسادگرى است. (کلوا و اشربوا ... و لاتعثوا فى الأرض مفسدین)

۲۱ - خداوند، روزى دهنده به بندگان خویش (کلوا و اشربوا من رزق اللّه)

۲۲ - اباحه بهره گیرى از نعمتهاى الهى تا آن جاست که به فساد در زمین نینجامد. (کلوا و اشربوا من رزق اللّه و لاتعثوا فى الأرض مفسدین) نهى از فسادگرى پس از توصیه به بهره گیرى از خوراکیها و نوشیدنیها، به منزله قیدى است براى آن توصیه.

روایات و احادیث

۲۳ - از امام باقر(ع) روایت شده که فرمود: «نزلت ثلاثة احجار من الجنة ... و حجر بنى اسرائیل ...; سه سنگ از بهشت نازل گشته ... یکى از آنها سنگى بود که در میان بنى اسرائیل بود [و به هنگام نیاز از آن آب بر مى گرفتند] ...».

موضوعات مرتبط

• آب: جوشش آب از سنگ ۶، ۸، ۱۵; کمبود آب ۱; نجات از کمبود آب ۲، ۴، ۱۴
• اتحاد: اهمیّت اتحاد ۱۲
• احکام: ۱۸، ۲۲
• اختلاف: مبارزه با احکام اجتماعى ۱۲
• اعداد: عدد دوازده ۶، ۷، ۱۰
• افساد: افساد در زمین ۱۸، ۲۲; حرمت افساد ۱۸; موارد افساد ۲۰; نهى از افساد ۱۷
• اقتصاد: اهمیّت تعادل اقتصادى ۱۱
• انسان: تجاوز به حقوق انسان ها ۲۰
• بنى اسرائیل: ابتلاى بنى اسرائیل به کمبود ۱; افساد بنى اسرائیل ۱۷; بنى اسرائیل دوران موسى(ع) ۷; تاریخ بنى اسرائیل ۱، ۷، ۹، ۱۹; توصیه به بنى اسرائیل ۱۶; چشمه هاى بنى اسرائیل ۶، ۸، ۹، ۱۰، ۱۳، ۱۵; خوردنیهاى بنى اسرائیل ۱۹; طوایف بنى اسرائیل ۷، ۸، ۹، ۱۰، ۱۹; کمبود آب در بنى اسرائیل ۱; نجات بنى اسرائیل ۱; هشدار به بنى اسرائیل ۱۷
• چشمه: چشمه سنگى ۶، ۸، ۱۰، ۱۵
• خدا: اوامر خدا ۳، ۵; توصیه هاى خدا ۱۶; رازقیت خدا ۲۱; روزى خدا ۱۶; نواهى خدا ۱۷، ۱۹
• دعا: دعاى کمبود آب ۱۴
• ذکر: ذکر تاریخ ۱۵
• روزى: استفاده از روزى ۱۶; منشأ روزى ۲۱
• رهبران دینى: مسؤولیت رهبران دینى ۱۴
• سنگ: سنگ هاى نازله از بهشت ۲۳
• سهمیه بندى ارزاق: اهمیّت سهمیه بندى ارزاق ۱۱
• عمل: عمل پسندیده ۱۴
• مباحات: استفاده از مباحات ۲۲
• محرمات: ۱۸
• معجزه: معجزه چشمه سنگى ۱۳
• موسى (ع): اجابت دعاى موسى (ع) ۴; استسقاى موسى (ع) ۲، ۳، ۴، ۵، ۱۵; دعاى موسى (ع) ۲; عصاى موسى (ع) ۳، ۵، ۶; قصه موسى (ع) ۲، ۳، ۴، ۵، ۶، ۱۵; معجزه موسى (ع) ۱۳
• نعمت: محدوده استفاده از نعمت ۲۲