النمل ٢٠

وَ تَفَقَّدَ الطَّيْرَ فَقَالَ‌ مَا لِيَ‌ لاَ أَرَى‌ الْهُدْهُدَ أَمْ‌ کَانَ‌ مِنَ‌ الْغَائِبِينَ‌

ترجمه

(سلیمان) در جستجوی آن پرنده [= هدهد] برآمد و گفت: «چرا هدهد را نمی‌بینم، یا اینکه او از غایبان است؟!

|و جوياى حال پرندگان شد و گفت: چرا من هدهد را نمى‌بينم؟ آيا از غايبان است

و جوياى [حال‌] پرندگان شد و گفت: «مرا چه شده است كه هدهد را نمى‌بينم؟ يا شايد از غايبان است؟

و سلیمان (از میان سپاه خود) جویای حال مرغان شد (هدهد را در مجمع مرغان نیافت، به رئیس مرغان) گفت: هدهد کجا شد که به حضور نمی‌بینمش؟ بلکه (بی‌اجازه من) غیبت کرده است؟

و [سلیمان] جویای پرندگان شد [و هدهد را در میان پرندگان بارگاهش نیافت] پس گفت: مرا چه شده که هدهد را نمی بینم [آیا هست و او را نمی بینم] یا از غایبان است؟

در ميان مرغان جستجو كرد و گفت: چرا هدهد را نمى‌بينم، آيا از غايب‌شدگان است؟

و سپس از [حال‌] مرغان بازجست و گفت مرا چه می‌شود که هدهد را نمی‌بینم، یا شاید از غائبان است؟

و مرغان را جويا شده گفت: مرا چيست كه هدهد را نمى‌بينم يا مگر از غايبان است؟

سلیمان از لشکر پرندگان سان دید و جویای حال آنها شد و گفت: چرا شانه‌بسر را نمی‌بینم؟ (آیا او در میان شما است و او را نمی‌بینم؟) یا این که از جمله‌ی غائبان است؟

و در جستجوی پرندگان برآمد. پس گفت: «مرا چه شده که هدهد را نمی‌بینم‌؟ یا (اینکه) از غایبان بوده است‌؟»

و جُست مرغان را پس گفت چه شودم نبینم هُدهُد را یا شده است از ناپیدایان‌

النمل ١٩	آیه ٢٠	النمل ٢١
سوره : سوره النمل نزول : ٨ بعثت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ١٣ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«تَفَقَّدَ»: جویا شد. پرس و جو کرد. «تَفَقَّدَ الطَّیْرَ»: از پرندگان سان دید. جویای حال و احوال پرندگان شد. «الْهُدْهُدَ»: شانه‌بسر. پوپک. پوپو. در اینجا هدهد ویژه‌ای مراد است که چه بسا نوبت کشیک او بوده باشد.

تفسیر

• آيات ۱۵ - ۴۴، سوره نمل
• نبوت و علم انبياء عليه السّلام اكتسابى نيست و از ديگران به ارث نمى برند
• مقصود از ((منطق الطير)) در سخن سليمان عليه السّلام ((علمنا منطق الطير...))
• بيان اينكه مراد از منطق طير در قرآن معناى ظاهرى آن نيست
• طوايف مخصوص از جن و انس و طير لشكريان سليمان عليه السّلام بوده اند
• عبور سليمان و لشكر او بر فراز وادى مورچه گان
• عدم منافات علم سليمان عليه السّلام به منطق الطير با فهميدن كلام مورچه
• سليمان عليه السّلام در دعاى خود، الهام شكر نعمت ، انجام عمل صالح و نيز صلاح ذاتى و نفسانى را مى طلبد
• ذكاتى كه در دعاى سليمان عليه السّلام مورد توجه است
• بيان آيات مربوط به داستان سليمان عليه السّلام و هدهد و ملكه سباء و...
• حكايت ملكه سبا و قوم او از زبان هدهد
• معناى ((خب ء)) و مفاد آيه : ((الا يسجدوا لله الذى يخرج الخب ء فى السموات و الارض...))
• و حجتى كه عليه پرستش آفتاب متضمن است
• واكنش سليمان عليه السّلام درباره اخبار هدهد
• توضيح سخن ملكه بعد از ديدن نامه سليمان عليه السّلام : ((قالت يا ايها الملوا انىالقى الى كتاب ...))
• اشكالات توجيه مفسرين كريم بودن نامه سليمان را
• تفسير مضمون نامه سليمان عليه السّلام به ملكه سبا
• مشاوره ملكه با قوم خود درباره جنگ يا تسليم
• راءى ملكه سبا پس از مشورت با قوم خود
• سبائيان براى سليمان هديه مى فرستند و او هديه آنان را رد مى كند
• تهديد سليمان عليه السّلام خطاب به رئيس هيت اعزامى سبا
• درخواست احضار تخت ملكه توسط سليمان عليه السّلام
• آورده شدن تخت بلقيس به وسيله كسى كه ((عنده علم من الكتاب ))
• اختلاف مفسرين در علم الكتاب و اسم اعظم احضار كننده عرش
• معناى ((ارتداد طرف )) و نقل سخن ديگران درباره آن و مخاطب به آن
• احضار تخت بلقيس اظهار معجزه اى با هر از آيات نبوت سليمان عليه السّلام است
• ورود ملكه به دربار سليمان عليه السّلام و ايمان آوردنش به رب العالمين
• گفتارى پيرامون داستان سليمان (عليه السّلام )
• ۲ - آياتى كه آن جناب را مى ستايد
• ۳ - سليمان (عليه السّلام ) در عهد عتيق
• ۴ رواياتى كه در اين داستان وارد شده
• احتجاج حضرت زهرا سلام الله عليها به آيه ((وورث سليمان داود)) عليه ابوبكر درمسئله غصب فدك
• اشاره به وجوهى درباره آوردن تخت بلقيس ((قبل ان يرتد اليك طرفك ))
• آصف بن برخيا وصى سليمان و حجت پس از او بوده است

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - بازدید سلیمان(ع) از گروه پرندگان به منظور جویا شدن از احوال آنها (و تفقّد الطیر) «تَفَقُّد» (مصدر «تفقّد») معادل «تعهد» (وارسى کردن) است. بنابراین «تفقد الطیر»; یعنى، از حال پرندگان جویا شد.

۲ - غایب یافتن سلیمان هدهد را در صف پرندگان (فقال ما لى لاأرى الهدهد أم کان من الغائبین)

۳ - پرسش سلیمان از علت ناپیدا بودن هدهد (فقال ما لى لاأرى الهدهد أم کان من الغائبین)

۴ - هدهد، از اعضاى سپاهیان سلیمان (و حشر لسلیمن جنوده... فقال ما لى لاأرى الهدهد)

۵ - نظارت دقیق سلیمان بر سپاه و نیروهاى تحت فرمان خویش (و تفقّد الطیر ... أم کان من الغائبین)

۶ - احتیاط و خویشتن دارى سلیمان در برخورد با نیروهاى تحت امر خویش (فقال ما لى لاأرى الهدهد أم کان من الغائبین) سلیمان، بى درنگ هدهد را متهم به تخلّف نکرد; بلکه ابتدا ناپیدا بودن هدهد را مربوط به خطاى دید خودش دانست. این در حالى است که قدرتمندان قبل از هر چیز خشم گرفته و نیروى تحت فرمان خود را متهم مى کنند.

۷ - سلیمان، برخوردار از دانشى محدود (ما لى لاأرى الهدهد أم کان من الغائبین) برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که سلیمان در عین آگاهى از زبان پرندگان و در اختیار داشتن سپاهى عظیم (از جن و انس و پرندگان) از غیبت هدهد و راز آن آگاه نبود و علت آن را از دیگران پرسید.

۸ - بازدید از نیروهاى تحت فرمان و کارگزاران، جستوجو از احوال آنان، نظارت دقیق بر کارهایشان و خویشتن دارى در برخورد با آنها، از اوصاف و وظایف فرماندهان سپاه و رهبران جامعه اسلامى. (و تفقّد الطیر فقال ما لى لاأرى الهدهد أم کان من الغائبین)

روایات و احادیث

۹ - در مجمع البیان آمده است: «و اختلف فى سبب تفقده الهدهد فقیل إنّه احتاج إلیه فى سفره لیدله على الماء قال أبوحنیفة لأبى عبداللّه(ع) کیف تفقّد سلیمان الهدهد من بین الطیر؟ قال: لأنّ الهدهد یرى الماء فى بطن الأرض کمایرى أحدکم الدهن فى القارورة; در انگیزه سؤال سلیمان از غیبت هدهد اختلاف شده است: بعضى گفته اند: سلیمان در سفرش نیاز به هدهد داشت تا وى را به وجود آب راهنمایى کند.[مجمع مى افزاید ]که ابوحنیفه از امام صادق(ع) سؤال کرد: چرا سلیمان از میان پرندگان سراغ هدهد را گرفت؟ فرمود: براى این که هدهد آب را در دل زمین مى بیند، همان گونه که فردى از شما روغن را در ظرف بلورین مى بیند...».

موضوعات مرتبط

• پرندگان: بازدید از پرندگان ۱
• حکومت: بازدید از کارگزاران حکومت ۸; روش برخورد با کارگزاران حکومت ۸; نظارت بر کارگزاران حکومت ۸
• رهبران دینى: مسؤولیت رهبران دینى ۸
• سلیمان(ع): بازدید سلیمان(ع) ۱; پرسش سلیمان(ع) ۳; خویشتندارى سلیمان(ع) ۶; روش برخورد سلیمان(ع) ۶; سپاه سلیمان(ع) ۴، ۶; فلسفه پرسش سلیمان(ع) ۹; قصه سلیمان(ع) ۱، ۲، ۳ ، ۴، ۵، ۶، ۹; محدوده علم سلیمان(ع) ۷; نظارت سلیمان(ع) ۵; ویژگیهاى فرماندهى سلیمان(ع) ۵، ۶; ویژگیهاى مدیریت سلیمان(ع) ۵، ۶
• فرماندهان نظامى: مسؤولیت فرماندهان نظامى ۸
• هدهد: پرسش از غیاب هدهد ۳; غیاب هدهد ۲; نقش هدهد ۴، ۹