آل عمران ٢٠٠

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ‌ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صَابِرُوا وَ رَابِطُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ‌ لَعَلَّکُمْ‌ تُفْلِحُونَ‌

کپی متن آیه
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ‌ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صَابِرُوا وَ رَابِطُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ‌ لَعَلَّکُمْ‌ تُفْلِحُونَ‌

ترجمه

ای کسانی که ایمان آورده‌اید! (در برابر مشکلات و هوسها،) استقامت کنید! و در برابر دشمنان (نیز)، پایدار باشید و از مرزهای خود، مراقبت کنید و از خدا بپرهیزید، شاید رستگار شوید!

اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! صبورى كنيد و استقامت ورزيد و از مرزها مراقبت نماييد و از خدا پروا كنيد، باشد كه رستگار شويد

اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، صبر كنيد و ايستادگى ورزيد و مرزها را نگهبانى كنيد و از خدا پروا نماييد، اميد است كه رستگار شويد.

ای اهل ایمان، (در کار دین) صبور باشید و یکدیگر را به صبر و مقاومت سفارش کنید و مهیّا و مراقب کار دشمن بوده و خداترس باشید، باشد که فیروز و رستگار گردید.

ای اهل ایمان! [در برابر حوادث] شکیبایی کنید، و دیگران را هم به شکیبایی وادارید، و با یکدیگر [چه در حال آسایش چه در بلا و گرفتاری] پیوند و ارتباط برقرار کنید و از خدا پروا نمایید تا رستگار شوید.

اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، شكيبا باشيد و ديگران را به شكيبايى فراخوانيد و در جنگها پايدارى كنيد و از خدا بترسيد، باشد كه رستگار شويد.

ای مؤمنان شکیبایی و پایداری ورزید و آماده جهاد [و سایر عبادات‌] باشید، و از خداوند پروا کنید، باشد که رستگار شوید

اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، شكيبايى كنيد و [در برابر دشمن‌] با هم پايدارى ورزيد و آماده كارزار با دشمنان باشيد- يا: مرزبانى كنيد- و از خدا پروا كنيد شايد رستگار شويد.

ای کسانی که ایمان آورده‌اید! (در برابر شدائد و ناملایمات) شکیبایی ورزید و (در مقابل دشمنان) استقامت و پایداری کنید و (از مرزهای مملکت خویش) مراقبت به عمل آورید و از (خشم) خدا بپرهیزید، تا این که رستگار شوید.

هان ای کسانی که ایمان آورد‌ید! صبر کنید، و (هم) در صبر هماهنگی نمایید، و با یکدیگر رابطه و پیوند داشته باشید، و مرزها را نگهبانی نمایید، و از خدا پروا نمایید. شاید (خود و دیگران را) رستگار کنید.

ای آنان که ایمان آوردید بردبار باشید و شکیبائی ورزید و خویش را آماده جنگ نگه دارید و بترسید خدا را شاید رستگار شوید

O you who believe! Be patient, and advocate patience, and be united, and revere Allah, so that you may thrive.

ترتیل:

ترجمه:

آل عمران ١٩٩	آیه ٢٠٠	آل عمران ٢٠١
سوره : سوره آل عمران نزول : ٣ هجرت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ١٤ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«صَابِرُوا»: بر دیگران در صبرکردن پیروز شوید و از آنان شکیباتر باشید. «رَابِطُوا»: مرزداری کنید و از سرزمین اسلامی خود مراقبت به عمل آورید.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

وَ إِنْ‌ مِنْکُمْ‌ إِلاَّ وَارِدُهَا... (۰)

نزول

محل نزول:

اين آيه در همچون ديگر آيات سوره آل عمران در مدينه بر پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله نازل گرديده است.

شأن نزول:

محمد بن ابراهيم النعماني بعد از هفت واسطه از امام باقر|امام محمدباقر عليه‌السلام و ايشان از پدر بزرگوارش امام على بن الحسين عليه‌السلام روايت كند كه عبدالله بن عباس كسى نزد امام فرستاد تا درباره اين آيه از او سؤال كند.

امام زين العابدين عليه‌السلام در خشم شد و به شخص سائل فرمود: خيلى ميل داشتم با آن كسى كه تو را به اين منظور فرستاده مواجه مي‌شدم تا به خودش مى گفتم. سپس فرمود: اين آيه درباره ما اهل البيت علیهم‌السلام و پدرم نازل شده است و از اين به بعد دشمنى كه بايد از او خويشتن را محفوظ بداريم جز از نسل او نمي‌تواند باشد. (منظور امام خلفاء بنى‌عباس بوده اند كه از نسل عبدالله بن عباس بوده و نسبت به آل محمد و ائمه اطهار عليهم‌السلام دشمنى فراوان ابراز داشتند).

ابوذر از رسول خدا صلى الله عليه و آله نقل كند و گويد: پيامبر به من فرمود: اى ابوذر آيا ميدانى اين آيه چرا نازل گرديده است؟ ابوذر گفت: نه يا رسول اللّه.

فرمود: درباره انتظار نماز بعد از به جاى آوردن هر نمازى نازل شده است.

و نيز ابوالطفيل از امام باقر عليه‌السلام روايت كند كه فرمود: اين آيه درباره ما اهل البيت علیهم‌السلام نازل شده است و دشمنى كه بايد از او خويشتن را محفوظ بداريم. از خود ما خواهد بود (منظور امام خلفاى عباسى بوده كه از نسل عباس عموى پيامبر بوده اند).

حسين بن مساعد از طريق مخالفين نقل و روايت كند كه اين آيه درباره رسول خدا صلى الله عليه و آله و امام على مرتضى علیه‌السلام و حمزه سيدالشهداء رضى الله عنه نازل گرديده است.

تفسیر

---

• تفسیر آیات

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

«200» يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ‌

اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! (در برابر مشكلات و هوسها) استقامت كنيد و (در برابر دشمنان نيز) پايدار باشيد (و ديگران را به صبر دعوت كنيد) و از مرزها مراقبت كنيد و از خداوند پروا داشته باشيد، شايد كه رستگار شويد.

نکته ها

اين آيه، در چند مرحله به صبر در برابر انواع حوادث و مصائب توصيه مى‌كند؛

در برابر ناگوارى‌هاى شخصى و هوسها صبر كنيد. «اصبروا»

در برابر فشارهاى كفّار، مقاومت بيشتر كنيد. «صابروا»

در حفظ مرزهاى جغرافيايى از هجوم دشمن، حفظ مرزهاى اعتقادى و فكرى، از طريق مباحث علمى و حفظ مرز دلها، از هجوم وسوسه‌ها بكوشيد. «رابِطُوا»

كلمه‌ى «رابطوا» از ريشه‌ى «رباط» به معناى بستن چيزى در مكانى است. به كاروانسرا نيز به اين دليل رُباط مى‌گويند كه كاروان‌ها در آنجا اتراق كرده و مال‌التجاره و اسب و شترها را در آنجا نگه مى‌دارند. همچنين به قلبى كه محكم و بسته به لطف خدا باشد، رُباط گفته مى‌شود. كلماتِ «ارتباط»، «مربوط» و «رباط» ريشه‌ى واحدى دارند.

در روايات، «رابطوا» به معناى انتظار اقامه‌ى نماز آمده است. «1» گويا مسلمانان دل و جان خود را با پيوندى كه در نماز ايجاد مى‌كنند، محكم مى‌سازند.

امام صادق عليه السلام فرمود:

«اصبروا على الفرائض» در برابر واجبات صبر كنيد.

«صابروا على المصائب» در برابر مشكلات صبر كنيد.

«ورابطوا على الائمّه» «2» از پيشوايان خود دفاع كنيد.

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمودند: «اصبروا على الصَّلَوات الخمس وصابروا على قتال عدوّكم بالسيف‌

---

«1». تفسير مجمع‌البيان.

«2». كافى، ج 2، ص 81.

جلد 1 - صفحه 686

ورابطوا فى سبيل‌اللَّه لعلّكم تفلحون» بر نمازهاى شبانه روزى پايدارى كنيد ودر جهاد با دشمن، فعّال ودر راه خدا با يكديگر هماهنگ باشيد تا رستگار شويد. «1»

پیام ها

1- در سايه‌ى ايمان، به كمالات مى‌رسيد. «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا ...»

2- تا در مشكلات فردى صابر نباشيد، نمى‌توانيد در برابر دشمنان دين مقاومت كنيد. ابتدا «اصْبِرُوا» سپس‌ «صابِرُوا»

كفر خود مقاومت مى‌كنند، كشته مى‌دهند و مال خرج مى‌كنند، شما نيز در راه خدا با جان و مال پايدارى كنيد. «صابِرُوا»

4- مسلمانان بايد مشكلات يكديگر را تحمل كنند و يكديگر را به صبر سفارش كنند. «صابِرُوا»

5- اسلام، دين ارتباط است. ارتباط با مردم و خدا و پيامبران. «رابطوا»

6- صبر و مصابره و مرابطه بايد جهت‌دار باشد و در مسير تقوا و رضاى الهى قرار گيرد، وگرنه كفّار هم اين امور را دارند. «صابِرُوا وَ رابِطُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ»

7- اسلام دين جامعى است، صبر و تقوا در كنار توجّه به مرزها بيان شده است.

«اصبروا ... رابطوا»

8- تقوا، مرتبه‌اى بالاتر از ايمان است. «آمنوا ... واتقوا»

9- صبر، زمينه‌ى رسيدن به سعادت و پيروزى است. «لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ»

«والحمدللّه ربّ العالمين»

---

«1» درّالمنثور ج 2 ص 218.

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ (200)

بعد از آن عموم مؤمنان را امر مى‌فرمايد:

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا: اى كسانى كه ايمان آورديد به يگانگى خدا و نبوت پيغمبر و معاد و معتقدات حقه، اصْبِرُوا: صبر كنيد بر مشقّات طاعات و ورود مصائب و ناملايمات و در ترك محرمات، كه صبر در طاعت و صبر در مصيبت و صبر از معصيت باشد، وَ صابِرُوا: و بردبارى كنيد در تحمل شدائد با دشمنان دين و شيطان و نفس اماره. اين تأكيد، شدت صبر است، يعنى در تمام امور صبر نمائيد. وَ رابِطُوا: و آماده باشيد براى مقاتله. مرابطه آنست كه لشگر اسلام در سر حدات به دستور پيغمبر، مراكب و اسلحه را آماده و دفع دشمن نمايند.

در منهج- سلمان رضوان اللّه عليه از حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم روايت نموده: هر كه مرابطه نمايد يك شبانه روز در راه خدا، مانند كسى باشد كه تمام ماه رمضان روزه و شبها به عبادت مشغول بوده و از نماز جدا نشود، مگر براى حاجت؛ و هر كه را در راه خدا مرگ رسد، حق تعالى اجر او را مى‌افزايد تا به مرتبه‌اى كه ميان اهل بهشت و جهنم حكم نمايد «2».

على بن ابراهيم قمى رضوان اللّه عليه از حضرت صادق عليه السّلام روايت نموده: اصبروا على المصائب و صابروا على الفرائض و رابطوا على الائمّة «3». فرمود:

صبر كنيد بر مصيبات، و صبر نمائيد بر واجبات، و مرابطه نمائيد با ائمه عليهم السّلام.

---

«1» نهج البلاغه، حكمت 300.

«2» سنن ترمذى، جلد 4، كتاب فضايل الجهاد، صفحه 188، حديث 1665.

«3» تفسير نور الثقلين، جلد اوّل، صفحه 353، حديث 599 (به نقل از تفسير على بن ابراهيم)

تفسير اثنا عشرى، ج‌2، ص: 339

روايت ديگر، فرمود: اصبروا على دينكم و صابروا عدوّكم ممّن يخالفكم و رابطوا امامكم‌ «1». صبر نمائيد بر دين خود، و بردبارى نمائيد بر دشمن خود و كسانى كه مخالفت كنند شما را، و مرابطه نمائيد امام خود را.

وَ اتَّقُوا اللَّهَ‌: و بترسيد و بيانديشيد خدا را از شرك و معاصى، لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ‌: براى آنكه رستگار شويد در دنيا و آخرت.

تنبيه: تقوا عبارت است از نگاهدارى نفس از آنچه موجب ضرر آخرت گردد، و سه مرتبه دارد:

1- نگهدارى نفس از عذاب دائم مخلد، به تصحيح عقايد حقه ايمانيه.

2- دورى از آنچه معصيت باشد از ترك واجبات يا بجا آوردن محرمات.

3- نگهدارى نفس از آنچه مشغول سازد قلب را از توجه به حق، و اين درجه خواص باشد. آيه شريفه جامع است تمام مكارم اخلاق و فوز به سعادات را.

در احاديث قدسيّه وارد شده: اصبروا على بلائى و صابروا على نعمائى و رابطوا دار اعدائى و اتّقوا محبّة سوائى لعلّكم تفلحون.

بردبارى نمائيد بر بلاهاى من، و صبر كنيد بر نعمتهاى من به شكرگزارى، و مرابطه نمائيد در خانه دشمنان من كه دنياست، و بپرهيزيد محبت غير من را تا رستگار شويد.

خاتمه: پيرمردى از صلحا به مكه مى‌رفت. در اثناى راه، سوارى اعراب از او پرسيد: يا شيخ كجا مى‌روى؟ گفت: بيت اللّه. اعرابى گفت: راه زياد، تو هم پيرمرد ضعيف، چگونه پياده مى‌روى؟ گفت: چند مركب دارم. اعرابى گفت:

نمى‌بينم! شيخ گفت: 1- مركب صبر، براى مشقات و شدائد. 2- مركب شكر، براى ايصال نعم. 3- مركب رضا، براى قضاى الهى. 4- زمانى كه نفس من خواهش چيزى كند، مى‌دانم بقيه عمر من كمتر از گذشته است، لذا

---

«1» تفسير عياشى، جلد اوّل، صفحه 212، حديث 181.

تفسير اثنا عشرى، ج‌2، ص: 340

اعتنا به خواهش نكنم. اعرابى گفت: يا شيخ، تو سوارى و من پياده.

تفسير اثنا عشرى، ج‌2، ص: 341

«سورة النّساء»

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ اين سوره مباركه مدنى است و نزد بعضى مكى است الّا قوله: إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلى‌ أَهْلِها. و قوله: يَسْتَفْتُونَكَ قُلِ اللَّهُ يُفْتِيكُمْ فِي الْكَلالَةِ تا آخر، كه اين دو آيه در مكه نازل شده‌ «1».

عدد آيات آن: نزد شامى صد و هفتاد و هفت، و نزد كوفى صد و هفتاد و شش، و نزد غير آنها صد و هفتاد و پنج آيه مى‌باشد، اختلاف در دو آيه: أَنْ تَضِلُّوا السَّبِيلَ‌ كه كوفى، و: فَيُعَذِّبُهُمْ عَذاباً أَلِيماً كه شامى است.

كلمات آن: سه هزار و پانصد و چهل كلمه.

حروف آن: شانزده هزار و پانصد و سى حرف است.

ثواب تلاوت: عياشى به اسناد خود از امير المؤمنين عليه السلام فرمود: هر كه قرائت كند سوره نساء را در هر جمعه، مأمون شود از فشار قبر وقتى داخل قبر شود. «2» تذكره: ثواب مترتبه بر قرائت اين سوره و ساير سور قرآنى، مشروط است به‌

---

«1» در تفسير مجمع البيان نيز آيه به همين صورت نقل شده، و حال آنكه دو آيه مختلف است:

آيه 127 نساء- يَسْتَفْتُونَكَ فِي النِّساءِ قُلِ اللَّهُ يُفْتِيكُمْ فِيهِنَ‌، آيه 176 نساء- يَسْتَفْتُونَكَ قُلِ اللَّهُ يُفْتِيكُمْ فِي الْكَلالَةِ.

«2» تفسير عيّاشى، جلد اوّل، صفحه 215، حديث اوّل.

تفسير اثنا عشرى، ج‌2، ص: 342

عمل آنچه منطوى در آنست از مأمورات و منهيات، و الّا به صرف قرائت، اينگونه مثوبات را واجد نخواهد بود، زيرا فرمايد: أَ فَلا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلى‌ قُلُوبٍ أَقْفالُها و قوله: وَ لَقَدْ يَسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّكْرِ فَهَلْ مِنْ مُدَّكِرٍ*. پس بنابراين تدبر و تأمل، لازم باشد در تلاوت آيات و ترتب اثر و ثمر منتجه بر آن.

وجه انتظام: چون حق تعالى اختتام سوره آل عمران نمود به ذكر تقوى و فلاح بندگان كه: وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ‌، پس افتتاح اين سوره نيز به ذكر تقوى فرمايد، چه آنجا امر به تقوى مخصوص آل عمران بود، لكن اينجا عام است جميع مكلفان را، لذا بر سبيل عموم به كليه مكلفين خطاب فرمايد:

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‌

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ (200)

ترجمه‌

اى كسانيكه گرويديد صبر نمائيد و هم صبرى كنيد و آماده باشيد و بترسيد از خدا باشد كه شما رستگار شويد.

تفسير

در كافى از حضرت صادق (ع) روايت نموده كه صبر كنيد بر فرايض و هم صبرى نمائيد در مصائب و بستگى پيدا كنيد با ائمه و قمى از آنحضرت نقل نموده كه صبر كنيد بر مصائب و شكيبائى نمائيد در فرائض و بستگى پيدا كنيد با ائمه و عياشى از آن حضرت نقل نموده كه صبر كنيد از معاصى و شكيبائى نمائيد در واجبات و در روايتى وارد است كه صبر كنيد بر دينتان و شكيبائى نمائيد با دشمنان خودتان كه مخالف با شما هستند و محكم نمائيد روابط خودتان را با امامتان و از حضرت باقر روايت شده است كه صبر نمائيد بر تقيه و در معانى از حضرت صادق روايت نموده كه صبر نمائيد بر مصائب و هم صبرى كنيد با يكديگر و ربط پيدا كنيد با كسى كه اقتدا نمائيد باو و در مجمع از امير المؤمنين عليه السلام روايت نموده است كه مراد از رابطوا انتظار نمازهاى موقته است هر يك بعد از ديگرى و باين مضمون از پيغمبر (ص) نيز نقل شده است و نيز در مجمع از حضرت باقر روايت نموده كه مراد آنستكه صبر نمائيد بر مصائب و صبر كنيد بر دشمن خودتان و آماده باشيد براى جنگ با آنها و در برهان از آنحضرت نقل نموده كه فرمود مراد آنستكه صبر كنيد بر واجبات و صبر نمائيد بر دشمن خودتان و آماده باشيد براى ظهور امامتان كه انتظار داريد و بنظر حقير تمام اين روايات و اخبار ديگرى كه در اين مقام نقل شده است‌

---

جلد 1 صفحه 558

از قبيل بيان مصداق است كه بر حسب اقتضاء مقامات بيان فرموده‌اند و ظاهر آيه شريفه آنست كه صبر نمائيد بر فعل طاعات و ترك محرمات و ورود مصائب و جهاد با اعداء و با يكديگر كمك نمائيد در صبر و شكيبائى و هم صبرى كنيد و جور يكديگر را تحمل نمائيد و آماده باشيد براى اطاعت امر امام بجهاد كه لازمه آن معرفت باو است و نيز آماده باشيد براى هر امر خيرى چه نماز باشد چه فرج امام زمان چه امور ديگرى چون صبر مطلقا ممدوح است و مسلمين با يكديگر بايد در شدائد و مصائب شركت داشته باشند و تهيه وسائل و اسباب براى اقدام در هر امر خيرى قبل از وقت عمل عقلا لازم است و خداوند در اين آيه شريفه بهر سه امر فرموده و حذف متعلق مفيد عموم است و اصل رباط بستن اسبان است بيكديگر براى جنگ و استعمال ميشود در آماده شدن براى هر امرى خصوصا جهاد و صبر از يكجانب و مصابره از دو جانب است و بترسيد از خدا در آنچه امر نموده است شما را بآن و واجب كرده است بر شما چنانچه عياشى از حضرت صادق (ع) نقل نموده است كه موجب رستگارى است در دنيا و آخرت انشاء اللّه تعالى و از مؤيدات بيان حقير آنستكه در بعضى از اخبار مفسره اين باب وارد است كه رباط در صدر اسلام نبوده و ظاهرا اشاره است بآنكه معنى لغوى مراد نيست بلكه مراد معنى كنائى است كه مهيا شدن براى هر امر خيرى است كه فرد واضح آن معرفت امامى بعد از امامى و اداء نمازى بعد از نمازى است و مصابره علاوه بر آنكه مؤكد معنى صبر است مفيد معنى صبر نمودن افراد مسلمين با يكديگر و در مقابل كفار است و اين معنى علاوه بر آنكه با ظاهر آيه منطبق است وجه جمع بين اخبار مختلفه باب است و اللّه اعلم بحقائق الامور و و از پيغمبر (ص) روايت شده است كه هر كس سوره آل عمران را تلاوت نمايد خداوند بهر آيه از آن امانى از پل جهنم باو مرحمت مى‌فرمايد و نيز از آنحضرت مروى است كه كسيكه سوره آل عمران را در روز جمعه قرائت نمايد خدا و ملائكه بر او رحمت نازل مى‌نمايند تا آفتاب غروب نمايد خداوند توفيق به همه كرامت فرمايد انشاء اللّه تعالى‌

---

جلد 1 صفحه 559

ترجمه مؤلف و مزاياى كتاب بقلم دانشمند تحرير آقاى ميرزا يوسف ايروانى دامت بركاته)

عالم جليل آقاى حاج ميرزا محمد ثقفى فرزند ارجمند علامه شهير الحاج ميرزا ابو الفضل بن العلم المحقق الحاج ميرزا ابو القاسم الطهرانى قدس سرهما كه نام نامى آندو بزرگوار زينت بخش كتب تراجم است در جمادى الثانيه سال 1313 هجرى قمرى در طهران ولادت يافته و از بدو عمر اشتغال بتحصيل علوم دينيه داشته مقدمات و ادبيات و سطوح فقه و اصول را غالبا در نزد دو عالم عامل كامل آقا ميرزا كوچك و آقا شيخ آقا بزرگ اخوان ساوجيان طاب ثراهما بپايان رسانده و در سنه 1341 براى تكميل مدارج علم ببلده مقدسه قم هجرت نموده و قريب هفت سال در آن بلد اقامت داشته و در اين مدت يكدوره معقول را در نزد سيد الحكماء و المجتهدين آقاى حاج سيد ابو الحسن رفيعى قزوينى دامت افاداته فرا گرفته و جنابش تصديق كمال ايشان را در علوم عقليه و نقليه نموده است و دو دوره اصول خارج و عمده مباحث فقهيه را از بحث رئيس الشيعه مرحوم حاج شيخ عبد الكريم حائرى يزدى رضوان اللّه عليه استفاده نموده و حضرتش بخط شريف تصريح به مقام اجتهاد و اعتماد او فرموده و در خلال اين احوال چندى از بحث شيخ الفقهاء و المحدثين آقاى شيخ محمد رضاى اصفهانى مسجد شاهى اعلى اللّه مقامه مستفيذ بوده و از ايشان بتحصيل اجازه عامّه بليغه مشتمل بر سه طريق متصل بامام (ع) با تصريح باهليت فتوى فائز گشته و چون عمده مقصود از اين مقال بيان مزاياى كتاب مستطاب روان جاويد در تفسير قرآن مجيد كه يكى از بزرگترين آثار علمى اين وجود مبارك است ميباشد و مقام مصنف اجل از تعريف و توصيف است عنان سخن را بجانب منظور اصلى معطوف و بسمع شريف خوانندگان عظام ميرسانم كه آنچه اين بنده در حين اشتغال بتصحيح و مقابله آن كتاب استخراج و ضبط نمودم جمعا ده مزيت است كه باين عشره كامله مؤلف گوى سبقت را از فارسين اين قافله ربوده و آن مزايا از اين قرار است:

---

جلد 1 صفحه 560

«1» اهتمام بجهت موعظه قرآن كه مقصود از انزال كتاب است و تاكنون مغفول عنه بوده «2» اشتمال بر تحقيقات رشيقه و نظريات رقيقه كه مهجور از افكار و مستور از انظار بوده «3» احتواء بر مباحث فقهيه عام البلوى كه در كتب فقه بذكر اجمالى آن اكتفا شده است «4» اشتمال بر حقائق مكشوفه كه بطريق غير عادى استكشاف شده است «5» تطبيق ظواهر دقيقه آيات با ظواهر اخبار معارضه كه انصافا در اين مقام يد بيضائى نشان داده «6» جمع بين روايات مختلفه تفسيريه كه حقا هنر فقهى و ذوق ادبى را به نصاب كمال رسانده «7» جمع بين سهولت عبارات و علو معانى كه قابل استفاده عوام و خواص شده است «8» بمنزله شرح و بيان بودن براى تفسير شريف صافى كه مورد نظر و بحث طلاب اين علم است «9» استقلال هر يك از آيات بتفسير جامع با نظم بديعى كه موجب ملالت خواننده نشود «10» احتواء بر مطالب ابكاريكه كسى سبقت بر آن ننموده و كم ترك الاول للاخر وفقه اللّه تعالى لاتمامه الى غاية مرامه و مقرر گرديد كه از محل فروش اين مجلد بطبع ساير مجلدات اقدام شود انشاء اللّه تعالى بتاريخ 28 شعبان المعظم سنه 1370 هجرى قمرى الاحقر يوسف بن على الايروانى الغروى‌

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

يا أَيُّهَا الَّذِين‌َ آمَنُوا اصبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا وَ اتَّقُوا اللّه‌َ لَعَلَّكُم‌ تُفلِحُون‌َ (200)

اي‌ كساني‌ ‌که‌ ايمان‌ آورديد صبر ‌را‌ پيشه‌ ‌خود‌ قرار دهيد و مصابره‌ كنيد و مرابطه‌ نمائيد و ‌از‌ ‌خدا‌ بپرهيزيد ‌باشد‌ ‌که‌ ‌شما‌ رستگار شويد.

يا أَيُّهَا الَّذِين‌َ آمَنُوا خطاب‌ بجميع‌ گرونده‌گان‌ بدين‌ مقدس‌ اسلام‌ چه‌ ‌از‌ مشركين‌ ‌ يا ‌ اهل‌ كتاب‌ باشند ‌پس‌ ‌از‌ تشرف‌ بشرف‌ ايمان‌ چهار امر لازم‌ الاجراء دارند 1‌-‌ امر بصبر اصبِرُوا و صبر ‌ يا ‌ ‌در‌ بلاء و مصائب‌ ‌است‌ بايد بدانند ‌که‌ ‌اگر‌

جلد 4 - صفحه 470

‌از‌ جانب‌ ‌خدا‌ ‌است‌ موافق‌ حكمت‌ ‌است‌ و عين‌ صلاح‌ و ‌اگر‌ ‌از‌ جانب‌ ‌خود‌ ‌او‌ ‌است‌ بايد خودداري‌ كند ‌تا‌ گرفتار نشود، و ‌اگر‌ ‌از‌ جانب‌ ‌غير‌ ‌است‌ ‌اگر‌ قدرت‌ ‌بر‌ دفع‌ ‌آن‌ دارد دفع‌ كند و ‌اگر‌ ندارد حواله‌ بقادر متعال‌ نمايد ‌خدا‌ تلافي‌ ميكند و انتقام‌ ميكشد و ‌ يا ‌ صبر ‌بر‌ مشقّت‌ عبادت‌ ‌است‌ بايد بداند ‌که‌ عبادت‌ ‌هر‌ چه‌ مشقّتش‌ بيشتر ‌باشد‌ اجر ‌او‌ زيادتر

(افضل‌ الاعمال‌ أحمزها)

و ‌ يا ‌ صبر ‌بر‌ ترك‌ معصيت‌ بايد بداند ‌که‌ معصيت‌ علاوه‌ ‌بر‌ استحقاق‌ عقوبت‌ اخروي‌ متضمّن‌ ضررهاي‌ بسيار دنيوي‌ ‌است‌: ضعف‌ ايمان‌، سياهي‌ قلب‌، تسلّط شيطان‌، سلب‌ توفيق‌، دچار بليّات‌، قساوت‌ قلب‌، حبس‌ دعاء، زوال‌ نعمت‌، كوتاهي‌ عمر، امراض‌ جسمي‌ و روحي‌، رنجش‌ خاطر پيغمبر صلّي‌ اللّه‌ ‌عليه‌ و آله‌ و سلّم‌ و ائمّه‌ اطهار ‌عليه‌ السّلام‌ و مضرات‌ ديگر.

2‌-‌ مصابره‌ وَ صابِرُوا و ‌آن‌ صبر ‌در‌ مقاومت‌ ‌بر‌ دشمن‌ و طرف‌ ‌است‌ ‌که‌ تعبير بشجاعت‌ و قوّت‌ قلب‌ ميكنند و ‌اينکه‌ ‌هم‌ دو قسم‌ ‌است‌: يكي‌ ‌در‌ مقابل‌ اعداء دين‌ ‌از‌ كفار و مشركين‌ و يكي‌ ‌هم‌ ‌در‌ مقابل‌ هواهاي‌ نفسانيه‌ و زخارف‌ دنيويه‌ و خطورات‌ و وساوس‌ شيطانيه‌ جنّيه‌ و انسيه‌ ‌که‌ تعبير بجهاد اكبر ميكنند.

3‌-‌ مرابطه‌ وَ رابِطُوا ‌که‌ عبارت‌ ‌از‌ اينست‌ ‌که‌ جمعي‌ ‌از‌ مؤمنين‌ ‌در‌ سر حدات‌ ممالك‌ اسلامي‌ كشيك‌ كشند ‌که‌ دشمن‌ حمله‌ نكند.

4‌-‌ تقوي‌ وَ اتَّقُوا اللّه‌َ و شرح‌ تقوي‌ مفصلا و مكررا گذشته‌ احتياجي‌ نيست‌ ‌پس‌ ‌از‌ انجام‌ ‌اينکه‌ چهار ‌با‌ فرض‌ ايمان‌ اميد رستگاري‌ دارند.

لَعَلَّكُم‌ تُفلِحُون‌َ و اخبار ‌در‌ تفسير ‌اينکه‌ ‌آيه‌ شريفه‌ بسيار ‌است‌ و ‌في‌ الجمله‌ اختلاف‌ مضموني‌ دارد:

‌در‌ بعضي‌ صبر ‌بر‌ فرائض‌ ‌در‌ اصبِرُوا و مصابره‌ ‌بر‌ محرمات‌ ‌در‌ صابِرُوا و ‌در‌ بعض‌ ديگر بعكس‌ تفسير ‌شده‌، و جمع‌ ‌بين‌ ‌اينکه‌ دو طائفه‌ اينست‌ ‌که‌ ‌اگر‌ فعل‌

جلد 4 - صفحه 471

طاعت‌ و ترك‌ معصيت‌ ‌بر‌ انسان‌ مشقت‌ و زحمت‌ دارد مصداق‌ اصبِرُوا ‌است‌ و ‌اگر‌ خلاف‌ هواي‌ نفس‌ ‌است‌ مصداق‌ صابِرُوا ‌است‌ و ‌علي‌ اي‌ّ حال‌ بيان‌ مصداق‌ ‌است‌ منافي‌ ‌با‌ عموم‌ نيست‌.

و ‌در‌ اخبار زيادي‌ مرابطه‌ ‌را‌ تفسير كردند ‌در‌ بودن‌ ‌با‌ ائمه‌ اطهار ‌عليهم‌ ‌السلام‌ ‌يعني‌ بايد حفظ امام‌ و شؤنات‌ ‌آن‌ و دفع‌ دشمنان‌ ‌آن‌ و اخذ فرمايشات‌ ‌آن‌ و اطاعت‌ ‌آن‌ و ترك‌ مخالفت‌ ‌آن‌ نمود و ‌اينکه‌ ‌هم‌ بيان‌ مصداق‌ ‌است‌، چون‌ حفظ امام‌ حفظ دين‌ اسلام‌ و قرآن‌ ‌است‌.

و ‌از‌ ‌اينکه‌ بيان‌ استفاده‌ ميشود ‌که‌ مراد حفظ اسلام‌ چه‌ بزبان‌ و چه‌ بقلم‌ و چه‌ بمال‌ و چه‌ بقدرت‌ و قوي‌ و چه‌ بعلم‌ و عمل‌ و چه‌ بجنگ‌ و دفاع‌ ‌باشد‌ واجب‌ و فرض‌ ‌است‌ بلكه‌ اعظم‌ فرائض‌ حفظ بيضه‌ اسلام‌ ‌است‌ ‌هر‌ كس‌ ‌هر‌ چه‌ ميتواند.

و الحمد للّه‌ اوّلا و آخرا و ظاهرا و باطنا و صلّي‌ اللّه‌ ‌علي‌ ‌محمّد‌ و آله‌ الطيبين‌ و اللعن‌ ‌علي‌ اعدائهم‌ اجمعين‌ پايان‌ تفسير سوره‌ آل‌ عمران‌ و پايان‌ مجلد سوم‌ اطيب‌ البيان‌ و ‌قد‌ وقع‌ الفراق‌ ‌في‌ يوم الاثنين‌ ‌في‌ الرابع‌ عشر ‌من‌ جمادي‌ الاولي‌ يوم وفات‌ الصديقة الطاهرة سلام‌ اللّه‌ عليها و ‌علي‌ ابيها و بعلها و بنيها

برگزیده تفسیر نمونه

---

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱- مؤمنان، موظّف به صبر در برابر مشکلات (یا ایّها الّذین امنوا اصبروا)

۲- ارزشمندى ایمان و مؤمن، در پیشگاه خداوند (یا ایّها الّذین امنوا) در خطاب مستقیم خداوند، نوعى تشریف و تفخیم نهفته است.

۳- مؤمنان، موظّف به پایدارى و مقاومت در برابر دشمنان سرسخت و ستیزه جو (یا ایّها الّذین امنوا ... صابروا) «صابروا» از باب مفاعله، دلالت بر مقاومت طرفینى دارد و این معنا غالبا بین دو خصم تصوّر مى شود.

۴- لزوم بردبارى و تحمّل متقابل، در بین مؤمنان (یا ایّها الّذین امنوا اصبروا و صابروا) جمله «صابروا»، مى تواند به این معنا باشد که مؤمنان موظّفند مشکلات به وجود آمده از ناحیه یکدیگر را تحمّل کنند و نسبت به هم شکیبا و بردبار باشند.

۵- مؤمنان، موظّفند یکدیگر را به صبر و شکیبایى در برابر مشکلات ترغیب کنند. (یا ایّها الّذین امنوا اصبروا و صابروا) به نظر مى رسد الف مفاعله در «صابروا»، براى متعدّى کردن «صَبَرَ» به کار رفته باشد ; بنابراین «صابروا»، یعنى دیگران را به صبر وادارید.

۶- صبر در برابر مشکلات، زمینه ساز پایدارى در برابر دشمن* (یا ایّها الّذین امنوا اصبروا و صابروا) تقدّم ذکرى «اصبروا» بر «صابروا»، مى تواند حاکى از این معنا باشد که تا در برابر مشکلات فردى صبور نباشید، نمى توانید در مقابل دشمنان دین مقاومت کنید.

۷- مؤمنان، موظّف به برقرارى ارتباط و پیوند و هماهنگى با یکدیگر (یا ایّها الّذین امنوا ... و رابطوا) ربط به معناى پیوند است، بنابراین «رابطوا»، دلالت بر لزوم پیوند و ارتباط بین افراد جامعه ایمانى دارد; که از لوازم آن هماهنگى با یکدیگر است.

۸- حراست و پاسدارى از حدود و ثغور وطن اسلامى، وظیفه همگانى مؤمنان (یا ایّها الّذین امنوا ... و رابطوا) «رابطوا»، در برداشت فوق به معناى اصطلاحى آن (مرزبانى و حفظ ثغور)، گرفته شده است.

۹- لزوم پیشه ساختن صبر و شکیبایى، قبل از دعوت دیگران به صبر و استقامت* (یا ایّها الّذین امنوا اصبروا و صابروا) برداشت فوق مبتنى بر این معناست که مراد از «صابروا»، دعوت یکدیگر به صبر و استقامت باشد.

۱۰- صبر و شکیبایى، زمینه اى براى استحکام پیوندهاى اجتماعى (اصبروا و صابروا و رابطوا) بیان لزوم ارتباط و هماهنگى افراد با یکدیگر، پس از طرح ضرورت صبر و شکیبایى، مى تواند اشاره به نفس صبر در ایجاد ارتباط و پیوند بین افراد جامعه ایمانى داشته باشد.

۱۱- حفاظت از مرزهاى کشور اسلامى، در گرو صبر و شکیبایى مسلمانان (یا ایّها الّذین امنوا اصبروا و صابروا و رابطوا) بر این مبنا که «رابطوا»، به معناى لزوم مرزبانى باشد، تقدّم صبر بر آن حکایت از نقش صبر در حفاظت از مرزها دارد.

۱۲- مؤمنان، موظّف به رعایت تقواى الهى (و اتّقوا اللّه)

۱۳- بى صبرى در برابر مشکلات، سستى در مقابل دشمنان و حفاظت نکردن از مرزهاى کشور اسلامى، بى تقوایى است. (اصبروا و صابروا و رابطوا و اتّقوا اللّه)

۱۴- شکیبایى مؤمنان در برابر مشکلات، پایدارى آنان در مقابل دشمن و حفاظت از مرزهاى اسلامى، نشانه تقواپیشگى است. (یا ایّها الّذین امنوا اصبروا و صابروا و رابطوا و اتّقوا اللّه)

۱۵- ایجاد پیوندهاى اجتماعى در جامعه ایمانى، نشانه پرهیزکارى مؤمنان (یا ایّها الّذین امنوا ... و رابطوا و اتّقوا اللّه) بنابر اینکه معناى «رابطوا»، ایجاد پیوند باشد.

۱۶- ایمان، زمینه شکیبایى در برابر مشکلات و پایدارى در مقابل دشمن و حفظ مرزها و رعایت تقواست. (یا ایّها الّذین امنوا اصبروا و صابروا و رابطوا و اتّقوا اللّه) مخاطب قرار دادن مسلمانان به وصف ایمان و آنگاه امر به شکیبایى و ... بیانگر آن است که ایمان زمینه تحقق مسائل مطرح شده است.

۱۷- تقوا، مرتبه اى فراتر از ایمان (یا ایّها الّذین امنوا ... و اتّقوا اللّه)

۱۸- صبر در برابر مشکلات، مقاومت در برابر دشمن، حفاظت از مرزهاى جامعه اسلامى و تقواپیشگى، زمینه پیروزى و سعادت (یا ایّها الّذین امنوا اصبروا و صابروا و رابطوا لعلّکم تفلحون) «فلاح»، به معناى نیل به نجات و پیروزى است (لسان العرب).

۱۹- پیروزى و سعادت جامعه ایمانى، در گرو ایجاد پیوند و ارتباط با یکدیگر (و رابطوا ... لعلّکم تفلحون)

روایات و احادیث

۲۰- صبر در انجام فرائض و در برابر مصائب و آمادگى براى پیروى از دستورات ائمّه، وظیفه مؤمنان (یا ایّها الّذین امنوا اصبروا و صابروا) امام صادق (ع) درباره آیه فوق فرمود: اصبروا على الفرائض و صابروا على المصائب و رابطوا على الأئمّة.

۲۱- مقاومت در برابر دشمن بر اساس تقیّه و آمادگى براى پیروى از دستورات پیشوایان، وظیفه مؤمنان (یا ایّها الّذین امنوا اصبروا و صابروا و رابطوا) امام صادق (ع) درباره آیه فوق فرمود: ... و صابروهم على التّقیّة و رابطوا على من تقتدون به ... .

۲۲- خوددارى از گناه، امر به معروف و نهى از منکر و آمادگى براى دفاع از ائمّه (ع)، وظیفه مؤمنان (یا ایّها الّذین امنوا اصبروا و صابروا و رابطوا و اتّقوا اللّه) امام صادق (ع) درباره «اصبروا» فرمود: عن المعاصى. و درباره «و اتّقوا اللّه»، فرمود: امروا بالمعروف و انهوا عن المنکر. و درباره «رابطوا» فرمود: ... و نحن الرباط الادنى فمن جاهد عنّا فقد جاهد عن النّبى (ص) ... .

۲۳- مقاومت در برابر دشمنان و زیر نظر داشتن توطئه آنان، وظیفه مؤمنان (یا ایّها الّذین امنوا اصبروا و صابروا و رابطوا) امام صادق (ع) درباره قول خداوند «اصبروا و صابروا ... »، فرمود: معناه ... و صابروا على عدوّکم و رابطوا عدوّکم.

۲۴- مطلوبیت انتظار نماز بعدى، پس از هر نماز (یا ایّها الّذین امنوا ... و رابطوا) على (ع) درباره «رابطوا»، در آیه فوق فرمود: رابطوا الصلوات اى انتظروها واحدة بعد واحدة.

۲۵- صبر بر انجام نمازهاى پنجگانه و صبر در جنگ مسلّحانه با دشمنان و پاسدارى در راه خداوند، وظیفه مؤمنان (یا ایّها الّذین امنوا اصبروا و صابروا) پیامبر اسلام (ص) درباره « ... اصبروا و صابروا و رابطوا ... » فرمود: اصبروا على الصلوات الخمس، و صابروا على قتال عدوّکم بالسّیف، و ربطوا فى سبیل اللّه لعلّکم تفلحون.

موضوعات مرتبط

• ائمه (ع): دفاع از ائمه (ع) ۲۲
• استقامت: با تقیّه ۲۱ ; استقامت در جهاد ۱۴، ۱۶، ۱۸ ،۲۳ ; زمینه استقامت ۶
• اطاعت: از ائمه (ع) ۲۰ ; اطاعت از رهبرى ۲۱
• امر به معروف:۲۲
• ایمان: آثار ایمان ۱۶ ; فضیلت ایمان ۲ ; مراتب ایمان ۱۷
• تقوا:۱۵ آثار تقوا ۱۵ ۱۴، ۱۸ ; اهمیّت تقوا ۱۵ ۱۲، ۱۷ ; زمینه تقوا ۱۵ ۱۶
• تقیّه:۲۱
• تکلیف:۲۰
• تنبلى: در جهاد ۱۳
• جامعه: آثار روابط اجتماعى ۱۹ ; جامعه دینى ۱۵ ; روابط اجتماعى جامعه ۱۰، ۱۵ ; سعادت جامعه دینى ۱۹
• جهاد:۱۳، ۱۴، ۱۶، ۱۸، ۲۱، ۲۳، ۲۵
• دشمنان:۳ توطئه دشمنان ۳ ۲۳
• دین: پاسدارى دین ۲۵
• رهبرى:۲۱
• سختى:۱، ۳، ۵، ۶، ۱۴، ۱۶، ۱۸
• سعادت:۱۹ زمینه سعادت ۱۹ ۱۸
• صبر: آثار ترک صبر ۱۳ ; آثار صبر ۶، ۱۰، ۱۱، ۱۸ ; اهمیّت صبر ۴، ۹ ; تشویق به صبر ۵ ; دعوت به صبر ۹ ; زمینه صبر ۱۶ ; صبر بر عبادت ۲۵ ; صبر بر مصیبت ۲۰ ; صبر در تکلیف ۲۰ ; صبر در جهاد ۲۵ ; صبر در سختى ۱، ۳، ۵، ۶، ۱۴، ۱۶، ۱۸
• عبادت:۲۵
• گناه: اجتناب از گناه ۲۲
• مبارزه: با دشمنان ۳
• مرزبانى:۱۱، ۱۶ آثار مرزبانى ۱۱، ۱۶ ۱۸ ; اهمیّت مرزبانى ۱۱، ۱۶ ۸، ۱۴، ۱۶ ; ترک مرزبانى ۱۱، ۱۶ ۱۳
• مصیبت:۲۰
• موفقیت: زمینه موفقیت ۱۸، ۱۹
• مؤمنان: تقواى مؤمنان ۱۵ ; روابط مؤمنان ۷ ; صبر مؤمنان ۱۴ ; فضایل مؤمنان ۲ ; مسؤولیت مؤمنان ۱، ۳، ۴، ۵، ۷، ۸، ۱۲، ۲۰، ۲۱، ۲۲، ۲۳، ۲۵
• نماز: فضیلت نماز ۲۴ ; نماز هاى یومیه ۲۵
• نهى از منکر:۲۲
• هشیارى: اهمیت هشیارى ۲۳