آل عمران ٣٨

هُنَالِکَ‌ دَعَا زَکَرِيَّا رَبَّهُ‌ قَالَ‌ رَبِ‌ هَبْ‌ لِي‌ مِنْ‌ لَدُنْکَ‌ ذُرِّيَّةً طَيِّبَةً إِنَّکَ‌ سَمِيعُ‌ الدُّعَاءِ

کپی متن آیه
هُنَالِکَ‌ دَعَا زَکَرِيَّا رَبَّهُ‌ قَالَ‌ رَبِ‌ هَبْ‌ لِي‌ مِنْ‌ لَدُنْکَ‌ ذُرِّيَّةً طَيِّبَةً إِنَّکَ‌ سَمِيعُ‌ الدُّعَاءِ

ترجمه

در آنجا بود که زکریا، (با مشاهده آن همه شایستگی در مریم،) پروردگار خویش را خواند و عرض کرد: «خداوندا! از طرف خود، فرزند پاکیزه‌ای (نیز) به من عطا فرما، که تو دعا را می‌شنوی!»

اين جا بود كه زكريّا پروردگارش را بخواند و عرضه داشت: بار الها! از جانب خود فرزندى پاك عطايم كن كه تو شنواى دعايى

آنجا [بود كه‌] زكريا پروردگارش را خواند [و] گفت: «پروردگارا، از جانب خود، فرزندى پاك و پسنديده به من عطا كن، كه تو شنونده دعايى.»

در آن هنگام زکریّا (که کرامت مریم مشاهده کرد) پروردگار خود را بخواند، گفت: پروردگارا، مرا (به لطف خویش) فرزندی پاک سرشت عطا فرما، که همانا تویی اجابت کننده دعا.

در آنجا بود که زکریا [با دیدن کرامت و عظمت مریم] پروردگار خود را خوانده، گفت: پروردگارا! مرا از سوی خود فرزندی پاک و پاکیزه عطا کن، یقیناً تو شنوای دعایی.

در آنجا زكريا پروردگارش را ندا داد و گفت: اى پروردگار من، مرا از جانب خود فرزندى پاكيزه عطا كن، همانا كه تو دعا را مى‌شنوى.

آنجا بود که زکریا به [درگاه‌] پروردگارش دعا کرد و گفت پروردگارا به من از نزد خود فرزندی پاک عطا فرما، که تو شنوای دعایی‌

آنگاه- يا در آنجا- زكريا پروردگار خويش را بخواند، گفت: پروردگارا، مرا از نزد خود فرزندى پاك ببخش، كه تويى شنواى دعا.

بدان هنگام (که زکریّا آن همه مرحمت و محبّت خدا را در حق مریم دید، خاشعانه در عبادتگاه به پا خاست و رو به سوی آسمان کرد و) پروردگار خویش را به فریاد خواند، گفت: پروردگارا! (هر چند که خود پیرم و همسرم نازا) فرزند شایسته‌ای از جانب (لطف و کرم) خویش به من عطاء فرما، بیگمان تو شنونده‌ی دعائی (و پذیرنده‌ی تمنّائی).

اینجا (بود که) زکریا پروردگارش را خواند (و) گفت: «پروردگارم! از جانب ویژه‌ی خود، فرزندی پاک و پسندیده به من عطا فرمای. همواره تو بس شنونده‌ی درخواستی.»

اینجا خواند زکریا پروردگار خویش را گفت پروردگارا ببخش مرا از نزد خود نسلی پاکیزه که توئی همانا شنونده دعا

Thereupon Zechariah prayed to his Lord; he said, “My Lord, bestow on me good offspring from Your presence; You are the Hearer of Prayers.”

ترتیل:

ترجمه:

آل عمران ٣٧	آیه ٣٨	آل عمران ٣٩
سوره : سوره آل عمران نزول : ٢ هجرت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ١٥ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«هُنَالِکَ»: آنجا، پیش مریم و در کنار عبادتگاه. «دَعَا»: به کمک طلبید. به فریاد خواند.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

يَا زَکَرِيَّا إِنَّا نُبَشِّرُکَ‌... (۰)

تفسیر

---

• آيات ۴۱ - ۳۵، سوره آل عمران
  
• معناى سخن مادر مريم : ((نذرت لك ما فى بطنى محررا))
  
• اعتقاد مادر مريم به حمل خود از روى جزم بود
  
• معناى جمله ((و ليس الذكر كالانثى ))
  
• وجه تسميه ((مريم ))
  
• ((قبول حسن )) به معناى تقبل يعنى قبول با رضايت درونى است
  
• معناى ((محراب ))
  
• رزقى كه همواره نزد مريم بوده رزق معمولى و عادى نبوده است
  
• شباهت بسيار بين عيسى و يحيى (على نبينا و آله و عليهما السلام )
  
• عيسى و يحيى در كلام خداوند سبحان
  
• استفهام زكريا در جمله ((انى يكون لى غلام ؟)) بمنظور استبعاد نبوده است
  
• استفهام يحيى نظير سؤ ال حضرت ابراهيم است
  
• در خواست نشانه و علامت كردن زكريا براى چه بوده است ؟
  
• تصرف شيطان در نفوس انبياء (ع ) محال است
  
• طرح يك سؤ ال و پاسخ به آن
  
• سخنى پيرامون الهامات غيبى و خواطر شيطانى
  
• بخشى از تكلم كه مخصوص خداوند است
  
• بحث روايتى (در ذيل آيات مربوط به مادر مريم و زكريا و...)
  
• سخنان بعضى از مفسرين در انكار اين روايات و پاسخ به او
  
• بحث روايتى (راجع به الهامات و خواطر)
  

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

«38» هُنالِكَ دَعا زَكَرِيَّا رَبَّهُ قالَ رَبِّ هَبْ لِي مِنْ لَدُنْكَ ذُرِّيَّةً طَيِّبَةً إِنَّكَ سَمِيعُ الدُّعاءِ

در اين هنگام زكريّا (كه اين همه كرامت و مائده آسمانى را ديد) پروردگارش را خواند و گفت: پروردگارا! از جانب خود نسلى پاك و پسنديده به من عطا كن كه همانا تو شنونده دعائى.

نکته ها

چنانكه قبلًا ذكر شد، مادر مريم با همسر زكريّا خواهر بودند و هر دو عقيم و نازا. مادر مريم با ديدن صحنه‌ى غذا دادن پرنده به جوجه‌هايش منقلب شد و به درگاه خدا دعا كرد، خداوند نيز به او مريم را عطا كرد. در اينجا هم وقتى حضرت زكريّا مقام ومرتبه‌ى مريم را ديد، از خداوند طلب فرزند كرد.

جلد 1 - صفحه 507

پیام ها

1- حالات انسان وساعات دعا، در استجابت آن مؤثّر است. «هُنالِكَ دَعا زَكَرِيَّا»

2- غبطه خوردن كمال، ولى حسد ورزيدن نقص است. زكريّا عليه السلام با ديدن مقام مريم عليها السلام شيفته شد و غبطه خورد و دست به دعا برداشت. «هُنالِكَ دَعا»

3- زن مى‌تواند پيامبر خدا را تحت تأثير قرار دهد. «هُنالِكَ دَعا زَكَرِيَّا»

4- مشاهده‌ى كمالات ديگران، زمينه‌ى درخواست كمالات و توجّه انسان به خداوند است. «هُنالِكَ دَعا زَكَرِيَّا»

5- درخواست فرزند ونسل پاك، سنّت و روش انبياست. «هَبْ لِي ... ذُرِّيَّةً طَيِّبَةً»

6- ارزش ذريّه و فرزندان، به پاكى آنهاست. «ذُرِّيَّةً طَيِّبَةً»

7- در دعا بايد از خداوند تجليل كرد. «إِنَّكَ سَمِيعُ الدُّعاءِ»

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

هُنالِكَ دَعا زَكَرِيَّا رَبَّهُ قالَ رَبِّ هَبْ لِي مِنْ لَدُنْكَ ذُرِّيَّةً طَيِّبَةً إِنَّكَ سَمِيعُ الدُّعاءِ (38)

چون زكريا عليه السّلام مشاهده كرامت مريم را نزد خداى عز و جل نمود، راغب شد حق تعالى به او فرزندى عطا فرمايد كه مانند مريم صاحب كرامت باشد، با آنكه خودش پير و زوجه‌اش عاقر گشته بود، لذا از درگاه الهى درخواست نمود:

هُنالِكَ دَعا زَكَرِيَّا رَبَّهُ‌: در آن هنگام كه كرامت مريم را مشاهده نمود، خواند زكريا پروردگارش را از روى نياز، قالَ رَبِّ هَبْ لِي‌: گفت:

پروردگارا، عطا و بخشش فرما مرا، مِنْ لَدُنْكَ ذُرِّيَّةً طَيِّبَةً: از جانب خود فرزندى پاك از آلايش گناه، همچنانكه مرحمت فرمودى مريم را به «حنه» كه عجوزه و عاقره بود. إِنَّكَ سَمِيعُ الدُّعاءِ: بدرستى كه ذات تو از راه لطف و كرم، اجابت كننده دعاست.

نكته: ذكر «سميع» در موضع «مجيب» به جهت آنست كه هر كه اهليّت آن دارد كه استماع مطلوب نمايد، سزاوار آنست كه اجابت كند.

تذكره: در كتاب كافى محمد بن مسلم از حضرت باقر عليه السّلام روايت نموده: هر كه خواهد زوجه او حامله شود، دو ركعت نماز بعد از نماز جمعه يا روز جمعه بخواند، طول دهد ركوع و سجود آن را و بعد از نماز اين دعا را بخواند:

اللّهمّ انّى اسئلك بما سئلك زكريّا: «ربّ لا تذرنى فردا و انت خير الوارثين» اللّهمّ هب لى من لدنك ذرّيّة طيّبة انّك سميع الدّعاء اللّهمّ باسمك‌

---

«1» احقاق الحق، جلد 10، صفحه 320 (به نقل از مقتل الحسين خوارزمى)- تفسير الدرّ المنثور، ج 2 صفحه 20- تفسير كشّاف، جلد اوّل، صفحه 321

تفسير اثنا عشرى، ج‌2، ص: 87

استحللتها و فى امانتك اخذتها فان قضيت فى رحمها ولدا فاجعله غلاما مباركا (زكيّا) و لا تجعل للشّيطان فيه شركا و لا نصيبا. «1» مروى است كه زكريا عليه السّلام پيغمبرى عالى مقدار و رئيس احبار و صاحب قربان و كليددار بيت المقدس و هميشه در مسجد نماز مى‌كرد، و منتظر بودند كه او در را بگشايد. وقتى نظر كرد، جوانى را ديد با لباس سفيد، و او جبرئيل بود كه براى بشارت نازل شد.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

هُنالِكَ دَعا زَكَرِيَّا رَبَّهُ قالَ رَبِّ هَبْ لِي مِنْ لَدُنْكَ ذُرِّيَّةً طَيِّبَةً إِنَّكَ سَمِيعُ الدُّعاءِ (38)

---

جلد 1 صفحه 411

ترجمه‌

آنجا خواند زكريا پروردگار خود را گفت پروردگار من ببخش مرا از قبل خود فرزندى پاكيزه همانا تو شنونده دعائى..

تفسير

همانوقت كه حضرت زكريا كرامت حضرت مريم و منزلت او را در پيشگاه احديت مشاهده نمود يا در همان مكانكه ايستاده بود از خداوند مسئلت نمود كه خداوند فرزندى باو كرامت كند پاكيزه از معاصى و مبارك چنانچه بحنه عطا كرد گفته‌اند از خداوند خواست كه آن فرزند از ايشاع دختر عمران باشد و مانند مريم باشد در كرامت نزد خدا و عياشى از حضرت باقر (ع) نقل نموده كه حضرت مريم خوش صورت و اندامترين زنان بود و در محراب مشغول نماز بود و محراب از نور جمال او روشن بود و در تفسير امام است كه وقتى زكريا ديد كه ميوه زمستانى در تابستان و ميوه تابستانى در زمستان براى مريم حاضر ميشود با خود گفت چنين خداوندى قادر است كه بمن فرزند عطا كند با آنكه پير شده‌ام و زنم نازاد است و از خدا مسئلت نمود فرزندى مبارك و عرض كرد همانا تو شنونده دعائى يعنى اجابت كننده آنرا.

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

هُنالِك‌َ دَعا زَكَرِيّا رَبَّه‌ُ قال‌َ رَب‌ِّ هَب‌ لِي‌ مِن‌ لَدُنك‌َ ذُرِّيَّةً طَيِّبَةً إِنَّك‌َ سَمِيع‌ُ الدُّعاءِ (38)

‌در‌ ‌اينکه‌ موقع‌ زكريّا خواند پروردگار ‌خود‌ ‌را‌ ‌گفت‌ پروردگار ‌من‌ بخشش‌ فرما ‌براي‌ ‌من‌ ذريّه‌ پاكي‌ محقّقا تو اجابت‌ كننده‌ دعائي‌ هُنالِك‌َ ‌در‌ اصل‌ ظرف‌ مكان‌ ‌است‌ و سه‌ قسم‌ ‌است‌: هنا و هناك‌ و هنالك‌ هنا ‌از‌ ‌براي‌ قريب‌، و هناك‌ متوسّط، و هنالك‌ بعيد. لكن‌ ‌در‌ ‌اينکه‌ مقام‌ بمعني‌ حال‌ ‌است‌ اشاره‌ ‌به‌ اينكه‌ چون‌ مقام‌ مريم‌ ‌را‌ مشاهده‌ كرد ‌که‌ بدعاء مادرش‌ خداوند همچه‌ دختري‌ باو عنايت‌ فرمود ‌که‌ مائده‌ سماوي‌ ‌بر‌ ‌او‌ ميآيد ‌بر‌ خلاف‌ عادت‌ و ‌از‌ ‌آن‌ طرف‌ ديد عيال‌ خودش‌ عقيم‌ ‌است‌ و خودش‌ ‌هم‌ بسن‌ّ كهولت‌ رسيده‌ و لكن‌ خداوند

جلد 3 - صفحه 186

قدرت‌ دارد ‌بر‌ خلاف‌ عادت‌ باو فرزندي‌ عنايت‌ فرمايد.

دَعا زَكَرِيّا دعا كرد و خواهش‌ نمود ربّه‌ پروردگار ‌خود‌ ‌را‌ ‌قال‌ بيان‌ دعاي‌ زكريّا ‌است‌ ‌که‌ دعاء ‌آن‌ ‌اينکه‌ ‌بود‌ ‌که‌ عرض‌ كرد:

رب‌ّ اضافه‌ بياء متكلّم‌ ‌يعني‌ پروردگار ‌من‌، اظهار ذلّت‌ ‌است‌ ‌که‌ تو همه‌ نوع‌ احسان‌ و تفضّلي‌ بمن‌ فرموده‌ و مرا تربيت‌ كرده‌ ‌تا‌ بمقام‌ نبوّت‌ و رسالت‌ رسانيده‌ ‌اينکه‌ نوع‌ تفضّل‌ ‌را‌ ‌هم‌ ‌از‌ ‌من‌ دريغ‌ مفرما.

هَب‌ لِي‌ هبه‌ اعطاء بلا عوض‌ ‌است‌ ‌يعني‌ ‌من‌ و ‌لو‌ استحقاق‌ ‌اينکه‌ موهبت‌ ‌را‌ ندارم‌ لكن‌ مواهب‌ تو بسيار ‌است‌ و دائر مدار استحقاق‌ نيست‌ ‌کل‌ نعمك‌ ابتداء.

مِن‌ لَدُنك‌َ اشاره‌ ‌به‌ اينكه‌ و ‌لو‌ اسباب‌ عادي‌ ‌براي‌ ‌من‌ ‌از‌ پيدايش‌ اولاد نيست‌ چون‌ بسن‌ّ پيري‌ رسيده‌ام‌ چنانچه‌ ‌در‌ سوره‌ مريم‌ ‌از‌ قول‌ ‌او‌ نقل‌ ميفرمايد قال‌َ رَب‌ِّ إِنِّي‌ وَهَن‌َ العَظم‌ُ مِنِّي‌ وَ اشتَعَل‌َ الرَّأس‌ُ شَيباً وَ لَم‌ أَكُن‌ بِدُعائِك‌َ رَب‌ِّ شَقِيًّا وَ إِنِّي‌ خِفت‌ُ المَوالِي‌َ مِن‌ وَرائِي‌ وَ كانَت‌ِ امرَأَتِي‌ عاقِراً فَهَب‌ لِي‌ مِن‌ لَدُنك‌َ وَلِيًّا يَرِثُنِي‌ وَ يَرِث‌ُ مِن‌ آل‌ِ يَعقُوب‌َ وَ اجعَله‌ُ رَب‌ِّ رَضِيًّا.

ذُرِّيَّةً طَيِّبَةً مراد ‌از‌ طيّب‌ پاكي‌ ‌از‌ عقائد باطله‌ و اخلاق‌ رذيله‌ و اعمال‌ سيّئه‌ ‌که‌ عبارت‌ ‌از‌ مقام‌ عصمت‌ و طهارت‌ ‌باشد‌، و مراد ‌از‌ يرثني‌ ‌در‌ سوره‌ مريم‌ ميراث‌ نبوت‌ ‌است‌ ‌که‌ داراي‌ مقام‌ نبوّت‌ ‌باشد‌ نه‌ ميراث‌ مالي‌ چون‌ حضرت‌ يحيي‌ قبل‌ ‌از‌ زكريّا مقتول‌ گرديد، و تعبير بطيّبه‌ بملاحظه‌ لفظ ذريّه‌ ‌است‌ تأنيث‌ لفظي‌ ‌است‌.

إِنَّك‌َ سَمِيع‌ُ الدُّعاءِ مكرّرا گذشت‌ ‌که‌ سَمِيع‌ُ دو معني‌ دارد و اينجا بمعني‌ اجابت‌ كننده‌ ‌است‌ و مفادش‌ ‌با‌ مجيب‌ الدعاء يكي‌ ‌است‌ نظير سمع‌ اللّه‌ لمن‌ حمده‌

187

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

(آیه 38)- از این به بعد گوشه‌ای از زندگی پیامبر الهی، زکریا را در ارتباط با داستان مریم بیان می‌کند.

همسر زکریا و مادر مریم خواهر یکدیگر بودند و اتفاقا هر دو در آغاز، نازا و عقیم بودند. با این که سالیان درازی از عمر زکریا و همسرش گذشته و از نظر معیارهای طبیعی بسیار بعید به نظر می‌رسید که صاحب فرزندی شود، با ایمان به قدرت پروردگار و مشاهده وجود میوه‌های تازه در غیر فصل، قلب او لبریز از امید گشت که شاید در فصل پیری، میوه فرزند بر شاخسار وجودش آشکار شود، به همین دلیل هنگامی که مشغول نیایش بود از خداوند تقاضای فرزند کرد، آن گونه که قرآن در این آیه می‌گوید: «در این هنگام زکریا پروردگار خویش را خواند و گفت:

پروردگارا! فرزند پاکیزه‌ای از سوی خودت به من (نیز) عطا فرما که تو دعا را می‌شنوی» و اجابت می‌کنی (هُنالِکَ دَعا زَکَرِیَّا رَبَّهُ قالَ رَبِّ هَبْ لِی مِنْ لَدُنْکَ ذُرِّیَّةً طَیِّبَةً إِنَّکَ سَمِیعُ الدُّعاءِ).

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - اعتماد کامل حضرت زکریا به صداقت حضرت مریم (س) (هنا لک دعا زکریا ربّه) پس از پاسخ مریم، حضرت زکریا تسلیم گفته او (هو من عند اللّه ... ) شد و از خدا، درخواست ذریه پاک کرد.

۲ - اذعان زکریا به عظمت و مقام معنوى مریم (س) (قالت هو من عند اللّه ... هنا لک دعا زکریا)

۳ - دعاى زکریا و تقاضاى فرزند و نسل پاک، تحت تأثیر حالات و مقامات مریم (س) (هنا لک دعا زکریا ربّه) بنابراینکه مشارالیه «هنا لک»، مشاهده مقامات عالى مریم (س) باشد.

۴ - زکریا با مشاهده رزقى که خارج از اسباب طبیعى به مریم اعطا شده بود، على رغم کهنسالى خود، از خدا تمناى فرزند کرد. (هنا لک دعا زکریا ربّه) بنابراینکه مشارالیه «هنا لک»، اعطاى رزق از راه غیر طبیعى به مریم باشد که خداوند، بدین گونه به آن اشاره کرده است: ان اللّه یرزق من یشاء بغیر حساب.

۵ - مشاهده حالات معنوى انسانهاى متعالى، عامل توجّه انسان به خدا (هنا لک دعا زکریا ربّه)

۶ - مشاهده کمالات دیگران، برانگیزنده انسان به درخواست کمالات از خدا براى خویش (هنا لک دعا زکریا ربّه)

۷ - درخواست از مقام «ربوبیت» خدا، ادب دعا (قال ربّ هب لى)

۸ - داشتن فرزند و نسلى پاکیزه، تقاضاى زکریا از خداوند (قال ربّ هب لى من لدنک ذریّة طیبة)

۹ - عدم کارایى اسباب طبیعى براى فرزنددار شدن زکریا و اذعان آن حضرت به این موضوع (هنا لک دعا زکریّا ربّه ... هب لى من لدنک ذریّة طیّبة) از اینکه زکریا پس از توجّه به این موضوع که خداوند از راه غیر عادى نیز روزى مى دهد، و همچنین از اینکه عرض کرد «من لدنک» (از ناحیه خودت)، معلوم مى شود راههاى طبیعى را براى فرزنددار شدن خویش کارآمد نمى شمرد.

۱۰ - نقش دعا و درخواست از خداوند، در دستیابى انسان به آرمان خویش (هنا لک دعا زکریا ربّه قال ربّ هب لى من لدنک ذریة طیبة)

۱۱ - داشتن نسلى پاکیزه و صالح، آرمانى والا و متعالى (قال ربّ هب لى من لدنک ذریّة طیبة) درخواست زکریا، که از انبیاى الهى است، به داشتن نسلى پاکیزه، دلالت بر والا بودن چنین خواسته اى مى کند.

۱۲ - خداوند، شنواى دعاى بندگان و اجابت کننده آن (انّک سمیع الدعاء) «سمیع الدعاء»، تنها به معناى شنیدن دعا نیست; بلکه کنایه از استجابت آن است.

۱۳ - جواز و مطلوبیّت غِبطه (مشاهده خوبى دیگران و آرزوى همانند آن براى خویش) (هنا لک دعا زکریا ربّه) چون زکریا پس از پى بردن به مقام مریم، براى خویش فرزندى پاک - همچون مریم - درخواست کرد.

۱۴ - نقش مسجد و محراب - مکانهاى مقدس - در استجابت دعا* (دخل علیها زکریّا المحراب ... هنا لک دعا زکریّا ربّه) برداشت فوق بر این اساس است که مشارالیه «هنالک»، «المحراب» باشد; و جمله «و هو قائم یصلى فى المحراب»، در آیه بعد مؤید این معناست.

۱۵ - ارائه الگو، از روشهاى قرآن براى تربیت انسان (کلّما دخل علیها ... هنا لک دعا زکریا ربّه) با توجّه به اینکه نقل این داستان به منظور هدایت و رشد انسانهاست.

روایات و احادیث

۱۶ - دعاى زکریا و تقاضاى نسلى پسندیده از خداوند، در روز اوّل محرم (هنا لک دعا زکریا ربّه قال ربّ هب لى من لدنک ذریّة طیبة) امام رضا (ع) به شخصى که اوّل محرّم به حضور آن حضرت رسید فرمود: ان هذا الیوم هو الیوم الذى دعا فیه زکریّا (ع) ربّه عزّ و جلّ فقال ربّ هب لى من لدنک ذریّة طیّبة ... .

موضوعات مرتبط

• اخلاق: فضایل اخلاق ۱۳
• ارزشها: ۱۱، ۱۳
• اسباب طبیعى: ۹
• اسماء و صفات: سمیع ۱۲ ; مجیب ۱۲
• اماکن مقدس: فضیلت اماکن مقدس ۱۴
• انسان: آرمانهاى انسان ۱۰، ۱۱
• انگیزش: عوامل انگیزش ۵، ۶
• اولاد صالح: ۳، ۸، ۱۱، ۱۶
• تربیت: الگوى تربیت ۵، ۶ ; شیوه هاى تربیت ۱۵ ; نقش الگو در تربیت ۱۵
• خدا: ربوبیت خدا ۷ ; عطایاى خدا ۴
• دعا: آثار دعا ۱۰ ; آداب دعا ۷ ; اجابت دعا ۱۲، ۱۴ ; دعا در ماه محرم ۱۶ ; دعا در مسجد ۱۴ ; نقش دعا ۱۰ ; زمان دعا ۱۶ ; زمینه دعا ۶
• رشد: عوامل رشد ۱۰
• زکریا (ع): ۹ دعاى زکریا (ع) ۳، ۴، ۸، ۱۶ ; زکریا (ع) و مریم ۱، ۲
• غبطه: ارزش غبطه ۱۳ ; جواز غبطه ۱۳
• مریم (س): ۱، ۲ صداقت مریم (س) ۱ ; معجزه مریم (س) ۴ ; مقام مریم (س) ۲، ۳، ۴
• هدایت: زمینه هدایت ۵