روایت:الکافی جلد ۸ ش ۳۹۷

آدرس: الكافي، جلد ۸، كِتَابُ الرَّوْضَة

ابن محبوب عن جميل بن صالح عن ابي عبيده قال :

سَأَلْتُ‏ أَبَا جَعْفَرٍ ع‏ عَنْ قَوْلِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ الم `غُلِبَتِ‏ اَلرُّومُ‏ `فِي أَدْنَى اَلْأَرْضِ‏ قَالَ فَقَالَ يَا أَبَا عُبَيْدَةَ إِنَّ لِهَذَا تَأْوِيلاً لاَ يَعْلَمُهُ‏ إِلاَّ اَللََّهُ وَ اَلرََّاسِخُونَ فِي اَلْعِلْمِ‏ مِنْ‏ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَيْهِمْ إِنَ‏ رَسُولَ اَللَّهِ ص‏ لَمَّا هَاجَرَ إِلَى‏ اَلْمَدِينَةِ وَ أَظْهَرَ اَلْإِسْلاَمَ‏ كَتَبَ إِلَى مَلِكِ‏ اَلرُّومِ‏ كِتَاباً وَ بَعَثَ بِهِ مَعَ رَسُولٍ يَدْعُوهُ إِلَى‏ اَلْإِسْلاَمِ‏ وَ كَتَبَ إِلَى مَلِكِ‏ فَارِسَ‏ كِتَاباً يَدْعُوهُ إِلَى‏ اَلْإِسْلاَمِ‏ وَ بَعَثَهُ إِلَيْهِ مَعَ رَسُولِهِ فَأَمَّا مَلِكُ‏ اَلرُّومِ‏ فَعَظَّمَ كِتَابَ‏ رَسُولِ اَللَّهِ ص‏ وَ أَكْرَمَ رَسُولَهُ وَ أَمَّا مَلِكُ‏ فَارِسَ‏ فَإِنَّهُ اِسْتَخَفَّ بِكِتَابِ‏ رَسُولِ اَللَّهِ ص‏ وَ مَزَّقَهُ وَ اِسْتَخَفَّ بِرَسُولِهِ وَ كَانَ مَلِكُ‏ فَارِسَ‏ يَوْمَئِذٍ يُقَاتِلُ مَلِكَ‏ اَلرُّومِ‏ وَ كَانَ‏ اَلْمُسْلِمُونَ‏ يَهْوَوْنَ أَنْ يَغْلِبَ مَلِكُ‏ اَلرُّومِ‏ مَلِكَ‏ فَارِسَ‏ وَ كَانُوا لِنَاحِيَتِهِ أَرْجَى مِنْهُمْ لِمَلِكِ‏ فَارِسَ‏ فَلَمَّا غَلَبَ مَلِكُ‏ فَارِسَ‏ مَلِكَ‏ اَلرُّومِ‏ كَرِهَ ذَلِكَ‏ اَلْمُسْلِمُونَ‏ وَ اِغْتَمُّوا بِهِ فَأَنْزَلَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِذَلِكَ كِتَاباً قُرْآناً الم `غُلِبَتِ‏ اَلرُّومُ‏ `فِي أَدْنَى اَلْأَرْضِ‏ يَعْنِي غَلَبَتْهَا فَارِسُ‏ فِي أَدْنَى اَلْأَرْضِ‏ وَ هِيَ‏ اَلشَّامَاتُ‏ وَ مَا حَوْلَهَا وَ هُمْ‏ يَعْنِي وَ فَارِسُ‏ مِنْ بَعْدِ غَلَبِهِمْ‏ اَلرُّومَ‏ سَيَغْلِبُونَ‏ يَعْنِي يَغْلِبُهُمُ‏ اَلْمُسْلِمُونَ‏ فِي بِضْعِ سِنِينَ‏ لِلََّهِ اَلْأَمْرُ مِنْ قَبْلُ وَ مِنْ بَعْدُ وَ يَوْمَئِذٍ يَفْرَحُ اَلْمُؤْمِنُونَ `بِنَصْرِ اَللََّهِ يَنْصُرُ مَنْ يَشََاءُ عَزَّ وَ جَلَّ فَلَمَّا غَزَا اَلْمُسْلِمُونَ‏ فَارِسَ‏ وَ اِفْتَتَحُوهَا فَرِحَ‏ اَلْمُسْلِمُونَ‏ بِنَصْرِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ‏ قُلْتُ أَ لَيْسَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ فِي بِضْعِ سِنِينَ‏ وَ قَدْ مَضَى لِلْمُؤْمِنِينَ سِنُونَ كَثِيرَةٌ مَعَ‏ رَسُولِ اَللَّهِ ص‏ وَ فِي‏ إِمَارَةِ أَبِي بَكْرٍ وَ إِنَّمَا غَلَبَ اَلْمُؤْمِنُونَ‏ فَارِسَ‏ فِي‏ إِمَارَةِ عُمَرَ فَقَالَ أَ لَمْ أَقُلْ لَكُمْ إِنَّ لِهَذَا تَأْوِيلاً وَ تَفْسِيراً وَ اَلْقُرْآنُ‏ يَا أَبَا عُبَيْدَةَ نَاسِخٌ وَ مَنْسُوخٌ أَ مَا تَسْمَعُ لِقَوْلِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِلََّهِ اَلْأَمْرُ مِنْ قَبْلُ وَ مِنْ بَعْدُ يَعْنِي إِلَيْهِ اَلْمَشِيئَةُ فِي اَلْقَوْلِ أَنْ يُؤَخِّرَ مَا قَدَّمَ وَ يُقَدِّمَ مَا أَخَّرَ فِي اَلْقَوْلِ إِلَى يَوْمٍ يَحْتِمُ اَلْقَضَاءَ بِنُزُولِ اَلنَّصْرِ فِيهِ عَلَى اَلْمُؤْمِنِينَ فَذَلِكَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ يَوْمَئِذٍ يَفْرَحُ اَلْمُؤْمِنُونَ `بِنَصْرِ اَللََّهِ يَنْصُرُ مَنْ يَشََاءُ أَيْ يَوْمَ يَحْتِمُ اَلْقَضَاءَ بِالنَّصْرِ

ترجمه

هاشم رسولى محلاتى, الروضة من الكافی جلد ۲ ترجمه رسولى محلاتى, ۸۶

ابو عبيده گويد: از امام باقر عليه السّلام پرسيدم از گفتار خداى عز و جل: «الف لام ميم، روميان در نزديك اين سرزمين مغلوب گشتند» فرمود: اى ابو عبيدة اين آيه تأويل دارد كه كسى نداند آن را جز خدا و راسخان در علم از آل محمد صلوات اللَّه عليهم، همانا آن وقتى كه رسول خدا (ص) بمدينه هجرت فرمود، و اسلام پيروز گشت آن حضرت نامه‏اى بپادشاه روم نوشت، و بهمراه آن نامه نماينده‏اى از خود فرستاد كه او را بدين اسلام دعوت كند، و نامه ديگرى بپادشاه فارس نوشت و او را نيز بدين اسلام دعوت كرد و بهمراه آن نامه نيز فرستاده‏اى از جانب خود روان كرد، اما پادشاه روم بنامه رسول خدا (ص) احترام كرد و فرستاده‏اش را گرامى داشت، و اما پادشاه فارس بنامه رسول خدا اهانت كرد و آن را از هم دريد، و بفرستاده او هم اهانت نمود، و در آن زمان پادشاه فارس با پادشاه روم در جنگ بود، و مسلمانان خوش داشتند كه پادشاه روم بر پادشاه فارس پيروز گردد، و از ناحيه او اميدوارتر بودند تا از ناحيه پادشاه فارس، و چون (بر خلاف انتظار مسلمانان) پادشاه فارس پيروز شد اين مطلب بر مسلمانان خوش نيامد و غمنده شدند، پس خداى عز و جل در اين باره از قرآن نازل فرمود: «الف لام ميم، روميان در نزديك اين سرزمين مغلوب گشتند (يعنى فارس در نزديكيهاى اين سرزمين كه مقصود شامات و حوالى آن است بر آنها پيروز گشت) و آنها (يعنى فارسيان) پس از پيروزيشان (بر روم) بزودى مغلوب گردند، (يعنى مسلمانان بر آنها پيروز شوند) در ظرف چند سال، همه كارها باراده خدا است جلوتر و بعدتر از آن و در آن روز مؤمنان شاد گردند از يارى خدا، و او عز و جل هر كه را خواهد يارى كند» و چون مسلمانان با فارسيان جنگيدند و كشور آنها را فتح كردند مسلمانان بوسيله يارى خداى عز و جل شاد گشتند. عرضكردم: مگر چنان نيست كه خدا ميفرمايد: «در ظرف چند سال» با اينكه سالهاى زيادى در زمان رسول خدا (ص) و در زمان ابو بكر بر مسلمانان گذشت، تا اينكه در زمان خلافت عمر مؤمنان بر فارس پيروز گشتند؟ فرمود: مگر بتو نگفتم: اين آيه تأويل و تفسيرى دارد. اى ابا عبيدة قرآن ناسخ و منسوخى دارد، آيا گفتار خداى عز و جل را نشنيدى كه فرمايد: «همه كارها باراده خدا است جلوتر و بعدتر از آن» يعنى اختيار با او است در گفتار كه پس اندازد آنچه را پيش انداخته، و پيش اندازد آنچه را پس انداخته از نظر گفتار، تا آن روزى كه بطور حتم مقرر گردد كه نصرت و يارى بر مسلمانان فرود آيد، و اين است گفتار خداى عز و جل: «و در آن روز شاد گردند مؤمنان بيارى خدا [يارى كند خدا هر كه را خواهد]» يعنى در آن روزى كه بطور حتم يارى و نصرت مقرر گردد.

حميدرضا آژير, بهشت كافى - ترجمه روضه كافى‏, ۳۱۷

ابو عبيده مى‏گويد: از امام باقر عليه السّلام پيرامون اين آيه شريفه: الم* غُلِبَتِ الرُّومُ فِي أَدْنَى الْأَرْضِ ... «۲» پرسش كردم. حضرت فرمود: اى ابو عبيده! اين سخن تأويلى دارد كه جز خدا و راسخان در علم از خاندان محمد صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم آن را ندارند. هنگامى كه پيامبر اكرم صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم به مدينه هجرت كرد و اسلام فيروزى يافت نامه‏اى به پادشاه روم نوشت و آن را همراه پيكى بفرستاد و پادشاه روم را به اسلام فرا خواند، و نامه‏اى نيز به پادشاه ايران نوشت و آن را نيز با فرستاده‏اى گسيل داشت و او را هم به اسلام خواند.پادشاه روم نامه پيامبر اكرم را بزرگ داشت و بر فرستاده او عزت نهاد، در حالى كه پادشاه ايران نامه پيامبر را ناچيز شمرد و آن را پاره كرد و پيك پيامبر را خوار كرد. در آن روز پادشاه ايران با پادشاه روم در حال جنگ بود و مسلمانان آرزو مى‏كردند پادشاه روم بر پادشاه ايران چيرگى يابد و به او اميد بيشترى از پادشاه ايران مى‏بردند. و چون پادشاه ايران در اين جنگ چيرگى يافت، مسلمانان را خوش نيامد و بدين سبب غمگين شدند و لذا اين آيه فرو فرستاده شد: الم* غُلِبَتِ الرُّومُ فِي أَدْنَى الْأَرْضِ ... يعنى ايران بر روم پيروز شد در نزديكترين سرزمين كه عبارت بود از شامات و اطراف آن وَ هُمْ‏ __________________________________________________

(۲) «الف، لام، ميم، روميان در نزديك اين سرزمين مغلوب گشتند» (سوره روم/ آيه ۱ تا ۳).

يعنى ايرانيان مِنْ بَعْدِ غَلَبِهِمْ يعنى روميان سَيَغْلِبُونَ «۱» يعنى مسلمانان بر ايشان چيرگى يابند فِي بِضْعِ سِنِينَ لِلَّهِ الْأَمْرُ مِنْ قَبْلُ وَ مِنْ بَعْدُ وَ يَوْمَئِذٍ يَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ* بِنَصْرِ اللَّهِ يَنْصُرُ مَنْ يَشاءُ ... «۲»، و چون مسلمانان با ايرانيان جهاد كردند و ايران را گشودند مسلمانان به يارى خداوند شاد شدند. او مى‏گويد: من گفتم: آيا چنين نيست كه خداوند مى‏فرمايد در اند سال، با اينكه مؤمنان سالهاى بسيار با پيامبر گذرانيدند و دوران خلافت ابو بكر را هم پشت سر گذاشتند و در دوران خلافت عمر بر ايران چيرگى يافتند؟ امام عليه السّلام در پاسخ فرمود: آيا نگفتم كه اين آيه تاويل و تفسيرى دارد اى ابا عبيده! و قرآن ناسخى دارد و منسوخى آيا نشنيدى كه خداوند فرمود: لِلَّهِ الْأَمْرُ مِنْ قَبْلُ وَ مِنْ بَعْدُ يعنى اختيار با اوست كه پس اندازد يا پيش بدارد و پيش بدارد، آنچه را در سخن پيش انداخته است تا آن روزى كه به طور حتم مقرر گردد كه نصرت و يارى به مسلمانان رسد، و اين است همان سخن پروردگار كه: وَ يَوْمَئِذٍ يَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ* بِنَصْرِ اللَّهِ يَنْصُرُ مَنْ يَشاءُ يعنى روزى كه فرمان نصرت حتمى گردد. __________________________________________________

(۱) «و آنان پس از شكستشان پيروز خواهند شد» (سوره روم/ آيه ۳).
(۲) «در چند سال براى خدا است كار از پيش و از پس، و در آن روز خوشحال خواهند شد مؤمنان به يارى خدا، يارى كند هر كه را خواهد» (سوره روم/ آيه ۴ و ۵).