الأحزاب ٦٦

يَوْمَ‌ تُقَلَّبُ‌ وُجُوهُهُمْ‌ فِي‌ النَّارِ يَقُولُونَ‌ يَا لَيْتَنَا أَطَعْنَا اللَّهَ‌ وَ أَطَعْنَا الرَّسُولاَ

کپی متن آیه
يَوْمَ‌ تُقَلَّبُ‌ وُجُوهُهُمْ‌ فِي‌ النَّارِ يَقُولُونَ‌ يَا لَيْتَنَا أَطَعْنَا اللَّهَ‌ وَ أَطَعْنَا الرَّسُولاَ

ترجمه

در آن روز که صورتهای آنان در آتش (دوزخ) دگرگون خواهد شد (از کار خویش پشیمان می‌شوند و) می‌گویند: «ای کاش خدا و پیامبر را اطاعت کرده بودیم!»

|روزى كه چهره‌هايشان در آتش دگرگون شود، مى‌گويند: اى كاش خدا را فرمان مى‌برديم و پيامبر را اطاعت مى‌كرديم

روزى كه چهره‌هايشان را در آتش زيرورو مى‌كنند، مى‌گويند: «اى كاش ما خدا را فرمان مى‌برديم و پيامبر را اطاعت مى‌كرديم.»

در آن روز صورتهاشان در آتش همی بگردد و (فریاد پشیمانی از دل برکشند و) گویند: ای کاش که ما (در دنیا) خدا و رسول را اطاعت می‌کردیم.

روزی که چهره هایشان را در آتش از سویی به سویی می گردانند، [و] می گویند: ای کاش ما [در دنیا] از خدا و پیامبر اطاعت کرده بودیم،

روزى كه صورتهايشان را در آتش بگردانند، مى‌گويند: اى كاش خدا را اطاعت كرده بوديم و رسول را اطاعت كرده بوديم.

روزی که چهره‌هایشان در آتش [دوزخ‌] گردانده شود، گویند کاش از خداوند اطاعت می‌کردیم و از پیامبر اطاعت می‌کردیم‌

روزى كه رويهاشان در آتش گردانده شود، گويند: اى كاش خداى را فرمان مى‌برديم و [اى كاش‌] پيامبر را فرمان مى‌برديم.

روزی (را خاطر نشان ساز که در آن) چهره‌های ایشان در آتش زیر و رو و دگرگون می‌گردد (و فریادهای حسرت بارشان بلند می‌شود و) می‌گویند: ای کاش! ما از خدا و پیغمبر فرمان می‌بردیم (تا چنین سرنوشت دردناکی نمی‌داشتیم).

روزی که چهره‌هایشان در آتش دگرگون شود، گویند: «ای کاش ما خدا را فرمان می‌بردیم و پیامبر را (نیز) اطاعت می‌کردیم.»

روزی که گردش داده شود رویهای ایشان در آتش گویند کاش فرمانبرداری می‌کردیم خدا را و فرمانبرداری می‌کردیم پیمبر را

The Day when their faces are flipped into the Fire, they will say, “If only we had obeyed Allah and obeyed the Messenger.”

ترتیل:

ترجمه:

الأحزاب ٦٥	آیه ٦٦	الأحزاب ٦٧
سوره : سوره الأحزاب نزول : ٥ بعثت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ١٣ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«تُقَلَّبُ»: زیر و رو می‌شود. یعنی گاه این سمت صورت و گاه آن سمت بر آتش نهاده می‌شود و همچون سیخ کباب غلط داده می‌شود. دگرگون و حال به حال می‌گردد. یعنی رنگهای مختلفی به خود می‌گیرد. گاه زرد و گاه سرخ و گاه کبود و گاه سیاه می‌گردد. (پناه بر خدا!). «الرَّسُولَ»: در رسم‌الخطّ قرآنی الف زائدی در آخر دارد که الف اطلاق نامیده می‌شود.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

وَ يَوْمَ‌ يَعَضُ‌ الظَّالِمُ‌ عَلَى‌... (۳) رُبَمَا يَوَدُّ الَّذِينَ‌ کَفَرُوا لَوْ... (۰) وَ يَوْمَ‌ يَعَضُ‌ الظَّالِمُ‌ عَلَى‌... (۳) يَا وَيْلَتَا لَيْتَنِي‌ لَمْ‌ أَتَّخِذْ... (۰)

قَالَ‌ ادْخُلُوا فِي‌ أُمَمٍ‌ قَدْ... (۵) وَ بَرَزُوا لِلَّهِ‌ جَمِيعاً فَقَالَ‌... (۲) لَقَدْ أَضَلَّنِي‌ عَنِ‌ الذِّکْرِ... (۰)

تفسیر

---

• آيات ۶۳ - ۷۳، سوره احزاب
• وصف حال كافران در عذاب قيامت و عذر آوردنشان به اينكه ما بزرگان خود را پيروىكرديم و گمراه شديم
• توضيحى درباره اينكه صلاح اعمال و غفران ذنوب را نتيجه و فرع بر((قول سديد)) آورد
• بررسى احتمالات مختلف در مراد از امانتى كه به انسان به وديعه سپرده شده است
• بيان اينكه مراد از اين امانت ولايت الهى و كمال در اعتقاد وعمل حق است و مقصود از حمل انسان دارا بودن صلاحيت و استعداد مى باشد
• پاسخ به ين پرسش كه چراى خداى حكيم و عليم چنين بار سنگينى را بر انسان ظلوم وجهول بار كرد
• معناى عرضه امانت به آسمانها و زمين و وصف انسانحامل آن به ظلوم و جهول
• اقوال مختلف مفسرين در تفسير آيه : ((انا عرضناالاءمانة ...)) و مراد از امانت و عرض آن
• بحث روايتى
• روايات و اقوالى درباره مقصود از اذيت بنىاسرائيل به موسى (عليه السلام ) در ذيل آيه : ((لا تكونوا كالذين آذوا موسى عليهالسلام ...))
• دو روايت درباره امانتى كه خدا عرضه كرد
• توضيحى درباره اينكه مقصود از آن امانت ، ولايت اميرالمؤ منين (عليه السلام ) است

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

يَوْمَ تُقَلَّبُ وُجُوهُهُمْ فِي النَّارِ يَقُولُونَ يا لَيْتَنا أَطَعْنَا اللَّهَ وَ أَطَعْنَا الرَّسُولَا «66»

روزى كه صورت‌هاى آنان در آتش گردانده مى‌شود، (با حسرت) مى‌گويند: اى كاش! خدا را اطاعت مى‌كرديم و پيرو رسول (او) بوديم.

نکته ها

ممكن است معناى آيه اين باشد كه صورت‌هاى كافران در اثر حرارت آتش، به رنگ‌هاى مختلفى در مى‌آيد.

پیام ها

1- كافران در قيامت، نه تنها ولىّ و نصيرى ندارند، بلكه اختيار صورت خود را نيز ندارند. «تُقَلَّبُ وُجُوهُهُمْ»

2- معاد جسمانى است. «تُقَلَّبُ وُجُوهُهُمْ»

3- غافلان در قيامت بيدار مى‌شوند. «يا لَيْتَنا»

4- ندامت، در قيامت سودى ندارد. «يا لَيْتَنا»

5- اطاعت از خدا و رسول آرزوى دوزخيان خواهد بود. «يا لَيْتَنا أَطَعْنَا اللَّهَ وَ أَطَعْنَا الرَّسُولَا»

6- اطاعت از خدا به همراه اطاعت از رسول كارساز است. «أَطَعْنَا اللَّهَ وَ أَطَعْنَا الرَّسُولَا»

7- پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله علاوه بر ابلاغ فرمان الهى، خود نيز دستورهايى را براى مردم صادر مى‌كرد. «أَطَعْنَا اللَّهَ وَ أَطَعْنَا الرَّسُولَا»

جلد 7 - صفحه 407

8- تنها راه نجات، اطاعت از خدا و رسول است. «يا لَيْتَنا أَطَعْنَا اللَّهَ وَ أَطَعْنَا الرَّسُولَا»

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

يَوْمَ تُقَلَّبُ وُجُوهُهُمْ فِي النَّارِ يَقُولُونَ يا لَيْتَنا أَطَعْنَا اللَّهَ وَ أَطَعْنَا الرَّسُولا (66)

يَوْمَ تُقَلَّبُ وُجُوهُهُمْ فِي النَّارِ: (متعلق به اعدّ) يعنى حق تعالى جهنم را براى آنها آماده ساخته در روزى كه گردانيده شود رويهاى آنها در آتش از جهتى به جهتى، به اين وجه كه گاهى ايشان را بر پشت و گاهى به رو افكنند مانند گوشت كه در وقت بريان كردن در آتش گردانند. يا به جهت غليان، گاهى روى ايشان در بالا باشد و گاهى در پائين. حاصل آنكه زير و رو شوند در آتش. يا مراد تغيير صورت ايشان است از حالى به حالى و از هيئتى به هيئتى از سياهى و زردى. يا آنكه آنها را مقلوب و منكوس در آتش اندازند؛ يا وجه، عبارت از جميع بدن باشد. يَقُولُونَ يا لَيْتَنا: گويند با نهايت تحسر و پشيمانى:

اى كاش ما، أَطَعْنَا اللَّهَ وَ أَطَعْنَا الرَّسُولَا: فرمانبردارى مى‌كرديم خدا را و اطاعت مى‌نموديم پيغمبر را! لكن فايده‌اى نخواهد داشت.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

يَسْئَلُكَ النَّاسُ عَنِ السَّاعَةِ قُلْ إِنَّما عِلْمُها عِنْدَ اللَّهِ وَ ما يُدْرِيكَ لَعَلَّ السَّاعَةَ تَكُونُ قَرِيباً (63) إِنَّ اللَّهَ لَعَنَ الْكافِرِينَ وَ أَعَدَّ لَهُمْ سَعِيراً (64) خالِدِينَ فِيها أَبَداً لا يَجِدُونَ وَلِيًّا وَ لا نَصِيراً (65) يَوْمَ تُقَلَّبُ وُجُوهُهُمْ فِي النَّارِ يَقُولُونَ يا لَيْتَنا أَطَعْنَا اللَّهَ وَ أَطَعْنَا الرَّسُولا (66) وَ قالُوا رَبَّنا إِنَّا أَطَعْنا سادَتَنا وَ كُبَراءَنا فَأَضَلُّونَا السَّبِيلا (67)

رَبَّنا آتِهِمْ ضِعْفَيْنِ مِنَ الْعَذابِ وَ الْعَنْهُمْ لَعْناً كَبِيراً (68) يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَكُونُوا كَالَّذِينَ آذَوْا مُوسى‌ فَبَرَّأَهُ اللَّهُ مِمَّا قالُوا وَ كانَ عِنْدَ اللَّهِ وَجِيهاً (69)

ترجمه‌

ميپرسند از تو مردمان از قيامت بگو جز اين نيست كه علمش نزد خدا است و چه چيز آگاه ميكند تو را شايد قيامت نزديك باشد

همانا خداوند دور كرده از رحمتش كافران را و آماده كرده برايشان آتش سوزان را

جاودانيانند در آن هميشه نمى‌يابند دوستى و نه ياورى‌

روز كه زير و رو شود روى‌هاشان در آتش ميگويند اى كاش ما اطاعت كرده بوديم خدا و اطاعت كرده بوديم پيغمبر را

و گويند پروردگارا همانا ما اطاعت كرديم رئيسهامان و بزرگانمان را پس گم كردند ما را از راه‌

پروردگارا بده بآنها دو چندان از عذاب و دور كن از رحمت آنها را دور كردنى بزرگ‌اى‌

كسانيكه ايمان آورديد مباشيد مانند آنها كه آزار كردند موسى را پس مبرّى نمود او را خدا از آنچه گفتند و بود نزد خدا گرامى.

تفسير

علم بوقت رسيدن قيامت مخصوص بخدا است و نبايد كسى از آن مطّلع شود و كفّاريكه ميخواستند پيغمبر صلى اللّه عليه و اله را بهر قسم ميتوانند آزار كنند مكرّر از وقت رسيدن قيامت سؤال مينمودند لذا خداوند دستور فرموده در جواب آنها بفرمايد خدا ميداند قيامت كى برپا ميشود و تو از كجا ميدانى شايد نزديك باشد آمدن آن و از ما يدريك ببعد ممكن است جزء جوابى باشد كه پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلم بايد بآنها بدهد و ممكن است خطاب به پيغمبر باشد تا آنها بدانند كه پيغمبر نميشود بداند چه رسد بآنها و براى تسليت خاطر حضرت و تهديد آنها فرموده خداوند كافران را از رحمت خود دور و آماده فرموده براى آنها آتش مشتعل جهنّم را كه هميشه در آن مخلّد خواهند بود و آنجا دوستى ندارند كه به دردشان برسد و ياورى نيابند كه با آنها كمكى نمايد در آنروز صورتهاشان مانند گوشتى كه بسيخ ميكشند براى كباب و زير و رو ميكنند تا عمل آيد در آتش جهنم از جانبى بجانبى منتقل و زرد و سرخ و سياه ميگردد و آرزو ميكنند

---

جلد 4 صفحه 343

اى كاش ما اطاعت خدا و پيغمبر را مينموديم و براى عذرخواهى ميگويند پروردگارا ما بصرافت طبع خودمان كافر نشديم و انبياء و اولياء را آزار ننموديم ما در دنيا زير دست رؤساء و بزرگتران خودمان بوديم آنها ما را وادار بكفر و ضلالت و گمراهى نمودند و بالقاء شبهات و انواع وساوس ما را از راه راست باز داشتند پروردگارا آنها را دو برابر ما عذاب فرما يكى براى كارهاى بد خودشان يكى براى كارهاى بد ما كه بدستور آنها بوده و دور فرما آنانرا از رحمت خود دو برابر دورى ما يا دورى بى‌نهايتى و اخيرا خطاب باهل ايمان فرموده كه شما مانند بنى اسرائيل كه بانواع مختلفه حضرت موسى را آزار مينمودند نباشيد و نسبت‌هاى ناروا باو ميدادند از قبيل نداشتن آلت رجوليّت يا عنّين بودن يا مبتلا بودن بامراض جسمى چون در انظار مردم غسل نميفرمود يا آنكه او هارون را كشته يا با زنى زنا نموده كه در روايات مختلفه ذكر شده و خداوند او را از همه آن عيوب و افعال زشت منزّه و مبرّى فرمود بظاهر نمودن بدن آنحضرت براى آنها و زنده شدن هارون و اقرار بموت طبيعى و رسوا شدن تهمت زنندگان در ساير تهمتها چنانچه مبرّى فرمود ساحت مقدّس حبيبش را در موضوع زينب و شوهرش زيد بن حارثه و نسبت جنون و سحر و امثال اينها كه گذشت و بود موسى على نبيّنا و آله و عليه السلام نزد خدا موجّه و مقرّب و مستجاب الدّعوه كه هر چه ميخواست باو عطا ميفرمود و ساداتنا بالف بجاى سادتنا و كثيرا با ثاء مثلّثه بجاى كبيرا نيز قرائت شده است.

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

يَوم‌َ تُقَلَّب‌ُ وُجُوهُهُم‌ فِي‌ النّارِ يَقُولُون‌َ يا لَيتَنا أَطَعنَا اللّه‌َ وَ أَطَعنَا الرَّسُولا (66)

روزي‌ ‌که‌ برگشته‌ ميشود صورتهاي‌ ‌آنها‌ ‌در‌ آتش‌ ميگويند اي‌ كاش‌ ‌ما اطاعت‌ كرده‌ بوديم‌ خداوند ‌را‌ و اطاعت‌ كرده‌ بوديم‌ ‌رسول‌ ‌را‌.

يَوم‌َ تُقَلَّب‌ُ وُجُوهُهُم‌ فِي‌ النّارِ گفتند يوم متعلق‌ ‌است‌ ‌به‌ جمله‌ «وَ أَعَدَّ لَهُم‌» لكن‌ خلاف‌ ظاهر ‌است‌ زيرا ‌اگر‌ چنين‌ ‌بود‌ ‌به‌ لفظ مضارع‌ بيان‌ ميشد ‌که‌ ‌در‌ قيامت‌ ‌براي‌ ‌آنها‌ تهيه‌ ميشود نه‌ آنكه‌ تهيه‌ ‌شده‌ ‌است‌ بلكه‌ متعلق‌ ‌به‌ جمله‌ قبل‌ ‌است‌ ‌که‌ ميفرمايد لا يَجِدُون‌َ وَلِيًّا وَ لا نَصِيراً و معناي‌ تقلب‌ تغيير صورت‌ ‌است‌ ‌که‌ سياه‌ ميشود يَوم‌َ تَبيَض‌ُّ وُجُوه‌ٌ وَ تَسوَدُّ وُجُوه‌ٌ آل‌ عمران‌ ‌آيه‌ 106 و تشويه‌ ميشود وَ إِن‌ يَستَغِيثُوا يُغاثُوا بِماءٍ كَالمُهل‌ِ يَشوِي‌ الوُجُوه‌َ بِئس‌َ الشَّراب‌ُ (كهف‌ ‌آيه‌ 29) و رو برميگردانند ‌از‌ شدت‌ حرارت‌.

يَقُولُون‌َ يا لَيتَنا آرزو ميكنند ‌که‌ اي‌ كاش‌، أَطَعنَا اللّه‌َ ‌در‌ اوامر ‌او‌ كوتاهي‌ نكرده‌ بوديم‌ و ايمان‌ آورده‌ بوديم‌ و بدستورات‌ ‌او‌ عمل‌ كرده‌ بوديم‌ لكن‌ هيهات‌ قلب‌ ‌که‌ سياه‌ شد ديگر قابليت‌ هدايت‌ ندارد مثل‌ چشم‌ ‌که‌ كور شود قابل‌ بصيرت‌ نيست‌ و زبان‌ ‌که‌ لال‌ شود قابل‌ تكلم‌ نيست‌ و لذا تمني‌ ميكنند ‌که‌ برگردند بدنيا

جلد 14 - صفحه 533

و ايمان‌ آورند و اطاعت‌ كنند ‌خدا‌ ميفرمايد وَ لَو رُدُّوا لَعادُوا لِما نُهُوا عَنه‌ُ وَ إِنَّهُم‌ لَكاذِبُون‌َ (انعام‌ ‌آيه‌ 28).

وَ أَطَعنَا الرَّسُولَا اطاعت‌ ‌رسول‌ ‌در‌ اموري‌ ‌که‌ بيان‌ فرموده‌. ‌در‌ تفسير ‌علي‌ ‌بن‌ ابراهيم‌ ‌است‌

«يَوم‌َ تُقَلَّب‌ُ وُجُوهُهُم‌ فِي‌ النّارِ

كنايه‌ ‌عن‌ ‌الّذين‌ غصبوا آل‌ ‌محمّد‌ حقهم‌ و يَقُولُون‌َ يا لَيتَنا أَطَعنَا اللّه‌َ وَ أَطَعنَا الرَّسُولَا» ‌يعني‌ ‌في‌ امير المؤمنين‌ (ع‌)»

لكن‌ ‌اينکه‌ بيان‌ مصداق‌ ‌است‌ تمام‌ اهل‌ عذاب‌ ‌در‌ ‌اينکه‌ عذابها مشتركند و ‌لو‌ شدت‌ و ضعف‌ داشته‌ ‌باشد‌.

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

(آیه 66)- سپس قسمت دیگری از عذاب دردناک آنها را در قیامت بیان کرده، می‌فرماید: «روزی را به خاطر بیاور که صورتهای آنها در آتش دوزخ دگرگون می‌شود» (یَوْمَ تُقَلَّبُ وُجُوهُهُمْ فِی النَّارِ).

این دگرگونی یا از نظر رنگ چهره‌هاست که گاه سرخ و کبود می‌شود و گاه زرد و پژمرده، و یا از نظر قرار گرفتن بر شعله‌های آتش است که گاه این سمت صورت آنها بر آتش قرار می‌گیرد، و گاه سمت دیگر (نعوذ باللّه).

اینجاست که فریادهای حسرت بارشان بلند می‌شود و «می‌گویند: ای کاش ما خدا و پیامبرش را اطاعت کرده بودیم» (یَقُولُونَ یا لَیْتَنا أَطَعْنَا اللَّهَ وَ أَطَعْنَا الرَّسُولَا).

ج3، ص634

که اگر اطاعت می‌کردیم چنین سر نوشت دردناکی در انتظار ما نبود.

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - در روز بى یار و یاورى کافران، صورت هاى آنان، در آتش از این رو به آن رو، چرخانده مى شود، تا خوب بسوزد. (لایجدون ولیًّا ... یوم تقلّب وجوههم فى النار) بنابراین که «یوم» ظرف براى «لایجدون» باشد، نکته یاد شده به دست مى آید.

۲ - در روز قیامت، صورت هاى کافران، در آتش، بر اثر شدت حرارت، منقلب شده، به رنگ هاى گوناگون در مى آید. (یوم تقلّب وجوههم) احتمال دارد که «تقلّب» به معناى «از این رو به آن رو شدن» باشد و احتمال دارد که به معناى «تحوّل و تغییر حالت کیفى» باشد که گاهى سیاه و گاهى زرد و ... مى شود. برداشت بالا، بنابر احتمال دوم است.

۳ - صورت انسان داراى حساسیت و موقعیتى خاص در میان سایر اعضاى وى است. (یوم تقلّب وجوههم) اختصاص به ذکر «وجه» از میان سایر اعضاى بدن، با این که با به این سو و آن سو گرداندن صورت، اعضاى دیگر هم گردانده مى شود، مى تواند به خاطر نکته یاد شده باشد.

۴ - لازم است که روزى را که در آن، کافران با آتش جهنم، به سختى عذاب و سوزانده مى شوند، به خاطر داشت. (یوم تقلّب وجوههم فى النار) برداشت بنابراین احتمال است که نصب «یوم» به جهت مفعولٌ به بودن اش باشد. که باید فعل «اُذکر» در تقدیر باشد.

۵ - سخن گفتن در جهنم، براى جهنمیان، امرى ممکن است. (یوم تقلّب وجوههم فى النار یقولون)

۶ - کافران، در جهنم بر نیندوختن توشه اى براى آخرت خود، حسرت مى خورند. (الکفرین ... یوم تقلّب وجوههم فى النار یقولون یلیتنا أطعنا اللّه و أطعنا الرسولا)

۷ - اطاعت از خداوند و رسول او، نجات بخش آدمى از آتش جهنم است. (یوم تقلّب وجوههم فى النار یقولون یلیتنا أطعنا اللّه و أطعنا الرسولا)

۸ - سختى و سوزش آتش جهنم، کافران را از عملکرد دنیوى شان پشیمان مى کند. (یوم تقلّب وجوههم فى النار یقولون یلیتنا أطعنا اللّه)

۹ - اطاعت از پیامبر خدا(ص) به همراه اطاعت از خدا، کارساز است. (یلیتنا أطعنا اللّه و أطعنا الرسولا)

۱۰ - انسان ها خود، در سرنوشت اخروى شان، نقش تعیین کننده دارند. (یوم تقلّب وجوههم فى النار یقولون یلیتنا أطعنا اللّه و أطعنا الرسولا)

۱۱ - کافران، در حال سوختن در آتش جهنم، بر عملکرد گذشته خود در دنیا، حسرت مى خورند. (یوم تقلّب وجوههم فى النار یقولون یلیتنا أطعنا اللّه)

۱۲ - پیامبر(ص) غیر از ابلاغ فرمان هاى خداوند به مردم، خود نیز فرمان هاى لازم الاطاعه دارد. (یلیتنا أطعنا اللّه و أطعنا الرسولا) جدا ذکر شدن اطاعت از رسول خدا(ص)، از اطاعت خدا، حکایت مى کند که آن حضرت، فرمان هایى غیر از فرمان هاى خداوند دارد، وگرنه، اطاعت از آن حضرت معنا نداشت.

موضوعات مرتبط

• آتش: سوزاندن با آتش ۴
• آخرت: توشه آخرت ۶
• اطاعت: آثار اطاعت از خدا ۷; آثار اطاعت از محمد(ص) ۷; اطاعت از خدا ۹; اطاعت از محمد(ص) ۹، ۱۲
• انسان: نقش انسان ۱۰
• پشیمانى: عوامل پشیمانى ۸
• جهنم: آتش جهنم ۱، ۲، ۴; تکلم در جهنم ۵; سختى آتش جهنم ۸; موجبات نجات از جهنم ۷
• جهنمیان :۵
• ذکر: اهمیت ذکر قیامت ۴
• سرنوشت: عوامل مؤثر در سرنوشت ۱۰
• صورت: حساسیت صورت ۳
• کافران: پشیمانى اخروى کافران ۸; چرخش صورت کافران ۱; حسرت اخروى کافران ۶، ۱۱; سوختن کافران در جهنم ۱۱; عذاب کافران ۴; کافران در جهنم ۱، ۲، ۴، ۶، ۸، ۱۱; کافران در قیامت ۱، ۲
• محمد(ص): اوامر محمد(ص) ۱۲