الزخرف ٣٨

حَتَّى‌ إِذَا جَاءَنَا قَالَ‌ يَا لَيْتَ‌ بَيْنِي‌ وَ بَيْنَکَ‌ بُعْدَ الْمَشْرِقَيْنِ‌ فَبِئْسَ‌ الْقَرِينُ‌

کپی متن آیه
حَتَّى‌ إِذَا جَاءَنَا قَالَ‌ يَا لَيْتَ‌ بَيْنِي‌ وَ بَيْنَکَ‌ بُعْدَ الْمَشْرِقَيْنِ‌ فَبِئْسَ‌ الْقَرِينُ‌

ترجمه

تا زمانی که (در قیامت) نزد ما حاضر شود می‌گوید: ای کاش میان من و تو فاصله مشرق و مغرب بود؛ چه بد همنشینی بودی!

|تا آن‌گاه كه او [با همدم خود] به حضور ما آيد، [به شيطان خود] گويد: اى كاش ميان من و تو فاصله مشرق و مغرب مى‌بود. پس چه بد همنشينى بودى

تا آنگاه كه او [با دمسازش‌] به حضور ما آيد، [خطاب به شيطان‌] گويد: «اى كاش ميان من و تو، فاصله خاور و باختر بود، كه چه بد دمسازى هستى!»

(و چنین کس سرگرم دنیا شود) تا وقتی که به سوی ما باز آید آن گاه با نهایت حسرت گوید: ای کاش میان من و تو (ای شیطان) فاصله‌ای به دوری مشرق و مغرب بود که تو بسیار همنشین و یار بد اندیشی بر من بودی.

تا زمانی که [در قیامت] نزد ما آیند [به شیطانش] گوید: ای کاش میان من و تو فاصله و دوری مشرق و مغرب بود، پس بد همنشینی بودی!

تا آنگاه كه نزد ما آيد، مى‌گويد: اى كاش دورى من و تو دورى مشرق و مغرب بود. و تو چه همراه بدى بودى.

تا آنکه به نزد ما آید [و به آن شیطان‌] گوید کاش بین من و تو فاصله مشرق و مغرب بود، و چه بد همنشینی است‌

تا آنگاه كه [يكى از آنان‌] نزد ما آيد- در روز رستاخيز-، [به شيطان همدمش‌] گويد: اى كاش ميان من و تو چندان دورى بود كه ميان خاور و باختر، و بد همنشينى هستى.

تا آن گاه که چنین کسی (همراه با چنان اهریمنی، در قیامت) به پیش ما می‌آید، (رو بدین همنشین نفرت‌انگیز می‌کند و نادمانه) می‌گوید: کاشکی! میان من و میان تو، به اندازه‌ی مشرِق و مغرب فاصله بود! (ای وای من!) چه همدم و همنشین بدی است!

تا آن‌گاه که او (با دمسازش) به حضورمان آید (به شیطان) گوید: «ای کاش میان من و تو، فاصله‌ی خاور و باختر بود. پس چه بد دمسازی (هستی)!»

تا گاهی که آید ما را گوید کاش میان من و تو دوری خاور و باختر بودی که چه زشت همنشینی است‌

Until, when He comes to Us, he will say, “If only there were between me and you the distance of the two Easts.” What an evil companion!

ترتیل:

ترجمه:

الزخرف ٣٧	آیه ٣٨	الزخرف ٣٩
سوره : سوره الزخرف نزول : ٥ بعثت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ١٣ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«بُعْدَ»: فاصله. اندازه. «الْمَشْرِقَیْنِ»: دو مشرِق، مراد مشرِق و مغرب است. این واژه ملحق به مثنّی است. همچون والِدَیْنِ (نگا: بقره / و و . أَبَوَیْنِ (نگا: نساء / ، کهف / ، یوسف / و و .

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

يَوْمَ‌ تَجِدُ کُلُ‌ نَفْسٍ‌ مَا... (۳)

تفسیر

---

• آيات ۲۶ - ۴۵ سوره زخرف
• وجوهى كه درباره معناى آيه: «وَ جَعَلَهَا كَلِمَةً بَاقِيَة فِى عَقَبِهِ لَعَلّهُم يَرجِعُون» گفته شده
• سخن مشركان كه در ردّ قرآن گفتند: چرا بر يكى از بزرگان و توانگران نازل نشده و پاسخ به گفتار مشرکان مکه
• رزق دنيا به مشيّت خداوند است و اختيار آن، به دست انسان
• تقسيم معشيت و بيان علل انقسام آن در جامعه
• مقصود از اين كه فرمود: اگر مردم امت واحده نمى شدند، سقف خانه كافران را از نقره مى كرديم...
• آنان که از ذکر خدا اعراض کنند، همنشینی از شیاطین دارند
• بيزارى جستن كافر كوردل از قرين شيطانى خود، در قيامت
• اقوال مفسران درباره آیه: «وَ اسئَل مَن أرسَلنَا مِن قَبلِكَ...»
• بحث روايتى
• رواياتى ديگر در ذيل برخى آيات گذشته

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

حَتَّى إِذا جاءَنا قالَ يا لَيْتَ بَيْنِي وَ بَيْنَكَ بُعْدَ الْمَشْرِقَيْنِ فَبِئْسَ الْقَرِينُ «38»

(همراه بودن شيطان ادامه دارد) تا زمانى كه (مجرم در قيامت) نزد ما آيد (و به شيطان همدم خود) گويد: اى كاش ميان من و تو فاصله مشرق و مغرب بود، چه بد همنشينى بودى.

---

«1». طه، 14.

«2». حجر، 9.

تفسير نور(10جلدى)، ج‌8، ص: 456

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

حَتَّى إِذا جاءَنا قالَ يا لَيْتَ بَيْنِي وَ بَيْنَكَ بُعْدَ الْمَشْرِقَيْنِ فَبِئْسَ الْقَرِينُ (38)

حَتَّى إِذا جاءَنا: تا وقتى كه بيايند هر دو، يعنى گمراه شده و شيطان به موقف جزاى ما كه عرصه محشر است. و در خبر است كه او را با قرين او در يك زنجير به محشر آرند و به جهنم اندازند، چنانچه مؤمن را ملكى ملازم او باشد تا او را به بهشت رساند. قالَ يا لَيْتَ بَيْنِي وَ بَيْنَكَ‌: گويد آن گمراه با قرين خود: اى كاش ميان من و ميان تو، بُعْدَ الْمَشْرِقَيْنِ‌: دورى مشرق و مغرب بودى، يعنى كاشكى دورى مسافت ميان من و تو مانند مسافت ميان مشرق و مغرب بودى تا هرگز تو را نديدى و با تو نبودى، فَبِئْسَ الْقَرِينُ‌: پس بد همنشين بودى تو. در اين اثناى مخاطبه، ملكى به امر خدا گويد:

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

وَ مَنْ يَعْشُ عَنْ ذِكْرِ الرَّحْمنِ نُقَيِّضْ لَهُ شَيْطاناً فَهُوَ لَهُ قَرِينٌ (36) وَ إِنَّهُمْ لَيَصُدُّونَهُمْ عَنِ السَّبِيلِ وَ يَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ مُهْتَدُونَ (37) حَتَّى إِذا جاءَنا قالَ يا لَيْتَ بَيْنِي وَ بَيْنَكَ بُعْدَ الْمَشْرِقَيْنِ فَبِئْسَ الْقَرِينُ (38) وَ لَنْ يَنْفَعَكُمُ الْيَوْمَ إِذْ ظَلَمْتُمْ أَنَّكُمْ فِي الْعَذابِ مُشْتَرِكُونَ (39) أَ فَأَنْتَ تُسْمِعُ الصُّمَّ أَوْ تَهْدِي الْعُمْيَ وَ مَنْ كانَ فِي ضَلالٍ مُبِينٍ (40)

ترجمه‌

و هر كس چشم بپوشد از ياد خداى بخشنده آماده ميكنيم براى او شيطانى را پس او برايش همنشين است‌

و همانا آنها باز ميدارندشان از راه و گمان ميكنند كه آنها هدايت يافتگانند

تا چون آيد نزد ما گويد ايكاش بود ميان من و تو فاصله مشرق و مغرب پس چه بد همنشينى هستى‌

و هرگز سود ندهد شما را امروز چون ستم كرديد آنكه در عذاب با يكديگر شركت دارانيد

آيا پس تو ميشنوانى كران را يا راه مينمائى كوران را و كسى را كه باشد در گمراهى آشكار.

تفسير

هر كس در تحصيل لذّات دنيا كوشيد و از ياد خدا و نظر در آيات او چشم پوشيد خداوند شيطانى را از جنس جن يا انس آماده و مهيّا ميفرمايد براى گمراه كردن او باين معنى كه واميگذارد او را باختيار شيطان و مانع نميشود از نفوذ اراده آن ملعون در او و دور نميكند او را از آن شخص منغمر در لذّات براى آنكه اين شخص باختيار خود خود را از قابليّت عنايت الهى انداخته و در نتيجه شياطين با اين اشخاص نزديك و مأنوس و همدم و همنشين ميشوند و آنها را

---

جلد 4 صفحه 604

به وساوس و حيل از راه حق و حقيقت باز ميدارند بطوريكه در عين ضلالت و گمراهى خودشان را مهتدى و راه يافته بحق و حقيقت ميدانند و آن شياطين با اين گمشدگان هميشه هستند تا آن گم‌گشته يا او با شيطانش چون جاءانا بصيغه تثنيه نيز قرائت شده است در محضر عدل الهى و موقف حشر حاضر ميگردند آنوقت آن بيچاره متنبّه ميشود كه چه بد رفيق و مصاحبى داشته و آرزو ميكند كه بين او و رفيقش فاصله ميان مشرق و مغرب بود چون مشرقين از باب تغليب اراده مشرق و مغرب از آن ميشود و اين آرزو را برفيقش اظهار مينمايد و ميگويد چه بد رفيقى بودى او هم لابد جواب ميگويد من تو را مجبور ننمودم تو خودت بد جنس بودى كه سخن خدا و پيغمبر را نشنيدى و بحرف من گوش دادى ولى خداوند اينجا ذكر نفرموده فقط ميفرمايد هر دو بايد بسوزيد و اينكه با يكديگر ميسوزيد براى شما نفعى ندارد و تسلّاى خاطرى از تعميم عذاب براى شما حاصل نميشود چون كفر كه بدترين ظلم است عذابش هم شديدترين عذاب‌ها است كه مافوق ندارد و در روايت قمّى ره از امام باقر عليه السّلام اين دو آيه با اوّلى و دوّمى و تبرّى يكى از آن دو از ديگرى و حكم خداوند باشتراك آن دو و اتباعشان در عذاب براى ظلم بآل محمد صلى اللّه عليه و اله تطبيق شده است و در آيه اخيره خداوند حبيب خود را مخاطب فرموده بر سبيل تعجّب ميفرمايد آيا كسى را كه بواسطه اعراض از استماع كلام حقّ كر شده و ديگر حرف حساب بگوشش فرو نميرود تو ميتوانى شنوا نمائى يا كسيرا كه براى منصرف شدن از فكر و ذكر خدا كور شده و در وادى حيرت و ضلالت واضح و آشكار ميگردد تو ميتوانى راهنمائى نمائى بيش از اين خود را بزحمت مينداز كه ما هر كار بخواهيم بكنيم ميتوانيم و ميكنيم وظيفه تو فقط ابلاغ است كه عمل مينمائى ديگر مسئوليّتى براى تو نخواهد بود.

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

حَتّي‌ إِذا جاءَنا قال‌َ يا لَيت‌َ بَينِي‌ وَ بَينَك‌َ بُعدَ المَشرِقَين‌ِ فَبِئس‌َ القَرِين‌ُ (38)

‌تا‌ زماني‌ ‌که‌ بيايد ‌ما ‌را‌ بشيطان‌ مي‌گويد اي‌ كاش‌ ميانه ‌من‌ و تو دوري‌ مشرقين‌ و مغرب‌ ‌بود‌ ‌که‌ هيچگونه‌ تماسي‌ ‌با‌ ‌من‌ نداشتي‌ ‌پس‌ بدقريني‌ بودي‌ ‌براي‌ ‌من‌.

لكن‌ شيطان‌ ‌هم‌ جواب‌ كافي‌ ‌به‌ ‌آنها‌ مي‌دهد وَ قال‌َ الشَّيطان‌ُ لَمّا قُضِي‌َ الأَمرُ إِن‌َّ اللّه‌َ وَعَدَكُم‌ وَعدَ الحَق‌ِّ وَ وَعَدتُكُم‌ فَأَخلَفتُكُم‌ وَ ما كان‌َ لِي‌ عَلَيكُم‌ مِن‌ سُلطان‌ٍ إِلّا أَن‌ دَعَوتُكُم‌ فَاستَجَبتُم‌ لِي‌ فَلا تَلُومُونِي‌ وَ لُومُوا أَنفُسَكُم‌ ما أَنَا بِمُصرِخِكُم‌ وَ ما أَنتُم‌ بِمُصرِخِي‌َّ الايه‌‌-‌ ابراهيم‌ آيه 26‌-‌.

حَتّي‌ إِذا جاءَنا روز قيامت‌ ‌که‌ تمام‌ جن‌ و انس‌ مي‌آيند صحراي‌ محشر و كفار جن‌ و انس‌ ‌در‌ طرف‌ چپ‌ محشر مجتمع‌ مي‌شوند.

قال‌َ ‌هر‌ كس‌ ‌به‌ آنكه‌ ‌او‌ ‌را‌ اغوي‌ كرده‌ چه‌ شيطان‌ ‌باشد‌ ‌ يا ‌ رئيس‌ ‌ يا ‌ رفيق‌ سوء.

يا لَيت‌َ بَينِي‌ وَ بَينَك‌َ بُعدَ المَشرِقَين‌ِ ‌من‌ ‌در‌ طرف‌ مشرق‌ زمين‌ بودم‌ و تو ‌در‌

جلد 16 - صفحه 30

طرف‌ مغرب‌ ‌ يا ‌ بعكس‌ ‌که‌ هيچ‌ گونه‌ خبري‌ ‌از‌ ‌هم‌ نداشتيم‌ و تماسي‌ پيدا نمي‌كرديم‌ لكن‌ تمام‌ تقصير ‌با‌ ‌شما‌ ‌است‌ اينهمه‌ انبياء آمدند و بشما گفتند ‌با‌ شيطان‌ و ‌با‌ ‌اينکه‌ شيطان‌ صفتان‌ قرين‌ نشويد اينهمه‌ آيات‌ قرآني‌ ‌که‌ باينها تماس‌ نگيريد و اطاعت‌ ‌آنها‌ ‌را‌ نكنيد اينها ‌شما‌ ‌را‌ ‌به‌ ضلالت‌ مي‌اندازند ‌خود‌ بواسطه هواي‌ نفس‌ و حب‌ شهوات‌ رو ‌به‌ ‌آنها‌ رفتيد و اطاعت‌ كرديد و بندگي‌ نموديد حال‌ طعم‌ ‌آن‌ ‌را‌ بچشيد أَ لَم‌ أَعهَد إِلَيكُم‌ يا بَنِي‌ آدَم‌َ أَن‌ لا تَعبُدُوا الشَّيطان‌َ إِنَّه‌ُ لَكُم‌ عَدُوٌّ مُبِين‌ٌ وَ أَن‌ِ اعبُدُونِي‌ هذا صِراطٌ مُستَقِيم‌ٌ وَ لَقَد أَضَل‌َّ مِنكُم‌ جِبِلًّا كَثِيراً أَ فَلَم‌ تَكُونُوا تَعقِلُون‌َ هذِه‌ِ جَهَنَّم‌ُ الَّتِي‌ كُنتُم‌ تُوعَدُون‌َ‌-‌ الآيات‌‌-‌ يس‌ آيه 6‌-‌ الشَّيطان‌ُ يَعِدُكُم‌ُ الفَقرَ وَ يَأمُرُكُم‌ بِالفَحشاءِ وَ اللّه‌ُ يَعِدُكُم‌ مَغفِرَةً مِنه‌ُ وَ فَضلًا‌-‌ بقره‌ ‌آيه‌ 271‌-‌ يا بَنِي‌ آدَم‌َ لا يَفتِنَنَّكُم‌ُ الشَّيطان‌ُ كَما أَخرَج‌َ أَبَوَيكُم‌ مِن‌َ الجَنَّةِ‌-‌ اعراف‌ آيه 26‌-‌ يا أَيُّهَا الَّذِين‌َ آمَنُوا لا تَتَّبِعُوا خُطُوات‌ِ الشَّيطان‌ِ وَ مَن‌ يَتَّبِع‌ خُطُوات‌ِ الشَّيطان‌ِ فَإِنَّه‌ُ يَأمُرُ بِالفَحشاءِ وَ المُنكَرِ‌-‌ نور آيه 21‌-‌ و ‌غير‌ اينها ‌از‌ آيات‌، حال‌ ‌که‌ مشاهده‌ مي‌كنيد آثار ‌آن‌ ‌را‌ آرزو مي‌كنيد ‌که‌ ‌با‌ ‌او‌ قرين‌ نبوديد و مي‌گوئيد و اعتراف‌ مي‌كنيد.

فَبِئس‌َ القَرِين‌ُ چرا نزديك‌ علماء نرفتيد و ‌با‌ ‌آنها‌ قرين‌ نشديد و بفرمايشات‌ ‌خدا‌ و ‌رسول‌ و ائمه‌ و علما اعتناء نكرديد.

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

(آیه 38)- خلاصه این وضع همچنان ادامه پیدا می‌کند انسان غافل و بی‌خبر در گمراهی خویش، و شیاطین در اضلال او تا هنگامی که پرده‌ها کنار می‌رود، و چشم حقیقت بین او باز می‌شود، «تا زمانی که نزد ما حاضر می‌شود (می‌بیند ولی و قرینش همچنان با اوست، همان کسی که عامل همه بدبختیهای او بوده! فریاد می‌زند و) می‌گوید: ای کاش میان من و تو فاصله مشرق و مغرب بود!

ج4، ص371

چه بد قرین و همنشینی هستی تو»! (حَتَّی إِذا جاءَنا قالَ یا لَیْتَ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ بُعْدَ الْمَشْرِقَیْنِ فَبِئْسَ الْقَرِینُ).

آری! صحنه قیامت نجسمی است گسترده از صحنه‌های این جهان و قرین و دوست و رهبر اینجا با آنجا یکی است.

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - انسان گمراه و غفلت زده، در روز قیامت گرفتار حسرت و آرزومند عدم همنشینى با عناصر شیطانى گمراه کننده (حتّى إذا جاءنا قال یلیت بینى و بینک بعد المشرقین)

۲ - حضور انسان هاى گمراه و عوامل شیطانى گمراه کننده آنان، در قیامت و در محضر خداوند (حتّى إذا جاءنا)

۳ - رویارویى گمراهان و عوامل شیطانى گمراه کننده آنان، در قیامت (قال یلیت بینى و بینک بعد) تعبیر «بینى و بینک» خطاب رو در رو را مى رساند.

۴ - اظهار نفرت گمراهان، از شیاطین و وسوسه گران خویش، در صحنه قیامت و هنگام حضور در پیشگاه خداوند (حتّى إذا جاءنا قال یلیت بینى و بینک بعد المشرقین فبئس القرین)

۵ - قیامت، عرصه حضور انسان در پیشگاه الهى است. (حتّى إذا جاءنا)

۶ - قیامت، عرصه ظهور حقایق، براى انسان ها (و یحسبون ... حتّى إذا جاءنا قال یلیت )

۷ - قیامت، عرصه رنگ باختن پندارهاى دروغین گمراهان و فریب خوردگان (و یحسبون أنّهم مهتدون . حتّى إذا جاءنا)

۸ - شیاطین نیز، همچون آدمیان در قیامت محشور خواهند شد. (قال یلیت بینى و بینک بعد المشرقین) از خطاب «بینک» استفاده مى شود که شیاطین نیز در روز قیامت محشور خواهند شد.البته برداشت یاد شده در صورتى است که منظور از «شیاطین»، شیاطین جن یا اعم از شیاطین جن و انس باشد.

۹ - مشاهده شیاطین در قیامت و همنشینى با آنان، خود نوعى عذاب براى گمراهان است. (قال یلیت بینى و بینک بعد المشرقین)

۱۰ - قابل رؤیت بودن شیاطین براى انسان ها در قیامت * (قال یلیت بینى و بینک) در صورتى که منظور از شیاطین، شیاطین جن و ابلیس باشد، تعبیر «بینک» حکایت از رویارویى و گفتوگوى حضورى دارد.

۱۱ - خداگریزان تا روز قیامت، خود را اهل هدایت مى پندارند. (و یحسبون أنّهم مهتدون . حتّى إذا جاءنا قال یلیت ) از کلمه «حتّى» - که براى غایت است - استفاده مى شود که گمراهان، تا روز قیامت، خود را بر هدایت مى پندارند.

۱۲ - همنشینى شیاطین با ترک کنندگان یاد خدا در روز واپسین* (فهو له قرین ... حتّى إذا جاءنا ... فبئس القرین) به قرینه «فبئس القرین»، مى توان گفت: غایت در «حتّى إذا جاءنا» نقطه نهایى قرین بودن را نمى رساند; بلکه بعد از «حتّى» نیز مانند قبل از آن است.

موضوعات مرتبط

• آرزو: آرزوى عدم همنشینى با گمراهان ۱
• اغواپذیران: اغواپذیران در قیامت ۷
• انسان: انسان ها در قیامت ۵; حشر اخروى انسان ها ۸
• خدا: محضر خدا ۵
• شیطان: حشر اخروى شیاطین ۸; رؤیت اخروى شیاطین ۱۰; رؤیت شیاطین در قیامت ۹; نفرت از شیطان ۴; همنشینى با شیاطین در قیامت ۹
• غافلان: آرزوى اخروى غافلان ۱
• قیامت: ظهور حقایق در قیامت ۶، ۷; ویژگیهاى قیامت ۵، ۶، ۷
• گمراهان: آرزوى اخروى گمراهان ۱; بینش گمراهان ۷; حسرت اخروى گمراهان ۱; عذابهاى اخروى گمراهان ۹; گمراهان در قیامت ۲، ۳، ۴، ۷; گمراهان در محضر خدا ۲; گمراهان و شیاطین ۳; نفرت گمراهان ۴
• گمراهگران: گمراهگران در قیامت ۲; گمراهگران در محضر خدا ۲
• معرضان ازخدا: بینش معرضان ازخدا ۱۱; معرضان ازخدا و هدایت ۱۱; همنشینى شیاطین با معرضان ازخدا ۱۲