البقرة ١١٠

وَ أَقِيمُوا الصَّلاَةَ وَ آتُوا الزَّکَاةَ وَ مَا تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ‌ مِنْ‌ خَيْرٍ تَجِدُوهُ‌ عِنْدَ اللَّهِ‌ إِنَ‌ اللَّهَ‌ بِمَا تَعْمَلُونَ‌ بَصِيرٌ

کپی متن آیه
وَ أَقِيمُوا الصَّلاَةَ وَ آتُوا الزَّکَاةَ وَ مَا تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ‌ مِنْ‌ خَيْرٍ تَجِدُوهُ‌ عِنْدَ اللَّهِ‌ إِنَ‌ اللَّهَ‌ بِمَا تَعْمَلُونَ‌ بَصِيرٌ

ترجمه

و نماز را برپا دارید و زکات را ادا کنید؛ و هر کار خیری را برای خود از پیش می‌فرستید، آن را نزد خدا (در سرای دیگر) خواهید یافت؛ خداوند به اعمال شما بیناست.

و نماز به پا داريد و زكات دهيد و هر خيرى را كه براى خود پيش فرستيد، همان را نزد خدا خواهيد يافت. آرى خدا به آنچه مى‌كنيد بيناست

و نماز را به پا داريد و زكات را بدهيد؛ و هر گونه نيكى كه براى خويش از پيش فرستيد، آن را نزد خدا باز خواهيد يافت؛ آرى، خدا به آنچه مى‌كنيد بيناست.

و نماز به پا دارید و زکات بدهید و بدانید که هر چه از اطاعت حق و کار نیکو برای خود پیش می‌فرستید آن را در نزد خدا خواهید یافت، که محققا خداوند به هر کار شما بیناست.

و نماز را برپا دارید، و زکات بپردازید، و آنچه از کار نیک برای خود پیش فرستید آن را نزد خدا خواهید یافت. مسلماً خدا به آنچه انجام می دهید، بیناست.

نماز بگزاريد و زكات بدهيد. هر نيكى را كه پيشاپيش براى خود روانه مى‌داريد نزد خدايش خواهيد يافت. هر آينه خدا به كارهايى كه مى كنيد بيناست.

و نماز را برپا دارید و زکات را بپردازید و هر خیری پیشاپیش برای [ذخیره آخرت‌] خویش بفرستید [پاداش‌] آن را نزد خداوند خواهید یافت، خداوند به آنچه می‌کنید بیناست‌

و نماز را برپا داريد و زكات بدهيد، و هر نيكى كه براى خود پيش فرستيد آن را نزد خدا باز يابيد، كه خدا بدانچه مى‌كنيد بيناست.

(پس بر شعائر دینیتان ماندگار باشید) و نماز را برپا دارید و زکات را بپردازید و (بدانید) هر کار نیکی که پیشتر برای خود بفرستید، آن را در نزد خدا خواهید یافت (و پاداش آن را خواهید دید) و خدا به هرچه می‌کنید آگاه و بینا است.

و نماز را به پا دارید و زکات بدهید و هر نیکی که برای خویش از پیش می‌فرستید، آن را نزد خدا باز خواهید یافت. بی‌گمان، خدا به آنچه می‌کنید بیناست.

و بپای دارید نماز را و بدهید زکات را و آنچه پیش فرستید برای خود از خوبی یابیدش نزد خدا همانا خدا است بدانچه می‌کنید بینا

And perform the prayer, and give alms. Whatever good you forward for yourselves, you will find it with Allah. Allah is Seeing of everything you do.

ترتیل:

ترجمه:

البقرة ١٠٩	آیه ١١٠	البقرة ١١١
سوره : سوره البقرة نزول : ٥ هجرت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ٢٠ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«أَقِیمُوا»: به جای آورید. به طور بایسته بخوانید. «آتُوا»: بپردازید. «تَجِدُوهُ»: آن را خواهید یافت.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

يَوْمَ‌ لاَ يَنْفَعُ‌ الظَّالِمِينَ‌... (۰)

تفسیر

---

• آيات ۱۰۸ ۱۱۵ بقره
• بيان جمله ((ولله المشرق و المغرب ))
• بحث روايتى (شامل رواياتى در ذيل جمله ((فاينما تولوا فثم وجه اللّه )) )
• دو قاعده در موارد قرآنى

---

• آيه ۱۰۹ - ۱۱۰
• آيه و ترجمه
• تفسير:
• حسودان لجوج
• نكته ها
• نكته : ۱
• نكته : ۲
• نكته : ۳

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

«110» وَ أَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ وَ ما تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ مِنْ خَيْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ

جلد 1 - صفحه 181

و نماز را برپا داريد و زكات را پرداخت نماييد و هر خيرى كه براى خود از پيش مى‌فرستيد، آنرا نزد خدا (در سراى ديگر) خواهيد يافت، همانا خداوند به اعمال شما بيناست.

نکته ها

بعد از اوّلين خطاب در آيه 104؛ «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا»، اين آيه حامل سومين دستور براى مسلمانان است.

دستور اول؛ عفو و اغماض از كينه و حسادت اهل كتاب تا زمان صدور دستور جديد بود.

«فَاعْفُوا وَ اصْفَحُوا»

دستور دوم؛ اقامه نماز و پرداخت زكات است. در زمانى كه مسلمانان در تيررس انواع كينه و حسادت‌ها بودند و مأمور به عفو و اغماض شده‌اند، لازم است رابطه‌ى خودشان را با خداوند از طريق اقامه نماز، و پيوند با محرومان جامعه را از طريق زكات، تقويت كنند.

پیام ها

1- معمولًا دستور به نماز همراه با زكات در قرآن آمده است. شايد اشاره دارد به اينكه ياد خدا بايد همراه با توجّه به خلق خدا باشد. «أَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ»

2- مقدار كار خير مهم نيست، هركس به هر مقدار مى‌تواند بايد انجام دهد.

«مِنْ خَيْرٍ»

3- كارهاى خير، براى قيامت محفوظ مى‌ماند. «تَجِدُوهُ»

4- ايمان به نظارت الهى وپاداش در قيامت، قوى‌ترين انگيزه عمل صالح مى‌باشد. «ما تُقَدِّمُوا ... تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ»

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

وَ أَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ وَ ما تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ مِنْ خَيْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ (110)

وَ أَقِيمُوا الصَّلاةَ: و بپاى داريد نماز را با شرايط و اركان، وَ آتُوا الزَّكاةَ: و بدهيد زكات را به مستحقان، يعنى صبر و تحمل ناملايمات و عدم مجازات را مقارن سازيد به ملتجى شدن به خداى تعالى به استعانت جستن به عبادت بدنيه نماز و عبادت ماليه كه زكات باشد كه اشرف طاعات و قربات است. وَ ما تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ‌: و آنچه پيش فرستيد براى نفسهاى خود؛ مِنْ خَيْرٍ: از افعال نيكو مانند نماز و زكات و انواع خيرات و صدقات واجبه و مستحبه، تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ‌: مى‌يابيد جزا و ثواب آن را نزد خداى تعالى، إِنَّ اللَّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ: بدرستى كه خداى تعالى به آنچه‌

تفسير اثنا عشرى، ج‌1، ص: 230

مى‌كنيد از خيرات و مبرات و ساير عبادات، بينا مى‌باشد، پس اعمال خيريه نزد او سبحانه ضايع نخواهد شد، بلكه ثواب آن را به اضعاف مضاعف به شما مرحمت خواهد فرمود.

تنبيه: آيه شريفه ترغيب و تشويق است به اعمال طاعات و عبادات و خيرات و مبرات، بدين تقرير كه: پس از اعلان به آنكه هر چه پيش فرستيد براى خود، جزاى آن را مى‌يابيد نزد خداى تعالى؛ بنابراين نهايت جد و جهد را در خير بنمائيد تا جزاى بسيار در آن يابيد، و كوتاهى نكنيد كه عاقبت آن ندامت خواهد بود.

حضرت امير المؤمنين عليه السلام در ذيل خطبه‌اى فرمايد: انّما المرء اذا هلك قال النّاس ما ترك و قالت الملئكة ما قدّم؟ للّه آباؤكم! فقدّموا بعضا يكن لكم و لا تخلفوا كلّا فيكون عليكم‌ «1»: يعنى بدرستى كه مرد وقتى بميرد، گويند مردمان: چه گذاشت. و گويند ملائكه: چه پيش فرستاده و از زاد سفر آخرت چه برداشته، خدا نگهدار باد پدران شما را، پس پيش فرستيد بعض اموال را به عنوان حقوقات واجبه و مستحبه تا باشد شما را فايده كه به مضاعف ثواب آن را خدا مرحمت فرمايد، و باقى نگذاريد همه مال را به اهمال و تكاهل در خيرات، پس باشد بر شما وزر و وبال در عرصات.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

وَ أَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ وَ ما تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ مِنْ خَيْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ (110)

ترجمه‌

و بر پا داريد نماز را و بدهيد زكوة را و آنچه را پيش بفرستيد از براى خودهاتان از نيكى مى‌يابيد آن را نزد خدا همانا خداوند بينا است به آنچه بجا مى‌آوريد.

تفسير

گفته شده است كه اين آيه عطف است بر فاعفوا در آيه سابقه كه خداوند امر فرموده است مسلمانان را بصبر و سكون در مقابل كفار و التجاء بدرگاه خداوند متعال بوسيله عبادت و احسان و بيان فرموده است كه بدانند آنچه را ذخيره آخرت خودشان نمايند از عبادات و اعمال خيريه مانند نماز و بر و احسان ببرادران دينى ثواب آنرا مشاهده مينمايند در نزد خداوند و موجب محو گناهان و ارتفاع درجات آنان خواهد شد همانا خداوند عالم است باعمال عباد پوشيده نيست از او ظاهر هيچ عملى و باطن‌

---

جلد 1 صفحه 159

هيچ قلبى و جزا ميدهد بآنها بر حسب اعتقاد قلبى و نيات باطنى ايشان و بنظر حقير اشاره است به آنكه بهترين وسائل براى دفع شبهات صبر و سكون و اجتناب از معصيت و توجه بعبادت و توسل بدرگاه الهى و ذيل عنايت ائمه اطهار است و شايد تصريح بعموم قدرت هم در آيه سابقه براى اشاره باين باشد كه خداوند بغير طرق عاديه هم ميتواند رفع شبهه از اهل ايمان بنمايد و بمقام يقين برساند و اينكه فرموده آنچه را پيش فرستيد از خير مى‌يابيد آن را نزد خدا و نفرموده است ثواب آن را چنانچه تفسير شد شايد اشاره باشد بصور برزخيه كه همان اعمال صالحه است كه بصور حسنه مصور ميشود بلكه در باب نعيم جنت هم گفته‌اند كه از اين قبيل است و بيوجه نيست و بنابراين تفسير بثواب براى تقريب بذهن عامه است و اللّه اعلم.

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

وَ أَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ وَ ما تُقَدِّمُوا لِأَنفُسِكُم‌ مِن‌ خَيرٍ تَجِدُوه‌ُ عِندَ اللّه‌ِ إِن‌َّ اللّه‌َ بِما تَعمَلُون‌َ بَصِيرٌ (110)

(و نماز ‌را‌ بپا داريد و زكاة ‌را‌ بدهيد و آنچه‌ ‌از‌ خوبي‌ ‌براي‌ ‌خود‌ پيش‌ ميفرستيد ‌آن‌ ‌را‌ نزد ‌خدا‌ مي‌يابيد همانا ‌خدا‌ بآنچه‌ ميكنيد بيناست‌) ‌بعد‌ ‌از‌ آنكه‌ خداوند مسلمين‌ ‌را‌ باعراض‌ ‌از‌ حاسدين‌ اهل‌ كتاب‌ و عدم‌ تعرض‌ و عفو ‌از‌ ‌آنها‌ امر فرمود، باداء فرائض‌ مذهبي‌ و اداء وظائف‌ ديني‌ ‌که‌ ‌در‌ اثر توجه‌ و اهتمام‌ بآنها نيرو و قدرت‌ پيدا نموده‌ و اجتماع‌ و قوميت‌ ‌آنها‌ مستحكم‌ و بالنتيجه‌ ‌بر‌ دشمن‌ پيروز مي‌گردند، امر فرمود و بعنوان‌ نمونه‌ دو ركن‌ اعظم‌ ‌آنها‌ ‌که‌ نماز و زكاة ‌باشد‌ ذكر، و وظائف‌ ديگر ‌را‌ بنحو عموم‌ ‌در‌ ضمن‌ كلمه مِن‌ خَيرٍ گوشزد فرمود ‌اينکه‌ دو ركن‌ اسلامي‌ ‌را‌ مفصلا ‌در‌ ذيل‌ ‌آيه‌:

---

1‌-‌ سوره‌ طه‌ ‌آيه‌ 113

جلد 2 - صفحه 150

الَّذِين‌َ يُؤمِنُون‌َ بِالغَيب‌ِ وَ يُقِيمُون‌َ الصَّلاةَ وَ مِمّا رَزَقناهُم‌ يُنفِقُون‌َ ‌در‌ اوائل‌ سوره‌ بيان‌ نموديم‌.

وَ ما تُقَدِّمُوا لِأَنفُسِكُم‌ مِن‌ خَيرٍ تَجِدُوه‌ُ عِندَ اللّه‌ِ ‌اينکه‌ جمله‌ ‌در‌ عين‌ اينكه‌ مسلمين‌ ‌را‌ بتمام‌ وظائف‌ ديني‌ و خيرات‌ ترغيب‌ و تحريص‌ ميكند بمنزله‌ بيان‌ علت‌ ‌براي‌ جمله‌ قبل‌ ‌است‌ ‌يعني‌ ‌اگر‌ ‌شما‌ بوظائف‌ ديني‌ ‌از‌ اقامه‌ نماز و اداء زكاة و ساير عبادات‌ واجب‌ و مستحب‌ّ قيام‌ كنيد بدانيد ‌که‌ نزد ‌خدا‌ محفوظ ‌است‌ و آثار و ثمرات‌ و مثوبات‌ دنيوي‌ و اخروي‌ ‌آنها‌ بشما ميرسد.

إِن‌َّ اللّه‌َ بِما تَعمَلُون‌َ بَصِيرٌ ‌اينکه‌ جمله‌ نيز بيان‌ علت‌ ‌براي‌ جمله‌ قبل‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌خود‌ بمنزله‌ بيان‌ علت‌ ‌براي‌ جمله‌ قبلش‌ ‌بود‌ و باصطلاح‌ علت‌ ‌بر‌ علت‌ ‌است‌ ‌يعني‌ علت‌ اينكه‌ همه‌ اعمال‌ بندگان‌ نزد ‌خدا‌ محفوظ ‌است‌ اينست‌ ‌که‌ بتمام‌ جزئيات‌ كارهاي‌ آنان‌ بصير و بينا و خبير و داناست‌ و ‌از‌ ظواهر و بواطن‌ و اسرار و ضمائر ‌هر‌ كس‌ مطلع‌ ‌است‌ و ‌در‌ ‌اينکه‌ جمله‌ بشارت‌ ‌به‌ نيكوكاران‌ و انذار ‌به‌ بدكاران‌ ‌است‌، و ممكن‌ ‌است‌ ‌از‌ ‌اينکه‌ ‌آيه‌ استفاده‌ بطلان‌ حبط و تكفير ‌را‌ نمود زيرا صريح‌ ‌است‌ ‌که‌ اعمال‌ ‌از‌ ‌بين‌ نمي‌رود و نتيجه‌ ‌آن‌ ‌به‌ صاحبش‌ مي‌رسد.

151

برگزیده تفسیر نمونه

---

(آیه 110)- این آیه دو دستور سازنده مهم به مؤمنان می‌دهد یکی در مورد نماز که رابطه محکمی میان انسان و خدا ایجاد می‌کند و دیگری در مورد زکات که رمز همبستگی‌های اجتماعی است و این هر دو برای پیروزی بر دشمن لازم است، می‌گوید: «نماز را بر پا دارید و زکات را ادا کنید» و با این دو وسیله روح و جسم خود را نیرومند سازید (وَ أَقِیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ).

سپس اضافه می‌کند: تصوّر نکنید کارهای نیکی را که انجام می‌دهید و اموالی را که در راه خدا انفاق می‌کنید از بین می‌رود، نه «آنچه از نیکیها از پیش می‌فرستید آنها را نزد خدا (در سرای دیگر) خواهید یافت» (وَ ما تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ مِنْ خَیْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ).

«خداوند به تمام اعمال شما بصیر است» (إِنَّ اللَّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ). او بطور دقیق می‌داند کدام عمل را به خاطر او انجام داده‌اید و کدام یک را برای غیر او.

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - ضرورت اقامه نماز و پرداخت زکات (و أقیموا الصلوة و ءاتوا الزکوة)

۲ - برپاداشتن نماز و پرداخت زکات، داراى نقشى بسزا در آماده سازى مسلمانان براى برخورد با دشمنان (فاعفوا و اصفحوا حتى یأتى اللّه بأمره ... و أقیموا الصلوة و ءاتوا الزکوة) چون وجوب نماز و زکات، پیش از نزول این آیه براى مسلمانان بیان شده بود; معلوم مى شود: تأکید بر آن در این آیه، ارائه رهنمودى است براى تحقق امر یاد شده در آیه پیش (فاعفوا و اصفحوا) و نیز فراهم آمدن زمینه جهاد و مبارزه که فراز «حتى یأتى اللّه بأمره» بدان اشاره دارد. در برداشت فوق «أقیموا الصلاة ...» در ارتباط با «حتى یأتى ...» معنا شده است.

۳ - اقامه نماز و اداى زکات، عامل شکیبایى بر آزارهاى دشمنان و زمینه ساز مدارا کردن با ایشان است. (فاعفوا و اصفحوا ... و أقیموا الصلوة و ءاتوا الزکوة) در برداشت فوق، جمله «أقیموا الصلاة ...» در ارتباط با «فاعفوا واصفحوا» ملاحظه شده است. در این لحاظ هدف از تأکید بر اقامه نماز و پرداخت زکات، ایجاد توان براى اطاعت امر خداوند (لزوم عفو و گذشت و مدارا کردن با دشمنان) است.

۴ - مسلمانان صدر اسلام، موظف به تقویت بنیه اعتقادى و اقتصادى خویش با برپا کردن نماز و پرداخت زکات (براى مهیّا شدن زمینه هاى جهاد و مبارزه) (حتى یأتى اللّه بأمره ... و أقیموا الصلوة و ءاتوا الزکوة)

۵ - ارتباط اهل ایمان با خدا و تأمین نیازهاى جامعه، فراهم کننده شرایط و زمینه هاى وعده خداوند (فرمان به مبارزه با توطئه گران) (فاعفوا و اصفحوا حتى یأتى اللّه بأمره ... و أقیموا الصلوة و ءاتوا الزکوة)

۶ - انجام کارهاى خیر، توشه انسان براى سراى آخرت است. (و ما تقدموا لأنفسکم من خیر تجدوه عنداللّه)

۷ - اقامه نماز و پرداخت زکات، بهترین کار نیک و ارجمندترین توشه براى سراى آخرت (أقیموا الصلوة و ءاتوا الزکوة و ما تقدموا لأنفسکم من خیر تجدوه عنداللّه) «خیر» (کار نیک و پسندیده) شامل نماز نیز مى شود. بنابراین نام بردن از آنها براى رساندن این معناست که: این دو فریضه، از بهترین کارهاى نیک و سودمندترین توشه ها براى آخرت است.

۸ - اعمال خیر آدمى، هرگز فانى نمى شود و در نزد خداوند باقى مى ماند. (و ما تقدموا لأنفسکم من خیر تجدوه عنداللّه)

۹ - خداوند، خزانه دار اعمال نیک آدمى است. (تجدوه عنداللّه)

۱۰ - قیامت، صحنه بروز و ظهور اعمال پسندیده اى است که آدمى در دنیا انجام داده است. (و ما تقدموا لأنفسکم من خیر تجدوه عنداللّه) ضمیر مفعولى در «تجدوه» (مى یابید آن را) به کلمه «خیر» بر مى گردد و مقتضایش آن است که: آدمى با همان عمل نیکى که انجام داده، روبه رو خواهد شد; یعنى، اعمال نیک آدمى در قیامت، به گونه اى بروز و ظهور دارند.

۱۱ - تجسم اعمال آدمى در قیامت (و ما تقدموا ... تجدوه عنداللّه)

۱۲ - پاداش کارهاى نیک، تضمین شده از سوى خداوند، بدون کمترین کاستى (و ما تقدموا لأنفسکم من خیر تجدوه عنداللّه) در برداشت فوق «تجدوه» - چنانچه بسیارى از مفسّران گفته اند - به یافتن پاداش عمل تفسیر شده است. تعبیر کردن از «یافتن پاداش عمل» به «یافتن خود عمل» حاوى این نکته است که: پاداش اعمال نیک بدون کمترین کاستى، به انسانها اعطا مى شود; به گونه اى که گویا همان عمل را مى یابند.

۱۳ - خداوند، بى نیاز از اعمال خیر بندگان (اقامه نماز، پرداخت زکات و ...) (و ما تقدموا لأنفسکم من خیر تجدوه عنداللّه) هدف از آوردن قید «لأنفسکم» (براى خودتان) توجّه دادن انسانها به این حقیقت است که: آنچه انجام مى دهید خود از آن بهره مى گیرید. مبادا خیال کنید که خداوند به آنها نیازمند است و سودى عاید او مى شود.

۱۴ - خداوند، آگاه به اعمال و رفتار نیک آدمیان است. (إن اللّه بما تعملون بصیر)

۱۵ - باور و توجّه آدمى به نظارت خداوند بر اعمال نیک، زمینه ساز آن اعمال است. (إن اللّه بما تعملون بصیر) ایجاد زمینه براى انجام کارهاى نیک، از اهداف بیان نظارت خداوند بر اعمال انسانهاست.

موضوعات مرتبط

• اسماء و صفات: بصیر ۱۴، ۱۵; صفات جمال ۱۳
• اقتصاد: تقویت بنیه اقتصادى ۴
• انسان: توشه اخروى انسان ۶; عمل انسان ۱۳، ۱۴
• ایمان: ایمان به نظارت خدا ۱۵; متعلق ایمان ۱۵
• پاداش: تضمین پاداش ۱۲
• توشه: بهترین توشه اخروى ۷
• توطئه گران: زمینه مبارزه با توطئه گران ۵
• جامعه: تأمین نیازهاى جامعه ۵
• جهان بینى: جهان بینى و ایدئولوژى ۱۵
• خدا: افعال خدا ۹; بصیرت خدا ۱۴; بى نیازى خدا ۱۳; پاداشهاى خدا ۱۲; تحقق وعده خدا ۵; علم خدا ۱۴
• دشمنان: زمینه مدارا با دشمنان ۳; مبارزه با دشمنان ۲
• روابط: آثار رابطه باخدا ۵
• زکات: آثار زکات ۲، ۳، ۴; اهمیّت زکات ۱، ۷، ۱۳
• صبر: صبر بر اذیتهاى دشمنان ۳; عوامل صبر ۳
• عقیده: تقویت بنیه عقیدتى ۴
• عمل صالح: اهمیّت عمل صالح ۶; بقاى عمل صالح ۸، ۹; بهترین عمل صالح ۷; پاداش عمل صالح ۱۲; زمینه عمل صالح ۱۵
• قیامت: تجسم عمل در قیامت ۱۰، ۱۱; ظهور عمل صالح در قیامت ۱۰; ویژگیهاى قیامت ۱۰
• مبارزه: شرایط مبارزه ۲، ۴
• مسلمانان: عوامل تقویت مسلمانان ۴; مسؤولیت مسلمانان صدر اسلام ۴
• نماز: آثار برپایى نماز ۲، ۳، ۴; اهمیّت برپایى نماز ۱، ۷; برپایى نماز ۱۳